Pauli Orosii presbyteri Hispani, Aduersus paganos historiarum libri septem. Vetustorum librorum auxilio a mendis vindicati, & annotationibus ex vtriusque linguae historicis illustrati, opera & studio Franc. Fabritii Marcodurani. Addita nunc demum Lud

631쪽

tes,rege defuncto, aspicientes virtutem benignitatemque Taieodosis, Romano sese imperio dediderunt. In ijsdem etiam diebus Persae, qui Iuliano interfecto alijsque Imperatoribus sepe victus,nunc etiam Valente in fugam acto,recentissim qui istori q satietatem cruda insultatione ructabant,vltro Constantinopolim ad Theodosium misere legatos, pacemque supplices poposcerunt cictumque tunc foedus est, quo uniuersius Oriens usque ad nunc tranquillissime fruitur. Interea cum Theodosius in Oriente subactis barbarorum gentibus , Thracias tandem ab hoste libe

ras reddidisset , re Arcadium filium suum consortem fecisset imperij , Maximus vir quidem strenuus ct probus, atque Augusto

dignus, nisi contra sacramenti fidem per tyrannidem emersisset , in Britannia inuitus propemodum ab exercitu Imperator creatus,in Galliam transijt:cubi Gratianum Augustum subita incursione perterritiam,atqUe in Italiam transire meditantem , dolis circumuentum interfecit, fratremq; citis Valentinianum August in Italia expulit. Valentinianus in Orientem refugiens, a Theodosio paterna pietate susceptus, mox etian imperio restitutus est.

Theodosi us Imperator Caser quam et bella gesserit interim de Maximi, Andra-

gai, O Valentiniani interit deque A

632쪽

um deletu.

ANNO ab urbe condita millesimo centesiis

mo , trigesimooctauo Theodosius XLI. interfecto per Maximum Gratiano , imp .rium Romani orbis solus obtinuit, mansitque in eo annis undecim,cum iam in Orien- viis partibus sex annis Gratiano viUente regnasset. Itaque iustis necessarijsque causis ad bellum ciuile permotus , cum e duobus . Augiis is fratribus, ct ultionem unius interfecti sanguis exigeretur , dc restitutionem peti seria alterius exulantis oraret, posuit in Deo spem suam , seque aduersus Maximum tyrannum sola fide maior (nam longe minor erat uniuersia apparatus bellici comparatione) proripuit. Aquileiae tunc Maximus victoriae suae pectator insederat. Andragathius comes eius summam belli administrabat:

qui cum largissimis militum copijs, ipsaque

magnarum copiarum fortitudine , praecellente consilio , omnes incredibiliter Alpium ac fluminum aditus communisset, inera

fabili iudicio Dei nauali expeditione dii incautum hostem praeuenire dc obruere parat, sponte eadem, quae obstruxerat claustra,deseruit. Ita Theodosius nemine sentiente , ut

non dicam repugnante , vacia a taS transmi- ,

sit Alpes,atque Aquileiam improuisus adueniens , hostem illum magnum Maximum trucem, 'ab immanissimis quoque Germanorum gentibus tributa ac stipendia solo metet ' Ω o 3 -

633쪽

terrore nominis exigentem,sine dolo de controuersia clausu, cepit, occidit. Valentinianus, recepta Italia,potitus imperio est. Andragatius comes cognita Maximi nece, praecipitem sessio naui in undas dedit , ac suffo- . catus est. Theodosius incruentam victoriam Deo procurante suscepit. Ecce regibus in temporibu Christianis qualiter bella ciuilia cum vitari nequeunt,transiguntur. Ad victoriam pertientum est, irrupta est ciuitas, correptis tyrannus, dc hoc parum est. Eccest parte alia victus hostilis exercitus , atque ipso tyranno truculentior comes tyranni ad mortem coactus , tantae dissolutae eius aeque infidiae, tanti apparatus exinaniti sunt: Sctamen nullus dolus instruxit, nullus aciem

disposuit, postremo nullus (si dici licet gla

dium de vagina extulit. Formidolosissimum bellum fine sanguine usque ad victoriam , ct in victoria duorum morte confectum est. Et ne hoc quisquam casu factuna putet,quo magis potentia Dei, qua redispensantur, iudicantur uniuersia, propalato sui testimonio declarata , obstrepentium men- tes vel ad confusionem vel ad fidem cogat , dico rem re ignotam omnibus, ct omnibus notam. Post hoc bellum,quo Maximus interfectus est,mu Ita uti ii,iicut omnes recognoscimus, Theodosium filiumque eius Honorium usque ad nunc dc externa bella deci Lilia subsecuta sunt : ct tamen omnia pendusque in hodiernum diem , dc quidem cum

634쪽

Liber septimus. Seti

via minimo sanguine quieuerunt. Igitur Va-Ientinianus iunior regno restitutus,extincto M aximo, eiusque filio Victore, quem Imperatorem Gallis Maximus reliquerat, ipse in Galliam transiuit: ubi cum tranquilla re p. in Pace ageret, apud Viennam dolo Arboga- stis comitis sui, ut ferunt, strangulatus,atque ut voluntariam sibi consciuisse mortem putaretur, laqueo suspensus est. Mortuo valentiniano Augusto , Arbogastes Eugenium

tyrannum mox creare ausus est,tegi tque hominem cui titulum Imperatoris imponeret, ipse acturus imperium : vir barbaru S animo, consilio, manu, audacia, potentiaque nimius contraxit undique innumeras, inuictasque copias , vel Romanorum praesidijs vel auxilijs barbarorum, alibi potestate, a tibi cognatio Pe subnixus. Historiam notam etiam ocu Iis plurimorum , quam meIius qui spectauere nouerunt , dilatari verbis non opus est. Potentia Dei, non fiducia hominis , victorem semper extitisse Theodosum,Arbogastes iste praecipuum in utroque documentum est: qui, tunc, cum Theodosio paruit,tantis instructum praesidiis Maximum ipse minimus coepit: renunc cum aduersus eundem Theodosium collectis Galloruim Francorumque viribus exundauit, nixus etiam praecipuo cultu idolorum, magna tamen facilitate succubuit. Eugenius atque Arbogastes instructas acies campis expedierant,arcta Alpium latera atque ineuitabiles

635쪽

vacuit Parenthes

hae inelusia manus ip- ea quaedam exemplaria nonhabent

rant: ut etiam si numero ac viribus impares forent, sola tamen belli dis sitione victores. At vero Theodosius in summis alpibus constitutus, expers cibi ac somni, sciens, quod destitutus suis , nesciens quod clausis alienis,Dominum Christuna solus solum qui possiet omnia , corpore humi fusus, mente coelo fixus,orabat. Dehinc postquanae insomnem noctem precum continuatione transegit, ct testes propemodum , quas in pretium praesidij coelestis appenderat, lachrymarum lucunas reliquit, fiducialiter arma corripuit solus : Sciens se esse non solum si gno crucis tuendum, sed, victoriam adepturum, signo crucis se muniens, signum victoriae dedit, (ac signo crucis signum praelio dedit,) ac se in bellum,etiam si nemo sequeretur,victor futurus immisit. Prima salutis via extitit Arbhrio , hostilium partium comes .qui cum ignarumImperatorem circun- positis excepisset insidijs, conuersus ad reuerentiam praesentis Augusti, non solum periculo liberauit, veru metiam instruxit auxilio. At ubi ad contigua immiscendae pugnae spatia peruentum est, continuo magnus illo ineffabilis turbo ventorum in ora hosti-Dm ruit. Ferebantur per aerem spicula missa nostrorum, atque ultra mensuram humani iactus manu in atre portata , nusquam propemodum cadere, priusquam impingerent,

sinebantur. Porro autem turbo continHUS

ora pectoraque hostium nunc illis grauiter scutis euerberabat, nunc impressis pertina-

636쪽

Libe eptimus.

citer obstructa claudebat, nunc auulsis violenter destituta nudabat,nunc oppositis iugiter in terga trudebat: tela etiam, quae ipsi

vehementer Intorserant,excepta ventis im

petu stipi nata, ac retrorsum coacta ipsos in-DIiciter configebant. Prospexit sibi humanae conscientiae pavor: Nam continUo sese, parua suorum manu fusa,victori Theodosio hostilis prostrauit exercitus , Eugeniti S captus atque interfectus est. Arbogastes sua se man aperculi t. Ita re hic duorum languine bellum ciuile restinctum est,absque illis decem millibus Gothorum,quos praemissos a Theodosio Arbogastes delisse funditus fertur, quos utique perdidi siste lucrum re vinci vincere fuit. No insulto obtrectatoribus nostris. Unum aliquod ab initio urbis conditae bellum

proferant tam pia necessitate susceptum, tadiuina felicitate confectum , tam clementi benignitate sopitum,ubi nec plagna gratrem caedem, Nec victoria cruentam exegerit ultionem: ct fortasse concedam,ut non haec fidei Christiani ducis concessa videant Ur, quam

ruis ego hoc testimonio non laborem, quando unus ex ipsis poeta quidem eximius , sed paganias pervicacissimus, huiusmodi versi bus de Deo & homini testimonium tulit quibus ait: O nimium dilecte Deo,tibi militat aether, Et coniurati veniunt ad classica venti. Ita caelitus iudicatum est inter partem etiam sine praesidio hominum de solo Deo humiliter sperantem. Spartem arrogantissime de oo x viri

637쪽

Pauli Or i

viribus suis, de de idolis praesumentem.Theodosius autem coposita tranquillata, Rep, apud Mediolanum constitutus,diem obiit. CAPUT XXXVI.

De imperio se rebus sis Arcadii, Theodosii

iunioris es Honorii Caesarum. De Gildonis per lasac molitiouibus , tetmen per

Masimilem compressi.

Nno ab urbe condita millesimo cente-tesimo XLIX. Arcadius Augustus, cuius nunc filius Theodosius Orientem regit , re Honorius Augustus frater eius, cui nunc Respub.innititur,XLII. loco commune imperium,divisis tantum sedibus tenere c-pe rutet vixitque Arcadius post patris excessum annia duodecim,imperij que summam Theodosio filio suo paruo admodum moriens tradidit Interea Gildo comes,qui in initio regni eorta Africae praeerat, simul ut defunctum Theo dosium comperit,sive,ut quidam ferui, quadam permotus inuidia, Africam Orienta Iis imperij partibus iungere molitus est : si ue, ut alia tradit opinio, minimam in paria DIis spem fore arbitratus,praesertim cum ab*que his non facile antea quisquam pusilitas in imperio relictus , ad maturitatemfvir lis aetatis euaserit : istique propemodum s Ii inueniantur, quos ob egregiam patri S

suam fidem re diuitas ct destitutos Chrishtutela prouexerit. Africana excerptam a so-

638쪽

eietate Reip. sibi usurpare ausus est,gentilip magis licentia contentus quam ambitu regiqnsse elationis inflatus. Huic MasceEil fraterfuit, qui nouarum rerum molitiones in fratre perhorrescens , retraetis apud Africanam militiam duobus fit issa dolescentibtis , in Italiana redij t. Gildo re absentiam fratris repraeientiam filiorum eius suspectam habens, adolescentes dolo circumuento S interfecit. Ad hune iam ut hostem bello insequendum NasceEi I frater missus est,quem idoneu pro curandae rei p. fore propriae orbitatis recens dolor pollicebatur.Igitur Masce Eil iam inde 1 Theodosio sciens,quantum in rebus desperatissimis oratio nominis per fidem Christia clementia Dei impetraret , Caprariam insulam ad ijt , unde secum sanctos seruos Dei aliquot permotos precibus suis sumpsittacum his,orationibus,teiunijs, psalmis dies de noctes continuans,line bello victoriam meruit,

ac sine caede vindictam , Ardalio fluminis nomen est , quod fluit inter Thebastem &

Metrideram ciuitateS: ubi cum parua ma- - Ammede

mi,hoc est,cum quinque millibus (ut aiunt) ram. militum,contra septuaginta millia hostium

castra metatus, cum interiecta mora excedere loco , oppositasque praeiacentis vallis an gustias transgredi vellet, intercurrente nocte,beatum Ambrosi Una episcopum,Medio .

Iani paulo ante defunctum per somnium si bi videre visus est, significantem manu, dc' impacto ad humum ter baculo dicentem:

639쪽

intellexit merito annuntiantis fidem victo birite, verbo locum, numrro diem significari, Subsistit,ac tertio demum die, post noctem orationibus hymnisque peruigilem ab ipsis caelestium sacramentorum mysterijs, in hostem circunfusum processit : ct cum ad eos iqui primi occurrerant,pia pacis verba iactaret,signiferum quenda in insolenter obsistutem, ct iamiamque pugnam excitantem,Sladio percussit in brachio: eumque manu debilem, ipso vulnere coegit pronum inclinare vexillum .Quo viso, reliquae cohortes dedi tionem iam heri pri orum existiman tes, certatim sese ad Mascea item signis tradidere co- Uersis.Barbari quorum magnam multitudinem Gildo ad bellum deduxerat, desectu militum destituti,in diuersa fugerunt. Gildo reipse fugam molitus arrepta naui,ut in altum Pro Uectus, ac deinde reuocatus in Africam, post aliquot dies strangulatus, interij t . Peri-

cistaremur sub tantorum miraculorum re- Iatu, presumpta mentiendi impudentia,nisi adhuc vocem nostram conscientia eorum, qui interfuere,praeciirreret. Nullae aguntHrinsidiae,nulla corruptio , septuaginta millia hostium vincuntur pene fine pugna: fugit victus ad tempus,ne plus audeat victor iratUS. Trasportatur in diuersum locum,ut nesciat frater occidi,quo vindicatur occiso. Sanei dem Mastegit elatus rerum secundariam insolentia posthabito sanctorum consortio,c quibus antea Deo militans vicerat , etiam

ecclesiam temerate ausus est,ath; ex ea quo dam

640쪽

Liberseptimus. . so

ciam non dubitauit extrahere.Secuta est paena sacrilegum. Nam ijsdem superstitibus atque insultantibus,quos ab Ecclesia ad pama Protraxerat,post aliquantum tempus solus e ipse punitus est: probauitque in se uno, ad utrunque semper diuinum vigilare iudici-iam: quando Scum siperauit,adiutus, ct cum contempsit, occisus est.

CAPUT XXXVII.

De Ru i es In lonis sirere item Rhadagat si regis Gothorum, quomodo Romam terruerit O victus fit.

T Nterea cum a Theodosio Imperatore seniore, singulis potissimis infantum cura Ndisciplina utriusque palatij commissa esset, hoc est, Rustino Orientales aulae, Stiliconi occi- den talis imperij,quid uterque egerit; quid-Ue agere conatus sit exitus utriusque docuit et cum alius tibi,alius filio suo assectans regale

fastigium ut rebus repente turbatis,necesSi- . tas Reip. scelus ambitus tegeret, gentes barbaras ille immisit, hic fouit.Taceo de Alarico rege cum Gothis suis tape victo, Lepe concluso, sempeique dimisso. Taceo de infelici bus illis apud Polentiam gestis,quum barbaro re pagano duci, hoc est, Sauli summa belli commissa est: c uius improbitate reuerendissimi dies ct sanctum Pascha violatum est, cedentique hosti propter ligionem, ut pugnaret extortum est cum vident, oste dentainbrc