Oratio de litterarum praestantia Marci Antonii Riboty ludi moderatoris seminarii Pisaurensis

11쪽

Me in ratiocinando non falli: sciat quod a Dialecto ca doctrinar i nobilissima impertiri inter omnes sanae mentis conitat. Quaeso si quem verum pictorena, ha, beas, in xOgem e non eum , Opinor , respondubiBqui ro sit aliquqndo belle lineam ducere : sed qui , cum ip actu pingendi est, optime delineat, sua que artis omnes implet articulos. Ita nec illum bona fide hominem appςllaveris , qui ratiocinandi pintentiam habet: sed qui cum expedit, S est in acturac iocinatur sine vitio. id vero qui potest sine docti , beneficio ix est igitur, ut quis sine ipsa suum

homo tueatur nomen, se vere rationalem probet. Si enim truncum arboris mercurium non dixeris 3 licet mercurii formam reserat. Cu ominem cum censueris , qui tantum hominis repra tentat imagine. Proh MV8M ip prctum cogitur hominum multitudo i quis .cgo hodiς qu4ntusque sum , qui rerum mutatis vicishus, qui fuerunt hactenus homines, homine esse negem: S uno aut altero syllo gismo quasi psongia tot myriRdas ex hominum albo dealeam . quam vero id .rion te mere faciam; quam rari sunt ex vero homines,

pel ipsi estis judices, qui no estis inscii. quam pauci humauam quasi formam sibi curant imprimi doctrinae sigillo . , Caeteroqui sitis immers negotiis animum num

quam

12쪽

quam a terrenis explicant, eum que ordium iace involutum , di obru un et se patiuua , hoininas ut dicam, non adducar. Satii cis me tribueret ratus i ii hominum servos non negem. Quemadmodu cnimi Aristoteles in .economicis , opinor, ait, ligonem, Nasinum rustico, & egeno esse pro ininisteriis: Sic noimmerito sertassis ego dixerim , ingentem illam sellillariorum, aratorum, negotiatorum , dc similium turbam destinati esse a Deo, ut sit viris virtuae pra:

ditis quasi pro ligonibus, S pro asinis. Id, di alibi

Aristoteles videtur indicasse s rogatus enim quid ab inculto puer innutritus scholis ,& imbutus litteris disterret: sauantum inquit a sella differt, qui sedet. quasi illum nobilem erectum ad ardua & ad honesta paratum; illum. vero sacerem, mutum, S non magis hominem quam sellam arbitraretur. Nec abs rei quo enim supra muta homo attollitur ὸ quo sepra bruta non l rpore , non sensu, sed spiritu, sed anim/, qua Omis materiae concretione libera tantae celarit tis Namplitudinis est lut uno teporis puncta fines quo', terrarum peragret; vastissimos pelagi gurgites per Volet , cactum omne collustret; & ita uni attributa sit corpori s ut Deo sindis ubique poestus, ubique dis susa videatur; atque res ita corporeas intelligit, ut inestiorem transcribat ordine,sordibus terrenis expur-

13쪽

get, spiritales demum , sibique similes effetat. Hate

est ratio, qua homo supra bruta assurgit, qua vere hinino dignoscitur. Quis vero petest ita este intelligi eniti quem litterae ornaverint & absolverint . Quid ergoan supremo rerum omnium fabro operis persectillimi detrahenda gloria est quod lyceum aliquod aut academiam non instituerit,ut in ludi Magistrum mutatus se faceret litterarum proselsore. Ita sane hominis auctor non agnoscitur a me Deus , quod bipedem , quod implumem, quod erectum, &vocalem fecerit: sed quod litteratum, quod philo phum I hac una dote factum, ne caeteri operis decus evane secret.o quam tristi id experimento probatum lnam ex quo peccati veluti spongia pulcherrimos ingenitae scientiae charactere, abolevit, homo ad iumenta devolutus est, ac nequem infaustae mutationis prodigium lateret, bellu inas sibi pelles induit. cxterno nimirum cultu mutatum se interius in belluam ostendens. I stuc allusum proiul dubio a Poetis, quos certum est placita philosophis pulcherrima sib fabularum inuolucris texuisse,& versuu innexuisse vinciniis , ut redderent augustiora. illi quando Prometh um ab luti operis Plasten in sublime pr.eter vectum fingunt; & illatum cauestibus admota ferula divinum ignem rapuisse s ut reversus ad infima , suum eo fig

mentum

14쪽

mentum anima ret,&ad hominis persectionem adduceret. quid innuere, & significare volverunt e nempe ab eo non hominem sed hominis simulacrum conditu; donec insorini operi quis coronidem divinum scientiae lumen apposuit. id propterea quidam arbi trati sunt , animam nihil aliud este , quam scintillam ex igni , aut radiolum ex luce illa divina depromptu. ita eli Deus optime, nec indignare, siquae vera puto, ingenua libertate profiteor, ut multu dederis, quod me in rerum natura productu , ducenti membroru figura-ordine co maveris, & anima immortali e reserenoru kce soluta nobilitatum supra jumenta 'lusque extuleris, parem angelis tibi ipsi non disparem eis n-xeris. amiseras tamen beneficium, nisi dedisses ; unde illa omnia perficerenturmis tribuisses, unde compararem scientiam, qua, si quid habeo dignitatis, &cognostrem, & illustiarem : & tum tuae in me beni gnitatis recordarer , quum tuam in hoc totius orbis opere meis usibus condendo beneficentiam intelli, gerem, & me hominem vere probarem . Porro ur, magnu sit, quod homo humaniores litatera didicerit, grammatics canones perspectos habeat, Rectoricae flosculis abundet, poetarum fabulas teneat , historias noscat, mathematices apodixes intelligat: Pi s tamen est, si philosophiae rudis non fite

15쪽

rit , a qua quidquid est bonarum an Ium nitituatur

abibluta e in . H lia studia hactenus utilia sunt, si ad illud viam muniant. Vnde apud graecos totam illarii artium liberalium suppellectilem circulum puerorum dictani constatue quasi infantium illa essent rudimenta,uon virorum ornamenta. quippe ni ita ediscantur, ut ad aliquot annos ingenia studentium distineant, quae

in aliiij facta saciant gradum ad philo phiam et non

bene alias docti inas vocaveris, sed impedimenta ad doctrina h. flores fiunt in tantum dele habiles ; quias nictu sunt prs stola. admouendar itaque iii genis quasiliaribus ad delectametitum , non immitendar in sto machuna ad nutrimentum. In illis quiescendum aliquandiu, ut in diverserto; non immorandum semper,

ut in domicilio. qui secus faciunt post habito philosephiae fluctu inter politioruni litterarum flostulos

consenescunt. Illi herelari rudimentis opus seci ut, ex crepundiis o namenta virilia: illi operosE con do nihil nomovent i nec umquam assiequuntur sum. mam; quia hauent semper in inediis ; nec ediscunt necessaria ue quia toti filiat in supervacuis'; nec ad veram sapientiam perveniunt'; quia credui se pervenisse; dii hi eius umbram aut imaginem inciderunt. Illi paleas frugibus, flores fructibus, conchillas gernimis anteponunt, accitis a philosophia rebus, qui

16쪽

bus fanti homines, consenestunt in infantia. Quari jure haec ad nonnullosiqui philoΕphiae nomine fucucredulis factituri torquere pollena. Qua inulti enim sulat, qui nobilem philos hiae titulum indigna usur. patione commaculanta quam multi inquam sunt qui ubique philosophiam crepant , & Eam primoribus squod aiuntJ labris non degustarunt; qui doctoris nomen magna imercede sunt mercati, & nullam doctrinam didicerunti, qui principatum doctrinaeit uero se putant; cu magi stri nostri appellantur; & sunt sues barotici, qui leoninam pellem induunt sunt asini ad lyram, qui poste quam ceruicosa arrogantia, S superbo supercilio falsisma doctrinae consummatio persuasionem sibi induxerunt, se tanquam Ars stoteles, S Platonas ostentat; & eos citius gnatones;&iphiloxenos turpissimos gulones ex istimes, qui dissciplinas omnes culinarii sermonis sordibus, tanquaemuncto mucco fladant; qui aetatem senum habent,&vitia retinent puerorum. inquibuS non tantum est pincinia ; sed quod rurpius puerilitas; qui ab infantibus

non alio disserunt , quam vel granditate corporis,vel annorum numero, ' barbae silua, vel crinium can, ite, aut alio simili quo non magis homines aestimes,& metiaris , quam equos a phaleris. & quos vagos incertar sedis omnium terrarum hospites, nullius ac

17쪽

las, pueros demum vocave is, quos nondum in viros philosophia ex vero transcripsit. M a b . ' iiii . Humauioribus . igitur disciplinis tunc excolendus est animus, quando nihil potest facere nullus. sedulo iii iis tamdiu desudandum; quaindiu animus ad alii-ores disciplinas aptus non est. Enitendum deinceps si renue ad philosophiam non argutulam illam ,'rixo sim, ostentatilia,& venalem si sed solida, sed . mode

stam quae animum bono succo, impleat, non inani vento tum iaceati, quae hominentilaotatb oe pisibetiΑlitet qui secerit & osum mel hi sui operis fluctu,& se meliori animi sui culturae fraudqbit. Cur enim a

Deo conditus orbis quem magnum i homin unx dixe re veteres. cur factus homo quemlparvum p rbem vocavere, nisi ut esset; unde ipsinet cognosceretant o. tentias nisi ut essesi qui c6t larismi& cognoscerVt L 3 Vt suae potestatis inanillustruit talorat metits A. potuit rerum sator, & l minum arbiter. Deus, quam orbem: uta ipsius pectacoron non alterum magis

voluit, quam hominem.i Etlim ob id principubina hem induxit; ne ipsus opera essent .sneaeae ,sine in spectore, sine, laudatore id mo quid est sitis,ue

imbueretur ita sapientia; ut rerum conditarum. indo lem , vim, cffcaciam alia quaevis scrutari accurate posset,& mature intelligere. Haec puto, Seneca,

18쪽

Epithetus , & alii ex sapicntium choro ptaecipui ex liarieturaru divinaru secrario de pro seram. ha bemus enim in illis conditum hominem, & positu in Paradi-

Operare iur. quici vero operis exigebata tum Dcui a crudo recentaque rum hominu An ut glebas iversaret, putaret arbores , ablaquearet vites, pascus'

curaret, S id genus alia in quibus etiamnum destitiatos, imo damnatos ex ima tace quosque cognoscimus. Absit', ut eum tum pamis credamus addictum fuisse: quando eum liacundi. e divinae obnoxium cui pa nondum fecerat.ἡmaior tuin erant, & genitus ad maIOra , quam ut excelsam indolem ad illa sordida: S humilia demitteret , nec opus erat is ni si si supervacaneisl eum Deus incumbere voluisset. Tum tantuindiguit terra coli quando desiit a refractario Deus coli. quia tum tantum terra fructus ingrato ncgavit: quando quos Deus ipse stinctus inseruerat impio ausit homo arripuit. ante vero ad quid cultura quando sine cultura sine cura omnis ferebat omnia tellus. ni Non rastros poscebat huinus, tari vinea falcenti Roscida inella dabant quercus ultroq ferebant ob viadecuris ubera lactss oves i ira clasitas demum vere aurea, quae inocentibus delitiis beabat animos'curarum, securos.'nego igitur ad co-ledam terram postum in Paradiso a Deo hominem talo C a in

19쪽

in ipsus nascentis orbis exordio ir negoaliud ab eo actum opus; quam quod ab co qua homo est, pr sciscitur. Nimirum ut cogitaret, meditaretur locuillum amenissimum , & ex eo orbem , caesum, rerum naturami, & auctorem intelligeret. id vero qui potero e n ut scientia ipsi non degustata solum , sed in-gsirgitata fuisset. Ad hoc oportuit, eum esse logiciis

ut in ratiocinado se non errare cognosceret. Oportuit esse in singulis phy sicae partib' eruditum s ut rerum naturalium principiis, causis, & accidentibus intes, lectis s quae de caelis vestigari ratione possunt , quae de elementorum indole, situ, & motu I ario circum feruntur,qus cic alternis rerum vicibus, generatione,& interitu, singulis in elementis, sive restillia sensu careant, sive s piritu vegetentur, sive ratione polle am, sciri possutit ac debent ab eruditor, rimaretur obser aset, intelligeretia qua sit non ob aliud at Deo xsset conditus orbis ue itisi ut esset homini pro domici lio, quod incoleret, pro spectaculo quod intuercturi pro argumento, quod explicaret; pro libro non in

quo philosophiam edisceret; sed in quo philosephu

se a Deo factum,& ob id rationalem, atque adeo hinminem probaret. Quanquam ad hoc non tantum in physicis, seu naturalibus,sed & in ethicis seu moralibus imbutum

20쪽

eum esse oportentui lion tantu imbuatur,& exerceatur ingenium; sed a turpibus vita abducatur,& com ponatur ad Optima. cuIus enim fructus esset, curiosa

illa sagacitas, quae pervaderet obscura si manifesta in homine vitia non emendaret ' essent illi centauris sumiles una sui parte, lioc est ingenio homines,altera, hoc est vitae turpitudine pecudes,quid enim in eo h minis ' quid non ferar ὸ quem obturbat iracundia, tu stimulat, amor caecat, timor exanimat, affectus quilibet indomito furore e nem velut equum ad besiuina , quaeque rapiunt, ac praecipitant. an ille tibi rationalis videbitur in quo nulla ferme rationis vestigia mores effraenati relinquunt. an is homo censendus est, in quo nihil rarius observatur, quam humanitas . Sit ergo philoQphus non inspectricibus tantum doctrinae partibus imbutus, sed & efleetricibus. speculetur curiosa, sed honesta quoque fac, ata Ingenium diligenteri excolat, sed non segniter vitam xmendet. Sit ei scientia non ignorantis tantum remedium, sed magis vitiorum I ut non tantum ere , sed operari, non tantum disputare, sed vivere noscat. ex Pithagorico illo symbolo philos, etur casum intuens; atque ita abdita rerum per scrutetur , ut oculos, .ut animum ad finem, qui caelum qui Deus est, intentos semper habeat. Phi, Z l I i Iose