In Titum Liuium annotationes per Beatum Rhenanum, & Sigismundum Gelenium

1쪽

GENEROSO E LUP

potiores luisti quanto ipse omnibus ing

iiij dotibus aureis ait: quanquam vererer ne uel hoc arrogantiae specieni habear,cum BEATO RHEN AN O homine mandis Isteris nato, quocunque modo cor

syrri aut coniungi, ni parata esset excusatio, quod is ipfieri confortium bulas prouincis me ultro asciuerit: sed quand quidem is, conbcientia nimirum merita quum in castigando pro parte sua,tum in annotido lautis securior, nihil amplius

patrocinandum huic negotio obstinate animum induxit,mihi tamen si uellem id permittensaequidem meum certe unius uicem folicitus,aliud patrocinium a Beato destitutus circunspc- Ela re coepi. Et quamuis bonum causam me habere confid rem,malui tamen non olum iudicandi perito, ed etiam ben volo atque amico alicui eam credere.Qua in reputatione n mo te prior occurrebat docti line Dilphe. Nam pro mutua beneuolentia non detrectaturum patrocinium sperabam: er quatenus patrocinari oporteat felle dilecturum pro ii signi eruditione ,qua non apud exteras sol sed etiam Ionginques gentes praeclaram existimationem acquis ii tametis tu non hac una laude censendus es, ed multis praeterea antis dotibus: imulam claritare,corporis lecte, ingenij uigor

2쪽

Ugore, multarum gentium linguarum de morum topnitio-dex ate omitate in coro inhis conuictu ciuilitate mixtate in fici .sed desino plura de te, praesicr

tim apud te. Praestat ortas indicare paucis,quibuι pi sidiis

oc imgotium absolutum sit. Primis uir acerrimi iudicii

con ιo,ut praelucente antiqua lactione, facilius mendarum tenebras discuteret.qsus erum non uideat,ubi uetera archeopa tam interse confientiunt,quam a uulgatis editionibus esse Ioluti multo quam expeditia sutura certius sincerum lactionem restitui posse uis ita bome partis Liuiani operis collationem ac castigationem quam accurati ime peregit. Reliquam pari cur ne dicam religione,ars eorundem exemplari oprii e constrifcturas ope pretium haudquaquam poenitendam, abunde declarabunt Annotationes subiunctae 3 fum est cium ration singulorum reddere, is sicubi euidentior ea est,quam ut probatione opus sit. Ne quis igitur mihi lac protinus rectumet, tolli receptam lactionem : sed prius consideret, quid sublatum,quid ue repositum. Equidem eam lactionem iustus pro recepta hebendam censio, quae ante annos plus misie recepta est, quam quae proximis annis per Upographorum oscitantium primum irrepsit,mox numerosa uolt inu propagine latius in dies inualuit, doctis interim uel di Sin antibus uel aliud agentibus. Neque negauerim quosdam oeante nos Drndos uetera inlexisse exemplaria: verum plurimum interest,quo pacto quis itis utatur. Id si cui dubium est, unum afferetur exemplum non quod libeat alieni industris obtrecti re, sed quia animaducrto esse qui non

3쪽

ita magni negotij putent antiqua uolumina legere. Aetate nostru adiectus est reliquo operi tertius, quartae Decadis libre, tum recens repertus in exemplari,quod nos quos in hac editione sequuti sunm.Et tamen non pavea loca in eo castigat

rem j llerunt,ob imperitiam tetendi oe fcripturae difficul

tatem quemadmodum ex Annotationibus euidenter apparebit. Hanc igitur nosti uni opellam si tuo calculo comprobaue rv. bes est caeteros doctos libenter tuo iu scio. dcces uros

quIsi non Milet, Plinil quoque Naturalis Historis castiga

tionem, aeque ex gemini exemplaris utriusque emendati; i collatione iam paratam ingratiam

studiosorum breui emissuri sumus.

Vale, i me inter tuos

4쪽

X E M P L A R primae Decadis manu scriptum

sane quam elegantcr, quod uobis communic uit non gente soluin sed de literis clarus ille Vor- maciensis ccclesiae decanus, dominus Reinlia

diis a R ietpur, desumptu illic cx bibliotheca publica , primis duobus ternionibus carebat quos nebulo quispiam desecuerat, dum liber alicubi incustoditus iacet Idem scelus & in fine uoluminis commissum. Quare coacti sumus hic aliquot paginas transilire. Insigni deum uestie. sic exemplaria quςdam excusa habent quum sit scribendum, ueste, absque diphthongo, non enim de dea Vesta, sed de uestimento loquitur. Caetera quaeque omnia pub.Vetus lactio: Caetera quoque omnia.& sic legi debet. Propulso legum ac poenarum metu. Archetypu Vo

maciense habet,Proximo legum ac poenarum metu.

Is ducit exercitum, quam proxime. Non dubito quin Liuius scripterit quemadmodum est in uolumine Vormaciensi, Ea res ab statiuis excivit Metiu, ducit quam proxime ad hoste potest. Absolute enim uerbii duco, bi nde Liuius usurpat, & autorcs cqteri. Facis, ne metu reg. n. populim Romani QuiritiumsScribendum Pop.Romani Quiritium: absque particula,que. Patrem patratum Sp.Fusium. Adlice pronomen, is. Issitrem patratum Sp.Fusium fecit. Sic enim in manu scripto librogitur. Vt illa palam prima postrema6. Habet exemplar uetus, Ut illa palam prima postrema ex illis tab.Nihil autem ambigo particulam Qiae pollea additam. Si prior desecerit. Legendu Si prior defexit.nam sic cotinet

scriptura uetus.Dixerunt autem antiqui Dcfexit, pro infecerit.

Tu illo dieIupiter P. R. Ille multu laboris mihi exhibuit de diu me distraxit, quu deprauata tum uariata lectio libri manua a 3 scripti:

5쪽

ANNO T. INI. LIB. scriptiun quo legitur,Tum ille dies Iupiter.& quidam supra adietarat.uel Diespiter In margine notatum crat, Dieiiupiter. Depreli di

Die sic fortassis seriptum, die,ut posset facile uerti ua, ille. liueria u delicet lectione, quae saepe notata seorsim a parum attcntis tormbis, dum nihil omittere uolunt, in contextum recipitur. Et Die, quod ipse esse putabat a uocabulo Dies diei mutatum est in Dies: ut quadraret oratio,ille dici. Habebunt mihi docti, iat icto , ma- unam Tratiam pro hoc loco restituto. Porro Tum aduerbum

satis significantiae teporalis in se habet, ut nihil addere suerit opus '' Animo intenduntur. Vetus temo, Animo incenduntur . Et

mox: Publicum impcrium seruitiumque obuersatur animo. 1ine coniunctione Sed, qui sermo miram elegantiam habet. Item inferius paulo: Ad quorum casum quum conclamallet gaudio AI-

'ἴκ insuerato pauentium solet. Magnum hic mendum

exemplaria Liuiana occupauit. Nam pro Pauentium, seribendum est Faventium. Vehemens autem de prospero rei prope desperatae ' Etu' pugnatum est. Non erat opus hic particulas istas transponere. Redic enim exemplar scriptum habet, Sed distant1a locis, ut & pugnatum est iidem habet paulopost: desponia uni. non despontata. Et ibidei obuia ante portam Capenam fuit non ob-'' 'Cii immaturato amore. Tu scribe, Gimmaturo Et mox: Quaecunque Romana lugebit hostem.Sic enim in archetypo Vor

Xut secundum iudicium supplicii. Antiqua lectio, Ad

secundum iudicium stap. Scribendum, Ac secundum iudicium sit

y I caput obnube liberatoris huius urbis. Imperativum

I ,rcccntior manus ast ipse at in codice Vormaciens uin quo non caret clegantia, quod scriptum est, Urbis huius. Quemadmodum &quod lequitur: Admiratione magis uirtutis quam iure caulae. Itenminum quod paulo st legitur:I1 hodie quoque publice seniper insectam manet Hic miror quid libuerit quibuidam dictiones transse ponere,contra fidem exemplaris scripti

Suo iussu circunduci Albanorii exercitum, ut Fid

6쪽

tiatium nuda terga inuadat: idem imperat, ut hastas

equites erigere iubeat. In volumine Votinacior si legitur, Aurinum mercitum. sequuntur concordant cum uulgatjsediti nibus. At ego sic arbitror scripsisse Livium secternodo distinguenda oratione: suo iussu circunduci Albanum cxercitum ut Fidenatium nuda terga inuadat idem subaudi Albanus exercitus impcrat: hastas equites erigere iubet. porro mitii Tulli regis consilium fuit, ctiam desciscentes Albanos in speciem adhoriantis, quo Fidenates

hostes terreret. .

In Veiente alieno pauore perculsum serociter redit.

xempli parum memoris Iegum humanarum fuit.

Cogitandum num scribi possit,Legum Romanarum tuit. Nam sequatur, In aliis gloriari licet:& caetera.

Eandem sedem Tullus regiae capit, ibio habitauit.

Autoritatem sequuti scripti codicis sic legemus, Eam sedem Tullus regiae capit ibiq; deinde habitauit. Legiones etia ueteres. Vetus & sincerior lectio, Logiones. ει uereres eodem suptemento expleuit,& nouas scripsit. Et quia proximum regnum csteris egregium. Reporne, tera egregium.Sic enim Liuius loqui solet,& autores alii. Ita habes infra : Ergo uiruin caetera cgreginm sequuta. Pontificem maximum in alsum relata. In libro scripto tantum cst: Pontificem in album. Sicut supra: Pontificem deinde Numa Martium M. F. ex panibus legit. Repetentibus res Romanis superbe remonium redσdiderunt. Magis placet antiqua lectio,Reddunt.

Illas a res dedier nuntio ppli Romani mihi exposco.

Suspicor tres astas dictiones, Nuntio populi Romani, postea additas ab exponente dativum Mihi. In exemplari Vormaciensi recentiore manu luprascriptum erat inter Rcs &. Dedier Populo

Rom.

Tum patriae compotem me nunquam sinas esse. L ctio uetus: Siris citc. Scribo sieris esse. Hominibus iu priscis Latinis. Ex ueteri uolumine sic apparet legendum cite: Patri patrato priscorum Latinoriim, hominibusq;. subauda, Priscorum Latinosi priscis e Latinis. Et paulomst: Homines ire prisci Latini.non Hoinincsq;. Et quum circa palatium sedem ueteres Romani. Recte liabet antiqua lectio: Sedem ueterem Romanorum. ut intcs- ligas,

7쪽

ι ANNO T. IN I. LIB.

ligas Sabinos Capitolium atque arcem implesse circa palatium,quae

sedes erat ueterum Romanorum.

Inde ingenti praeda potitus Romam redit. Exemplar

scriptum habet,Poterim. pinor legendum Potiens.

Quiritium quom fossa,haud paruum munimentumst planioribus additum locis. Qui hunc locum castigarenisus est,quum recte haberent ueres,deprauauit. nam Aditu,supinum, uertit in Additi participium : sed perperam Significat enim Liuius stam Quiritium non paruum munimentum fuisse ab ea parte quaerant loca planiora ac faci liora aditu. Et in ora Tyberis Hostia urbs condita. Legendum est: Er in ore Tyberis Hostia urbs condita. hoc cst in exitu ubi in mare effunditiar.Alioqui Roma quoque in ora Tyberis sita. Sic in ora Elli fluuii, quem & Aliam uocant, Argentuaria ac Elcebus siue Stetstadium iacent, in ore eiusdem,hoc est apud confluentes, Argen

toratum.

Ea quum illi nupsisset. Hic priscum uerbum foede deprauauit temeraria castigatoris manus: nam pro Innupsisset, scripsit Illi nupsisset. Sic autem habet lectio uetus: Ea quum innupsisset. Porro mulier innubit proprie,quum in mariti domu transit: unde fa bimui Innubere,ueteres pro Transire usurparint : teste Nonio, qui Lucilium citat,ita hoc usum uerbo. Sensus igitur est: Ea quu innupsisset, hoc est iam ad domu mariti transisset. Nam nupsisse dicitur puella etiamnu apud parentes domi manens. Innupsisse,nisi quae cum uiro iam habitare coepit,non dicitur.

Facile uiro persuadet. Viro dativum,quispiam addidit i

ter citarrandum. Non reperimus in codice Vormaciensi, nec est necessarius praecessit aurem,Forti ac strenuo uiro.

CommigrantRomam. Exemplar antiquum habet : Amigrant Romam.subaudi,Tarquiniis. Nis aliter dictia est infra: Au lant Romam. Porro quid uetat dici, Amigro, pro Abmigro et siue Ammigro pro Admigro:sicut dicimus Immigro,& Demigro Iam dc Romanis conspicuum. In uolumine scripto tam tum legitur: Aedidere nomen Romanis conspiculi. Adiecit fortassis aliquis duas illas particulae; conectere uolans orationem, quae sibi hiare uidebatur: mihi non uidentur necessariae. Notitiam eum breui apud regem. Hunc locum sciolus aliquis adulterauit. Legendum ucro quomadmodum archetypum Vormaciente continet: Notitiamq; eam breui apud regem liberaliter dextaeq; obeundo officia in familiaris amicitiae adduxerat iura. Vt

8쪽

PRIMAE DE CADIS. S

Vt intelligas ipsum Lucumonem adduxisse eam notitiam in iura amicitiae familiaris.

Vt mille de trecenti equites. Antiqua lectior Vt mille& D C C C. cquites.Hoc pacto in singulis centuriis fuerunt sexcem ti equites.

Et quicquid circa Collatiam agri erat. Mihi magis

probatur ut scribamus ad fidem uetusti codicis: & quicquid citra Collatiam agri erat. Et ego recipio. At ego recipio, scriptum est in archetypo. Deinde triumphans Romam redit. Praeterea: Omne nomen Latianum. Item: Pax deinde est facta. Urbem, quam nondum munierat. Tu castiga, Vmbem qua nondum munierat. Est Qua, adverbium loci: hoc est,

qua parte.

Hunc Iumen quondam. Interpretatio flammae, qua uisum est pueri caput ardere. Nec cuiquam secus uidetur legendum. terum quando considero quae postea sequuntur, ubi uulnerato Ta quinio omne auxilium regiae seruandae in Seruio situm fuit, uideo melius legi posse contra receptam istam&vormaciensis codicis& uulgatarum editionum lectionem: Hunc columen quondam rebus nostris dubiis futurum. Sic autem Seruium columen dubiis rebus & regiae afflictae dicit futurum, quemadmodum Terentius in Phormione seruum antiquum Getam columen familiae uocat: hoc est columnam. ita Donatus interpretatur. Vnde inter uetera seruitia Columellarum nomen. Porro quum subdit, Praesidiumq; regiae af- sietae: uelut exponit quod praemisit, Colume rebus nostris dubiis. Iam indicant sequentia, Semium non ostendisse quid foret agendum ut lumen appellari posset. At dubias Tarquinii res & amictim regiam fortiter fulcisse sustinuisseq;. Non est dissimilis huie I cus qui libro secundo huius Decadis legitur: ubi inquit, Trecentos sex perisse,satis conuenit: unum prope puberem aetate relictum, stim

in genti Fabiae, dubiisq; rebus populi Romani saepe domi belliq;

Hel maximum futurum auxilium. Item libro tertio: Sibi, inquit, min dubiis suis rebus uenisse subsidio. Rursum libro ostiuo: Nunc, inquit, misericordia uestra conciliati, auxilioq; indubiis rebus defensi, neficium quoque acceptum colamus. Possa tamen sententia sic etiam legi, polieriori accusativo Hunc, expuncto: Vides ne tu puerum hunc Z inquit, q'cm tam humili cultu cducamus, scire licet columen quondam rebus nostris dubiis stiturum, praesidiumq; r

9쪽

sensurus. Vocabulum columen usurpat alibi quoque Liuius nostre, ut libro sexto Consulatum, inquit, superesse plebeis: eam esse arcem libertati id columen. Et inter mulieres familiaritate auctam. Non me latet L tine dici, Familiaritate aucta, pro locupletata: quemadmodum Cicero dixit , Auctus pecunia, & aucias filiolo. Venim magis lite quadrat uetusti codicis lectio, Et inter mulieres laniiliaritatem . audiam. ut intelligas, inter mulieres, hoc est inter uxorem Scruti Tullii & inter reginam, familiaritatem, quae primum tenuis & in dica tuerat, ut inter duorum principum uxores, postea quam est co gnita illa inter captiuas, deinde auctam & maiorem factam, ubi in

domum recopia puerum cst citara.

E t puerum in domo a paruo . Deest hἰc in uulgatis exemplarious omnibus, Vt, particula. Sic enim scribe. Et puerum ut in domo a paruo eductum. Porro non erat opus, Ediicium,quod manti- quo libro legitur, in Educatum, mutare: quando Terentius usurpat Educere, pro Educare.Eduxi,inquit, a paruulo. Id serua natus. Volumen manu seriptum habet, Id Seruius serua natus. Et lic cst legendum. nam praecedit, Romulus deo pr gnatus: ad quod respondet, Seruius ferita natus. Et est hic figura quam artem a V, siue agnominationem uocant, in Seruius& serua Qui consueti erant. Scribendum est quemadmodum contianet exemplar Uormacientcrauibus consecti crant uterq; agrestibus serramentis.Nam oratio pendet adhuc usq; ad uerbum Coni Itunt. quod iacm animaduertit,qui locum adulterauit.

Evocati ad regem pergunt. primo uterm uociferari.

Debet esse, Vocati ad regeni Aliud cnim cst uocatus,aliud euocatus. Quyd uero sequitur, Eliussi inuicem dicere: melius est ut legatur, Inuicem: separatis dictionibus: hoc cst, per uices. Dextram tene tat,orat. Castiga,Dextram tenens orat.

Habitabat enim rex ad Iouis Statoris aedem. Hic addidit sciolus aliquis acculatiuum Acdem, qui non est in uolumine Vormacion:i. ἐκυπῖικωρ aulcm loquuntur autores:Ad Iovis Stat ris : pro,ad Iouis Statoris aedem.

Interim Seruit Tulli iubere populum dicto audiens

tem esse. Liuius scripsit, Interim Servio Tullo iubere populum dicto audientem esse. Sic libro quinto: Nec plebs, inquit, nobis diatio audiens atque obediens ita. Imperitus quispiam non uersatus in

autorum lectione, dc proinde non intelligens quid sibi uellat,di hoaudien

10쪽

PRIMAE DE CADI s.

audientem esse pro Servio Tullo, scripsit, Seruit Tullii: ut quadrarent uerba Dicto Seruit Tullii,hoc cii praecepto.At dicto obediei rem osse,idem est quod obedire. Porro uetus liber mox habet: obiaturumq; alia regis munia esse. Tunc demum palam faeta ex copl. Indicat inama scriptum exemplar esse legendum, Tum demum palam factum tau audi, regem esse extinctum. Tum domum, hoc est, ubi suas opes firmasset. Caeterum quia mox uetus codex haliat, Et complor tione in regia orta: arbitror sic scriptum reliquisse Liuium, Tum demum palam lactum. Et comploratio in regia orta. lubaudiatur, Est.

Nec iam publicis magis consiliis. sic & in archetypo

Vormacienti legitur. Ataulun iurare cgo, icriptille Liuium, Nec iam publicis magis auxiliis Seruitis,quam priuatis,munire opes. Siquidem quod anth dixit, Semius praesidio firmo munitus, illud ipsum est suod hic publica auxilia uocat. Et aliquanto post sequitur, Consilio augere imperium conatus cst. Porro facili mus scribae lapsus fuit,ut pro Auxilii criberet Consiliis,literariun similitudine

deceptus.

Galea,clypeus ocreae. Codex uetustus habet, Galea, clypeuiri,ocreae. Quid aute opus erat hic scribere Clypeus,quii utrunq; doctis sit in usu, clypeus & clypeum3 Vergilius nono Aeneidos: Et

clypeum superintonat ingens. autor ScruluS.

Tertiae classis in quinquaginta millium censum esse

uoluit: totidem centuriae,& eae. Antiqua Linio:Tortia cla- sis in quinquaginta millium coniiun esse uoluit totidem centuriae, SI hae 'Sulpicor 1criptum fuisse, Intercia classe L. millium censum esse uolui aut Tertiae clasis millium L .consum cscuoluit. Hinc minor census. Scribe tincta fidem uenisti uoluminis, Hoc minor census. Est autem Hoc, ablativi casus.Id quod non animaduertit, qui Hinc adverbium supposuit. Sue,oue, tauris v tribus Iustrauit. Antiqua lectio: Sue, oue, taurilibus lustrauit. Sic Cornelius Tacitus Annalium libro quinto: Sacrificantibus,quum hic more Romano tiroi taurilia d ret. Cogitandum autem quid sibi uelit, Idq; conditum lustrum appellatum, quia in censendo finis factas est.' Aggere dc lassis de muro urbem circundat, item pomerium,profert. Dii boni quantii sibi periniserunt quidam

in hoc autore interpolando. Scrisendum est ad archetypi fidem: Aggere & sosiis & muro circundat urbem , ita pomoerium proicit