Ausonii Popmæ Frisii De ordine, et usu iudiciorum, libri tres. Nunc primùm editi. Ad praxin omnibus in foro, & judicijs versantibus, utilissimi

51쪽

& dignitatis et 3, sive patres,sive filii familias as, prosani, ve

eccletiastici so, monachi administrationem habentes unus aut plures 3a; etsi in unum compromittere periculosis ςst ob varias, d inconstantes hominum Voluntates. Excipiauntur hi qui natura, moribus, Vel lege prohibentur, ut mutus, surdus, iuriosus, pupillus 3 3, seivus, feminae 34, Deleagatus, arbitri; quia arbiter non potest alii dehrgare a ue; j udeκ in cau se de qua judex est aut antea fuit, etiamsi partes volus tarie in eum compromitterent tanquam arbitrum 36 qui tamen jure civili Arbitrator esse potest 37;& hoc amplius jure Canonico quo hac in parte utimur, tam Arbiter quam Arbitrator recipitur Iudex sine ordinarius, sive delegatus 3 s. Quod si plures Arbitri compromissarii fuerint,& dive

fas sententias dixerint, ei sententiae statur cui maior pars a cedit 33; si pares numero aut omnes dissenserint, ea sententia praevalet qtaar humanior est: veluti si inter duos unus c demnet in decem, alter in quinque, aut alter tres unus in viginti, alter in quindecem, tertius in decem; tunc minori summae statur. o. Nec ob talem dissensum adsumitur tertiaus, sed tum demum cum pares numero sententiae repugnat & contrariantur, ut cum unus vult absolvere,alter condena nare I. Et debent omncs fercdae sentetiae adesse, nec ma

jor pars suffcit jure civili a, Etsi jus Canonicum aliter imsuo foro observet 4q. Compromittere vero possunt omnes qui habent liberam rei suae administrationem' potestatem transigendi, non solum ipsi domini, sed etiam tutores, cura. res, & procuratores cum speciali ad hoc mandato, vel granerali : tam filii quam patres familias 3s, clerici de rebum ecclesiasticis, de quibus etiam compromittunt in arbitrium laicorum ut sententia valeat tanquam per paetrem 66: quamvis Praelatus de rebus ecclesiae non compromittat sine .co sensu capitula sui , neque monachus sine licentia superios ris sui I; neque Vasallus, vel emphyleuta in praejudicium domini ες. Denique copromitti possunt omnes res,&causila IQ, praeterquam emphyleusis 3r, seudum sine consensu 4 . domini

52쪽

j domini 1a, & res alienari prohibitae 3 3: quia arbitramenta. est qua da transactios 3. Ad hoc causa matrimonialis, caus- . sa liberalis, & restitutionis in integrum 16, caussia alimentarna 3 7, caussa criminalis in qua agitur ad vindietam publica, ut coerceatur is contra quem agitur, ut poena fisco applicetur: quia partes non possunt reipubl. vel fisco praejudicares 8r contra si agatur civiliter,id est ad utilitatem,& comino. dum privatum, causa criminalis compromitti potest: quo niam tunc pars cui poena sit applicanda, potest iuri suo res nuntiare sp . Porro in compromisso sive poena fuerit adjecta sive non ex sententia arbitri tam actio Judicati,quam exisceptio ex pacto datur, postquam litigatores in eam consenisserint, vel expresse per subscriptionem, vel tacitὰ cum per decem dies acquieverunt Oo. Non tamen simul peti potest executio poenae in compromisso adjecta: 6I; quoniam proviso hominis poenam stipulantis tollit provisionem legisu nisi expresse conventum sit ut utrumque petatur, vel nisi clausula Rato manente pacto, vel alia sententia quae ide opes

ratur, compromisso inserta sit 5a. Nam juramentum compromisso adjectum vim illius clausulae Rato manente pacto, non habet jure civili, quo arbitria juramento firmari prohi, bitum est 6A verum 1ure pontificio praecise valet 64. Et licet a sententia arbitri regulariter non appelletur os, tamen certis quibusdam ex caussis appellatio,& Reductio permn - tur; veluti,Si dolo compromittentis latum sit arbitrium iniquum 66, vel evidens gratia, aut sordes, sive corruptiones arbitri arguantur 6 , vel enormis laesio,& magna iniquitas appareat quam ordinarius Iudex partium ex variis circunt tantiis dis udicabit 6'. Arbitrium enim tala debet esse quale bono viro covenit, sine dolo malo, lata culpa, enormini laesione o, vel denique, Si arbiter sit datus a judice, vel a Partibus assumtus cum autoritate judicis;quia tunc appella Iare & reducere licet 1. Reductio autem cum sit species aps Pellationis ri, optima & tutissima ratione petitur inter decedies 73: cpiamvis elapsis decem diebus nihilominus locum

53쪽

liabet, & peti potest usque ad triginta annos 74: quonia est

personalis,& ideo non piae scribitur nisi spatio triginta anno. rum s. Debet vero fieri ad iudicem ordinarium eius qui ie ductionem petit, coram quo caussa ipsa foret, si compromissa non fuisset, disceptanda 76: a quo ut recipiatur, oportet enormissimam laesionem, vel manifestam nullitatem exs

actis allegare 77. Nec est prohibitum appellare a sententia

judicis reductionis arbitramentum confirmantis, vel retra.

Oantis; sed permittitur gravatum uti beneficio appellationis perinde ac in omni gravamine 78. Atque haec de judicibus dicta sufficiant: nunc videamus de personis quae ipsis in judicio accedunt & adsistunt, ut sunt Adsessores, Actuarii, t helliones, caeterique judicum ministri.

54쪽

De Adsessoribus.

AD 3 η ORO sunt qm iudicibus, vel magistratia

bus in jure reddendo adsident,& consilium praebent unde etiam Consiliarii vocantur r. Nec tantum oradinariis judicibus adsunt, sed a delegatis quoque possunt assissimi, si caussae gravitas & dissicultas exigit, idque expensis partium a. Eligi autem debent viri spectatae probitatis,& im nocentiae, praestantes cognitione juris, aut saltem perita troctandarum rerum quae in communi hominum vita veisantur 3, integre famae, & honestis natalibus, non illegitii menati δ, non excommunicati, vel relegati s . Nam qui aliqua in famiae macula notati sunt, Si neque adsessores, neque costiarii principis esse possunt si, neque Doctoris tituIo in sciri, quia Doctoratus est dignitas r. Ac civis di indigena in electione praefertur extraneo, Propterea quod consuetuadines,& statuta patriae melius scire 8, ct magis patriam

ct civitatem suam diligere praesumantur 9 o quod quisdem verum in quantum attinet ad curam,& ad usitatio-

55쪽

M AVso NI POp Ma . nem rerum publicatum, non quantum ad iurisdictionem in

qua exteri praeieruntur, ne propter favorem, & gratiam amicorum,vel familiarium rclligio judiciorum praeveItatur Io.

Prohibetur Adsessor esse laicus apud tribunal Episcopi ii.& Advocatus idem Adsessor simul esse non potest tam in es

odem quam in alieno auditorio ne dum utrumque prasta. re vult neutium bene peragat; nec permissum est unum duobus magistratibus adsidere,& utriusque judicii curam serere; cum unus vix possit duobus necessat iis olliciis supel eL

se ra. Recusatur quoque Adsessor pro suspecto, atque adeo judex propter suspectum adses rim recusari pol st i 3, & itestimonio repellitur in caulla in qua adsedit, & consilium praebuit,propter suspicionem quod pro ea tellaretur i. Denique tenetur Adsessor de dolo, & imperitia si corviliu pravum vel iniquum dedit i s. immo iudicem Adsessoris impe ritia a poena male iudicantium non eximit Iσ. praeterque si forte Adsessor electus sit a populo, vel universitate ir: sicut icontra Adsessor no excusatur quado judex male judicat nisi apud acta protestetur,& contradicat ιδ Quod enim a jusdice fit de consilio adsessolum scri censetur, quoniam judex sequi debet consilium adsesbrum, modo non sit iniquum 10. Hoc amplius Adsessor propter culpam gravem vel delictum removctur ab officio, & tenetur ad in ercsieao. officium autem Ad istorum versatur in his fere actibus; in cognitionibus, postulationibus, citationibus faciendis edictis promulgandis, decretis formandis, i pistolis dictans dis, libellis recipiendis,uel repudiandis a r. Cognitionem 3e consilium pGcipue impendunt, sententiam suo nomine noferunt Q. &sine iudicibus vel in igistratibus jus dicendi postestatem & jurisdictionem nullam habent a 3 nisi populus aut universias princeps vel superior ipsis concedat iurisdictionem ordinariam, ut in plerisque locis solet et . Et finiatur Adsissoris ossicium morte;nec sal irium ad haeredes tracmittitur xs: sicut nec scriptor,nec quisquam alius qui suo ca-

catinauditur gerere, salarium accipita6. Sed LUatus va

56쪽

B et Ox d. v vs v et I 3. I, ' praeses provinciae si ante praefinitum tempus moriatur, di si per adtellarem non sictit quo minus suo munere ivnser tur, integrum salarium illis debetura , quemadmodam descriptor aliusque casu contingente in persona conuuctoris

impeditus, salarium integrum habet 28. At Iudex . I octor.&Advocatu conductus ad annum,si intra annum decedunsi salarium ejus anni ad limedes transmittunt 29.

De Scribis.

SC κ i s As judicibus vel magistratibus adsunt ut acta

iudicii praescribat,& adservent qui iidem Actuarii,Noatarii actorum,& vulgo Secretarii appellantur; sicut Scicertarium di itur locus in quo judices caussas examinati. Eoru ossicium cs, dicta,actaque iudicii ordine, loco, ct tempore quo peraguntur, excipere, & conscribeto; vidclicet inflammariis cauilis petitiones verbales et, in ordinariis citatios cies, exceptioncs, dilationes, positiones, rcsponsiones, i sium depositiones, confessiones, instrunaenta, interlocuti, on , conclusiones, sentetias, appellationes, ct similes actus

a. In quibua omnibus Scribae accitur, nisi aliud probetur

57쪽

, veluti quod plus minusve quam dictum fuit a partibus j

aut quod impertinentia scripsit 6. S necessaria capita omisit:. aut quid occultavit 7: quo nomine palli laesae tenetur adii, teresse, sive dolo ac culpa, sive imperitia idebet enim jura scire, saltem ad ipsius officium spectantia 8J perperam fecit s. Potest tamen commissum emendare antequam excpiat det partibus io, aut dato iam exemplari ubi ex collatione sui exempli se errasse deprehendit ii. Sed non potest sine consensu iudicis acta publicarer a. aut partibus exemplar a. ctorum dare, nisi judice mandante i 3, nec obligatione apud . Icta recipere judice absente: quia talis obligatio sine praelo tia judicis a solo scriba recepta non valet i . nec attestatior nes, nec juramenta recipere sine praesentia judicis vel ipsius; jussu, etiamsi partes concedant i 3: quia ad judicem pertinet testes interrogare, eosque diligenter inaminaret scribere vectro attestationes ad scribam 161 licet attestationes testium L- solo scriba receptae absque judicis licentia faciunt semiple-nam probationem, quando scriba examinat testes in extre. mo vitae discri mine constitutos, aut in remotis locis agentes, . Ita ut periculum in mora esseti . Mandatum autem judicis. de examinatione testium ab alio scriba confici debet, & si ab ipso scriptum esset fidem non haberet I 8. Caeterum potest: absente judice libellos, instrumenta, aliave acta recipere Ise, ,

di sine permissione judicis acta conficere de gestis in judicioeto,&acta iudicii quae coepit scribere eadem ipse absolvere debet, nisi impeditus sit, quo casu alius substitui debet l

judice, non ascriba impedito, vel absente at, Recusari ia. aminatione testium tanquam suspectus Scriba non minus quam Iudex potest, idque solo juramento a recusente Pr

stilo se illum suspeetium habere G.

58쪽

De Apparitoribus, Viatoribus, Caeteris Iudicum Mini is.

Pν ITOR a s generaliter vocantur omnes judi 4 n oum ves magistratu una ministri qui ipsis apparent &a ac praesto sunt, ut scribae, actuarii, exsecutor , viatores in alii. . Exste utor autem est cui executio sententia com. mittitur post sententiam latam & discussionem executionis.1. Nam absque madato,&quide scripto&authentico,nul- Iam habet facult tem exsequendi a: nec potest executione: priori judici, aut praefecto loci aut alteri alicui non Exsec reori tradere, sed debet ipsemet exsequia. Caeterum simo; riatur ante factam exsecutionem, succedenti in locum ejus .alio mandato ad eandem exsecutione opus non est . Quod

si exsecutor datus est admittendum in possessorem dc bet 3;S Omnes quorum inlaest 6. aut potest dejicere possessore vi de posse ione si ita lata sentcntia est 7. Viator dicitur qui vocandi, nuntiandique caulsa judici vel Magistratui apparet. Vnde etiam publicus nuntius appellatur: cuius officium stcitationes & reliquos amas judicialcs exsequi 8: in qua Occicutione si male egit de culpa & negligentia tenetur, suisque sumptibus denuo exsequitur, & a judice punitur 9. Exe -- citationis relationem in acta redigere debet: quia relatio pertinet ad substantiam citationis, &ideo si omitteretur, citatio nullius esset momenti, & processus vitiaretur Io. Et

. i. ur ac statur ejus Iclationi in iis quae ad ipsius officium Fa

59쪽

spectant i r . ut si reserat se aliquem in personam citasse, vercitatum respondisse se nolle venire ra: iecus si dicat se a cita to pulsatum,verberatumve,aut maledictis perstrictium; quod non creditur nisi probetur 's: sicut nec creditur reserenti grave crimen, de quo tamen ad ipsus denuntiationem jusdex poterit inquirere 14; aut si dicat se aliquem citasse, de is jurato affirmet se non citatum, sitque vir spectatae probitatis & integrae famae. Hic enim potius fidem mcretur quam Nuntius Is: qui inter ministros iudicum minimae dignati onis est,& habetur vilis persena I 6. Vtrique autem tam Exsectitores, quam Viatorcs matriculae judicii inscribantur necesse est, ut fidem faciant, alioquin si exsequantur alique actum chm necdum sint inscripti matriculae, quamvis p stea inscribantur, non valet executio I 7. Adhoc debent ense probati. fideles,& humani, non iniqui, duri, & inhiantis lucro i8; sed contenti salariis suis. quae licite accipere possve secundum fori consuetudinem,&aestimationem judicis .ad quem ea res pertinet Io: pauperibus extrema paupertate las rantibus operam suam gratis praestare litis eventu perinde ac advocati

De Actore.

Sequunt.

60쪽

& qui illis accedur Advocatus, Procurator Syndicus,&alij de quibus nuc singulatim dicemus. Aetor autem estis qui actione in iudicio proponi sive propr1o nomine agat. sive alieno. Ejus partes sunt ut pilusqua lite instituat adversarium de re controversa appellet,& admoneat. quod nisi sciterit, expensas in citatione factas reposcere non poterit r. Deinde diligenti animi conlideratione,rectoque judicio peripendat num litem movere ex pediat a, ne si praecipiti & in. consulta litigandi ratione procedat, res praeter opinionem a liter cadat. Eventus siquidem litis incertus, ct dubius habe tur . Et si hideatur expedire, facti speciem, genus actionis,&jus quo defendi possit attente inquirat .. Tum demum Reum ad competentem suum iudicem in jus vocet s. &dicium coeptum diligenter persequatur 6; quod ipsu si dinfert & extrahit, in justa caussa esse non dicitur, & in expenssas condemnandus venit Q aut si omnino desistit, di aliam asctionem intentat, nisi prius refectis Expensis haudquaquani auditur rintentionem suam probet,& quinuscunque postest documentis studeat communire 3; alias succumbit . tiamsi reus injuste possideat ro. Actore enim non probante reus absolvitur, licet ipse nihil probet it; vel etiam confit atur juris sui desectum, id est nullam probabilem defensi nem se opponere ad excludendam actoris intentionem posse ra. Immo actor nihil probans Calumniator habetur 13. Potest nihilominus contra Reum absolutum iterum experinxi, si fortὰ instrumenta quae ad caussae suae probationem peNtinet, noviter repperit i . Sed ante omnia Actor debet ha. bere personam legittimam standi in judicio, & si eam no habet agere prohibetur i3- veluti furiosus, & fatuus sive mente captus propter rationis egestatem nullum negotium gerere neque judicio interesse potest 16, sed ejus curator agere reconveniri debet i Et prodigus cui quidem a judice bonis interdictum est . a judicio arcetur i8. Proscriptus quoque,

sive ut vulgo di itur, bannitus,s omissis bonis & confiscatis F 3 exsulat