De exercitu furioso, vulgo wütenden Heer (Paul Christian Hilscher)

1쪽

Amplissimis, Excellantissimis, Consilitissimo,

Phitimum Reverendis atque Clarissimis,

Philologo semigeratissimo,&Illustris ad Moldani

Reetori jamdudum Optime merito.

ICTO, Polyhistori consiliario Saxo Veissen-kliensi gravissimo,

D N CHRISTOPH. SCHild ZIO,

rio spectatissimo,

Diacono Ecclesiae rimensis aestumatissimo,

Fratribus GermaniS,

Dominis, Patronis , Praeceptori atque

Cognatis Disssinationem hancce

Observantiae, Pietatis, utq; commendationis

inusii D. D.

PRAESES.

2쪽

Stimina Distestationis.

logiam nonyma. dicituri exercitusfuriosus f. a. a J

rivis qq. to et arta nominis illis scriptio Lo lia Heste vini. . . origo suo nominis rat/o. I. I. 2 appellationes alia .p. γ homonyma. y.to. H. Descristio s. r . ubi A quianam fuerint in isto exercitu generaliter. animae, juxta Mod nicola s. Ia eaei militum in acie caesorum, juxta Posiam. .iv. nec non infantes non baptizati, statici juxta vetantes Schola-sicos incuborum AD, juxta alios . I . animae rIandae, ex confessione propria 9. m. partim aemones partim animae, juxta Belg ronacei sim .rsi ejusdemprobatio A. ir exemplum consimiles.Ita mones fuse asseritur. I. s. Pa ocialiter de Mardo, ιμμι descriptio nominis impo Pio. s. ao dicitur itasecundum diosae ab α Goartour sum I. r. idem ostia in montis Veneris HorseΓιτ constituitu aut M. a. 30 Hege MN Boiorum rege. γ aerario Drchione δ Eccone Rescorio. F. S.' alia sententia sensu vocis primitus ter Trui de stegrat sar D 9 ile enim Thuringiam q. habitasse olim videmur s. aes. Diciorum summa I. g. apparitionas modus ratione ι formae, hom

numer de tot diaboli s. υ , coloris .io. manifes trionis, videbatur non solum,sed interdum c audiebatur. 9. r. superstitiosae venerationis. s. sa causa omnis impietur, Dei permiso,diaboli actio . . a ex siententia vulgi: Moranu δε- mina Holda Diana, Herodias, Berchia s. s. id magia roque finis ex par eis, hominum emendatio, sed abiista neglecti; ex parte diaboti, supersitionis introductio. g. E ad unita locu generalis, A. 37. Fecialis e res berya mons horrisonus. .is notabilis. s. v. tempus durationis s. o.

comparitionis generale s. t. feriale a celebrauo OH aisni- saria I. P. Clausula dissertarionis. s. a , a f. a.

3쪽

D suri se, quem dicunt, exerest uialitarere suscepimus,

circa cuius ex licationem ita nos geremus, ut licet ce in cuidam hi istoriae hanc opera iri decreverim ,tamen alta simili generis exempla spartam delibemus Argumentum thematis hoc ei D surivia sepenumero

quidem sed maxime tamen ista natatilia Christiferi. ae Bacch. naborum orias, non ruri tantum, quodpkrumi fieri solet, sed in ipsisqq. nuisu oppi is eo uties quaedam spectro um, Axurum, larvarum arum, in quibus re laentiam cs mortuortim haud raro sunt .gines, ingenti numereo, qui interdum e sum turm.ure peditum mani os fuisse ant multis ine, trana re solent transcurrere, ne i fides haec vana, sedceria ae omnis extra dubitati vis aleam posisa. ias itis diabolorum copias senecio quidam eanitie festabilis, quem dum Glhardum no nant, ea ut nostrates orant dea seireueia ecthari delibrato cum bacillo praeit, s scurrentem, ut nostra fert curiosas, o cum hortatur, ut epia cedant re domum se referant, ne sua emeritate δεῖ aliquid

mali non necessarii acre snt Pone sequuntur, Zi terriculamen-ra iec .rta a numero plurima, feci varia, forma prorsu abfur. dure horrenda, alia capitιb truncata uno alia faciem in pectio gerunt, alia manus re lacerto habens mutilos alia saltem tino pede incedunt, alia ruribus hum se postis thitiminusi I rim; currunt. Sunt quibotis affigat Ixionis in morem coiavuntur, natorum audiuntur clamores 'cornua, canum latra

rus, leporum formae praeci ii cursu feruntur grunniunt sues, rugiunt leones. Horum igitur LectorAm n hi regionis domis tam esse perhibetur mons Hos anus.

f. a. Expositionis principium a nomine facimus. Vocatur: Exercitus furtosin. Exercitias, non propter numerina an

tum ex multis n. conficiebaturi sed propter tormam via manipulatia comparebat. Furiosus posissimum ob duo. Alterum

4쪽

terum in externis signis cuilibet fuit obvium, alterum non item, ex sermone tamen patuit. Illi accensendum, quod alius in equo bipede collocarem, alius rota tua sponte currenti illigatus, alius pedibus humero impolitiscurriculo cucurrit se suerit virus hoc autem fidus ille, quem se dicebat, FcIhardus innuit lubens non cedo re solum ex via sed di domuitionem parare, ne damia quia ab istis furios, inveheretur. γ

I. Germanice vocatur: hasis utente Deer iter modo Ilum, modo exercitum denotat c posterius hoc loco niter idem est, quod Latinum e furere , sa vir aut bacchari.

Antiquiora ad vocis huius incunabula nos deducit celeberrimus Schefferus, qui sibi negotium iacesens circa veterem uecorum religionem de Wodano inter praeclara alia annotata e miaxos ruutem Qeer appellare hociis sopitum sitam, Iurnum flectriserum larvarum', quasi dicant diu Ioram. m cum sue isto suo.

v. Lutheri nomina prepria Gom. p. s. c. scheraei Mimis hier. a. p. es Sehesi . Upiat antiq. c. r. p. a.

Fuit OAbnis qui moduni dicitur' Deus steribus, Thoroni ex an in oppositus ' Hic boni, ille omnis

mali credebatur autora ac sicut alter superus, ita alter Deus infernalis, in probus, perniciosus ' ossiciis varius, quem de vitam eripere, ac uti alios, ita divites maxime caesost in praeliis excipere hospitio de defunctorum evocare manes, bella concitare edocere magiam famemqtie caetera denique omnia, quae deprecari solent tortales procurare putabat antiquitas. Factum ex his, ut collatus cum Romanorum diis nunc Ioetis,

nunc u GH, nunc Me rexit, nunc Pistonis nomen, culus

denique non 'indueret. Invitatus ad serendas suppetias, aderat, ut equeSsenex,eximia magnitudinis, albo larmatus clypeo, sed oculo orbus quanquam, sponte ua fieret obvitis, non raro cum tumultu milituri Φ turba ' Quod ansam praebuit, ut hodie a Sueci antiqua ducti consuetudine strepitus nocturnos spectroium arvarumque putent esse dini, cumque exaudiunt: Ointim ibi transire, dicant. θ

5쪽

. . Uti vero apud Septentrionales populos, ita apud Germanos quo in cultus eius fuit frequentatissimus Nam quem admodum veteres Germanos Celta Gothosq34 lingvam gen- tem ad unam eandem reserre originem vero valde est simile f)Sic eosdem quo a Deos ab iis sitisse cultos deprehendas. Episcopus Upsilensis, Obden anto opinionis fulgore Drumfuisse visi ut si ιιι

non cymam datum mundo lumen omnes lentosa secterentur, c

ljus orbis hocus extaret Saxone testante qzi numinu ejus sentiae non sis, re et g Nec ab alio, nisi ab hoc numine tractum illum Hercini, in confinio palatinatus, da UNngaeald j dictum existimarim in vicum quendam non procul a Norinberga dens vis nuncupari, tanquam dino sacrum, censet Arnoldus ho mitto comis ira alia vocabula apud nos, quae ad dea strum illud natales referunt suos i Quod ii autem, prout contendit cheTerus, vetus vecorum religio ex angulo illo Septentrionali per Europam prope universam dii eminata fuit, odaniqq. cultum iis ex locis in Germaniam esse transportatum cum popul O di xc-rim sunt omnino qui Thuringorum origines diserte e Gothis l0cisque accersant Septentrionalibus, sunt etiam quia lauriri orum nomen a Thorone deductum censeant. . Ubi autem Thorus ibi de Othinus. Juvat, inuemadmodum alia in causta tior Schesserias quod scriptores quotiens superstitionupri a nesminerunt, nusquam Thorum solum nominent, sed ei sem - per thj m conjungant. JHinc apparet, inquantum eXercitui

isti Nodanus nomen faciat, inuod deus ipse omnis mala, de quod spectrum, idque militare fuerit, quod evocare manes coni everit,in quae id genus sunt alia. s v. Morbos uisimili vota de tellis hen Syra de id poeile imprimis ci . , jolaus M. l. c. p. 38. sic Anio

Vernegantan VVood, anilicum, quam Germanicu: ne sante derivat eodem ae molaus rumcuiu fini V orex et V lvel PedeI quod damni , peruulum in sp te bellicum

notat;

6쪽

motat hodieque retinetur in eantur a med has adii in iitem τὸ redi inoetu desertum p. q. 33 cons Scheis c 7. p. 68,

. . Circa scriptionem vocis observari poteti, UDa

inscribitur. Si quis Vincenti Bellovacensis Verba, in bus familiae huius facit mentionem, inter sese componat, ni madVertet, eam δε mero constitis haud exiguo; non enim familiae solum, sed, militiae ni cmen semel iterumque gerit J animabus expiatoria flamma maculandis attributa talem prae se tulist habitum, qualis fuerat olim in hac ita tu perii tum . s g nivi inquies. Hic aquam haerere mihi

non dissiteor. Praeterquam enim quod de integritate Vocas cumtem, inter ambiguam nonnullorum scriptionem legRur - γmilia Heli tuni, se mi Cisrhquim, s. Rex eisna, cris Gna t. cui credere quove possim vero uti interprete ViX n-Vemo ullum, nisi aut nocuae cuidam sabulae, aut VagIS. zer pretandi ausibus prodere velim Veritatem .

x Vinc Belli, vacensis in Spec histor Vol. 3. l. 3 o. c. It νι scripsit ex hoc Antonin hist. P. a. it. 8. ' invenias ap. aut citi oditassis eoi ad um tam e rapi xeserendum, atque s emendandum ii, in Petrus esensis ue curialib. s. aulicisset a nocte pe vagantibus ep. I p lites Her elinivi Herieurini nani codlae onmes. D'

ciunt:ectionem nee ulla satis emendata videtur,ut dili , t a '. Joanne Bulae in notis ad eum locum , ulu ςψniecturam non tam improbo, quam quod in tentem

7쪽

g. 8. Ioannes quidam, Aurelianensis Ecclesia Canonicias, ex Natali , oeconomo suo, post mortem secundum pactum, quod cum ipso sanxerat vivus, ex tormentii redeunte, sciscitatur inter alia apud Belovacensetis: Obsecro ut ali mihi. estis deputatus in icta militi aeqvam dicunt m quini 'mille non domis , miseria Ha jam non adit,sed nuper ire desiit, quia poenitem ita iam pergit Corrupte a dictistes Helliquintu pro Carliquianus. Erit enim Carolus quintus, qui seccatorum suorum Iongam egi poenitentiam 2 nuper tandemser interces onem beati D o

fi liberatus est. Ecce tibi unde vocis hujus originem accertat sanctulus ille in pluviali capi quam quidem turri Parmensi oraviorem, propter spem tamen venia pulcram pronunciat ipse .

contradis ante sustocationem maculas elutimis. Fal. leris autem si per Carolum . aut Imp. illum Rom. aut regem Galliarum intellexeris. Uterque enim haud ita brevi post vixit, si calculum ponas ex aetate scriptoris mitis tuerit oportet, seculo circiter in notus. Etsi vero voces istae ad prominciationem, praesertim Gallicani, collatae punctum plane non omne amissurae sint, tamen uti est tela haec tabellis tantum non tota constipata, ita cuiusvis sententiam, si non perdiderit omnino, suspensam tamen relinquet. Ego sane quam etiam

solicite in originem ejus inquisiverim, semper desii in vetus

illud: NON Li ET WAMPLIUS. g. . Hisc fuere nomina, quae mihi quidem innotuete, praecipua, ac licet certis a principio spectris ierint tributa , , tamen caliis progressi temporis sunt acc'mmodata. Martinus Clusius praeterqVamqVod exercit rata furios appellet, furiarum quoque Lalibi feralis exercit in titulo insinuat D de cae

interpretatur Praetor. iiii Meila, erit P. i. ci . . t . N alterum

locum ex Heidem p. tr.

s. o. Quom exercitu explicando negotium nobis irrogantes amotum hinc volumus eum exercitum turiosum, cui immanis crudelitas humanitatis nomen denegavit L aut quibus delira

8쪽

dolira illa supe ircos, furcas porcos arullas ad Melibocum protectio hoc nomen adposuit. g. aut alium quemcunq3 exercitum furiosum sequenti f. non descriptum.

y. Sic v. g. copias Passavienses vocat Ioli Ludqv. Collirie P. . Monarch. Rom. p. s. da muretide ter cons. g. 3 o. Similiter dicit conventus istos magicos Hildebilan in Theurata . sa.

S. v. Describi retus igitur in genere, quod sint daemones, qui sermam mentiti humanam cum equis gregatim supra terram sensibus sese nostris sistunt. Quod si alicui nimium extendilla sermonem nostrum videa mur, is recordari poterit ejus, quod supra monuimus. a. Peculiari tamen Echhardi familiam periodo delineandam censens, cogitet secum daemones admodum exercitus monstroso habitu indutos, qui in Thuringia quotannis statis diebus ex monte Horselberga egressi per vicos cum strepitu deambulare, ad eundemq remeare, praevio gravi quodam, si faciem videas, facie, fidelis Eccardi nomine, consueverint. a. 6. I.

a1. o lanicol x illi proculdubio daemones isto pro animabus sunt interpretati Quanquam autem ipsis immortalitatem animarum ratio polliceri haud potuerit . earum tamen post discessumta corpore satum communi vadam sententia innotuerat . de poterant uti mores plurimos, ita opinionem de animae post separationem reditu ac cibatione, aliis gentibus do familiarem participare. Fidem etiam facit, quod Nodanus in defunctorum domibus non conspicuum modo sese praebere, sed meorundem spintiis evocare creditus fuerit. e.

b. Hullem Brev. p. 9 i. o t. aliosi passim. 4. v. Voss. Theol gent. l. i. c. io. p. o. Harthn. prea et P. i. c. r. r. β. p. r 88. d. e. g. Borinis. v. und. l. e. r. p. 88. e. iden P. I. c. s. n. s. p. 3s ex chelser Upss. c. 7. P. Q. cons. q. s.

g. 3. Nec plane illud vetustatis placitum moderni,

qui sunt ex vingo decoxei unt, quando tantum non omne ejUS- modi apparitiones animarum reditu explicant, ac uti furum ani

ma ad patibulares lacus ipsis alvi,quos dicimus, iunt ignes

9쪽

ita militum in acie caesorum spiritibus familiam istam daemoniacam resignant; obstetricante pontificio is superstitione, ac si purgatori hospites terras repeterent postlium spera mendicaturi

s Caspar Ruthard in iacra Cosmologia theor. e. p. r. In in maaeris parte est ignis fatuus Furum animas ad patibulate lacus se ardere fingit quo rvit da in lubentia salii regerri ac lictumi cum id loe cum nocturnis lani dupos altitare referunt. G vanis quam illi hodie, haec, de quibus loquimur, spectra, daemonum illa. sonii us quam anuriarunt apparitionibus assignare nia lint iacisipi Deirio Dis cis in agi c. l. α qu. γ. Sec . . . p b. E. p. 29. .b. E. p. r q. a. E. in illo tante nexeniplo quod habet p. 207. a. nos dabunus negare videri vult. quod autem ideo agit, ne idem cum Leloyherio l. q. c. . ibid. allegato sentiat, cum .imet , si

ipsum penitus inspicias, idem sentire velit

6 Sed praeterquam quod seculum illud ex invetera ista opinione , doctorum Φ suorum insermatione exutas corpore animas de hoc agmine furioso sibi conceperat, nugas insuper nescio quorum nebulonum erraticos vel volaticos Scholasticos appellabant i patiebatur qui non solum in furias istas dominium sibi arrogabant, sed & quorum animae in sernalem istam , Ocietatem constituerent, nosse videri volebant me in ea omnes

in Ates non baptizaros, omnes in pugnis casis, omnes restatuor in quorum corpora ni Pae Polasent , non rediissent, quod riti quis illos excit Ire nobis nomine pro to an ellasset,serris emimi locum magna cum et erimonia ari extremum usque diem, tunc

ipse accensi, i beatis. ho Id tamen, quod non veritatis amor sed lucri s u lium ipsos edocuerat, obelo quo piligni,licet Driptores sint haud ignobiles, qui daemonum incuborumsilio pro Patribus, quos vo unt, ipsi ha sit bstituunt

h v. annal. Sue v. Crus P. R. I. i c. 18. p. 6 3. cons omnino disp. B. Thomas de vagantibus Scholasticis seqq. ubi rationem reddit, cur eo retulerint .aesos in pugnis . 7o infantes non baptizatos . t. 72. adde Kornm dum ira na ori P. . Gi8. Opinio quartandan pica ruua mulier alarii m fui dicentium nimas ρ uerorum sine bapti-ihiare decedentium vagari per nundum usque ad die ni iudicii vel p. st&c.)ecstaticos 6 a. ubi usque ad g. .exponit, quinam hic pere alaticos intelli an tura ad eum igitur B L. remitto. Remig. Daeni DL i. r. . . p. si Dresutationem a p. eund. c. anteced. Negat contri Remis Delii Dis a mam t. a. qv. s. p. cons QP tori

10쪽

g. 13. His deniqtie omnibus ad superstitionem ita dis

postis non raro spiritus ille mendax propriim confessionem ad debat,credulist hominum animis mirifice norat querulationibν ad praestigias accommodatis imponere. Multorum exemplorum vices explere poterit, quod Crustus refert: pud Mormari malicubi, inquiens, per aliquot dies, non modica equitum Armororum turba euntium e re cnκritim cons iciebatur, quae in visinum montesm, unde ae egressa, rirca horis non m noctu evanesi bat. Ibi a quodam qui si cruce Agn erat per nomen Dei sinta jur.rri, quinam essent 8 esto ii eorum nutu pro omnisus non esse milites, sed militum anzmas, non multo antes ibi mers Dorum. Arma r equos, quae Di antea fuerint ustrumenta

peccandi, nunc esse materiam synficu, omnia sua esse ignea, etsis nivis corporali oculo cerni non possint. Inter eos fuisse conse estis Comes Emicho dicitur sus. 7. anno occisis qui dixerit, se ab hac poena precationibi releemosnis liberari posse. h.

h. rusius annal Suev. P. a. l. '. . . p. 33I. ac ann. 23. StUr erg. Tritent, cons. ornmania de miracul mortuor. P. . c. s. ex Nauelero aliis quoq; vicibus ibidem exercitus hujusm visus fuit, patet ex et r. Thyraei. l. i. de locis infest. c. I. p. o. ex Chronico triaugiens recensente, circa am . ioog.

non procul a Wormatia, noctei diu i pedites equitest hora

non vespertina ad monteii quendam rediisse: e. Wald Ichm. pyt iunissi Endor P. r. conc. r. p. 72. .l in Od chronico fimi. lis hiltor sub ann it 68 eod. in loco contigisse memoratur, ceu te fert Deirio Disci mag. l. supra c. p. 293.

f.IO Quanquam autem daemones esse adeo ire nollentin-fesas pontificii, tamen ne auream de reditu animarum purgan-

daeum sententiam perderent plane pleneque cita rem sunt agres--si, ut equos diabolo, animabus sessores attribuerent. Sic Bellova-c sis. Cum enim narrationem supra l. allegata pertexuisset Hinc anaret inquit, quales eqsi sint illi super quos aliquando

anime Ecfunctorum videntur equitare. Sunt enim daemones, sin equos transformantes. quorum sessores sunt anim miserri peccatis on rata , .rans armis quibusdam inci peris o AEus .f. 7. Ac ne absq rationibus ea videatur asseruisse, Caussam dictorum mox addit quidem armorum, ex Pro