Vota et motiva curiae domini iustitiae Aragonum oblata in processu don Federici de Palafox super manifestatione bonorum in art. prorpietatis

1쪽

bitam yna cum expensis; si quid autem deinde ex dicto prφ-tio veditionis bonorum supererit restitui illud dictis Magno Magistro, Conventui, S Religioni Sancti Ioannis Hierosolymitan . S Fratri Lupertio Xaureche & Arbb u, Receptori illius,prς lilia prius cautione forali debite & iuxta forum,siletium perpetuum partibus aduersis imponendo, neutram par rium in expensis sit emptis praedictis taxandis)condemnandu caetera supplj cata locum non habere. Atten. conten. TRES Domini Locum tenentes dicti Domini Iustitiae Aragon unis ex dictis quatuor, fuerunt ex moti uis sequentibus. F. X eo praesertim obtinere debet Don F edericus de Pala x in hoc iuditio proprietatis manifestationis bonoru mobilium, quo niam apparet de instrumento pactorum dotalium , in i tot una causa matrimoni j contracti inter ipsum, & Domnam Engratiam de Osseta,in quibus reperitur promisso,& donatio , dacta per Frarrem Petium de Arbisu , Ordinis Sancti Ioannis Hierosolymitan . praesentem concessioni dictae scripturae dotalis eidem Domnae Engratiae de Olleta suae nepti ex sorore, contemplatione illius matrimonij, summa: & quantitatis quadraginta mille solidorum Iaccensium, & interim dum illam non solueret annui redditus illorum,scilicet mille

solidorum Iaccensium annuatim soluendorum, ubi reperiuntur etiam clausulae ad obtinendum in hoc prq cessu manifest,ilonis bonorum,& articulo proprietatis necessariae, ut sic de eius bono iure haesitandum minime fore censeamus. Constas

si quidem de legitima possessione dicti Fratris Petri de Ar

Liqu,& dominio per multum tempus horum bonorum mani sesiatorum, usq; ad tempus,& tempore eius mortis,&de coniugio inter dictos Don F edericum , Domnam Engratiam subsequuto, quae p romiss0,S donatio intelligenda elide pyς

senti, S intei vivos, non solum respe tu annui redditus dUO

tum mille solidorum, sed etiam , quoad proprietatem illi usi annui Iedditus, quantitatem nimirum quadraginta mille soli dorum lac censium, quibus solutis cessare habebat praeit xj0 illa annui redditus; nam quod fuerit promissio, di donatio d*Praelanci, ita inter vivos, ita Quod praedicta quantitas qua δ gin δ

2쪽

Curiae D. Iustitist Aragonum. 3

tii ta mille solidorum Iaccen exigi, & recuperari cum effe- ctu potu orit ab eodem dicto Don F ederico de Pala x, in vita dicti Comendatoris Petri Xaure che , & Arbicu, & adhuc

Vmetate eo, nec teneretur expectare ad effectum dictae exa

bionis,& recuperationis obitum dicti Fratris Petri de Arbis Subabsque dubio est, ut ex multis eiu cacibus argumentis, A cos de rationibus deducitur plane, ostenditurq; manifeste; VEL

ex eo, in primis, quod ordo transpositus, & verba transposita non mutant sensum, idem ergo in effectu fuit promittere, & donare annuam praulationem duorum mille solidorum Iac censium, interim,& donec non fieret solutio quadraginta mille solidorum, quod promittere, & donare quantitatem qua- draginta mille solidorum Iaccensium, S interim dum non praestaretur, & solueretur duos mille solidos sin gulis annis.

Et confirmatur, nam illa praestatio annua duorum mille solidorum 1accensium medio tempore dum no solueretur qualitas quadraginta mille solidorum Iaccensium,fuit adiecta, & apposita principaliter propter fauorem & beneficium dictorum coniugum ne carerent redditu illius quantitatis , usque quo illam cum effectu habuissent,& recuperassent: non i git ut in eorundem odium S detrimcntum cedere, & interpretari

debet,ita ut censeatur illis sublata,& adempta actio & facultaxas exige di praedictos quadraginta mille solidos in vita eiusdem Petri de Arbi u promissoris, nc rnducta in augmentum

perentur contrarium, Sideo in electione Don F ederici fuit exigere etiam quadraginta mille solidos Iaccenses. Accedat pro corroboratione non leuis cosideratio desumpta, ex quisbusdam verbis eiusdem instrumenti capitulorum matrimonialium, quae necessario praesupponunt, demonstrant, es indicant factam fuisse donationem illam, S promissionem de praesenti inter vivos, quoad quadraginta mille solidos Iacccnses. iam deinde in quodam alio capitulo sequenti dum sit pactueuentum dissolutionis matrimoni j praedicti, ει agitur de restitutione dotis extant & leguntur sequentia verba: en cassi iise hucierena a cobi adolos ut hos quarema mu pueldos, que ei dicho

3쪽

4 Vota dc in Otiua,

de scar,cobrar,' alcancar aqvellos,o Ia parte ' portion delus, que em realidad de merdad constara et dicho Don Fadrique de Pala sex auercobrado. Quae verba maximo opere declarant illud aliud capitulum promissionis antecedens: Nam illa, te ha de dara pagar, euidenter praesupponunt per necessarium quoddam antecedens promissionem, & donationem de presenti factam. Sunt enim Verba praesuppositiva, at in materia dotis probant in

Viam iuris communis, quae etiam in Regno nostro conliderabilia maxime sunt: unde cum ipsi met contrahentes, se declarauerint eorum expositioni standum erit, nec est quaerenda alia glosa, quae omnia vim etiam accipiunt ex dictis aliquorum teli tum qui referunt se audiuisse ,eundem Fratrem PetruXaur eche & Arbicu Comendatorem asseuerantem se promisisse dictam quantitatem , S desiderasse, ac anxie studuisse soluere praedictam quantitatem quadraginta mille solidorum Iaccensium. Ex quibus omnibus simul uinctis, res haec plana redditur,ac proinde ex quo illa pro milio,& donatio Vera extitit, req; vera,& actualiter facta, nec ficta, aut simulata sit, &vi vera in executionem deducta, vivente eodem Petro Xau- reche S Arbisu quia Don F edericus de Palaiax singulis annis exegit,percepit, ac recuperauit annuum redditum duorum ille solidorum Iaccensium. Subsequitur inde, ut in vim stabilimentorum, & constitutionum praefatae sacrae Religionis

Sancti Ioannis Hierosolymitani hoc debitum a dicto Fratre Petro Xaur eche & Arbitu contractum nunc post eius mortem solui debeat ex bonis eiusdem defuncti in hoc processu factis de manifesto, cum etiam per stabilimenta eius Religio'nis, ex recentioribus statutum & prouisum fuit debita Fratris defunctorum exsoluenda fore ex bonis relictis a Fratio defuncto: ac propterea tenetur defunctus declarare, quos de

bitores & creditores habet,& solutis prius quantitatibus do bitis per Fratrem desunctum Krario communi dictae Religio itis, solutisq; salari)s famulorum solutio , ex praedictis bonis

seri debet creditoribus Fratris defuncti , iuxta suam cuiusq=anterioritatem: Maxime, nam si alia antecedentia stabilim n , oc constitutiones eiusdem Relistionis ut decet) perpζ0

dantur

4쪽

Curiae D. Iustitiae Aragonum, s

dantur quatenus disponunt, quod bona possessa per Fratrem professum post eius obitum iure spolij ad Magnum Magistrum,& Conuentum dictar Religionis,& iure proprij domi-Πjj pertineant,& spectant, loquuntur & intelligi debent, quado Frater professus decessit nullis relictis debitis , vel relictis quidem, sed fraudulentis, & in fraudem dictae Religionis, &communis Arar ij conceptis, & factis. Quoniam talia debitare ij ciunt,& improbant,& ut nulla habent, & reputant dictari eligionis Constitutiones, non autem debita vera, & vere contracta,& iusta , cuius generis est hoc debitum , de quo in praesenti agitur, cuius exactio quoad prς stationem annui redditus dicto Fratre Petro de Arbi u viuente adhuc in humannis per Varios annorum cursus effective executiolai fuit tradita,& in Realem executionem redacta, vissic dubitandum non sit, stabilimenta dictae Religionis non improbare huius modi debitum, quod verum & vere cotractum fuit, nec illud habere pro fraudulento, nec in fraudem facto , sed pro Vero, S sic exigibili, & recuperabili ex bonis praedicti Fratris defuncti, unde merito obtinere debet Don F edericus de Pala- sex : nam licet vas quoddani argenteum traditum fuerit eidem Don F ederico de Palaiax a Fratre Lupertio de Arbicu, Receptore dictae Religionis in partem solutionis dictae quanxitatis quadraginta mille solidorum Iaccensium: Versamur tamen extra ambiguitatem, respectu, quod integra qualitas quadraginta mille solidorum Iaccensium recuperanda sit a Doris ederico. Attentis his, quae ab eisdem Receptore, & Religione articulantur, & deducuntur expresse in atticulo finali

Replicae, pro parte eiusdem Fratris Luper iij Arbicii Recep inris Magni Magistri Conuentus:& Religionis in hoc pro-ςζssu oblatς, non possunt Vere obtinere Martinus Ludovicus,dς Olleta,& Don Iosephus de Rebolle do &Palafox cum suis

indilrurnentis Commandarum respective quantitatis quatuor mille solidorum Iaccensium, attentis allegati S, & articulatis Vis in suis respective petitionibus, quae impediunt Vt obti-

ρος non possint, quippe allegant bona haec facta de manife-ς si e propria,& de dominio Don F ederici de Palalax, de

s qua

5쪽

qua possessione,& dominio Don sederici non constat in processu &sic merito obtinere non possunt ex praedictis, & alia attent conten. ALIVS vero Dominus Locum tenens ex dicti quatuor fuit ex motiuis sequentibus. EX EO maxime quo ni constat bona manifestata, fuisse quonda Fratris Petri de Arbicu militis Sacti Ioanis Hierosolymitani. Constat praeterea de promissione ab ipso facta , quan titatis quadraginta mille solidorum Domnet Gratis de taleta ex sorore nepti in pactis dotalibus celebratis cum dicto Don F ederico contemplatione matri monii, quod postea inter ops fuit contractu ni: Quare in vim dicti tituli legitimi, in quo clausulae necessariae continentur, merito debet obtinere : quod autem constet depromissione & donatione facta de prςsenti dictorum quadraginta mille solidorum, in dictis tabulis nuptialibus colligitur, ex sequentibus. Primo ex annui redditus dictorum quadra ginta mille solidorum promissione , ex qua saltim fauore dotis)promissionem,& obligatione sortis principalis iura prae-1umunt Secundo ex verbis p x dictos Dominos Locum te nentes noue ponderatis, quς non solum enuntiativa, sed prς' sumptiua apparent ad inducendam obligationem di pron Dsionem ess cacem quantitatis praedictet pro dote promi quet prζsupponunt. Et tandem ex varijs aestibus in hoc proces bproductis id aiestantibus, quorum dicta maximopere condurcunt ad elucidandum dubium , quod ex verbis dictorum pactorum induci poterat: quς omnia simul iuncta rem hanc sa tis notam facere Videntur. Quς do patio, S promissio sic pro bata, cum in eius substantia ad templi mortis promittenti' non reseratur, quini mo,nec prςcisse iis c relatio in illius exς cutione ad id tempus fiat,simplex potius,&de presen ri qVβm causa mortis iudicanda est. Maxime cum aliter ex voto p/x tis aduersς) nullius foret roboris,& momenti, ex supradicti' consequitur promissionem hanc non contineri in stabilimen iis, quς prohibent Fratribus dicti Religionis testari, vel in Vintima Voluntate relinquere. Insuper etiam , neque continς0

tur in alio statuto, quo dictis Fratribus sub varijs poeni. py Qhibvnxur, ac interdicuntur contractus ficti &simulati, cum

6쪽

Curiae D. Iustitiae Aragonum. '

non sit fictus, sed verus,& absq; aliqua fraude, & simulatio fie, Sob causana licitam,hόnestam,& laudabilem processerit. Et ὶuamuis fateremur alia & vlaima parte dicti statuti, fictos &s dui latos iudicari quoscumq; contractus & promi sitones, &si alias validae fuissent, si tempore vitar promittentis , Vel donanti S, creditor non curauerit, promissam quantitatem a debitore exigere, quasi ex tali taciturnitate, & silentio, fraudis S simulationis eiu cax resultet presumptio: haec tamen,in nostro casu cessat, Cum toto tempore vitae a promissore reddi tum annuum sortis promista exegerit , ex qua successiva exactione,&praestatione,& omnis fraudis, &simulationis suspi tio depellitur,& ipsum debitorem creditor, satis Missus e n-terpellasse, ut metati, & rationi praedicti statuti satisfecisse dicatur . Maxime, cum ex deductis in processu alia resultant quae directo ordinabantur , ut effective dicta quantitas quadraginta mille solidorum dicto Don F ederico persolueretur. Neque refragabitur, quod ex verbis dictorum pactorum do talium colligitur, quod sors principalis non poterat ab inuit' debitore extorqueri, interim dum redditus ab ipso solue rentur; sicque ab eius voluntate dum Viueret hoc penderet.

Nam nullum adest ibi verbum, quo talis exactio prohibeatur, quod hecessarium videbatur, maxime cum illa annui redditus promissio,& praestatio magis principaliter fauore creditoris apposita censetur pro tutiori eius cautela; ut per hunc modia, interim dum sors principalis non solueretur pro oneribus matrimbnij sibi foret prospectum. Recipitur aute dicta propositio Magni Magistri, Sab aliorum petitionibus absoluitur ex motiuis desuper in hac parte per alios tres Dominos Locumtenentes prasitis supra proxime continuatis, & alias attent. conten. A L IV S Vero dicti Domini Iustitiae Arago tanum Locum tenens fuit Voti,& opinionis, quod tenetur, & debet pronuntiare,& absoluere Magnum Magistrum , & Con-Ilentum Religionis Sancti Ioannis Hierosolymitani, & Fratrem Lupertium de Arbi Su, Receptorem comunis thesauri, principale Martini de Lierta Procuratoris, a contentis in petitione contra eos oblata,& eidem siue eius Receptori, ut ve

7쪽

8 Vota 5 ni Otiua,

ro domino mandarei restitui,& liberari bona in praesenti pro cessu manifestata, praestita cautione sorali debite & iuxta forum sit entium perpetuum partibus imponendo, neutram p/rtium in expensis condemnando, citer a supplicata locum non habere, attent. coni. EX EO, & alias mandantur restitui pr aed i cta bona manifestata dicto Magno Magistro , siue eius Receptori Communis thesauri, princ. M. de Lierta Procur. quoniam constat bona manifestata fuisso quondam Petri de Arbitiu militis , ac Fratris praedictae I xligionis, cuius spoliuad dictum Magnum Magistrum,& commune thesaurum per tinere dignoscitur,iuxta legitimas iuris, & eiusdem Religio nis santiones, ob idq; nullum ius habuisse, aut habere potuisse se in eisdem Don F ederi cum de Palafox , & Domnam Ene gratiam de Olleta, ex donatione cotemplatione matrimonij, facta per dictum Fratrem Don Petrum de Arbisu, ad fauore eoru dem. Apparet quippe clare in contuentibus oculis constat, solutionem quantitatis quadraginta mille solidorum dilatatam fuisse in tempus mortis eiusdem Fratris Don Petri de Arbisu,& sic in tempus a quo donatio ipsa, tanqWam in a 'bile incipere non poterat. Quoniam ad ea exigenda, nO.hDU eius dum viveret, sed quae post mortem eiuβ adinvenhiei luim expresse,& explicite hypote cauit,& sic in te pus proibi 't,

quando,Videlicet, bona eius futura non ercu t,sed Reii g ni i& communis thesauri, quod sane inspelli entis dictae Religionis, & dispositionibus iurisiqnam inis yale Ionon potuit, nec praedictis agentibus iust emax impartjri in praeiuditium spolij,& Magni Magistri. Nequi obstat, quod

pro parte agentium praetenditur in ea donatione duorum mille solidorum annuatim soluendorum, donec: quadragintJ mille soluti non fuerint,vere & realiter contineri donatio Πς

quadraginta mille solidorum , eaque promissa censeri, colli giq; ex pactis ipsis dotalibus, ibi: En et entretanto que no te dis ς pagare quarentβ mit sucido de contados en caso que no te buuiere R dido aquessos durante todo et ite O desu mida. Et paulo post, ibusuefeneeidala miudeda orat dei dicho Dou Fadpique, a de ce iser, 61s l. Obligacion de pagar los dichos ios mit sueldo, de annua reη--

8쪽

Curiae D. Iustitiae Arigonum. V

ns vas de boluer, 3 buelaanai dicho donaute , V Uiuo sera, F sino Ela dieba Uabὸl Geronyma de Arbicu su hermana. Quibus verbis, supponunt vere & realiter fuisse promissam dictam quantitatem quadraginta mille solidorum,obligationemq; ad eam petendam statim competisse. Maxime, cum is qui Usuras promittit,sortem quoq; principalem, necessario promisisse intelia ligatur; verum profecto facile respodetur,in pactis dotalibus non legi Fratrem Don Petrum de Arbicu donata quadrataginta mille solidos Iaccenses,sed duos mille solidos dum quadraginta mille non soluerentur: quod autem, Verbis praefatis praesuppositiuri id colligi videatur in consideratione noest. Primo, quia ex tacita voluntate proficiscitur, & ex tacita

dispositione legis pro suppositive operantis, quod in Regno

locum non habet, maxime in contractibus in quibus imputent sibi contrahentes, qui legem apertius non dixerunt,& iu quibus semper contra producentem scripturam contractus interpretantur. Secundo,quia ea verba sunt solum enuntia tiua,& demonstrativa, quae non stant de perse in modum cause finalis,sed propter aliud,& futurum euentum enuntiando,

stib conditione alterius dispositionis, que sane non disponunt. Tertio, quia sto, quod dispositionem aliquam supponerent,&promissionem eam tamen in tempus mortis, &scin tem pus inhabile, fuisse collocatam demonstrant, cum hypotecae promissioni suppositae post mortem donantis collocentur. &eMctuni incipere habere proponatur ad praedictos quadraginta mille solidos recuperandos . Id enim scriptura donatio a iis,& pactorum dotalium ostendit solum huic casui hypote cam sub ij ciens. Neque obstat si dicatur , quod licet dictus donans non teneretur eX praedicta speciali hypoteca; tenetur tamen ex generali pactorum dotalium , hypote ca & obligatione Notario pro ijsdem ita stipulante. Nam Notarius solum stipulatur, & solitas clausulas apponit ad obseruantiam omnium quς in scriptura continentur:Non quod per eas Notarius facere possit, quod quis teneatur ad id, quod non pro missim Vnde cum dictus Petrus de Arbisu, solum bona sua C hypo -

9쪽

hypote cauerit ad exactione ni di ctorii m qu adragi n ta mille so

lidorum, de non anxe,nec eo uiuente; ne ce dario fatendum vim detur, bona pr*fata, nec ratione specialis, nec ratione generalis hypote cae, ante mortem affecta.& obligata existereaac pςx consequens praefatam donationem quadraginta mille solidQ-rum, in tempus inhabile quo bona testatoris futura non sunt esse collatam, quoniam ante mortem non est qui exigat ab eo inuito, cum facultatem eos quadraginta mille solidos praest ridi suae voluntati dum viveret reseruabit , quot annis duobuam ille solidis Iaccensi soluendo quos expresse promisisse aprparet, ut indicant illa verba; Enet eurretamo que no te die J gare quarenta milβydos de contado. Qua verba non ne ce ssit at e, sed voluntatem inducere manifestum est, alias ea facultassa

cultas non esset si statim ab eo incito exigi potuissent. Ne quo tandem obstat in hoc propriet/his proce ud agentes probas se quibusdam testibus dicentibus se audiuisse a donate ipsum eos quadraginta mille solidos promissi sis , ac sic dubia verba pactorum interpretari potuisse, ut ii die sententiam fauorabilem valeant reportare. Nam respondeIur primo , eos test sadmittere contra instrumentum in Regno pruhibitum ρει, praesertim praemissa protest xjunp, qu0d non admiti niui adprobandum per testes ea qua do foro in c. Qia ni praecessisse in praesenxi processu proponitur, bςςundo , quod sto , quod testes admitti valerent, & quod de promissione quadraginta mille solidorum concluderent, n00 tamen concludunx de

tempore , quod videlicet exigi pb eo inuito , M vivente potuissent ac sic semper versamur in terminit di inatae sol hilo nis post mortem dicti Petri de Arbisu,& si ς ip tempus ioba

bile .Ex quibus, Salijs merito prς dictos con pyos absoluendos esse, & eisdem bona manifestata rςstituenda esse arbitramur, ct alias attentis consentis.

gustae domiciliati , auctori uelis Regia per totum Reguμm Ar Onμm. publici Notaris, ac Regentis principalis unam ex scribantis Curiae Domini Iustitia inagouum , ct eius Cossilii Secretari , qui huiusmodi mota ct motiva a originali libro dicti Consilir de anno millesimo sexcen, tesimu

10쪽

Cur iter . Iustitiae Ara g. li

tes mo vicesimo, in quo continuata exi iunt, manu aliena extraxi, O cum suis originalibus bene ueliter comprobaui, in quorum fuem Oregit montianet premihorum meo Julito, quo artis Notaria Mier Iuno Ignarer . . prouo ramiendatum νbi legitur . effare, po1 e. Et ais miti ego ni onius de Soria Notarius Secreramus supradictus aphroho enmeis darum νbi leguur,presta, ba; ira 3 t, νιuctu, Mitctit S,ad ex hac, oss- miti approbo supram itum ubi Legitur, at in materia dotis , ct ucsue rasse ac anxie Jιuilis jesoluere praedictam quantitatem ; num licet νas quod clam arxenteum tradditum fuerit eidem Don Penei ico de Palia Daior alias attentis contentis,clare,soluendo, . aliaS attoniis c culci indis, claro,soluendo, iterum clausi