De mora, et eius effectibus, ac purgatione, tripertita tractatio. Stephano Forcatulo Iurisconsulto authore. Cum Indice legum in hoc commentario explicatarum

1쪽

R priuilege diRo est defendu a tous Libraires

in f imp imoux , a uiresqu'il appartiendra, en quelqueta Piorteo mamere que e soli, 'imprimer, vendre ou distribue aucunes oeuures de M. Vienne ForcMA, Dineu Regent en faculte de Δοια en ' niuersitό de Tholou, sinona Libratre su Imprimeu quit adulseravi choisira Maura charge' puislance: cetusque a temps5 terme deIxansentiers,s consecutis apres la premi ere impression, qui sera Laicte de hactine des lictes oeuutes, serieine de cons rationdestitares imprimeZ parautres, damende arbitraire, ain siquil est plus amplement conten es dictes lettres de Privilege, surce donnees a Paris letrei Zies melour de Mad', lande grace, mi cinicens seixante4 douete.

2쪽

CLARISSIMO VIRO, DOMI

statis Consiliario a secretis, atque Procuratori generali, L. P. Forcatulus S. D. N aduertes Plato sapientiam supra bimtutes alias insummo in desiderandam,

quastatui publicus, ossicia priuata conseruari ac retineri possint, erit insextodiabro de repub. regnumselix c in prosterum

cui rex puris δὴ que similium amantistimus praeest, qui tali imbutin amore,Deo quoquegrata effciet qui ad portum c finem prosperum perducet Te igitur

praestantissimediis qui praeclara indole praeditus,omni scientiaru culme attigisti, ac praeter alios Graecos m Latinosseriptores tib amiliares,ita in iurissperitis insatin es, uti imseientiam cum lacte nutrici uxisse ideare non mirum esssianimi tertia ad priuatum Regis consilium publicam adminiὴrationem euolaris, cum tere nosserpii tale perspexerit,quales Cosiliarios multos gitaret. Haec ἰm mihi hinc remotissimo nuntiata fuissent quae vera h; comperi, tanto desiderio penes refui detentus ut, iuemadmodu in Alcibiadem,contempti ludis Olympiacis, 'ediatore luinqui

oculos conuerterunt animum meum in te haberem, neque re

3쪽

uoluerem nisi prudentiam. ististes,quas sileraliter caelum natura largita est. Itaque occasionem requirens qua meus

amor erumperet, os emergeret ad tuas aures proximam

praesentemputaui si te participem haereditatis paternae facerem,quam cum satis amplamgloria se honore haberem propter ipsiui gilias,in tuo nomine tractatum de Mora, crurin manibus volutabam, apparere volui . Quem si hilariter acceperis nostri que donis arristeris quod1 ro,vel propter atris

famosium nomen, velpropter quae in te est, comitatem, quae te non minὐ λὶ ulgusgratissimum reddit,quam inter optimates tua authoritas venerandum, nos in album obseruantisi morum Usque deuincitorum reponerepoteris. Vale Lut. Parsa inal. O Iob. III S.

AD EUNDEM VIRUM CANDIDIM

simum Stephani Forcatuli Iurisconsulti authoris, Epigramma.

I mensim Iudex, Claris actaris in orbem Laudibus, i cmenae ius di peribus. Monstra manu rides,docta tumente repe is, I eferas,mores delicis ipsematis.

Ius accepta refert legum tibi dulcia beta uulsi pera potior,Lectior alter abis. Di, faueant pulchris,Iudex equi me,coeptis: mi clauum inpuppi Iura debente tenes. Da mihi semerui eges t pandere pergam, Elfaueassim Iussa palaestra fauet. Si Deus in caelo statuat si quando semirum, T superis serum reddere Iura petit.

4쪽

OBSERVATA IN PARTEM

PRIMAM TRIPERTITI

Morae tractatus, QEidsitiora traditur: quόdquesine culpa nunquam sit.

D linquens Morum illic contrahere idernr,dum forte animal promissum occidit. Debitoris ac creditoris nomine quis deniat in definitione. Papistus,numst in mora, an ei recte nuntietur. Quando quomodo morasat,definir nequiti e Non esse moram remissa creditoru4nstantia : Quodque mora altera ex re sit,altera expersona. Mora ex re proprie Malis es, quotuplex inueniatur. adora perserita non e sine hominis interpessatione: O quid est, quod dicitur sine mora Uura praesari. Quidsib ult dicens nullam ese moram, bi nulla spetitis. Lo Vnica interpellatio quis ires habeat.

v In legati o fideicommisiis,non es mora irreguiaris, nisi inpersena minorum.quid in Republ. inter tacinos. I Sola petitisfacι ne creditori Pariare liceat quamuis fauorasιli. nica nuncιatio dominum cohibet. 3 In quibusdam iuris locis plures requiruntur interpessationes. et An cretrito merito incipiat a docatione ιn ιιιε. I sitiando mora nons tus tu conisetur inbudicio. I Credιroru mora quesiter contrahatur. i Si ne differentia inter suras currentes de nondum coeptari

5쪽

a Dιampo si ob mationem in mora esse potest debitur.

23 ιnores aetate creditores,non I n in rea sola interpe atione, licet Pera atque iudiciarta. 4 Mos . , ratio pecuniae in templis deponendo. 21 Resummobιles debitae non deponentur. 16 An partem debit offerat.ure debιtor toro ea liberetur, qua cum distinctione,

et ad idsi rei petitae in iudιcis partem liquid offerat, partem O

est dilatio quam culpa sua debitor tardius soluens aut creditor tardi s recipiens admittit. l. hominem. F. mam dat. Haec est succincta Morae desinitio, quam freque turba Doctorum inuestigatu difficilem , inuentu pene imposi- bilem contendit. Atque non minus anxie indagado versatur quam Ceres illa legum inuentrix cumsiliam Proserpinam amisi seri tractu Siculo agros implens questu bus&i emineo vlulatu. ut est in fabulis.Sed illi auth re tuntur Iurisconsulto in . Mora. F. te usuris inem mox interpretabimur. postquam breuem & teretem nostram definitionem explicuerimus: praefati tamen debitoris verbo pos se torem contineri aluersus quem in rem agitur,vt. 3. de actionibus . verbo itidem creditoris dominum venire cui lege obligatur po Temor iniussus suum reddere. l. obligamur. lege .sLeod. Sc soluere id dicitur l. pignorib. C. de usur. eodvero mora sit dilatio culpae socia . cuique patet praesertim exl. 2.C. ut intra certum temp.crimin.quaest. term . Nec ora dici potest quae in culpata inuenitur l. pecuniae. sa. F. de usur.& qui causari potest merito aliquid quare non soluat creditori aut quare oblatu creditor non recipiat iam c ilpae expers

6쪽

est 3 morae .l .aciendum. F. eod. l. si solutur ut F. de solutionibus. Ergo ora nocens non est mora . sicut nee modius iniquus est modius. l. Paulus. ff. de verbor . Unis iuuat nos Iulianus in .qui sine V. de regu l. iur. Proinde in . Item si . . s. isderei edi c. cum dicitur moram sal tis actor seruo mortuo sitne culpa s. iselsoria eb pertinet. Vt reus culpa non vacaverit frustrationis nimia: sed circa morte ni serui innocens fuit ut in l. de eo. . si post. ad exilib. f. Non sum nescius delinquentem moram contrahere .dum seruum occidit promit 'um ut relue cum culpa graui violentae fraudis plena. l. Mora. l. de verbor . oblig. d. l. mora. . si T. de xsur. Alclui dilatio non est in lutet, aliquis in eo qui rem pro

milliam disperdit antequam a persona vel a tempore prast tuto interpellctur. Sed profecto improbus hic debitor plus quam morosus est 3 crimine vim frus rationis excedit siue

sit raptor, siue fur mira uterque ac nimia digitorum celeritate supra omnem citharoedum praeditus. iugiter Morde reus. l. pe. ff. de vi armat. l. in re turtiua. st de condi et furtiti ideo

in I si seruum .de ver b. oblig. nulla mora dicitur contrahi, id

est, interpellatione. Sed aliter. l. curabit.C.deacit i. empl. l. initio C. de pact inter empl. igitur moram quo lue committit quam dolo superat. l. cum furti. E. te in litem iura d. Praeterea

is qui seruum quem imposcerii dare debebit occidit sibi praeripit futuram dandi facultatem at lue ita semper morae reus existet, sicut imi hortui causam dat partumq; occidit prius quam nascatur. l. . . sed di luis .ff. de vent r. in post miti Rcreditur e sarevi torpere, circa id quod facere praestiterat Liqui non facit. ff.de regni tur ideo in d. l. si seruum. ille habe tu moraeo culpa reus qui seruum prona illum in aegritudine

non curauit egis enam ct videtur, ut moreretur. l. indignum

ff. de iis qui b. ut indig.4 qui vi deiecit in mora restituendi censetur. l. I. .denique de vi armat. 4ia nihil interest an retardetur principale per sc se , an aliud praemium. l. si cui . f. s. sinde condit.& demonstrat 3 Qv od autem Moram retuli ad debitorem sero soluentem. aut ad creditorem recisere oblata dessignatum non eo pertis

7쪽

net ut reiiciam po Tessiorem tardius restituente ut dominum fastidientem recipere. l. videamus. . si actionem. F. de usur. l. semel. is sol ut .matr. ut iam admonui: itaque siue debitor siue

possessor cunctetur nequiter, ex dilatione culpae plena, Moram perficit. Vnde sequitur pupillum in Mora non constitui. Quia interpellari petitione in rem non potest, nec in personam persecutione aliqua siue tutoris autoritate. l. neque . s. de in ius vocand. l. si pupillus is de verbor .oblig. Quinimo in culpa magis est ille qui pupillum compellat , quive cum eo paciscitur, qui ipse pupillus de se ac supinus aetatis imbecillitate. l. quicum alio. l .pupillus. ff.de regu l. iur . nec obest. l. si dictum. .pupillo. Ede euietionibus. Vbi cum tutor non apparet, pupillo recte de nunciatur ex stipulatione dupta idque benigne

aeceptum Trebatius ait.Sed non, ut ibidem sensit Accursius, ego sentio utile hoc esse pupillo videlicet nunciari ipsi, dum tutor abest. Magis enim est ut 1llic de constituendo in Mora pupillo vel tutore non disputetur sed tantum de voluntate .emptoris declaranda duplam tempestiue petitur pro repupilli autore tutore vendita evicta Proinde emptor intellectus capacem pupillum congredietur coram testibus honestis alioquin enim nisi probaret frustra nunciali et . t. de Derptor. lib. Io C. Atque ita nunciatio, non est nocitura pupillo firmiter antea obligato ex stipulatu pro re pretiosa vendita. l. emptori. S. de euictionibus: praeterea emptor in iudicio

eo atrae uincentem se strenue defendet .l. emptor C. eod. ac

.cedit.qubd vel pupillus intelligens vel testes qui denunciationi interfuerunt facile tutor reuerso nunciatum reser bunt. l. operiscum. l. seq. T de operis noui nunciat. vel amicis

pupilli. l. haec autem .si quibus ex causis in polle T. Non omitto quod in L lupillo. Paulus respondens tutore non apparen te nunciari pupillo possis. non continuo asterit nunciationem consileteo pupilliu se defendere iudicio teneatur sed magis onsuli emptor quasi contra pupillum aliena culpa indefensum vim t. si finita si pupillus. T.de damno infect.quam nescio cur pro repugnante Accursu a adduxerit. Tandem si

8쪽

quis frugi lector a tergo spicilegium faciat,4 in amplo M

tae campo nos aliquid praeterilia increpet ob culpae mentionem subsistam parumper eo quod culpae simplici nomine leuis venit id est, negligentis desidis hominis .ipe. quibus

mod.re contr. oblig.atqui lex ait non esse in Mota eum qui λne dolo in iudicium prouocat. l. qui sine .de regu l. iur aut sautem sine lata culpa doli mula. l. mulier . . sed enim. 1 Lan re-be It .mox dicam in d. l. lui sine culpam negligentic nihil eff-cere, ubi scilicet audendo,non vero cessando peccatur , prinuocatione in ius quae etiam colore iustitiae plerunque nititur.

l.xxiiij. F.deviar modo a tali iuris ventilandi fiducia dolus absit adsitque verisimilis ignoratio. Ex his puto definitionem orae ab omnibus probatu iri, quibus placitura est coniuncta breuitati veritas. Nec arrogan- ter hoc dictum velim ideo quod Morae definitio dime illa existimet ut a duobus Iurisconsultis in d. l. Mora. T. de sur. quod ab imperatore Pio nulla iurisprudentum quaestione, vel Caesarum constitutione decidi rem tam dubiam subiun gatur. nempe ut ibi Parnianus eleganter seripsit an Mora facta sit, quae fit interpellatione petitoris, non ex re , sed ex persona prouocata, uti soluat restituatve: tunc plane definitio dari commode non potest . an sit Mora sinuando censeatur commisi a quomod6ve. Atque ita definitio valde proprie pro

regula sumitura. F.de regul .cato n. l.vi. T.de rei vendie nec aliter explicare potuit, aut voluit Accursius in .suus. .puto. si

de haerea. instit. Ubi generalis definitio pro regula proculdubio capitur.Sane generaliter an sit Mora, vix perstringi regula poterit cum videdam veniat iudici an interpellatus sit debitor loco idoneo. vel tempore. l. si soluturuς. is de soluti. Ite postea an raticine aliqua securus sit quare procrastinet.' scien dum . si de via r. insuper,an interpellatio facta fuerit serio per

creditorem.

Nam inquit Papinianus si omissa fuerit debiti repetendi instantia, non protinus mora intelligetur. Est enim haec instantia non forensi s. l. s. C. de operib .publici Sed solicitudo creditoris imminentis debitori. I fi bene .igeod qui quia obb

9쪽

ter adrnon m ac d Uunctori perla vi est et pro is inter . pellator: liabeatur l. . . non solia. Tad Ter tyllian. Nam neate in petaua interpellatio ita in ora debitorem constituit quin aliquod spatium soluedi capiat .l. i. . item si . E ad legem Falcid. Vbi .aliquod pro paruo capio l. .F.de eo quod metuscatis. Vel aliud quoi animo concipi facili s quam verbis evprimi queat cum Accursio uti ratum desolution. Quocirca

perdifficilis orae definitio est 4 solertem iudicem elideiarat ut omnia quae faeti non iuris quaestione urbet. l. virum .is

de donati. inter vir.l.ordine. st .ad municipat. sic desinitionem Plinius accepit lib. i s.cap. r. de foliis arborum deciduis loques Falsa inquit, desinitio est non decidere his quaru succus pinguior sit. Caeterum quid sit Moratam perspicue definire licebit quam a nobis iam demonstratu fuit 'aulo melit tequi . dein quam ab Accurso solam moram definiente quae expersona vel in personam heri dicitur a Iurisconsultis nempe interpellatione petitoris, vel temporis praestituti non eam alteram quae ex re; vel in rem fit lege dictante ut in contractibus bonae fidei an legatis ac fidei commissis .in aliis minorum negotiis aut in delictis. l. in minorum C in litibus caus in in . tegr restit. l. sedi si . . si . ff.de,sur .eod. non praetermitto. l. i. C. te condict. ob turp. caus Moram illam , quae fit inter latione petentis vel diei prς scriptae communem aut regularem

vocant:atqui ora in rena ab eisdem specialis,aut irregularis

vulgo nominatur. MI.

Ego si nouitas non displiceret tanquam superuacua .hanc legalem dicerem:quia sola lex constituit debitorem seu pol-selsorem in Mora.d vigilat pro creditore vel domino.Vt patet in I cum vero . . apparet F. de fideicomimiis liberti Maxime odio delinquentis quem iugiter accusat & cor eius lancinat. v Vultur Titi iecur in inferis. l. in re furtiva. ff.de codit. fur t. secundo regularem appellarem oram interpellatione

hominis constituta. dc tertio ab utraque secernerem eam quae tempore conficitur praestituto a contrahentibus. l. vinum Ediceri .pet. vel a iudice diem praesagente. l. Celsus is de recepi. arbit. vel denique a tege tempori3de 'Vrice a Promissor. .I. .

10쪽

gde constit.pecu n. l.c tinuus. s. item qui .F. de verborόblig. nec otio ae sunt differentiae,c im multum intersit omniti doctorum consensione an lex vel homo vel tempus solui imperet: Sc rursus an tempus a lege vel ab homine praefigatur,

ut imposterum videbitur.

Po quam admonuero trium morarum illam se perfectissimam quae fit interpellatione legitima hominis quia ti3c petitor haud o scure detegi sio solui expedire. Nam etsi vulg5 dicamus diem praescriptum seuere interpellare, Miam alto supercilio. ut Mora te mel commilia aegre purgetur si podinali salsit stipulatio. l. magnam. C. de contrari empl. tamen facile contingere potest, ne cum tempus venerit, expediat creditori accipere tam cito pecuniam. Ide que protelet numerationem sibi faciundam. oblatamque respuat quoisi sine causa fecerit, in Morierita l.qui deerm .de soluti huc pertinet.

quod habetur in n. . . ride usur socium qui contra bonam fidem inuasit communem pecuniam sineMora suras prς stare Nimirum quoniam sine interpellatione obnoxius fit vi Moram in rem contraxit siue legalem non adeo nobilem. Sic dinetur violetus dei eistor de demortuis animalibus sine culpa.I. L .denique Iul. T de vi armat. culpam tamen insignem ab initio commisit.& in . r. .cum qui de constit.pecu. T consti tuens sedebitorem a promittete ex stipulatu discernitur propter excellentiam stipulationis. Sic coniuncti re tantum vocantur separati dum comparantur c Mundi is verbis & rei tioribus. t. s. interdum. T. de usu D. cresc.Sic indebitum di. eitur quoi debitum utique est sed natura tantumd. c. . imperator. Tde soluti.

Ita denique potest acc pi quoi Scaevola dixit nullam Moram intelligi .ubi nulla sit petitio. l. nulla. T de regul iur ut videlicet de supremat illustri ora senserit, quamuis ora quoque sit illa quam lex stabilit si te homine. l. cum quidam .ex locato. T. de usur. Sed est obscuriorvi pro nulla si velit

aequari praestitiori . l.curabit.C.de actionibus empti. Vbi quoque potest suppleri dictio alia. id est nulla alia Mora vi I. 1. . v ff.de orig. iur .verbo. sine lege.Sic noa obest. I.iaitio.C. O