Dissertatio inauguralis medica de dysenteria quam annutu et auctoritate ... rite obtinenda in antiquissima ac celeberrima C. R. Universitate Patavina publicæ eruditorum disquisitioni submittit Stephanus Mihalovits de Alba Julia nobilis Hungarus

11쪽

distinguitur per absentiam torminum et desectum excreti sanguinis meri, ne non evacuatarum aliarum cruditatum.

α D1ARRHOEA CRUENTA Sistit morbum alabrilem, individuis ut plurimum bene tostis et plethoricis amicum, secernit alvo sanguinem Purum, materiis crudis haud ammixtum, contingit hoc maxime suppressis alia rum evacuationum habitualium, consuetarum. 3 LiΕNTERIRoriginem ducit vel ab atonia ventriculi vel a praegressis evacuationibus innumeris diarrhoeae, dysenteriae, cholerae, vel a praecedente bulimia vel a nimia movendi intestinorum facultate valde adaueta hac ratione cibis minime mutatis et velocissime excretis, primo obtutu faeitis pereeptu, diagnosis erit. C OLERA Dignoscitur tam excretionibus alvinis, quam ore ejectis, similibus illis stercoraceis, quibus profusis, ut comites spasmi et onvulsiones extremi latum tam superiorum, quam insoriorum, in sum muni vitae periculum aegrum conjicientes, ut non raro intra Paucas horas stinguatur, semet accingunt. 5 HAEMORRuoiDEs rLUENTES

Distinguuntur a dysenteria, quod malum P radi eum, usque ad tumbam mortales affigens, i

ordinate maxime comparens, praeseserarat; an guis ex ano manans, sequitur absque torminibus, vel tantum levi tenesmo praesente, eoque brevi tempore durante.

12쪽

Maxime grassatur sporadice invadens individua te inperamenti melancholici in o morbo semper sanguinis nigri cum hile spissa mixti, o

e reuo fit. FLuxus HEPATICUS Quamvis excretiones saecum loturae earnis si

miles habeat, tamen disti actio illius difficilis periceptu haud est, nam observantur obstructiones hepatis per menses, imo saepe per annum exanistes, talium aegrorum ahitus sunt cachetiei, se rius vel se associat hydrops.M Luxus COELIACUSLie et hic morbus multis in casibus omnes in testinorum dissicultates ob oculos ponat, tamen maximo dissert indole sua sporadica et erae uatione liquid albo-opaei, ehylo simili.

i Starium prodromorum pro diversa constitu tione individuali ne non pro diversa epidemia regnante, variis sese characteris a phaenomenisci incipit semper symptomatibus labrilibus requentius mitioribus prae primis statum organoram digestionis alienatum manifestantibus utpote horripilationibus saepius recurrentibus, frigore cum C Iore alternante, mox in cum terminante, cum BDGrexi a nausea vomit uritioni hus ac vomitu prae terea adest dedolatio ituum, pandiculatio, gravitas capitis obseexantur saepe dolores in ambit ah domitiis transitorii, laneinantes, scindentes, di arrhoeti saepius alvus onstipata, nonnunquam dolores articulorum, tendinum, rheumatismo si

13쪽

25 miles aliquando phaenomen polyelioliae illosae, alias signa Catarrhi organorum respirationis. Haec symptomata prodroma per duas, tres subinde quatuordecim dies excurrentia, nos docent tabi cibarii recessum a statu normali, quin ex illis solis, nisi epidemia tali grassante, difficultatem intestinorum suturam praesagire valeamus. α Stadium euolutionis, cuius characteres sunt dolor scindens in regione umbili eati, subinde su-Pra ae infra umbilicum, imo et per totum abdo men, imprimis regionem saeralem extenditur, continuo quidem adest, neque eadem intensitate perdurans, saepe remittit, mox iterum redit, ita subinde latensus, ut miser aeger ad jalaadam, et

Corpus antrorsum torquendum cogatur mox C-

cedit tenesmus dolori licus ad deponendam alvum,1 nitio Per minora intervalla remittens, et quidem: excernu Iatur saeces durae se 1 balos ac sub doloribus auctis intestinum rectum protruditur, et Disi repositio itat, in careeratio sequitur, prae primisi individuis tenerioribus, cum ingentibus aegroti cruciatibus subinde signa gangraena palam fiunt; sae Pe tenesmus est inanis Ita ut nulla contingat evacuatio et appellatur a nonnullis Nosologis tra: sicca vel contingit se eretio muci tenuis serosi, dys serosa subinde muci spissioris glutinosi ductilis, os niueosa frequentius bilis lava, viridis, vel diversi coloris et acris, Ers biliosa vel vacua tu vermes, Sys sterminosa plurimis ita Casibus massa liquidi exeret est atho - opaci colo ris, puriformis, odore e euliari praedita, drs aiaba; non raro variis his liquidis sanguis instar punctorum vel triarum rubearum intermixtus, subinde Pura secernitur, rubra; sed raro purus liquidus est, saepius coagulatus, dum et quando corruptus, faetidus, nigricans, saepo labrina conspicitur separata, in grumos albos, membranulas, Concrementa polyposa e ylindros parvos subinde Iubalos perforatos, intestinum reserentes Aeger tenesmo diu noctuque ita crueiatur ut spatio

14쪽

unius horae decies, imo vigesies, saepe pationychtemeris plus quam e tum vicibus et ultra ad alvum deponendam cogatur. Quantitas vero liquidorum excreLorum nocinunquam contingit nutula, e parcissima, subinde ad pavea drachmas v. ad uncias et in casibus rarissimis ad plures ii

bras. Praegressa evacuatione levamen, exiguum vero, et brevissimum Osri experiuntur tenesmo et torminibus mox intensioribus reversis. Praeter Symplomata statum peculiater ubi intestinatis morbosum indicantia, observantur alia consensua.

lia uti dysuria, schuria, vomitumio, vomitus,eephalaea ingens, assis, spasmi diversarum eorporis partium etc. Durante hoc stadio per dies sub therapia rationali naturae morbi individuali congrua, morbus judicatur, sequitur 3 Stadium deerementi Characterisatur istud, omnium Phaenomenorum prius dictorum imminutione symptomatibus nempe febris et dysenteriae, doloribus abdominalibus et sacralibus muliatum lenitis, ratius iam revertentibus, tenesmo et excretionibus tumultuariis aeque rarioribus et mi tioribus, evacuationibus criticis per alvum, urinam, sudorem, ac calorem Per totam eo us moderate extensos, levamen adserentes, Saepe miliaribus criticis comparentibus, saeces evacuatae evadunt normales ad indolem magis saeculentam accedentes, saetorem illum Proprium non habentes iacies evadit hilarior, appetitus cibi aliquisse annunciat, sensimque notabiliter augetur ita

ut functiones Omnes decursum normalem Praeseserant. Excurrit hoc stadium per dies ovanidisque omnibus morbi symptomatibus aeger

in determinato tempore attingit 4 Stadium Neonualeseentiae. Ita hoc cum ain omnes sunctiones, excepta sola dispositione ad morbum perpessum superstite, normales sint, regimen hygietae per unam alteramve septimanam, ne ad nutnerum viventium restitutus, recidivam patiatur convalescens, observandum erit.

15쪽

MORBI DIVISIO.

Cum nos non alet dysenteriam relate ad es sentiam unicam, ad normam tamen aliorum momborum diversis modifieationibus Obnoxiam ha que ratione diversis divisionibus ansam praebuisse, ut multi Nosologi illam diviserint in aestam, chronicam, Poradicam in Disserentiae vero essentiales dysenteria relate ad characterem dyn se-bris in inflammatoriam, hancque in drs rheuma

ticam, eatur oram , illosam, nemosam et putria

His itaque omnibus rite descriptis, transeo ad aetiologiam.

AETIOLOGIA.

Omnes Nosologi dysenteriae convincuntur, dari aliquam generalem dispositionem in hunc moria hum exitialem, ita peculiari teneritudine et sensibilitate tubi intestinatis radicatam; quia sine diserimine aetatem omnem invadit, nulli sexui pamCit omm temperamento se associat, sexui virili magis amicior quam sequiori, aetatem virilem frequentius, quam eteras vitae Periodos vexat, causa hujus rei non videtur fundari in praevale te receptivitate, sed potius, quod sexus et aetas virorum maxime activa, causis excitantibus magis exposita sit. Nemo autem dubitet, ut hane solam praeprimis in dys sporadica uincientem praetendam, haud immemor, non omnes his sinistris influxibus expositos, morbo mei undocollimare fas est, dari et momenta receptivitatem peculiariter exaltantia, hinc in morbos singulariter disponentia. Causis praedisponentibus adnumeratur imprimis Peculiaris onstitutio atmosphaerae , quotidiana enim experientia oeemur, sub tropicis in utraque India et Asriea epidemie omni anno multa

16쪽

millia hominum necans, nec nota apud nos in Hungaria, quovis anno simili modo sub finem ae statis et initium autumni fervidior quippe aestate praegressa, praeprimis in illis patriae meae partibus, exundationibus frequentioribus obnoxiis, saevietis pluresque cente os trucidans iraeterea teneritudo intestinorum et stimuli impatientia, digestio tarda, imbecilIis, axitas ventris nimia per profluvia praegressa, animi athemata, imprimis metus mius erga morbum suturum, immundities, desectus alimenti idonei, saburra ga stri ea vel intestinatis, mucosa, biliosa, verminosa. Causae excitantes dividuntur in locales sporadice, et universales epidemico agentes ad loca Ie pertinent genus alimentorum incongruum, ut fructus horrei immaturi vel corrupti, vel vulis insectorum inquinati et magna quantitate ingesti, quo inprimis melones, pepones, eucumereS, Lea- mays singularem considerationem merentur, huc spectat et panis male pistus, e sarina cereali comrupta consectus, aqua stagnans in usum quotidianum adhibita, errores diaetetici inprimis re- eonvalescentium: sic a carne suilla, ovulis piscium, a hepat plurium animalium et a leguminibus una cum epidermide duriori, majori copia ingestis, vel ab abusibus purgantium drasti eorume Iixitiorum aloeticorum specilio in vasa haemo rhoidalia agentium, morbum sporadicumi excitari. Nonnunquam per evacuationes alias habituales suppressas morbus sporadicus excitatur, ut per morbos alios e cute evanidos; vel symptoma aliorum morborum uti aphtharum uariola eum in ipso tubo intestinati residentium, sistit.

a Fructus horrei immaturi, corrupti, quotidianum in usum adhibiti, quibus tempore egesta-

17쪽

I7tis miseri coloni vescuntur, causam excitantem Praeseserunt se pacissimam, alii hanc negant, alii in sum cientem declarant.b Aee frigidus, tumidus, et subitanea temperaturae mutatio, causa excitans maxime vulgaris,

ex qua fluit quaestio momentosa quid sit illud, quod Orpus ita disponi possit, ut potentia liae

influxum suum et actionem, non in alias partes sed ad intestina crassa, prae primis rectum, ita dirigat, ut in his secretio adeo abnormis evadat, ut universa oeconomia animalis in usum traha tur Nos latet hanc causam frequentissimam s. ge, et evolutio morbi epide mici tempore caniculorum, mense Augusto et initio Septembris, quo aestus diurnus cum rigore nocturno alternat, te statur, et quidem vel in aximo in lebo ut messoribus, mercenariis vi icolis obvius, quorum tu. hus intestinatis, O aestui diurnum praegn s sum, haustum diversorum potulentorum ut laetis acidi vini austeri, cere visiae acidae non sermentatae, in gurgitationem fructuam torreorum, nimio per debilitatur, cui se associat aestus continuus, per quem provocantu sudores prosus et ita post sinem laborum suorum sub diu e Pactorum, miseri loca umbrosa et dumeta vel vero solum a mi dum di idum refoe illandarum virium causa Pe tunt. Omni hus ergo momentis rite perpensis minime mirandum , disse ultatem intestinorum tem

pore supra memorato inter miseros colonos' enlicere morbum feracissimum

e Constitutio atmospita erae peculiaris causa epidemiae proxima in quo autem haec aeris atmosphaerici mutatio consistit, an in partibus constituentibus alienatis An in peregrina aliqua sub Stantia atmosphaerae admixta vulgo mi asinate in medio relincla olidum hinc ergo sequitur dysent etiam nec hique locorum, nec omni iam tem pore epide mice saevire Coiitagiositatem dysenteriae multi celeberrimi viri cognoverunt, tu oriani argumenta per multos

18쪽

observatores, tam Parisiis ita noso omi Charite, quam etiam Vimnae per celeb. . Sicili iactas, convellere videntur, qui candide testatur, inter pIares centenos aegro . enteria assectos, in eodem eubili decumbebant et alii aegri, qui vel casus uniacus eontigisset morbi per contagium propagati. Nos in tanto opinionum discrimine mediam sequamur viam, quamvis nos absolutam hujus morbi

contagiositatem non negemus, dum juncta est se-bri asthenicae cum charactet nervoso Septico, tunc ejus contagiositas per exhalationem aegrorum concipitur, longe requentius tamen e faecibus emanans, scrupolosius investigantibus, communicari solet.

I. Diversa opiniones de causa proxima huius morbi depromptae fuere aliqui defendebant exulcerationem ubi intestinatis locum habere, partim quod materia puriformis, subinde Iehori similis pedalvum excernatur, partim ex ulceribus ita Gadaverihus repertis atqui opiniones horum Nosolosorum obscurari videntur, cum excretiones puriformes etiam in aliis inflammationibus catarrbosis, e quibus vel Orygam, blenorrhoeam urothralem, vaginalem, eatarrhum tubi intestinatis chronicum commemorasse sum iet, excerni conspicimus, quae secretio contingit etiam sino omni exulceratione, cujus ne vestigia disquisitiones anatomico-pathologicae monstrant, hinc ergo dysenteriam tunc tantum cum memoratis phoenomenis maximam habere analogiam, cum morbus summum initam mationis gradum attigerit, ut praefatas exulcerationes tantum opiniones fuisse, clarum est. a. c. Zimmermann una cum assueti pathologia humoralis causam proximam omnium morborum repetens a statu abnormi fluidorum, hinc et dysenteriam consistere in peculiari degeneratione Iiquidorum entericorum, inprimis bilis negare non

19쪽

possumus, in hoc mori, liquidorum tam in tubo.

intestinati, quam in vicinis organis secretionem et relate ad quatilitatem ut qualitatem ab normem esse, quod a te potius essectus, quam causa δε- senteria dici potest. 5. C. BerenG, causam proximam dysenteriae in inflammatione rheumatico- at arritos ipsius intestini recti, et partis adjacentis eo lon, glandulis et

soliculis mucosis resertissimorum posuit. Certum est, assectionibus catarrhos, rheumaticis intestinorum inprimis crassorum structuram amicam Esse hinc saepe sequitur, ut dissicultas intestinorum hunc charecte iem induat, ast ut natura in Orbi simplicis tempore epidemiae grassantis ita plurimis casibus pure laleg moriosa sit, asserer non audemus, cum nos, et indoles febris consensualis et tristissimi d3 senteriae exitus omnibus inflammationibus communes, in exsudationem, ita durat 1ODem, suppurationem, gangraenam et spha celum.

coitiores faciunt.

Combinatio ergo omnium symptomatum os convincit, causam proximam dysenteriae in statu ia- 1lammatorio pariis alicujus intestini crassi, frequentissime solius intestini recti, quod etiam mvestigatio cadaverum plurimorum comprobat Semper enim signum praegressae inflammationis et quidem Saepe tantum superlicialis erysipelaceae, nota raro Prosundius penetrantis, phlegmotiosae, in intestiuo recto detegitur hinc ille sensus ustionis in regione sacrati, tenesmus dolorificus, evacuatio saccum

impedita, excretio liquisti morbos secreti subm- de inflammatio haec extenditur ad partem reliquam intestini crassi rarissimis in casibus etiam intestinum tenue inflammatum est.

DURATIO

Deeursus huius morbi a majori vel minori intensitatis gradu, ab exitu seli ei vel Iethali, a demum a thera piae adhibitae ratione dependens, varius est .morbus mitior eurriculum suum inter

20쪽

4. 7. 9. aut Io dies, risibus subsequentibus pedalapho resim urinam, alvum, aut alia colatoria et

tenesmo cessante, absolvit. Intensa dys: vero subinde miseros intra biduum, triduum saucibus omci tradit, subinde longo saepius Per 5 5 septiam anas ante plenum sui judicium excurrit.

. Ut in omni casu individuali probabilem pronuntiare valeamus, ut tendimus ad momenta cuncta et noso graphica et noso genetica naturam morbi individualem indieantia ergo praesagium hujus morbi triplici momento nempe indoli febris, mitiori vel graviori locali asse et ioni a thera piae adhibitae rationi innititur. Sie, si paro xismi se belles mitiores,

noctes pacatiores, tormina minus dolorifiea excretiones alvinae sine tenesmo, mucosae, striis navis, non adeo eruentis vel suscis stercoribus mixtae cum levam e se eretae fuerint, si sudor et thermogenesis moderati, urinae sedimento cocto

appareant, si appetitus cibi mestor evadat, si in arthriticis arthritis, in gravidis partas in conspectum veniant, tandem si his thera pia rationalis naturae morbi individuali apprime congrua in auxilium tempestivo vocetur, tunc progno sim faustam recuperandae salutis augurari licet Iii fausto vero exitu coronatur dysenteria si febris inaequali virium distributioni ita in radicetur, ut earum ac cumulationem ad organa nobiliora promoveat, et simul inaeuuales reactiones provocet, quo energia vitalis debilitari debet. Si Praeter symptomatae Onsvet dysenteriae, accedit calor siccus continuus cum anxietate et sui et ad in nimia iunctus, sitis intensissima, vomit uritio et vomitus; morbo ad majorem gradum evecto signa a dynamiae palamna, ut summa virium animalium ejectio, soporositas, deliria, tendinum subsultus, siti-gultus, ei pothimia frequentos, collum siccum et

aridum deglutitio dissi ei lis lingua lissa, si eca, muco nigri cantu tecta instar gluciet rigida, acies