장음표시 사용
61쪽
Quid enim tibi vis aliquis inquiet. arte tua scribis gignis nobis nouas praecepti nesaeas ipse confirmare non potes:ab aliis exempla sumis: vide ne iacias impudenter qui tuo nomini velis ex aliorum laboribus libare laudem. Nam si eoru volumina prehenderint antiqui oratores. &poetae, de suum quisque de libris suis tulerit: nihil istis quod suum velint, relinquetur. At exempla quonia testimoniorum similia sunt, item conuenitivi testimonia, ab hominibus probatissimis sumi. Primum omniti exempla ponuntur hic no confirmandi, neque testificadi causa. sed demon- io strandi. No enim,ctim dicimus esse exornationem, 'ia verbi causa constet ex similiter desinetibus verbis,& ponimus hoc exemplum a Crasso. quod possumus.& debemus testimoni ii collocamus,sed exemptu. Hoc igitur interest inter exemplum.& testimonium Exemplo demonstratur id, quod dicimus.cuiusmodi sit: Testimonio esse illud ita, ut nos dicimus. confirmatur. Praeterea oportet testimonium cu reconuenire. aliter enim rem non potest confirmare .at id, quod illi saciunt, cum renon conuenit. Quid ita Quia pollicentur arte se scribere.& exempla proseriit ab iis plerianque,qui arte nescierunt. tum quis est qui possit id, quod de arte scripserit co probare, nisi aliquid scribat ex arte Corraque iaciunt, quam polliceri videntur. naiax cu scribere artem instituunt, videntur dicere se excogitasse quod alios docerent:cu svero scribunt ostendunt nobis quid alii excogitarint. At hoc ipsum est dissicile. inquiunt, eligere de multis. Quid dicitis dii scite virum laboriolum an artificiosum Si laboriosum,non statim praeclaru.sunt enim multa laboriosa, quae ii faciatis, non tinuo gloriemini: nisi sorte etia si vestra manu fabulas,aut orationes totas transcripsissetis, gloriosum putaretis. sin aute istud artificium egregium dicitis: videte. ne insueti rerum maiorum videamini,si vos parua res,sicuti magna.delectat. Nam isto modo eligere rudis quide nemo potest: sed sine summo artificio multi. Qui Dquis enim audierit de arte paulo plus, in elocutione praesertim omnia videre poterit quae ex arte dicuntur:facere nemo poterit, nisi eruditus. Ita ut si de tragoediis Ennii velis sentetias eligere. aut de Pacuvianis periodos: sed quia planὸ rudis id sacere nemo poterit,cum seceris, te literatissimum putes, ineptus iis:propterea quod id sa-cile faciat quiuis mediocriter literatus. Item si cum ex orationibus, aut poematibus elegeris exempla. quae certis signis artificii notata sunt. quia rudis id nemo socere possit artificiosissime te secisse putes.erras: propterea quod isto signo videmus te nonnihil eius scire. aliis signis te scire multa intelligimus. Quod si artificiosum est intelligere quae sunt ex arte scripta: multo est artificiosius ipsum scribere ex arte, qui enim scribit artificiose. ab aliis commode scripta facile intelligere poterit: qui eliget facile non continuo ipse commode scribet.&si est maxime artificiosum alio tempore viantur ea facultate, non tum,cu parere ipsi,& gignere, & proferre debent. Postremo in eo vim artificii consumant, ut ipsi ab aliis potius eligendi, quam aliorum boni electores existimentur. Contra ea quae ab iis dicuntur,qui dicunt a- uilienis se exemplis uti oportere.sitis est dictum. nunc quae separatim dici possint. syderemus. Dicimus ergo eos omnes, ideo quc d alienis utantur, peccare : tum etiam magis delinquere quod a multis exempla sumant. sed de eo,quod postea diximus an te videamus. Si concederem aliena oportere assumere exempla,vincerem unius oportere. Primum,quod contra hoc nulla staret eorum ratio. liceret enim Gligerent.& probarent quemlibet qui sibi in omnes res suppeditaret exepla vel poetam,vel oratorem, cuius autoritate niterentur. Deinde interest magni eius qui disicere vult, utrum unum omnia an omnia neminem, sed aliud alium putet consequi posse. Si enim putabit posse omnia penes unum cosistere, ipse quoque ad omnium nitetur facultatem: si id desperarit, in paucis se exercebit: ipsis enim contentus erit. nec mirum, chim ipse praeceptor artis omnia penes unum reperire non potuerit. Allatis igitur exemplis a Catone, i Gracchis, a Laelio a Scipione,Galba, Porcina,Crasso,
62쪽
Antonio. caeterisq;: item sumptis aliis a poetis.& historiarii scriptoribus necesse erit emia qui discet ab omnibus putare omnia, ab uno pauca vix potuisse senat. Quare si .nius alicuius esse similem satis habebit omnia quae omnes habuerint, solii habere se polle dissidet. ergo inutile est ei qui discere vult, no putare unia omnia ponse. Ititur nemo in hanc incideret opinionem, si ab uno exempla senapsssent. nune hoc signi est ipsos artis scriptores non putasse unum potuisse in omnibus elocutionis partibus enitere: quoniam neque sua protulerunt, neque unius alicuius aut donique duorum, sed ab omnibus oratoribus.& poetis exempla sumpserunt. Deinde .squis velit artem demonstrare, nihil prodesse addiscendum. non male utatur hoc adiumento, quod unus omne is artis partes consequi nemo potuerit. Quod igitur, , iuuat horti ratione qui omnino improbent arte, id non ridiculii est, ipsum scriptore artis suo iudicio coprobare Ergo ab uno sum eda fuisse docuimus ex epi a. si semper aliunde sumerentur. Nunc omnino aliunde sic intelligemus sum eda no fuisse: primit omni u. quod ab artis scriptore affertur exemptu, de eius artificio debet esse. non ut siquis purpuram, aut aliud quippiam vellens, dicat, Sume a me: sed huius exemplum aliunde rogabo, tibi quod ostendant. Si merces ipsi qui venditant. aliunde exemplum quaeritent aliud mercis aceruos se dicant tritici habere &: eoru exem-
plii pugno non habeat quod ostendant. si Triptolemus. cum hominibus semen largiretur, ipse ab aliis hominibus id mutuaret tir: aut ii Prometheus, clim mortalibus
ignem diuidere vellet ipse a vicinis cu testa ambulans, carbunculos corrogaret, no,o ridiculum videretur Isti magistri omnium dicendi praeceptores non videntur sibi ridicule facere. clim id quod aliis pollicentur, ab aliis quaerunt. Si, qui se sontes maximos penitus absconditos aperuisse dicat te haec sitiens quanaaxime loquatur, neqi habeat quo stim sedet. no irrideatur Isti, ciliri non modo dominos se fontiu sed seipsos sontes esse dicant. 3e omni u rigare debeant ingenia, non putant fore ridiculu. ficu id polliceantur aliis. arescant ipsi siccitate. Chares a Lysippo statuas sacere non isto modo didicit. ut Lysippus caput ostenderet Myronis, brachia Praxitelis, pectias Polycleti: sed omnia coram magistru faciente videbat, caeterorii opera. vel sua spote con syderare poterat. Isti crediit eos, qui haec velint discere, alia ratione doceri posse
comodius. Praeterea nec possun t qui de ea, quae sumuntur ab aliis exempla. ta es ei AE accommodata ad arte, quam propria, propterea quod in dicendo leuiter unusquisq; locus plerianque tangitur, ne ars appareat. In praecipicdo, expresse conscripta ponere oportet exepta, ut in artis forma conuenire possin t :& pH si in dicedo, ne possit argeminere,& ab omnibus videri,sicultate oratoris occultatur. Ergo etia, ut magis ars cognoscatur, suis exeptis melius est uti. Postremo haec quoque res nos duxit ad hac
rationem,quod nomina reru Graeca,quae conuertinatis, ea remota sunt a cosuetudine Quae enim res apud nostros non erant, earii rerum nomina non poterat esse usitata. Ergo haec asperiora primo videatur necesse est, idque fiet rei. no nostra difficultate. Reliquum scripturae consumetur in exeptis. haec aliena si posuissemus factu esset ut quod comodius esset in hoc libro, id nostrum no esset: quod asperius.& inusitatum, id proprie nobis attribueretur. Ergo hac quoque in moditatem fugimus iso His de causis, cum artis inuentione Graecorii probassemus, exe plorii ratione secutino sumus. Nuclepus postulat, ut ad elocutionis praecepta traseamus. Bipartita erit igitur nobis elocutionis praeceptio. Primia dicemus, quibus in generibus semper o-ninis oratoria elocutio debeat esse. Deinde ostedemus quas res se per habere debeat. s v N T igitur tria genera. quae nos figuras appellamus, in quibus an is oratio novitiosa cosumitur:vna grauem, altera mediocrem, tertia extenuata vocamus. Grauis est, quae constat ex verboru grauium magna Se ornata costructione. Mediocris
est, quae costat ex humiliore, neqi tanae ex infima εἰ peruulgatissima verboru dignitate. Attenuata est, quae demissa est vR: ad usitatissima puri cosuetudine sermonis.
63쪽
In graui figura cosumetur oratio, si quae cuiusq; rei poteriit ornatissima verba re- is periri, siue propria, siue tractata, siue extranea ad unam quaq; rem accomodabuntur:& si graues sentetiae,quae in amplificatione,& comiseratione tractantur, eligetur: &s exornationes sententiarii alit verboru quae grauitatem habebunt, de quibus post
dicemus adhibebuntur. In hoc genere figurae erit hoc exemptu : Nam quis est vestrii. Iudices qui satis idonea possit in eum poenam excogitare,qui prodere hostibus patriam cositarit quod maleficiu cum hoc scelere coparari quod huic maleficio dignum suppliciu potestinueniri In iis, qui violassent ingenua, matremfamilias co- stuprassent, pulsassent aliquem. aut Iostremo necassent. maxima supplicia maiores
nostri consumpserunt: huic truculetissimo ac ne sario facinori lingularem poenam non reliquerunt Atq; in aliis maleficiis ad sngulos aut ad paucos ex alieno peccato iniuria peruenit: huius sceleris, qui sunt affines, uno consilio uniuersis ciuibus a- iii trocissimas calamitates machinantur. o seros animost o crudeles cogitatione si oderelictos ab humanitate hominest quid agere ausi sunt, aut cogitare potueriit quo pacto hostes reuullis maior si sepulchris deiectis moenibus. ovantes irruerent inciuitate: quomodo deum spoliatis templis, optimatibus trucidatis, aliis arreptis in serii itutem, inambussimilias,& ingenuis sub hostile libidinem subiectis, urbs acerbi sismo concidat incendio costa grata:qui se non putant id quod voluerint, ad exitum perduxisse nis sanctiis mae patriae misera luscelerati viderint cinere Nequeo verbis consequi. Iudices indignitatem rei: sed negligentius id sero quia vos mei no indigetis. Vester enim vos animus amatissimus rei p. facile edocet, ut eum, qui fortunas omnisi voluerit prodere, praecipite perturbetis ex ea ciuitate . quam iste spurcillimorum hostili dominatu ne sario voluerit obruere. In mediocri figura versabitur oratio, si haec, ut ante dixi. liquan tulit demiserimus, neq; tame ad infimii descenderimus. sc: Quibuscu bellu gerimus. Iudices. videtis: cu sociis qui pro nobis pugnare. At imperiti nostru nobiseu simul virtute & industria conseri rare soliti sunt. Hi cum
se,&opes suas,& copia necessariorum norut: tu vero nihilominus propter propin quitate. Si omnium reria societate, quid in omnibus rebus pop. Rom. posset. scire. &aestimare poterat. Hi, clim deliberassent nobiscum bellu gerere, quaeso, quae res erat, qua freti sellia suscipere conarentur3cum multo maxima socioru partem in ossicio manere intelligerent clim sibi non multitudinem militum, no idoneos imperat res. non pecuniam publica praesto esse viderent, nodeniq; vllam rem, quae res pertinet ad bellu administrandum. Si cum finitimis de finibus bellum gererent: si totum certamen in uno praelio poli tu putarent : tame omnibus rebus instructiores ac paratiores veniret. nedit illud imperiit orbis terrae, cui imperio Omnes gentes, reges, nationes partim vi, partim voluntate cosenserunt clim aut armis. aut liberalitate a pop. Rom.superati essent, ad se transferre tantulis viribus conarentur. Quaeret aliquis. quid Fregellani no sua sponte conati sunt Eo quide minus isti facile conarentur. quo illi quemadmodisi descissenti videbat. Nam reria imperiti. qui uniuscuius rei de rebus ante gestis exempla petere no possunt ii per imprudentia sicillime deducuntur in fraude. alii qui lci lint quid aliis acciderit. sicile ex aliorum euetis suis rationibus possunt prouidere. Nulla igitur re inducti, nulla spe freti arma sustuleriit Quis hoc credat tanta amentia quenqua territisse. Vt imperium pop. Rom. ten' vitare auderet nullis copiis fretus 3 Ergo aliquid suisse necesse est: quid aliud. nisi id
quod dico, potest esse ilia attenuato figurae genere quod ad insinu, de quot ulianus et monem de imi uni est, hoc erit exemptu : Nam, ut sorte hic in balneas venit, coepit postqua perfusus est, defricari. Deinde, ubi visum ut in alueu descenderet ecce ibi iste de trasuerso .Heus inquit adolescens, pueri tui modo me pulsaueri t. satisfacias oportet. Hic, qui id aetatis ab ignoto praeter cosuetudine appellatus esset, erubuit Iste clarius eadem, & alia dicere coepit. Hic vix tandem, inquit, Sine me c6syderare.
64쪽
Tu vero iste coepit voce clamare ista, quae vel sicile cuiuis rubores eiicere posset: Ita petulans es, atq; acer, ut ne ad solarium quide idoneus, ut mihi videtur,sed penes scenam,& in eiusmodi locis exercitatus sis Conturbatus est adolescens. nec mirum. cui etiam nunc paedagogi lites ad auriculas versarentur, imperito eiusmodi conuitior v. Vbi enim iste vidisset scurram exhausto rubore, qui se putaret nihil habere quod de existimatione perderet, ut omnia sine iam detrimeto sacere posset. Igitur genera figit rarum ex ipsis exemplis intelligi poteriit. Erit enim de attenuata verborum constructio quaeda. Se ite alia in grauitate, alia polita in mediocritate. Est autem cauendum, nedum haec genera cosectemur, in finitima & propinqua vitia veniamus. Na graui figurae, quae laudanda est. propinqua est ea, quae fugienda est quae recte videbitur appellari. si sufflata nominabitur. Na ita ut corporis bona habitudinem tumor imitatur saepe, ita grauis oratio saepe imperitis videtur ea, quae turget, &inflata est, cum aut nouis, aut priscis verbis, aut duriter altu de transtatis,aut grauio-ου, ribus, qua in res postulat aliquid dicitur, hoc modo: Na qui perduellionibus veditat patria, non satis supplicii dederit, si praeceps in Neptunias depulsus erit lacu nas. Poenitet igitur istum qui mon tes belli fabricatus est, campo; sustulit pacis. In hoc genus pleri'; clim declinassent, Se ab eo, qud prosecti sunt, aberrauertit, id specie grauitatis saliuntur, nec prospicere possunt orationis tumore. Qui in mediocre genus orationis profecti sunt, si peruenire eo non potuerunt. errantes perueniunt ad
fine genus eius generis, quod appellamus fluctuas. do dissolutu: eo quod sine neruis Et articulis fiuctuat huc de illuc, nec potest c6firmare nec viriliter sese expedire. id est huiusmodi: Socii nostri. clim belligerare nobiseu velleti profecto ratiocinati essent etia atq; etiam quid possent facere, si quide sua sponte facerent,&non habe
rent hinc adiutores multos, Si malos homines, de audaces. Solet enim diu cogitare iis omnes,qui magna negotia volun agere. No potest huiusmodi sermo tenere attentum auditorem .disiluit enim totus, neq; quicquam coprehendens persectis verbis amplectitur. Qui non pol sunt in illa iacetissima verboru attenuatione comode versari, veniunt ad aridum de exangue genus orationis, quod non alienum est exile
nominari. cuiusmodi est hoc: Nam ille istic ad balneas accessita ad hi ic postea dixit, Hic tuus seruus me pulsauit. postea dixi t hic illi. Consyderabo. Post ille conuictu secit. de magis magisq; praesentibus multis clamauit. Friuolus hic quide iam, de illiberalis est sermo: non enim adeptus est id, quod habet attenuata figura, puris verbis de .
electi scopolitam oratione. Omne genus orationis, & graue, S mediocre, de arte
riuatum, dignitate afficiunt exornationes de quibus post loquemur: quae si rarae disponentur distincta sicuti coloribus: si crebrae collocabutur, oblitam reddunt ora- o tionem. Sed figura in dicendo com utari oportet,vi grauem mediocris, mediocrem excipiat attenuata. Deinde identide c5 mutentur, ut facile satietas varietate vitetur QI o Ni A M quibus in generibus elocutio versari debeat. dimini est: videamus nunc quas res debeat habere elocutio comoda de persecta Quae maxime ad commodum oratoris accommodata est,treis tes in se debet habere: elegantia, compositionem, dignitatem. ELEGANTI A est, quae facit ut unumquodque pure& aperte dici videatur. Haec distribuitur in latinitatem, S explanationem. Latinitas est, quae sermonem purum conseruat ab omni vitio remotum. Vitia in sermone, quo mi
nus is latinus sit,duo post uni esse: Soloecismus, de Barbarismus. Soloecismus est, cum verbis pluribus consequens verbum superiori non accommodatur. Barbari Gmus est,cum verbum aliquod vitiose ei sertur. Haec qua ratione vitare possimus, in arte grammatica dilucidὰ discemus. Explanatio est, quae reddit apertam de dilucidam orationem. ea comparatur duabus rebus: v statis verbis, & propriis. Vstata sunt ea quae versantur in sermone, & consuetudine quotidiana. Propria, quae eius rei verba sunt, aut esse possunt, de qua loquentur. coxi Pos Irio, est verbo
65쪽
rii constructio, quae facit omnes partes orationis aequabiliter perpolitas. ea coseruabitur si sugiemus crebras vocalium concursiones, quae vasta atque hiantem orati nem reddunt ut hoc est: Baccae aeneae amoenissimae impendebant. Et si vitabimus eiusdem literae nimia assiduitatem : cui vitio versus hic erit exemplo snam hic nihil prohibet in vitiis .alienis exemplis uti Jo Tite tute Tati tibi tanta tyranne tulisti. Et hic eiusde poetae Quicquam quisquam, cuiqua quod conueniat. neget. Et si eiusdem verbi assiduitatem nimiam fugiemus. ea est Luiusmodi: Na cuius rationis
ratio non extet, ei rationi ratio non est fidem habere. Et si non utemur continen- α ter similiter cadentibus verbis hoc modo:Flentes,plor res,lachrymantes obtestantes. Et si verborum transectione vitabimus, nisi quae erit concinna, qua de reposterius loquemur. quo in vitio est Lucilius assiduus, ut hoc est in priore libro: Has res ad te scriptas Luci misimus AEli. Ite fugere oportet logam verboru continuationem,quae & auditoris aures.& oratoris spiritum laedit. His vitiis in compositione vitatis, reliquia operis consumedum est in dignitate. DIGNi s est,quae reddit ornatam orationem. varietate distinguens.Haec&in verborii.& sententiarii exornationem diuiditur. Verborum exornatio est,quae ipsus sermonis insignita cotinetur perpolitione. Sententiarum exornatio est, quae non in verbis, sed in ipss rebus quandam habet dignitatem. REP ET IT IO est,cu continenter ab uno atq; eo-
de verbo in rebus similibus &diuersis principia sumuntur. hoc modo: Vobis istud
attribuendu est, vobis gratia habeda vobis res ista erit honori. Ite Scipio Numantia sustulit Scipio Carthagine deleuit Scipio pace peperit. Scipio ciuitate seruauit. Item,Tu in forum prodire tu luce conspicere, tu in horum conspectu venire conaris audes verbii sacere audes quicqua ab istis petere audes supplicium deprecati
Quid est quod possis defendere i quid est quod audeas postulare quid est quod tibi
putes concedi oportere Non iusiurandii contempsisti nisi amicos prodidisti no p
reti manus intulistimo deniq; in omni dedecore volutatus es Haec exornatio. cum multum venustatis habet, tum grauitatis&acrimoniae plurimu . Quare videtur esse adhibenda & ad exornanda, & ad augendam oratione. CONVERsio est, per qua iunon,ut ante,primu repetimus verbum, sed ad postremum continenter reuertimur. hoc modo irinnos Pop. Rom. iustitia vicit armis vicit, liberalitate vicit. Ite, Ex quo
tempore concordia de ciuitate sublata est, libertas sublata est,fides sublata est, amicitia sublata est. Resp. sublata est. Ite C. Laelius homo nouus erat, ingeniosus erat. doctus erat. bonis viris & studiosis amicus erat:ergo in ciuitate primus erat. Ite,Nacum istos,ut absoluant te, rogas, ut peierent rogas: ut existimationem negligat rogastut leges pop. Ro. ae libidini largiantur,rogas. COMPLExi o,est quae utranq; complectitur exornationem.& hanc,& qui ante exposuimus: ut & repetatur idem primu verbum saepius,& crebro ad ide postremu reuertamur.hoc modo : Qui sunt 'qui foedera saepe rii periit Carthaginenses. qui sunt qui crudele bellum in Italia gesserunt Carthaginenses. qui sunt qui Italia deformauerunt eCarthagineses. qui sunt i qui sibi postulant ignosci Carthaginenses. Videte ergo, quid conueniat eos imp
trare. Item, Quem senatus damnarit, quem pop. Rom. damnarit,quem omnium existimatio damnarit eum vos sententiis vestris absoluetis E TRADuc Tio, est quae facit, ut cum ide verbum crebrius ponatur, no modo non offendat animum.
sed etia concinniorem orationem reddat hoc pacto:Qui nihil habet in vita iucundius vita is cum virtute vitam no potest colere. Item, Eum tu hominem appellas. qui si fuisset liomo, nunqua tam crudeliter vitam hominis petiisset. Aterat inimi- s. ergo inimicum sic ulcisci voluit, ut ipse sibi reperiretur inimicus. Item, Diui tias sine diuitum esse : tu verὀ virtutem praeser diuitiis. nam s voles diuitias cu virtute coparare.vix satis idoneae tibi videbuntur diuitiae, quae virtutis pedisequae stit. Ex eode genere exornationis est, cum ide verbii modo: ponitur in hac, modor in al-
66쪽
s tera re, hoc modo: Cur ea rem tam studiose curas quae multas tibi dabit curas 3 Ite, Amari iucundum est si curetur nequid intit amari. Item. Venia ad vos. si mihi Senatus det venia. In his quatuor generibus exornationia, quae adhuc propos re sunt,
si, ut ad id e verbii no inopia verboru redeatur sepius: sed inest festiuitas quaeda. quae
facilius auribus diiudicari, quam verbis demonstrari potest. Cotentio, est cilin exco trariis rebus oratio coficitur, hoc pacto: Habet assentatio iucunda principia, eadeexitus amarissimos affert. Item, Inimicis te placabilem amicis inexorabilem praebes. Item, In otio tumultuaris, in tumultu solus es otiosus. In re frigidissima cales. in se ruentissima friges. Tacito clim opus est, clamas: cum loqui conuenit, obmutescis. Ades, abesse vis:abes, reuerti cupis. In pace bellu quaeritas, in bello pace de syderas. In concione de virtute loqueris, in praelio per ignauiam tubae sonitum perferas re non potes. Hoc genere si distinguemus orationem, de ornati, & graues poterimus elle . Exclamatio est quae conficit significationem doloris aut indignationi alicuius per hominis, aut urbis, aut loci, aut rei cuiuspiam copellationem, hoc modo : Te nunc alloquor Asricane, cuius mortui quoque nomen splendor i. ac decori
est ciuitati. Tui clarissimi nepotes suo sanguine abluerunt inimicorum crudςlit te. Item, o perfidiosae Fregella, quina facile scelere vestro contabuistis: ut cuius nitor
urbis Italiam nuper illustrauit, eius nunc vix sundamentoris reliquiae maneant. Ite, Bonorum inlidiatores latrocinio vitam innocentissimi cuiusque petiuis: tantamne ex iniquitate iudicior ii vestris calumniis assumitis facultatem ε Hac exclamatione si loco utemur, εἴ raro, de cu rei magnitudo postulare videbitur, ad qua volemus indi-i0 gnationem animii auditoris adducemus. Interrogatio non omnis grauis est, neque concinna: sed haec, quae cum enumerata sunt ea, quae obsunt causae aduersarior hi, confirmat superiorem orationem, hoc pactor Clim igitur haec omnia sacercs .dice res administrares utrum animos socioru ab repub. remouebas Si alienabas an non
& 1etrum aliquem exornari oportuit, qui ista prohiberet, ac seri non lineret, an non 3 Ratiocinatio, est per quam nos psi a nobis rationem poscimus, quare quidq; dicamus. Se crebro nosmet a nobis petimus uniuscuiusque propositionis explanationem. ea est huiusmodi, Maiores nostri, siqua unius peccati mulierem danabant, simplici uulicio multorii maleficiorii conuictam putabant. Quo pactor quoniam quam impudicam iudicarant, ea veneficii quoque damnatam existimabant. Quid
itaρ quia necesse est eam. quae suum corpus addixerit turpissi imae cupiditati. timere1M per mi illo S. Quos istos virum, parentes, caeteros, ad quos videt sui dedecoris in simia pertinere. Quid postea 3quos talopere timeat,eos necesse est ut quoquo modo possit, veneficio petat. Cur quia nulla potest honesta ratio retinere ea n . qua magni ludo peccati facit timidam, intemperantia audacem, natura muliebris incon syde ratam. Quid veneficii damnatam equide putabant impudicam. quoque necessario Quare quia nulla facilius ad id maleficium causa, quam turpis amor. di intemperi si ibido commouere potuit: cum cuius animus mulieris esset corruptus, eius corpu*castum esse non putarint. Quid in viris idemne hoc obseruabant Minime. Quidit aequia viros ad unumquodque maleficita singulae cupiditates impellunt: mulieres ad omnia maleficia cupiditas una ducit. Item. Bene maiores nostri hara parauerrunt, ut nemine rege quem armis cepissent,vita priuarent. Quid ita/quia qua nobis facultate fortuna dedisset, iniquii erat in eorum supplicio consumere, quos eadem
fortuna paulo ante in amplissimo statu collocarat. Quid quod exercitum cotraduxit delino meminisse. Quid ita quia viri sortis est,qui de victoria cotedant, eos hostes putare: qui victi sunt eos homines iudicare. ut possit bellu sortitudo minuere, pace humanitas augere. At ille si vicisset, nil ide fecisset n6 profecti; ta sapiens sui se set. Quid igitur ei parcis quia tale stultitia cotenere no imitari cosueui. Haec exornatio adfirmone vehemeter accomodata est, de animii auditoris retinet attentum,
67쪽
mim venustate sermonis, tum rationum expectatione . Sententia, est oratio sumpta devita. quae aut quid sit, aut quid esse oporteat, in vita breuiter ostedit. hoc in do: Difficile est primum virtute reuereri.qui semper secunda fortuna sit usus. Item, Liber is est existula adus,qui nulli turpitudini seruit. Ite, Egen aeque est is qui non sati; habet.& is, cui nihil satis potest esse. Item, Optima vivendi ratio est eligenda, noeam iucundam consuetudo reddet. Huiusmodi sententiae simplices non sunt ima probandae, propterea quod habet breuis expositio, si rationis nullius indiget .magna delectationem. - Sed illud quoque probandum est genus sententiae.quod colirmatur subiectione rationis, hoc modo : Omnes bene vivendi rationes in virtute sunt collocandae propterea quod sola virtus in sua potestate est: omnia praeter eam subiecta sunt sortuna dominationi: Item .Qui sortunis alicuius inducti, amicitiam eius secuti sunt: hi simul ac sortuna dilapsa est, deuolan t omnes. Cum enim reces litea res quae suit consuetudinis causa, nihil superest, quare possint in amicitia retineri. Sunt item sentetiae, quae dupliciter efferuntur, hoc modo sine ratione: Errat qui in prosperis rebus omnes impetus fortunae se putant sugisse: Sapieter cogitant, qui temporibus secundis, casus aduersos reformidant. Cum ratione hoc pacto : Qui a- ,, dolescentium peccatis ignosci putant oportere, falluntur: propterea quod aetas illa non est impedimento bonis studiis: at hi sapienter iaciunt, qui adolescentes maxime castigant: ut quibus virtutibus omnem vitam tueri possint, eas in aetate maturissi ina velint comparare. Sententias interponi raro conuenit, ut rei actores, non vivendi praeceptores esse videamur: chim ita interponentur, multum afferent ornamenti. Nam necesse est animo eam comprobet tacitus auditor. cum ad causam videat accommodari rem certam ex vita de moribus sumptam. Contrarium idem
sere est, quod contentio. Contrarium .est quod ex rebus diuersis duabus altera breuiter 8e facile confirmat hoc pacto: Nam qui suis rationibus inimicus fuerit semper eum quomodo alienis rebus amicum sore sperest Et item, Nam quem in amicitia perfidiosum cognoueris. eum quare putes inimicitias cum fide habere posses Et qui priuatus intolerabili superbia suerit, eum commodum,&sui cognoscentem fore in potestate quis speret ε Et qui in sermonibus. & conuentu amicorum verum dixerit nunquam, eum sibi in concionibus credis a med acto temperaturum Item, Quos collibus deiecimus, cum iis in campo metuimus dimicare Qui .ci implures erant paucis nobis exaequari non poterat: hi postquam pauciores sunt, metuimus ne sint superiores Hoc exornationis genus breuibus & continuatis verbis persectium esse debet, de cum commodum est auditu. propter breuem & absolutam conclusionem: tum vero vehementer id quod opus est Oratori .coprobat contraria re: de ex eo, quod dubium non est. expedit illud quod dubium est. vi aut dilui non polsit .aut multo difficillime possit. Membrum orationis appellatur res breuiter absoluta, sine totius sententiae dem 5 stratione, quae denuo alio membro ora- mrionis excipitur, hoc modo: Et inimico proderas. id est unu quod appellatur membrum .deinde hoc excipiatur oportet ab altero. Et amicti laedebas. Ex duobus mem. bris solis haec exornatio potest costare. sed commodissima.&absolutillima est, quae ex tribus constat hoc pacto: Et inimico proderas,& amicum laedebas,& tibi ips non consulebas. Item, Nec rei publicae consuluisti, nec amicis prosuisti, nec inimicis restitisti. Articulus dicitur, crina lingula verba interuallis distinguuntur caesa oratione, hoc modo: Acrimonia, voce, vultu aduersarios perterruisti. Ite, Inimicos inuidia. iniuriis, potentia, perfidia sustulisti. Inter huius generis, S illius superioris vehementiam hoc interest : quod illud tardius & rarius venit, hoc crebrius & celerius
peruenit. Itaque in illo genere ex remotione brachii,& cotorsione dexterae gladius ad corpus afferri: in hoc autem crebro & celeri vulnere corpus consauciari videtur. C6tinuatio, est densa& continens frequentatio verborum, cum absolutione sen- 0.
68쪽
tentiarum. ea utemur commodissime tripartito: in sententia, in contrario, in conclusione. In sententia, hoc pacto: Et non multum potest obesse fortuna qui sibi firmius in virtute,quam in casu praesidium collocauit. In cotrario, laoc modo: Nam
siquis spei non multum collocarit in casu.quid est quod ei magnopere casus obesse postiti In conclusione, hoc pacto : Quod si in eos plurimum fortuna potest . qui
suas rationes omnes in casum contulerunt: non sunt omnia committenda fortunae ne magnam nimis in nos habeat dominatione. In his tribus generibus ad con tinuationis vim adeo frequentatio est necessaria ut infirma iacultas oratoris videatur, nisi sententiam. &contrarium.&conclusionem frequetibus efferat verbis. Sed S alias quoque nonnunquam non alienum est, tametsi necesse non est. eloqui res
in aliquas per huiusmodi continuationes. Compar appellatur, quod habet in te me-bra orationis, de quibus ante diximus quae constat ex pari sere numero syllabarum. Hoc non de enumeratione nostra fiet nam id quidem puerile estὶ sed tan tum affert usus.& exercitatio facultatis, ut animi quodam sensu par membria superiora res erre possimus hoc modo: In praelio mortem pater oppetebat domi filius nuptias comparabat: haec omnia graueis casus administrabat. Item. Illi sortuna talicitatem dedit. huic industria virtutem comparauit. In hoc genere saepe fieri potest, ut non plane par sit numerus syllabarum,& tamen esse videatur. si vita .au t etiam altera syllaba est alterum bre litus: aut si cum in altero plures sunt, in altero logior. aut longiores, plenior, aut pleniores syllabae erunt: ut longitudo, aut plenitudo harum,
es multitudinem alterius assequatur. & exaequet. Similiter cadens exocnatio dicitur. cum in eadem costructione verborum, duo aut plura sunt verba, quae similiter iiDdem casibus efferuntur, hoc modo: Hominem laudas egentem virtutis, abundantem talicitatis. Item Cuius omnis in pecunia spes est,eius a sapietia est animus remotus. Diligentia comparat diuitias, negligentia corrumpit animum : & tamen. cum ita viuit nemine prae se ducit hominem. Similiter desinens est clim tametsi casus non insunt in verbis tamen similes exitus sunt, hoc pacto: Turpiter audes sacere, nequiter studes dicere. Vivis inuidiose, delinquis studiose, loqueris odiose. Item . Audacter territas, humiliter placas. Haec duo genera,quorii alterum in exitus,alterum in casus similitudine versatur. inter se vehementer conueniunt: de eare.qui his bene utuntur plerianque simul ea collocant in iisdem partibus orationis. 0, Id hoc pacto sacere oportet: Perditissima ratio est amorem petere, pudorem fugere, diligere formam negligere samam. Hic de ea verba quae casus habent ad casus similes . de illa quae non habent, ad similes exitus veniunt. An nominatio est, cum ad idem verbum & idem nomen acceditur commutatione vel additione unius literae
aut literarum , aut syllabae aut syllabaria aut ad res dissimileis similia verba accommodantur. Ea multis εἰ variis rationibus conficitur : attenuatione, aut complexione eiusdem literae, sic: Hic,qui se masnifice iactat atque ostentat, veniit a te ante quam Romam venit. Ex contrario sic: Hic quos homines alea vicit, eos ferro satim vincit. Productione eiusdem litem, hoc modo : Hunc auium dulcedo ducit ad auium. Brevitate eiusdem literae, hoc modo: Hic tametsi videtur esse honoriscupidus, tamen non tantum curiam diligit, quantum Curiam. Addendis literis,hoc , , a pacto:Hic sibi pollet temperare,nisi amori mallet obtemperare. Demendis literis, sic Si lenones tanquam leones vitasset,vitae se tradidisset. Transierendis literis, sic:
Videte Iudices vinim homini navo, an vano credere malitis. Ite, Nolo esse laudator,ne videar adulator. Commutandis, hoc modo: Deligere oportet, quem velis diligere. Hae sunt annominationes,quae in i iteraruna breui cs mutatione. aut productione, aut transiectione aut aliquo huiusmodi genere versantur. Sunt autem
aliae quae non habent tam propinquam in verbissimilitudinem & tamen diffundes
non sunt : quibus de seneribus unum est huiusmodi: Quid veniam, qui sim, quare
69쪽
veniam quem insimulem cui prosim quem postulem breui cognoscetis. Nam hieest in quibusdam verbis quaedam similitudo no tam affectanda, quam illae superiores:sed tamen adhibenda nonnunquam. Alterum sentis huiusmodi, Demus operam Quirites, ne omnino Patres conscripti, circunscripti putentur. Haec annominatio magis accedit ad similitudinem , quam superior, sed minus quam illae supe- irariores: propterea quod non solum additae, sed uno tempore demptae quoque literae sunt. Tertium genus est, quod versatur in casuum commutatione, aut unius, aut plurium nominum. unius nominis, hoc modo: Alexander Macedo summo labore animum ad virtutes i pueritia confirmauit. Alexandri virtutes per orbem terrae cum laude S gloria vulgatae sunt. Alexandrum omnes maxime metuerunt. item plurimum dilexerunt. Alexandro si vita longior data esset, Oceanum Macedonum . gloria transvolasset. Varie hic unum nomen in commutatione casuum volutatum est. Plura nomina casibus commutatis hoc modo facient annominationem:
Tiberium Gracchum Rem p. administrantem indigna prohibuit nex diutius in ea commorari.C. Graccho similiter occisio oblata est, quae virum Reip .amatissim timsubito de sinu ciuitatis eripuit Saturninum fide captum, malorum perfidia per scelus vi ta priuauit.Tuus o Druse sanguis domesticos parietes, Si vultu parentis asper- is, sit.Sulpitio cui paulo ante omnia concedebant, eum breui spatio non modo vive re sed etiam sepeliri prohibuerunt. Haec tria genera proxima exornationum, quorum unum in similiter cadentibus alterum in similiter desinetibus verbis, tertium in an nominationibus positum est perraro sumenda sunt. Clim in veritate dicemus: propterea quod non haec reperiri posse videntur line elaboratione, & operae consumptione. Eiusmodi autem studia ad delectationem quam ad veritatem videntur accommodatiora. Quare fides,& grauitas, & seueritas oratoria minuitur his exornationibus frequenter collocatis: de non modo tollitur authoritas dicendi, sed osesinditur quoque in eiusmodi oratione auditor: propterea quod est in his lepos, &festiuitas, non dignitas, neque pulchritudo. Quare quae sunt ampla & pulchra, diu in placere possunt:quae lepida & concinna cito satietate afficiunt aurium sensum fastidiosissimum .Qitomodo igitur, si crebro his generibus utemur, puerili videbimur
elocutione delectari: ita si raro has interseremus exornationes, & in causa tota varie dispergemus commode luminibus distinctis illustrabimus orationem. Subiectio est, ctim interrogatariis adtiersarios:aut quaerimus ipsi quid ab illis aut quid c6tra nos dici possi t. deinde subiicimus id quod dici oportet, aut quod non oportet,
aut nobis adiumento suturum sit aut offuturum illis e contrario. hoc modo: Quaero igitur unde iste tam pecuniosus sit factus.amplum patrimonium relictuna est at patris bona venierunt. haereditas aliqua obuemimon potest dici: sed etiam a necessariis omnibus exhaeredatus est. pinnium aliquod ex lite, aut iudicio cepit mo modo' id non fecit. sed etiam insuper ipse grandi sponsione vinctus est. Ergo si his ra- isitionibus locu pictatus non est,ticut omnes videtis:aut isti domi nascitur aurum: aut unde licitum non est. pecunias accepit. Item, Saepe Iudices,animaduerti, multos aliqua ex honesta re, quam ne inimici quidem criminari possint, sibi praesidium petere, quorum nihil potest aduersarius facere . Nam utrum ad patris eius virtutem confugieti at eum vos iurati capite damnastis. An ad suam reuertetur antiquam vi- iam alicubi honeste tractatam Eat hic quidem ante oculos vestros quomodo vixerit . scitis omnes. An cognatos suos enumerabit, quibus Vos conueniat commoueri at hi quidem nulli sunt. Amicos proseret eat nemo est qui sibi non putet rurpe, istius amicum nominari. Item, Credo inimicum, quem nocentem putabas, innidicium adduxisti non mam indemnatum ne casti. Leges quae id facere prohibent. veritus cs3at ne scriptas quidem iudicasti. Cum ipse te veteris anaicitiae commone- ,hfaccret, commotus est at nihilominus, sed etiam studiosius occidisti. Quid cum
70쪽
tibi pueri ad pedes volutarentur.misericordia motus es at eorum patrem trudelisi si e sepultura quoque prohibuisti. Multu inest acrimoniae.& prauitatis in hac exornatione , propterea quod cum quaesitum est quid oporteat, subiicitur id non esse factu. quare facillime sit, ut ex his augeatur indignitas negotii. Ex eode genere, ut ad nostram quoq; persona reseramus subiectionem, sic : Nam quid me facere conueniret,cum a tanta multitudine Gallorum circunsederer an dimicarem at cum parua manu tum prodiremus, locum quoque inimicissimum habebamus.Sederem in castris at neque subsidium, quod expectarem, habebamus: neque erat, quo vitam produceremus. Castra relinquerentiat obsidebamur. Vitam militum negligerem t at eos videbarea accepit se conditione, ut quoad possem incolumes patriae, &. parentibus conservarem. Hostium conditionem repudiarem at salus antiquior est
militum quam impedimentorum. Huiusmodi consequutur identidem subiectiones, ut ex omnibus ostendi videatur, nihil potius.quam quod iactu st. faciundum suisse. Gradatio, est in qua non ante ad consequens verbum descenditur quam ad superius conscensum est, hoc modo: Nam quae reliqua spes manet libertatis. si illis,& quod libet licet, Se quod licet possunt.&quod possunt audent.&quod audent sa-ciunt,3e quod faciunt vobis molestum non est; Item. Non sens hoc, & non suas: neque suas.&non ipse statim sacere coepi: neque sacere coepi,& non perfeci :neque perseei,di non probaui. Item. Africano industria virtutem, virtus gloriam, gloria aemulos comparauit. Item, Imperium Graeciae suit apud Athenienses. Atheniensiua, potiti sunt Spartiatae, Spartiatas superauere Thebani Thebanos Macedones vicerunt: qui ad imperium Graciae breui tempore adiunxerunt Asiam bello subactam. Habet in se quendam leporem superioris cuiusque crebra repetitio verbi,quae propria est huius exornationiς. Definitio est quae rei alicuius proprias amplectitur potestates breuiter & absolute, hoc modo: Maiestas Reipub. est, in qua continetur
dignitas.&litudo ciuitatis. Item, Iniuriae sunt, quae aut pulsatione corpus, aut conuitio aures,aut aliqua turpitudine vitam cuiuspiam violant. Item. Non est ista diligentia sed auaritia: ideo quod diligentia est accurata conseruatio suorum : auaritia iniuriosa appetitio alienorii. Item, Non est ista sortitudo sed temeritas:propterea quod sortitudo est contemptio laboris.& periculi. cum ratione utilitatis, Mcompensatione commodorum : temeritas, est cum inconsyderata laborum perpes sione gladiatoria periculorum susceptio. Haec ideo commoda putatur exornatio,
quod omnem rei cuiuspiam vim & potestate ita dilucide proponit, & breuiter explicat, ut neque pluribus verbis oportuisse dici videaturmeque lucidius potuisse dici putetur. Transito vocatur, quae eum ostendit breuiter quod dictum sit, proponit item breui quod consequatur, hoc modo:In patriam cuiusmodi fuerit, habetis: nunc in parentes qualis extiterit, con*derate. Ite, Mea in istum benescia cognoscitismunc quomodo iste mihi gratiam retulerit, accipite. Proficit haec aliquantum exornatio ad duas res.nam & quid dixerit commonet. &ad reliquum comparat auditorem. Correctio est, quae tollit id quod dictum est:& pro eo id.quod magis idoneum videtur,reponit, hoc pacto:Quod si iste suos hospites rogasset,immo innuisset modου. hoc facile perfici posset. Item,Nam postquam isti vicerunt, atque adeo victi sunt, ea quomodo victoria appelle,quae victoribus plus calamitatis,quama, boni dederit O virtutis comes initidia, quae bonos insequeris plerunque, atq; adeo inse arist Comouetur hoc genere animus auditoris. res enim comuni verbo elata tantum odo dicta videtur: ea post ipsus oratoris correctione magis idonea fit pronuntiatione. Nu igitur satius esset.dicet aliquis ab initio praesertim cum scribas aloptimii & electissimum verbia deuenire Est cilin no est satius,si comutatio verbi id erit demonstratura eiusmodi rem esse victim eam comuni verbo appellaris. leuius dixisse videaris: cum ad electius verbii accedas insigniore rem iacias. Quod si con-