In Titum Liuium annotationes per Beatum Rhenanum, & Sigismundum Gelenium

181쪽

Mouebant consulem haec: sed i iuersiri res cogebat radeo in alti in causein non collega solum praeceperat, sed omnis lactio nobilium Frigide nimis, ac nescio quid diuersum ab eo de quo in in fiebatur, dixisset Liuius, si credibileest ita eum seri pium reliquisseadmonendus proinde lector uideat ne praereps eat, ' quod magis placet praeceps iuerat,Liuius potius scripseriti quas ias particitas in unam uerterit librariorum institia. Titonqui Latino do plebe homini somnium Lit Plutarchus Dionysius &Valerius in relatione nominis Liuio astipulantis Laciantius Tyberium Atinium suisse tradit. Sed in eo laud ni mutn uertitur distrimen: illud interim haud reticeta duxi. lis dos, quos Liuius inibi magnos appellauit, Valerius nunc Circe te nil plebeam uocat: Lactantius & ipse Circenses fuisse aie: u de colligitur Circenses plebeios & magnos eosdem fuisse. n post mos reges pro libertate plebisve reconciliatione imititutos tradidit. Dionysius significare mihi uidetur Cireenses fuis. Romulus in Sabina ii Himilauit raptu. Adiicio illa quod ad loci emendationem attinet, Acronio, ues ut alii aiunt. Atronio patrifamiliae nomen fuisse qui seruum sub furca Iudorum

die ceciderati a

Id publicum consilium fuerit, an muliebris' timor, patiam i uenio. Isaee iis . at Dionysius Valeriam Pliblicolae sor

rem autorem eius consilii fuisse monstrat: Plutarchus ad non lananiam quod ad narrationem illam de qua nuper di xirhus, attinet sed Vergiliam tradidit Coriolani coniugem an

H in pleri rerum seriptoribus quaedam obseruare, quae in-

omnino sint contraria, marinam; repugnare uideantu uale

in illud,ut uno contenti simus loco, ita Ialuum. Ad duo, inquit. bella exercitus siribitur ducendus:Fabio in Veientes: Equos Spi rio datur. in Equis nihil dignum memoria gestum est: talo aliquanto plus negocii cum ciuibus quam cum hostibus iat. Quibus peri cite uerbis potest intelligi , Fabium in Veiisites contendis prodirum M a suis in aciem um non multo cinis est e ercitus traditam ultro uictoriam vietis Equis, signa deserta, imperatorem inacie resimam. & rursus, Nec Veiens hostis Hetruseri; legionestiuerint prope certa spes erat non magis secum pugna, tum quam pii nauerint cum Equis.Ecquid magis reprami dici potuit,quam o Veientes prouinciam datam imber crumin x sierit

182쪽

M. ANTO. SABRUsimit cum ciuibus negotium, quam cum hoster & in Equis nihil memoria dignum actu mox pauido pia sico consilio,& in di in Hetrusciam proclamare in Duis rem Romanam a milito bus prodita quid praeter meportae lapsio potat excusare, si L iiiiN citatus adsitrhabebit ut opinor, it Alii ubi in utram recte omnia rimati fuerint, ni consulam, Liuiumque, si posistat a calumnia uindicenti . .

Ne quaeso vatientur docti aliqua his obseruatiorum a nobisco ro, quorum paulo pro motas ne moneri Iim nam ut in spargendis nulla principis largitio populo prataine potuit, si ii rchestram aut intra equestria tantum nonti popularia concidisse anta literatorum uulgus in me rectamuralia nostia lucii uione ad se nihil peruenisse: nec dubi linambitionis sus icionem nostrum ouocare officium, quasi permitoribus ostentare id sit, non in medium scribere. Q unquam cem

xo scio non defuturos, ut tilicato sint plarique stomacho, qui H in publicum Ietoiecti indigna judicent quae non modo mildiuniores ordines, iis ne ipsam quidem cupiat uulmis collige

in locando magis quam parando nobis laborandum fuit officio. At sint rutabidi haec, marra taxcula,&alia id genus uilio' in t pardant ad eorum casum pagani & rupices sinum, uideantque memendata sit lectio apud laesit Tulit ad populum ut pla uinamstratus tribuniciis comitiis fierent ran 'rius tributis eo uis oro tribunitiis fit legendum. dc mox pauis post. Insignem annum comitiatriburutia essiciunt, o tri ' Ita sus Feluc Gellio autore tria comitiorum genera fuisse tradiditiose,

Des quum ex generibus omnium suffagium serretur: Ommata, quum ex censu Sc a te: tuum uero ex regionibus & locis, Tributa

I seri verbis utra sit e Marior lectio, ficile est legerui a

C istis inde Posthumius Albus, p. Furius distinos FuriosF bi se sero sie ille, si Liuium credibile est seripsisse ea qim

ne ipse quidem si ad superos reuocari possit, ualeat interpretari. sed lector nam coniectura sepe agitu ne emendatior ue riorque sit lectio , mumius Albinus, Spurius Furius, seu Fusius: Fusios Furios Fabius & quidam seripsere.ut de Fabio Pictore interuli su rerum Roniatauum tunissinius cui Dionysius ait fuit dis

183쪽

Utcu aut opinioni Fabii inintiliani uerba aliquio omnino fides adiiciunt, valesii, inquit,& Fusii in Valerios Furiosq; u neruiit. Insiliis eam mutationem iacta nee illemee quod Mius prodidit quisquam. ..ige uero quid illud 3 Inde ait ad multitudinem oratione conta' 'ς , si uostri nulla cura tangit,at uos ueremini - Nemo est lectionis struthirae me Latinae tam impetitus de eat , qui non ultro intestigat illud, si uos urbisque, si uestri nullaci a tangit, parum emendate lectitari. quis enim locus, post urbis , coniunctivae dari positi particulae, haud sane perspicior nera o ' id pati uideatur, neque sensus. uidebita itaque amen recla aliquis dixerit, Liuium, si uos urbis quirites, si uini nulla cluat it, scripsisse potius, quam urbisque: sta siue institia siue inciaria, qui stiri paucioribus elementis dimonem notatam offenderant, quae pro quirites fecerunt: erroreque Gel te- .cepto , mendum Livianis exemplaribus tenacius haesisse emiae

eodem libro ita scriptum, hos ignominiosa fuga domum

se rediem, Ro. Consul in Algido consecutus, ad unum omnes: reditiVictor ad Colum ad loco nomen est,exercitu relicto a- sua locat ubi nemo non intelligit, relicto, nullo modo incolumi sensu stare sse. re uidebunt alii ne reducto,aut quodae e placet reliquo sit potius legendum. - . Vellem ego librariorum inscitiam, ueternosumque illud homimi , - nostiam proxime aetatem praecessit , post se bilam ainuram illani quam Gothica tempestate latina lingua . Livianas erat hinc,ma, fiagmenta haee tererrimi illius m 'sinu posteris incori apta tradidisse. nihil eme iniuria illa ueriin. novis reliquum secit quod non hominum secordia uitiarit: ut . nullibi sese sit lauianam altius rimari historiam, ubinon doni stica iniuriasia altius impresserit uestigia: sed quo in primis illis uol nimbus , quia omnia ubi magis ab hominum incinoria remota, maior errori uenia dari potuit, eo haec quae silii ' esam, acerbiore accusitione digna. Lapsus in lubrico, & in o Rum hallacii o, haud .iam turpis quam in platio & aperto. 'Ecquisin nobilissima maximeque celebridiistoriae parte crederet tam multa inversu lacera, mutilata legentibus occursura ut non, habitem in uniuersim in nare, nullum aesse in tam spatiosis luminibum folium, in quo nominum atque alterumuit acrius Muciatibus mendum deprehendere. Eteniinquisest tam ueteris mm 3 ι histor

184쪽

M. ANTO. s ABEL. histi, in expers, qui quum in secimes belli Punici res

Qv or.& uiginti peditum Romanorum millia limi ει ta, octingenti equites non intelligat legitimum equitum numerum legionibus non esse redditum, quum ea potissim tempestate te na millia peditum legionem explorense Perspicue apparet habuisse

eum delectum sex l giones: quibus singulis quia ducenti ut pb bitis scribit equites asscriberentur: necessim infiterita Liuium aliter scriptum reliquisse: cui opinioni, praeter rationem, Polybii quo ut dixi astipulatur autoritas. iii inscite somniculoseq; illiclocum cuius modὁ memini,

uitiarunt, tam certe segniter, nec minus, hunc quem proxime sibiiciam: quadringentos,inquit,quinquaginta se torum peditum : proquatuordecim millia. & cminuo post,mille equites socios, pro mitile de quingentos qui ininta equites. eade ratio de autoritas prvi

sentem lociim ab iniuria uindicant. .

Rcceptum semel proximo loco uitium tam tenaciter haesit, ut uulgo Liviana habeant exemplaria. illa duntaxat dico quae adhuna diem uiderς contigit, Libyi P enices, duabus divisim dictionibus pro Libypboenicen tam lybii autoritas, quam Liuii ueri aquenquuntur,licet corrupta d aisuum Libyphoenices misit, num P cum Afris genus... Vbi ue boni affinitas librariorum uulgus semes inerrorem' traxit .ita ferme euenire solet, ut mendacii uestigium tenacius imi pressum, finitis eruditorum non reformidet sequela. inapud eumdem : Hamonem Amilcaris filium uigilia prima noctis in parte piarum maxime Hispanis aduenis fluuio ire iter unius disi ilibet.

Sed uarino Amilcaris filius, quide erat & Hannibalis statu 'uod

mulo solaniorem porint lectorem mendacii admonere inniasierat ab Hannibale fiatre reliditas. At Bomilcaris filium, non Amilcaris scripsit Liuius: quod Polybii lacti si millein hae i. sequitu haud ri sciue demonstrat.1 lius , inquit, per Cremonis iugum dicit transisse ,haee LN uim, si ea Liuilis scripsit: ueri quin id iugi nomen 'Video qui de ratione terrae scriptum reliqueremon reperto,suspicari librit nis esse potius lagendum. Strabo . Via Linquit, per salassos monties bifariam scinditiar : una quidem Potantum sic enim dicit ducis per alpium summitates iumentiscinaccessibilis: abera pra trones prolixiori sed id ego in medio Minquo. alii sertas siue in expositueritas, siue in prosando, ut Democritus credidi

185쪽

is ais,

Sospitet Lauinii maioribus hostiis faerifiearetur semet atque linum dixi vocum affinitatem praeter caetera librarionim immeritatem per aequa & iniqua prccipitem egisse,sed quum in pleris digni quodammodo sint uenia, hoc quidem loco procul ibio disgnissimi tam habendi. quae enim uox tam arcte uoci cohaesit --m, Lanuuiu Lauinio haud igitur mirum si quum Liuius Lanuuii seris 'n resiquisset, notioris similitudine uocis decepti illi Lauinii fecerint. QuM autem Lanuuii ille scripserit, Cicero prae-esar docet. Date inquit Lanuuio municipio nonestissimo,quod hiliae tota causa isquens moestumq uidistis: nolite a sacris patris Iunonis spit cui omnes consules facere necesse est, domesticum&sium c ut potissimu auellare. Quibus Ciceronis uerbis haud dubie apparet quaeis hac parte sit eme a labio. ne Urim prona res fui in lapsum,ita Liuium uitiari conrigissis insuper l,ro Insubre mendose sit in eo receptum di Donec, hiquit, insuper eses, Ducario nomen erat, ficiemq; notatan com sit hie est, inquat popularibus sitis, qui Hiones nostras cecidis. . Q Livius It uber scripserit,Polybii arguit autoritas. is in hist . riis tradi sit C. Flaminium qui ad Trasimenum periit, priore com silvulasubrum legiones ad Abdum flumen cecidisse, eorum agro prius foedepopulato.

N I T l VM Vrbis populit Romani corugiliem sub regibus Albanis atq; Romanis, primus hie liber Lilia ab Urbe eona ta describit.

historiae suist omnino necessariae, dum utiles, ad reliquum 'corpus torum historiae Romanae e gnos indum : utpote quue sint quasi caput eius

186쪽

in prim epitome, & in primo libro historiae suae. Itaque primis hie Liiiii cum secundo ab Vi condita, facit dicis, & ce infimi magistri autommentarii uice fungitur , ad intelligendum alias Romanorum historias. In quibus duobus libris fundamentiir es & imperii Romani , omnium pulcherrimi, quasi iaciuntur.

adeo, ut sine cognitione atque lectione horum uoluminum , fine imparatim sis atque ineptus ad omnia illa, quae ab historicis, uel ab oratoribus de poetis, de Romana Repula eiusq; uiris & uiribus, de Romanis legibus & moribus , de iure & magistratibus Ronianis unquam sunt prodita. Sic ergo reuera aditum & ingressum paremetunt hi duo libri ad omnem reliquam historiam Romanam. re etiam plurimi fieri diligentissimeq; perlegi utrunq ae conuenit. In uniuersum autem urbis Romae numerantur arato quinque,a pii ma eius origine, usque ad haec nostra tempora. sic enim milimedistin Lim Romanam histo iam memoria complectaris. Priura orgo aetas fuit sub regibus, annis ducentis quadragintas , quasi pueritia urbis, quam reges Mnem obtinuere monarchiam. Secun 'da aetas fuit sici consitari potestate& libera Aristocratia pera nosquadringentos sexagulla, quasi iuuentus de uiridior aetas imp rii Romani, quae optimos quosque principes habuit, & uiros omni 'Renere uirtutum atque pridentiae maturimos. Tertia aetas sit, Caesaribus, In eratoribus, quorum Monarchia legitima duraui a Iulio Caesare, usque in Valentinianum tertium, per annos qui gentos & quatuor, uirilis anas imperii Romani, tametsi aliquot rixatorcs magis tyranni praefiserunt, quam es Qua in aetas fuit sib Tyrannis & barbaris, qui Romamn haeItastiani miserrime uexarunt, per annos trecentos quadraginta luuique, que in Carolum magnum. Haec quasi se Mus est umis, qua uires eius ope conciderunt coniectaeq; sint. Facta enim est tum Roma i, iam barbarorum omnium totius adeo orbis terrarum praeda, ae tum denique prouincias ditionesq; sus, a barbaris sila ereptas, amisit. Quinta est acti aetas, quasi decrepita Sc confecta, fissi Pomtificibus Romanis, Caesaribus Germanis hactenus, per annos circiter iningentos triginta, quibus imperio si riat ;, nedum pro Unciis, exuta urbs Ronis est, ita, ut nihil interim si aliud, quan multorum mancipium. Haec uero annorum lumina conficit circia ter bis mille ducentos nonagintaso mi ab Urbe condita in hunc usque annum. Primae aetatis res gestae hoc Livii imo libro per scibuntur. Secundam aetatem quoque totam, centum&decem

bris complexus est lainus,ac huiuiter tenuariatis initiast

187쪽

at in . Verum nraxinia pars Liuianae historiae temporum iniuria,ff- imo hominum magis ignauia periit, ut eius loco nihil nisi nudos: indices habeamus ut Flori, Eutropii, Orosii Epitomas, de Platam ut ehi uitas utcunque congestas. Deinde quartam & quintam aetatem α multi ueteres Sc recentiores historici descripserunt , ex quorum i a Gone plurima scitu dignissina possint accipi , tametsi non ita co-ο piosi, nec per omniat undi sint. Totiun ergo corpus historiaei Romanae non ab uno aliquo conditum est, ct compositum, sed λου pluribus, tametsi Antonius Sabellicus pleraque Romana in suas Ema. neadas congesseriti cinerum de uita Liuii. plura hic dicere non ρ attinet, qui procul dubio omnium historicorum Latinorum primc ceps iudicari debet: quia res omnes a populo Roniano pace belloq; 'phus septin tu si Sm conditaginas, copi a in simul & fluenti , inuicioq; stilo miscripsit : Romae habitus in ut maximo precio, & celebritate, stib uio Caesare Augusto, apud in magi fuit gratia, tametsi eum Cassar Pompeianum uoca, re solem, quia liberius paulo ciuilia bella G, im descrjpserati, Tyberius autem Octauit successer de filius. licet suspectum de in- , uisum habuerit Liuium, tamen eius autor tatem reueritus, nihil grauius theum constituit. Et sucetonio teste , Livii hortatu Caius,' nostra imperator, adhucpriiratus, quadraginta libros historiarum i . scripsis, ab eo sic edoctus. Apparet enim alicunde ex Fabio & S , ca, Liuium docenda operam nobilibus Romanis impendisse lia, bcralem. Mortuus autem esse dicitur quinto anno Tyberia, ab Vibe condita septingentesimo septuagesimo primo Calendis I i m i, die eodem & anno quo Ouidius poeta mortem obierit is , , exilio apud Scythas. Verum meliorem fili partem Liuius ipse suuii is iptum umetitisq; ustendit.

, sua Epitonae indice quasi breui complexus est: non, malium usum, quam timentis memoriam, de a tentionem ad- , iuuaret: si uideret lector statim ex uinoquoque libro sibi esset , expectandum. Est autem non inutilis usus huiusmodi Epitom , muri: si modo aliquis non in his tantum immoretur, omissis iustisi autorum libris. Nam alioqui essesit reum nautae diuerticula St, desidiae, si glecto autore toto inhaereas nudo indici. Scripsiti praeterea Florus quatuorvibros de bellis Romanorum ualde utiles, i quibus cla rastendit, certas iniere rarum enumerans quinino

188쪽

menta de accessionis Romani imperii, quae paulatim prouimi ditiones, de terrae a Rhinanis deuiche, tib eonun potestatem --nt, is eiu Caesarum tempora. Sic enim ex Caesarum quoqua historia utis est talia incrementa imperii obseruare, tametsi forti' na tertiae aetatis uariauerist: quia ut proiiincias aliquot nouas obii nuere Caesares, ut in Germaniis , Hispania , Dacia . & ad cmentem: sic contra amiserimi etiam multas diu antea posita, terras. Dcii 'que in historiis quartae aetatis, actae sub Tyrannis, animaduertere oportet, & rutilari Oasi numerare, sua temporum se iride enim de minax adeo eiusdem Romani imperii, quomodo prouincias citerras eius barbari atque Tyranni carpserint, donec uix tandem urbis nomen , Romaesuperfuit, usque in aetatem quintam, sita pontificibus Romanis Italiae dominis aciam. Haee enim est renim manarum uicistitudo,ut minima crescant,& inde maxima decrescant. Nam ita res humanae

I A omnis lectio de auditio aut ii inutilis est , nisi accedat diligens observitio acque imitatio, qua scribendo dedo talia aliquido ipse essen ere & componere que .illam; pra tes inuentionem opusin pri meo antiri aduertere e genus orationis in Fblibet bono autore, nedum in Livio. N nisi obseruata dicendi serina, nihil imitaberis in specie stu in satis ex tanti autoris lecti ne capio: pr mim qui pii assulti miles, nili tua inertia & negligenti, Gi ipse obesses. Est

autem I iiiii oratio ut copiosa di grauis, ita mine inter se ,longiore contextu, & mesori ei eonnexa: creberrimisq; ambitibus di ci eumductioitibus cohaerera , quas historicis per os, uel historiae Min uocare licet. Est enim Historica periodus, oratio prolixior, ex pluribus eo natibus . veleturiculis & membris ita composita, ut non solum eandem rem copiose esserat,sed etiam phares complecta tur res, uariasq; conii mi , in eandem sententiam uel constructio, nem..Ethoc quident orationis flexu, Livius a Sallustio, a Caesere ab Aemilio, a Iustino, differt, quorum scinis rotundioribus membris de breuiori ambitu colliginu ita tament grauitatem Liuii tan

189쪽

aequeti praecipue enim Caesar,& Aemilius,& Iummisad popularem. . elegantem ac paulo supra quotidianam dialonem acceditiquesuestin narrationitin Terentii. Caeterum si huiusmodi periodos in in me 'ra resoluas, tum iacile ea quae dixi intelliges, dc remus quoq; care poteris de grandi genere orationis, & medio, & tenui:

item discemes rectius inter stilum Terentia,Caesaris,ac Liuii. Apud Ciceronem alia quidem est forma loquendi, ius compositio motilior & iucundior est aliquanto,habem; rotundiores & expeditioresperio , in causis praesertim fbrensimas& magnis negotiis, ut in orationibus, Sc grauibus epistolis. Possimi autem aliqua praec pia dera positione membrortum & periodorum, & sexuum tra

di, nisi 'mis obseruatione diligenti perciperentur , tamen in g

ad hariclem quaedam ex grammatica asseram. Priino in a bitu historico sepi me plures nominatiui,sitq; easus ad riniuri alia quod uerbum , quasi radicariam reseruntur, ut hic statim in prinratione. secundo, ad istam connexionem plurimum prosent pa hipia, ues absolute posita in ablativis consequentiae, uel in aliis c sibi , p ipue pinerita deponentia, palam e futura, quia μα-ientium sonus durior, & caueri debet in plurali muner5 Totioeoniunctiones causales, rationales, proprie ad hame rationem per tin t , aptissimae circumductionibus faciendis. rto, pron mina relativa huic rei ualde inseruiunt. Reliqua exim leuione obseruare debes, & exempla diligenter inspicere, ut ipse etiam alia quando distas pectere orationem, ne tamuam monstruosum comuel laceratum, disce is articulis, dissolioq; membris, inuem haereat. Nomo ne simpliciorem quidem oratione comma tabus ac nem is plerumquc compositam, feliciter pretestabit; nisi Dcarti' coponendi,uel mediocriter saltem,teneat. Tamen cum s, cisis imitatio non statim cuiuis eueniat, interim n gligentior ille uel tardior generali imitationi insentiat, hoc est fomesa

6 nonymas,aut etiam diuersuateni figuras,ut metaphoras,metony nua ut descriptiones causarum,& euentuti expositiones,conciones,

aliaq; limitanodi ornamen' 'rerum argumeta studiose ob meumemoria ; commendet,quibus,si ullus alius author,certe lauius estre missimus, adeo,ut in ratione dicendi nemini praeter Ciceronem Guerit, ct secundus dicendi ni ister, cloquentiatq; Romanae alter mens iure appellatur. Ea namque est ipsius copiae grauitas&ru-eu ito, ut historiam R ominam sola; ipse ad noe rastinumd

galitatis rit, ut ne Graeciquiae, iudicio Graecorum, tum m

190쪽

in Liuio aliis scriptoribus animaduerti omimo alibi suis est expositum.

oa Hrs o R. 1 A, ετ 'a x Patisis obseruandi sis studioso. si HISTORIA est diligem & fida rerum gestaniniuriatio, ad docendum 'delectandumque instituta, quae exemplis consili rum, euenturun, dictorum & factorum allicit ad uirtutem semimiam, uitiaque iugienda, instituens his exemplis intam priuatam ct publica Vt autem in aliis authoribus res & uerba oportet o tauare studiosum, sie in Liuio praecim iuuenibus oblenia est oratio,non quasi hane statim possint imitari, sed ut hine ditissimas ilectilem bonorum uerborii,& formularum latinitatis, Tanim ornamenta sibi excerpant , qui &ipsi utantur, & corpus oraciotasseae uberrima copia exaugeant: ne semper puerilis, hoein, iacens aridaque maneat insorum o o. Plura uero de or fionis Liuianae compositione nihil hie attinet repetere , sed iam nere suisest iuuenes, ut in qualiis eius parte, simplicςm ordinem sermonis dc constriationem grammaticam quaerant & sequaman praecipue quia longiores ambitus & quasi hyperbat id est prolixae constructiones& perplexae sepe in Livii stat oratione. Titi enim genus flexuosum, connexum & continuum,tanquam proprium in Orien tribuit Cicero, in secundo de Oratore, & in C ore pes secto,& Fabius in s. cap. . Atque haec de elocutione obseruanda hic , sint dicti. Diade quod ad inuetitionem rerum attinet,

animaduertere oportet consilia prudenter aut temere init atq; commentus & exitis, nosaut intelices. Nam alienis exeiulis crescerect sapere fortunatum est &e. Felix premfe nati periculaeaurum inhala quidem propria uirtus est Livii, copiose exponere rerum gestarum ramis, occasiones, consilia, curata, hoc est antecedentia & coiisequentia: quae mare docent componere melius petis tam quoque uitam: praeterea uirtutis pres itatisque exemplaimna n. & uitiorum exempla cauenda sumuntiu ex Liuio commode, de ab aliis historicis. Sic enim proprie ex historia casui tur hypotheta, hoc est, exempla singulorum hominum bona, aut in aut media, quae deinde ad theses, id est ad suos locos

communes, at pie ad seneralia praecepta morum aliarumque rorum diiudicantur de eruntur: qualia praecepta philosephi, prinsertim Ethici tradunt, ut Gero in ossiciis, in libris D ophicis