Gulielmi Budaei, consiliarii regii libellorumque magistri in praetorio, Forensia

2쪽

ROBERTUS STEPHANUS LIBRARIVS

Regius, Lectori S. D. GVLIEL, Vs Budaeus homo omnium quos nostra tulit aetas,& doctissimus, & de literis optime meritus, paulo ante quam e vita excederet, cum

sua spote tum amicorum etiam qui hoc ab illo desiderari dicerent, hortatu, opus instituerat sane utilissimum, quo omnia quae in foro ac iudiciis corruptissimo pragmaticorum sermone significari quoquo modo solent, puris &Latinis verbis exprimi possent. Id opus etsi prope iam ad exitum perductum, imperfectum,subita vi morbi oppressus, cum reliquisset, ut nec quam absoluto inscriptionem vellet esse, satis animo constituisse Iudaei adolescentes egregia illi quidem in Remp.voluntate,sed no minore erga patrem pietate, veriti nequid de eius fama diminueretur, si liber ab ipso institutus, nec suprema perpolitus manu, in publicum exiret:diu suppresserunt, in edque perseuerarunt, paternis amicis crebro ut emitteretur flagitantibus, exorari ut

se posse plane negarent. Ad extremum cum super caeteras causas, quas illi quare librum edi oporteret,asserebat, etiam periculum proponeretur, ne iis qui librum per cauiam inspiciendi acceptum raptim , &vt fere properando hi, perperam descripsissent surreptum,quidam mendosissime suo nomine ederet qua re & studiosis damnum daretur, At Budaeo, ipsisque adeo, quorum

paternae opes interuerterentur, iniuria fieret:aliquando tandem cesserunt,&petentibus veniam dederunt:nobisque librum ea lege permiserui, ut auctoribus adhibitis hominibus doctissimis, quibus S mens & manus patris non ignota esset(neque enim quivis ex Budaei chirographo in offense legat quod is suam quanda nonnihil a vulgari differentem scribendi rationem teneret descriptum, & cum exemplari diligetissitate collatum . nostris formis exprimeremus. Quod sane ipsum,quata potuimus fide ac diligentia praestitimus. Habes igitur studiose Lector, opus sane egregium,& licet auctori posthumu, nullo tamen minus utile eorum, quae multa atque utilissima Budaeus ipse invita edidit. Nihil enim in hac foreti vita cogitari propemodu potest, cuius latine pronutiandi no multos hic habeas & varios modos: ut tantae latini sermonis opes no nisi a Budaeo, id est ab homine copiosissimo,cuius omne studiu in eosemper versatu sit, ut Linguae utriusque facultates quaamplissimas ad quanque rem commodissime verbis explicandam haberet, congeri At parari potuerint. Huc accedit,quod quicquid fere motibus institutisque nostris

continetur, hoc in libro quasi tabula quadam Apellea, non tenuiter ad umbratum, sed omnibus latinae Linguae coloribus expressum cernere & intueri liceat: ut siquis rationem nosse velit, quam in iure dicendo aut alias decernendo, cum minorum magistratuum subsellia, tum ipsa curiarum supreinarum, quae Partamenta vocamus, tribunalia sequuntur, is omnem hic promptam & expositam habeat. Nec minore interim libertate ac stomacho, siqua

aut ex temporta conditione, aut ex hominum culpa vitia inoleverunt qualia multa accidere ubique necesse est , ut sunt res humanae in deteriora sere

3쪽

pronae & procliues: ea proponit, & pro rei cuiusque grauitate insectatur, eo quidem mea sententia consilio, ut siquando a principibus viris, quorum ad res vel constituendas vel corrigendas plurimu auctoritas valet, ea forte qualia proponuntur cognosci coligerit, ab illis remedia quaerantur. Quo in genere scio a nonnullis saepe esse profectiam. Iam vero siquos reprehendendos putat, quorum aliquae extent in Rem p. insigniores iniuriae , etsi illos ita describit, ut a peritis rerum ignorari no possit qui sint qui designentur, eorumtamen nominibus parcit. contra autem, quos ob virtutem laude dignos arbitratur eos nominatim appellans, meritis maxima cum aequitate laudibus a ficit: ut ita & a vitiis improbos, squi sorte sint generosores, qui verboru contumelia moueantur Meterreat, & ad laudem ac decus bonos extimulet. Sed de libro quem tute statim cuiusmodi sit nosse possis nimis multa.Tu igitur optime Lector, eo Truere,& Budaeo mortuo, cuius vivi studium nunquam in publicis promouendis studiis conquieuit, gratiam habeto. Nos autem non ita multo post, eiusdem Commentarios linguae Graecae plus tertia parte auctos.& multis locis correctos ac meliores factos, tibi dabimus. Vale. Parisis, AN. M. D. XLIIII. XVII. Calend. Nouemb.

4쪽

Gulielmi Budaei Consiliaru R

gii, libellorumque magistri in

Praetorio, FOrcnssi a.

A R D i N E M causae in aliquo ponere aut constituere. Vtroque enim Quintilianus utitur. Est autem Cardo causae, ipsius causae firmamentum. Quae singula non iuuant,viri uerta prosunt. Imperium inhibere, Exercer,*um iustitiae. Dirimere controuersiam, est finem imponere co-trouersiae, quod Vacuare vernacula lingua vocat.

Cicero s. Officioru, Quo magis reprehededos C liphonem & Dinomachum iudico, qui se controuersiam dirempturos putauerunt, si honestatem cum voluptate, tanquam hominem cum pecude copulavissent. Sic dirimere litem. Vlpia. Possunt tepora intra quae quis litem dirimere iussus est, prorogari. Sic acies&iras Sabinae dirimunt inter soceros & generos. Dirimere sententias eorum qui in lite iudicanda assuerunt, est Numerare & componere inter se senterias eodem pertinentes,& numerum numero comparare, &tsi opus sit diuidere. Hoc est, si tertia sit pars sententiarum numero minima, quae ad alterutram propius accedere videatur. Vulgo, Ad concordiam redigere opiniones vocant, & summam colligere. Vt Dirimere suffragia. Varro libr. s.

de re Rust. Vis(inquit) dum dirimentur suffragia, villicae utamur umbra e Id est, dum ex summis suffragiorum collectis, constituetur quis plurima puncta tulerit. In vetustioribus tamen codicibus legitur diribere. De iure autem diuidendarum sententiarum et in Annotationibus in Pandectas plene diximus ex epistola quadam Plinii oratoris. Ire ad inquirendum de re controuersa, & Inquirere, Fatre t en queste. &Inquisitor, qui inquisiuit. Intercessioni parere, Surseolr l exploict. & Intercessionis edendae causa diem dicere. As lignerio ur potardire. Iusta tibi possessione decedo. Id est, fac te possessorem. Comitium, vulgo Castelletum vocatur Pariliis: & quocunque nomine alibi forum iudiciale vocetur. Comitiales causidici & cognitores, Du Cha- stellet.&Formula comitialis. Expositiones causarii sinuosae.& alte repetitae, Logsplaidoyers. Et Actiones caulidicorii compendiosae, & recta ad summa quaestione progredietes. Alterca si vices legitimae ad tertias nowductitur. Id est,no triplicare licet.

Falsa postulare instrumentum, Mainteni r sauix. Et instrumentum salsi

compertum & conuictum.

5쪽

Stati dies dilationum,ut ad octauum,aut ad x v,aut ulteriorem. Re quaesita At renuntiata, dies reo delato dicitur, aut hominis comprehensio decerni solet.Res quaesita suspiciosa quidem, sed reum delatum non perimere visa est. Cellu y contre tequel on a informe, ne sen est pas trotiue charge

Expetere mulctam honorariam cum rei persecutoria, Amende honora

ble. & prou Stable. Vel litem sim id aestimare reo, & honorariam poenam exposcere. Litem aestimare iniuriae vel contumeliae sarciendae & pecuniae. Interrogata, responsi,dictaque testium. Id est quid quoque modo interrogati, pro testimonio dixerunt. Cic. pro Sylla, Constitui Senatores qui omnia interrogata, responsa, dictaque testium perscriberent. Mancipium & Nexum a Cicerone distinguuntur ab usu de fructu . Id est, Proprietas & Dominium. Commentarii scribarum, siue Commentarius. Id est Registra, quae Regesta Latine dici possunt.

Cognoscere chirographum suum vel manum, vulgo Recognoscere dicitur. Cic. in Catilinam, Cognouit & signum Statilius, & manum suam.

In custodiam tradere, In carcerem mittere.

Nexu venditor vel auctor obligatus. Id est qui ad euictione praestanda tenetur.Cic. pro Murena, In iis rebus repetedis, quae mancipi sunt,is periculuiudicii praestare debet, qui se nexu obligavit. Quae sint autem Res mancipi, & Mancipio dare, nos latis in Annotationibus in Pandectas explicauimus.

Ad iudicem vel iudices querimoniam deserre, Est inquirendae rei delatae

veniam postulare atque auctoritatem. Hoc est, ut vernacule dicunt, Commissionem ad informandum. Rei ad curiam delatae quaestio curiae decreto costituta, atque animaduerso. Id est, quod informatione facta, in criminosos, eiusque maleficii affines procederetur, ut legibus moribusque conuenit. Renuntiatio inquisitoris, Processus verbalis appellatur. Libellis frequentibus ii tigates postulant, ut suae causae curia det operam. Id est Flagitant audientia. Libello porrecto curia ita subscribendu cesuit: Qua de re praefectus aut iudex alius cognouisset, atque eiusce rei apud acta instrumetum prolatum esset plenum & absolutum, vel ita penes se instrumetum haberet, ut de causa liquere posset, eam ut rem cognosceret primo quoque tempore,& iudicaret,ilaretque operam ne litigatori causam daret iterum curiae eam ob rem supplicandi. Vulgo dicunt, Fiat praeceptum iudici ut intra duos menses , aut intra sesqui mensem causam iudicet. Cicero in Verrem, Postulat ut in eam rem iudices dentur ex iis ciuitatibus, quae in id forum conueniret. Nunc dicunt, Vt dentur commissarii intra Bailli uiatum, aut intra resortitum. Quaerere re, quod nostri dicit l,Procedere extra ordine. Et eo die res quaesita non est. Id est, curia criminali processui opera nulla dedit. Cic. in Verre, Non dubitabat Minutius,quin iste,quonia consiliu dimisisset, illam re illo die quaesiturus non esset,cum repente iubet dicere. Ide alibi, Dimisit eo te-

6쪽

FORENSI A. T

pore quaestionem. Id est,eo tempore curia surrexit. Vadimonium quod uis promittere non recuso Cedo quem uis arbitrum, aut iudicem. Id est, do tibi iudicis vel iudicum optionem , huius rei iudicandae vel arbitrandae causa. Testes dicere dictitur,&Testimoniti dicere,& Pro testimonio dicere. Cic. in Verre, Cui coperendinato,quii ta multi testes dixissent, quicqua illorum veniret in mentem. Idem pro Quintio, Dicent hi quoque testimoniti. Ide,

Qui audiui sient quae in istum testimonia essent dicta. Ide in Verre, ut pro testimonio dixit, te cum thuribulum inspici edum poposcisses, avulso emblemate, remisisse. Nunc, Deponere absurde dicunt verbo iuris in terpretii. Appellator est improbus prouocator. Cic. in Verre, Nihil aegrius sactum est multo labore meo, quam ut manus ab illo appellatore abstinerentur. Cedere prouocationi, vulgo Deferre appellationi. Liu. lib. 8. ab Vrbe, Videro,cessuri ne prouocationisis cui rex Romanus Tullus Hostilius cessit. Nome absentis tribus praeconiis foresibus inclamatu . Nunc,Tercotra eudesectus datus: post quae,quarto pereptorio opus est.Vel sic Quartum & vltimuiudiciali praeconio inclamatus. Nunc Appellatus pro ultimo defectu.Indicta causa damnati rei, ii sunt qui ad diem dictam primum non assuerunt: aut qui satisdato ampliati, ad diem vadimonii non occurrerunt: aut suae ipsorum custodiae crediti,& intra pomoeria carcere circunscripto, inlusese abierunt. Nunc,Qui urbem carceris loco habebant. Palam in auditorio postulationem expromere iussus inter agedam causam. Nunc, Faciat requestam litigando. Altercationum vices commissae, vel Causarum actiones comissae. Nunc, Inchoata placitamen ta dicunt.

Iutisdictionis sundamenta subducere dici potest, qui iudicem suum esse

negat. Id est allegat incompetentiam. In causis agedis longius excurrere, vel Altius rem repetere qua m res ipsa exposcat, Diem & horam eximere dici potest, atque eam ob rem a praesidereprehendi. Nunc, Materiam abducere in erraticam narrationem vocant.

Oscitans ac dormitans causae actio aut altercatio ,est quae causae firmame-sta & argumenta non exacte explicat & prosequitur . Quod idem de iurisdi ctione dici potest, quae quaedam non praetermittenda praeterit, aut in ordinanda lite, aut in sententia pronuntianda.Lis aut causa incondita, aut hiulca dici potest,aut praepostera, quae nec recte, nec ordine constituta est de instructa.

Damnatus reus in orbe numellato, medio foro ter circvactus, & cautere

Iiliato inustus. Nunc,Versatum in pillorio,& stigmate notatum dicunt. Aure vel auribus minuere,& Auribus minuti qui vulgo Exauriti dicuntur,vel Exauriculati potius. Hi & Mutili,&Mastigiae, & Verberones,&Facinorosi dicuntur. & Exilio mulctati. Capite minuti, qui Decapitati dicuntur. In quaternum nundinum auctiones promulgare. Nunc, Publicare per quatuordenas quaternas. Potest&,Quaterno trinundino indicere, dici. a. iiii.

7쪽

Pactorum,&contractuum, ac conuentorum perscriptiones. Nunc, Minutae & proiecta vocantur:& Perscriptores pactoria. Verba sunt Ciceronis. Reus ad causam diceda obiectaque crimina dilueda, comuni iure admiseius. Nunc, Ad litem ordinaria admissus,vel Ad sui iusticam defensionem. Litigatores vltro citroque ea quae ad coniecturam pertinent, scribendo, scriptitandi vicistitudine constituerunt, probandaq; probauerunt. Nunc, Partes secta sua collegerunt. Vel sic, Et quae in facti di ceptatione erant, inter se constituerunt.

Interdum huiusmodi iudicis intersatio existit, postlitis inspectionem,&ita pronuntiatur: Antequam dissim titiam sentetiam dicere aggrediamur: ex iis quae in medium prolata sunt quaedam facti disceptationes excipientur quae utrinque probabuntur, si ita partibus visum fuerit. Circunducere edictum causae peremptorium, vel Inducere commeatum aberem odicio datum. Nuc, Purgare desectum de congedium, vel Dispungere,& pro nihilo ducere abeundi veniam. Apponere sibi petitorem vel defensorem, est collusore aduersariu quaerere,&cum eo imaginem veri certaminis adumbrare ,3 sententiam auferre. Cic. in Verr. Itaque apponit qui haereditatem petat Veneri Erycinae. Iudicatus pecuniae, est qui ob pecunia no soluta, in carcere duci iussus est. Legum authoritatem, vel constitutionii ementiri. Id est, salso legem vel constitutionem allegare. Et curiae authoritatem ementitus est is, qui extare aliqua de rearestum curiae perhibuit, vel censendo, vel altercando. Ad nomina non respondere. Nunc, Sinere se inter deficientes, & perdetrectationes absentes adnumerari. Nomectatura eremodicioruiuscribere. Nuc, Publicare rotulu desectuit. Inclamare eremodici oria nomina. Nuc, Appellare desectus& comeatus.

Aresti executio fiet adhibitis&euocatis, quos adhiberi &euocari ius&aequum esse videbitur. Nunc, Appellatis iis qui appellandi erunt. Cum eadem de re controuersia apud duos aut plures iudices diuersi fori extitit, ne praeiudicium ab altero aut ab uno iudice fiat, qui alteri, aut aliis

anteuerterit, vel ne discrepantes sententiae eodem de iure pronuntientur, huc aut illuc pro re nata translatio fit litium omnium. Id est, omnes controuersiae eo lem euocantur.

Cude cεsuetudine cdtrouersia orta est, testes decuriatur,&singillae decuriae pro singulis testimoniis cediit. Nuc,Vna turba B uno teste numeratur. Rata grataque per me futura sunt,quae per procuratorem meum acta, facta, conuenta, promissa erunt, no secus quam si me praesente, ac verba praeeunte acta, secta, transacta essent.

Dies a Cicerone pro tempore soluendae pecuniae, aut rei absoluendae dici solet. Vt quodam in loco, Ait nomina se facturum qua ego vellem die. Id est syngraphae eum terminum quem ego vellem, appositurum. Nuncupata, & verbis conceptis cauta vel excepta sunt,quae vulgo Expresse dicta in contractibus appellantur. v Desertores causarum Latine dicendi sunt,qui eremodicii aut rei sunt, aut

8쪽

damnati.

Recuperatores, hodie Iudices commissarii vocantur. Dabantur olim a praetore, no absimiles iis quos Graeci a mn si appellat. Et Recuperatoria iudicia dici possunt, quae nunc Commissariorum iudicia nostri vocant. Descedere in causam, & In causa sedemittere,& Causae subscribere. Nisc, Adiungere dicimus. Penitus aute descedere, vel sese demittere, est quasi litis e vindice offerre,& authoritate praestare. Hoc est, suo nomine defensore agere: quod Garenti Zare vernaculo verbo dicimus. Deesse aute authoritati rei controuersae venditor dicetur elegater , qui rem ab alio vindicari passus est,&in iudiciu eo nomine vocatus est ab emptore et & ut author laudatus, officio viri boni defuit, nec authoritate emptori suo marte praestitit. Nunc, Deficere garetiae dicunt. Hoc est, emptore seu destituere prodereque . Cic.

ad Atticu, lib. , In quo qui de loco manebo,dum spes pacis erit: sin bellum geretur, no deero officio & dignitati meae, pueros seriem : in Graeciam. Pro testimonio mentiri, Est salta testificari. Ex Cicerone. Literae vel documetu locupletis authoritatis, authenticii a iurisperitis appellatur, quasi iustae& plenae fidei instrumetu, ut iuriscosulti antiqui vocat. Decidendae litis in curia agitatae authorem fieri curiam ipsam oportet.

Nunc, Homologare vocant verbo Graeco.

Sicut actor Intendere dicitur,& actoris est Intelio : sic reus Depellere intentione, & eius est Depulsio. Id est, exceptio & praescriptio. id est Quintil. lib. s, Vltima quidem superest ratio aliquo iuris adiutorio elabedi hcrimine, quod neque negari, neque defendi potest, ut no videatur iure actio in tedi. Cic. De hac muliere nihil dica, nisi depellendi criminis causa. Id est, propulsandi & diluedi. Depellere tame& Depulso , no tantu defensoris, sed etiam actoris & petitoris. Prima aute depulsio est, qua Defensione plerunque vocat. Seclida est actoris, quae Replicatio a iurisconsultis dicitur. Et tertia rursus defensoris,& eius unde petitur, quam Duplicatione vocat iideiuriscosulti antiqv. Et si porror pergamus, erit quarta depulso, quae Triplica tio dicitur. Quint. Sit enim actoris intelio Homine occidisti si negat reus,

seciet statu qui negat: quoid si colitetur, sed iure a se occisum dicit: nisi aliquid accusator respodeat nulla lis est. No fuit(inquit adulter. ergo depulso incipit esse actoris: ille statu seciet. Ita erit quide status ex prima depulsione, sed ea fiet abactore, no a reo. Recusare etia est depellere,& Recusatio, intentionis depulsio. Cic. in Partit. Rationem subiiciat recti sationis suae. Id est, exceptionis. Quintil. lib. , Recusatio quoque plures interim propositiones habet. vi contra petitionem pecuniae, Male petis: procuratori enim tibi esse non licuit: sed nec illi cuius nomine litigas, habere procuratorem. De controuersia componenda dabo me amicis & compromissum faciam ex eorum sententia. Id est,saciam quod amici iusserint. Frustrator causae desertor, ludificator, litis dirimendae detrectator, iuris &aequitatis iugitans. Tribus peredinis reum delatu vadari, vel Ternis perendinis vadimoniis euocare,& Post quartu peremptorium praeconio promulgare de proscribere.

9쪽

Nunc Ternis breuibus dicunt adi ornare, M Banno appellare.

Reis absentibus delatis,& indicta causa damnatis. Id est post eremodicii recte atque ordine ex iudiciorii publicorum priuatoris inve formula decreti, inclamatis & proscriptis,& inter requiredos adnotatis, solenne est, si insonti conscientia freti sint, postliminium diplomaticum impetrare ab integro sistendi iudicio,& quaestioni capitali se offerre, ut & sui, & bonorum

adnotatio circunscribatur, si causam iudicibus approbauerint. Laudat authoritatem rei, is qui titulum possessionis suae allegat. Proferre tabulas testamenti Cicero pro Exhibere testamentum dixit. Mulctam dicere verbis curiat, siquid contra interdicta factu fuerit. Nunc, Vetare nomine curiae in poenam certa & grandem. Cic. Mulctam dixit Cracius potifex maximus collegae Flacco, flamini Martiali si a sacris discessisset. Incessere fidem testium,& Eleuare,&Insectari, & Restitare, St Refellere dictit, quod lingua vernacula Reprociare vocat. Quod fere est Exprobrare crimen vel infamiam. Dicitur & ab antiquis, Insa mare testes,& refutare, &arguere ighominiae vel periurii. Quintil. Si deficietur numero testiti, pars diuersa, paucitate in: si as undabit, conspirationem: si humiles producet, vilitate: si potetes, gratia oportebit incessere. Cic. pro Cecinna, Teretius alter testis non modo Ebutiu, sed etia seipsum arguit. Id est refellit. Et pro Rabir. An non intelligis quos viros mortuos summi sceleris arguas Quod ideCoarguere dicitur. Ide pro Sylla, Illu multor u literae ac nuntii coarguerui. Et pro Flacco, Vinci, refelli, coargui putat esse turpissim v. de teste loquens. Attentare fidem testis, est subornare conari. Attetare iudicis religionem aut fidem est muneribus vel promissis aggredi & corrumpere velle. Ius, pro titulo a Cicerone dicitur. vi in Paradoxis, Ut mancipia quae sunt dominorum facta nexu, aut aliquo iure ciuili. Formularii, Coceptores, Cautores, Stipulatores, & Astipulatores Pragmatici nationis sunt eorti, quos Practicos & Praxeos peritos nostri vocat. Cl. pro Quint. Testes tot quibus omnibus causa iustissima est, cur scire potuerint, nulla cur metiatur, cu a stipulatore tuo coparabuntur. Id est, cti ab isto quo tu in vadimonio faciedo usus es . Idem in epist. ad Octauiu, patre ei obiicit astipulatore, aula argentarium fuisse. Huiusmodi homines adhibebatur ab iis qui satis accipiebant, & quibus repromittebatur, aut expromittebatur. Traquil . in Vitel. Tu foenerator u & stipulatorii publicanoriiamq; qui unquaaut Romae debitrem au i in via portorium flagitassent, vix ulli pepercit. Refrigerare teste est testimoniis eius, quod graue videbatur, &assensum iudicii quasi q; plausu ciere, intersatione aliqua obturbare, testemq; ipsum ad insantia redigere quasi medacii suspicione obiecta. aut ad inconstantia. Trassatio est ab actoribus scenicis, qui plausu repete destitu utur. Quint. lib.

s. Prudes vero testis & costans, vel ta qua inimicus dimittedus statim vel nointerrogatione sed breui interlocutione patroni refutadus est , aut aliquo, si c6tinget, urbane dicto refrigeradus. Est enim Frigere, non placere, no celebrari voce hominu , non admirationem commouere, non ciere attentionem. Cic. in Brut. Quare, tibice dixerit discipulo sane frigeti ad populu, Mi-

10쪽

FORENSI A.

hi cane & musis. Idem, Nonnunquam frigidus,interdu facetus. Frigidus,id est, nec plausu, nec risu excipitur eius oratio. Quintil. libro s, Interrogetur autem testis verbis e medio sumptis:vt qui rogatur(is autem est saepius imperitus)intelligat,aut ne intelligere se neget: quod interrogantis non leue frigus est. Is(quod si eueniat patronus interrogas ita deprehesus est, ut porro progredi nequeat, & obmutescere cogatur, taqua ad stupore redactus, &testimonio co uictus quod refellere no potuit. Frigus hoc Graeci mo As; ovocant: & qmur hominem frigidum ridest, qui nec gratia, nec venustatem habet, vel in habitu corporis, vel in gestu, vel in sermone. Isocr. de regno, docere voles difficile esse grauem simul & urbanum ric et mo me N et rem o Mori, o mc, - 1. abnui, sic cha ifrigere eos dicit, qui absurde ad grauitatem se afformant. Frigent igitur testes & indices, qui fidem iudicibus non faciunt, qui animos iudicum non

mouent. Refrigerantur autem testes hoc tempore & indices in causscriminalibus, quando testes cum reis compositi, id est, interrogati, areis ipsis probabiliter refutantur ut mendaces.

Praescriptionis lis est qua excipit reus, actori iudiciu vel actionem dadam non esse. Id est, non esse admittendu. Quintil. lib. , Cuex praescriptione lis pendet, de ipsa re quaeri non est necesse. Nuc, Cu de fine no admittedi controuersia est,no est necesse super principali litigare. Deinde apud Quintilianu sequii tur haec verba, Ignominioso patri filius praescribit.de eo solo iudicatio est, an liceat. Praescribere, est exceptione opponere quae iudiciu ingrediente summouet. Et opponitur In letioni, Praescriptio.Quintil. Est aute duplex huius disceptationis cotrouersia, quod aut in tetio aut praesciptio habet controuersiam:ac fuerunt qui praescriptionis statum sacerent. Sic accipitur a Iurisconsul. in tractat. de except. in Pandectis. In tetionis autem &

Praescriptionis Appendices & Appediculae,sunt liticulae quae subinde agnascuntur principi quaestioni ,& Incidentes vocantur,aut Emergentes. Fraudi esse ut Captioni esse. Cic. pro Cluent. Quae res nemini unqua fraudi fuit. Id est, nunquam poena dignum existimatum. vel , Nunquam damnosuit. ut Terent. in Heauton. In eadem fraudem ex largitate nimia atque ex

parsimonia incides. Id est,utruque perinde damnosum est. Capitale fraudem admittere, est capitali crimine se obligare. Quo Vlpianus usus est intract. de AEdili edicto. Liuius,qui capitale fraudem ausi sunt. Cic. de Diui. Est enim periculum, ne aut neglectis his rebus diuinis, impia fraude et aut susceptis, anili superstitione obligemur. Captioni esse etia est Damno esse. Plaut. Atenim ne quid mihi captioni sit, si dederim tibi.

Testis deprehensus & aestuans,& de gradu deiectus, pro Titubante. Cotra, Testis firmus, interri tus costans praesentis animi, de apud se semper existes. Index autem dici potest praesenti animo indicium fecisse,& cum reo commissus acriter institisse,& propemodum consessionem ab eo expressisse. Scripturae caput aliquod circunscribendu contendere id est, reiiciendum esse. Et reiectanea capita,& pro no scriptis habeda, quae reiecta sunt. Dicitur& Circunducere, pro Circunscribere. Cic. in Verre, Itaque uno nomine cir-