Quinti Septimi Florentis Tertulliani opera

431쪽

VII. Aduersus Marcionem lib. II 16.

0rit et animi diuini sit humani disserontia sub eisdem licet

uocabulis Sen Suum, qu08 tam c0rrupt0ri0s officit in h0 minuc0rruptibilitas substantiae humanae quam ine0rrupt0ri 08 in de00ssidit inc0rruptibilitas substantiae diuinae. certe deum c0nsieris 5 creat0rem. certe, inquis. qu0m0d0 0rg0 in d00 humanum aliquid existimas, set n0n diuinum 0mne 3 quem deum n0n negas e0nfiteris 110n humanum, siquidem deum c0nfitend0 praeiudicasti utiquo illum ab 0mni humanarum e0 dici0num qualitate diuersum. p0rr0 cum pariter agn080aS h0minem a10 d00 inflatum in animam uiuam, non deum ab h0mine, SatiSperuerSum est, ut in deo p0tius humana c0nstituas quam iuh0mine diuina, et h0 minis imaginem d00 in duas p0tius quam dei h0mini. et hae e erg0 imag0 censenda sest dei in h0mine, qu0d 00sdem m0tus et sensus habeat animus humanus qu08 15 et deus, licet 110n tales, quales deus; pr0 substantia enim et status eorum et exitus distant. denique c0ntrari08 e0rum SeBSUS, lenitatem die0 patientiam mis0ric0rdiam ipsamque matricem earum b0nitatem, cur diuina praesumitis 3 nec tamen perfecte ea 0btinemus, quia 80lus deus perfectus. ita et illas Species, 20 irae die0 et exasperati0nis, n0u tam feliciter patimur, quia s0lus deus de ine0rruptibilitatis pr0prietate selix. irascetur enim, Sed non se, exacerbabitur, sed 110n perielirabitur, 1110uebitur, Sed n0n euertetur. 0mnia necesse est adhibeat pr0pter 0mnia,t0t Sensus qu0t et causas: et iram pr0pter scelest0s et bilem 25 pr0pter ingrat08 et aemulati0nem pr0pter superb08 et quicquid n0n expedit malis. sic et miseric0rdiam pr0pter errantes et patientiam pr0pter ' n0n respieientes et praestantiam propter merenteS

1 diuini R . diuinitas ct i licet uo- in ras. M 12 imaginem MF imagine Ruulgo deo scripsi: deum MN induas F, inbuas 2 13 homini MF, hominem Ruulgo 14 animus humanus M, humanus animus Ruulgo 20 irae dico R , praedico MRi 22 lacunam sistriaui conturbabitur siue exturbabitur Erig) uel tale α iquid intercidit 24 qu0t et causae sunt fort. bilem I h, exacerbabilem R)G 27 110n respi

cientes , non resipiscentes Pam; esto non delendum putauerim et uerbum respiciendi interpretandum secundum Luc. 9, 62 praestantia T90azγορα Fur8otae, Schuta ut uidetur; cf. praesto esse alicui

432쪽

Quinti Septimi Florentis Tertulliani

17. Haec ita dispoeta t0tum 0rdinem d0i iudicis operarium et, ut dignius dixerim, pr0 tect0rem cath0licae et summae illius b0nitatis 0stendunt, quam ut sem0 tam a iudidiariis sensibus

et in su0 statu puram n0lunt Marci 0nitae in e0dem d00 agn08cere, pluente Super b0n0s et mal08 et 80lem suum 0riri faciente super iust0s et iniust0s, qu0d alius deus omnin0 110n praestat. nam etsi h 00 qu0que testim0uium Christi in creatorem Murei0nde euangeli 0 eradere ausus est, sed ipse mundus inscriptus estet 0mni a c0ns ientia legitur. et erit haec ipsa patientia creat0ris in iudicium Marci 0nis, illa patientia, quae expectat paenitentiam p0tius peceat0ris quam mortem et mauult miseri-c0rdiam quam saeris dium, auertens destinatum iam exitium Niniuitis et largi0ns spatium uitae Egeehiae lacrimis et restituens statum regni Babyl0nis tyrann0 paenitentia su et0: illam die0 miseric0rdiam, quae et filium Saulis m0riturum ex deu0ti0ne p0pul0 c0neos sit et Dauid delicta in d0mum Uria oc0nfessum uenia liberauit et ipsum Israhel t0tiens restituitqu0tiens iudicauit, t0tiens refouit qu0tiens et increpuit. n0ns0lum igitur iudicem aspiciens e0nuertere et ad 0ptimi exempla:

notans cum ulciscitur c0nsidera cum indulget; repende austeritati lenitat0 m. cum utrumque e0nueneris in creat0re, inuenies in e0 et illud, propter qu0d alterum deum credis . ueni denique ad inspectationem doctrinarum disciplinarum praecept0rumc0BSillorumque eius. dices s0rsitan haec etiam humanis legibus determinari. sed ante Lyeurg 08 et 80l0nas 0mnes M0yses et deus. nulla p08teritas n0n a prim0rdiis ac stipit. tamen 110n

433쪽

VIL Aduersus Marcionem lib. II 16-18.

a tu0 d00 didicit creat0r meus praescribere: non 0ccides, n0Πadulterabis, n0n furaberis, non falsum testim0nium dices, alienum n0n c0ncupisce S, h0n0ra patrem et matrem, et diliges pr0ximum tuum ut temetipsum. ad

5 haec inn0dentiae et pudicitiae, iustitiae et pietatis principaliae0nsulta aede dunt etiam humanitatis praescripta, cum Septim0 qu0que anu0 seruitia libertate 80luuntur, cum e0dem tempore agr0pareitur egenis ste dend0 l00um, cum b0ui etiam terenti uincula 0ris remittuntur ad fructum praesentis lab0ris, qu0 facilius inpe- 10 cudibus praemeditata humanitas in h0minum refrigeria erudiretur. 18 Sed quae p0tius legis b0na defendam quam quae haeresise0neu tero e0neu piit 3 ut tali0nis definiti0nem; 0culum pr0 00ul0dentem pr0 dente et liu0rem pr0 liu0re repetentis. 110n enim iniuriae mutu0 exercendae licentiam sapit, sed in totum c0hi-15 bendae ut 0lentiae pr08picit, ut, quia durissim0 et infideli in deum p0pul0 l0ngum uel etiam incredibile uideretur a d00 expediare defen8am, edicendam p08tea per pr0phetam: mihi defensam, et eg0 defendam, dicit d0 minus, interime0mmissi0 iniuriae metu uidis statim 0ecursurae repastinaretur 20 et lie0ntia retributi0nis pr0hibiti 0 esset pr0u00 ali 0nis. ut sic impr0bitas a se tuta cessaret, dum Secunda permissa prima terretur et prima deterrita nec secunda c0mmittitur; qua et alias facili 0r tim0r tali 0nis per eiusdem Sap0rem pa8Si0Bi S.

nihil amarius quam id ipsum pati, qu0d feceris aliis. et siqό lux aliquid ei bis detrahit et inmunda pr0 nuntiat animalia, quae

Deus. 25. 4. 12J cf. Exod. 21. 24. 13J es. Ex0d. 21, 25. 12 Rom. 12, 19. Deus. 32, 35. cf. Hebr. 10, 30. 1 praescribere Γ, proscribere MF 4 temetipsum M, te ipsum R 5 innocentiae respicit ad: non occides et pudicitiae scripsi: pudicitiae et I 8 eum addidi 11 bona praedicatim in intellege 12 c0ncia tere concia piit

seripsi: concupiit MN l4 motu0 M corr. m. Ii 21 a se tuta scripsi: astuta I R , aestuata R, extincta Oolerus 23 eiusdem scripsi: eundem m

434쪽

Quinti Septimi Florentis Tertulliani

desiderabat. ag 0800 simul et e0 mitibus gulae libidini selliesit

atque luxuriae, pr08 pectum, quae fere uentris castigati0ne frigescunt; - manducauerat enim p0pulus et biberat et surrexerat ludere proinde, ut et pecuniae ard0r restingeretur ex parte, qua de uictu8 nece 88itate causatur, preti080rum cib0rum ambiti0 detracta est; p0strem0, ut faeilius h0m0 ad iseiunandum d 00 Drmaretur, paucis et n0n gl0ri 08is escis adsuefactus est, nihil de lauti0ribus esuriturus. reprehendendus Sane creat0r,

deus talia sibi pr0prie desiderauerit, qui tam manifeste exclamat: qu0 mihi multitudinem sacrifici 0rum uestr0rum 3 et: quis exquisiuit ista de manibus uestris 3 sod illam dei industriam sentiat, qua p0pulum pr0num in id0latriam set transgressi 0 0m eiusm0di 01 fidiis r0ligi0ni suae u0luit adstringere, quibus superstiti0 saeculi agebatur, ut ab ea au0euret ill0s, sibi iub0ns fieri, quasi desideranti, ne simul aeris saeisend0 delinqueret. 19. Sed si in ipsis c0mmerciis uitae et c0nuersati0nis

distinxit, ut istis legalibus disciplinis 0ccurrentibus ubique nec ull0 m0 ment0 uacarent a dei resp0etu. quid enim lacerotbeatum h0minem quam: in lege d0mini u0luntas eiussit in log si d0mini moditabitur die ac n0cte 3 quam legem n0u duritia pr0mulgauit a uet0ris, sed rati0 summae benignitatis, p0puli p0tius duritiam ed0mantis et rudem obsequi0 sdem 0p0r0sis officiis ded0lantis ut nihil d0 arcanis adtingam signis eantiis legis, spiritalis scilicet et pr0phetidae

34 cf. Ex0d. 32. 6. 13J Es. 1, 11. 12. 24J Ps. 1, 2.1 libidini in ras.) 3 parenthesin indicauit Eny 4 restingeretur

x, restringeretur J2 7 est scripsi: et I , ut van der Vliet 19 faciendo scripsi: faciendis 21 0mnica omni fariam fort. 23 nec nequidem) scripsi: ne I ullo momento Rigo ulli momento I δ, ulli momenta Ri 24 quam in lege uulgo eius 3 et uuso 25 n0cte. quam uulgo 29 significantiis R , significantis I i

435쪽

VII. Aduersus Marcionem lib. II 18-l9.

et in 0mnibus paene argumentis figuratae. suffieit enim in praesenti, si simpliciter h0minem de0 0bligabat, ut nem0 eam repr0bai 0 debeat, nisi cui n0n placet de0 deseruire . ad h0c beneficium, n011 0nus, legi S adiuuandum etiam pr0phetas eadem S b0nitas det 0rdinauit, d000ntes d00 digna: aulari e nequitias de anima, discere benefacere; exquirere iudicium, iudieare pupill0 et iustificare viduam, diligere quaesti0nes, fugere impr0b0rum contactum, dimitt0r0 c0nflictam integram, dissipare scripturaminiustam, infringere panem esurienti 0t tectum n0n habentem

10 inducere in d0mum tuam, nudum si uideris, c0ntegere etd0mestic0s seminis tui n0n despicere, c0mpescere linguam a malo et labia, ne l0 quantur d0lum, declinare a mal0 et facereb0num, quaerere pacem et sectari eam, iras ei et n0n delinqu0re, id est in ira n0n perseuerare siue Saevire, n0n abire in c0n- 15 cilium impi0rum nee stare in uia peccat0rum nee in cathedra

pestilentium sedere. sed ubi 3 uide quam b0num et i 0 cundum habituro fratres in unum, meditantes die acn0etu in loge d0mini, quia b0num scilicet fidere in deum quam fidere in h0minem et sperare in deum quam sperare in 20 h0minem. qualis enim apud deum merces h0mini3 et erit tamquam lignum, qu0d plantatum est iuxta exitus aquarum, qu0d fructum suum dabit in temp0re su0, et s0lium eius n0n decidet et 0mnia, quaecumque faciet, pr08perabuntur illi. inn0cens autem et purus 25 00rde, qui n0n ac stipiet in uanum n0men dei et n0n iurabit ad pr0ximum suum in d0l0 iste accipi0t benedieti0nem a domin0 0t miserie0rdiam a d00 salutis eat0re su0. 0culi

5-7J cf. Es. 3, 16-18 6 cf. Deut. 10, 18. 7-11J cs. Es. 58,6. T. 11 - 13 cf. Ρs. 33, 14. 15. 13J cf. Ps. 4, 5. 13 - 15J cf. Ps. 1, 1. 16J Ps. 132, 1. 18-20J cf. Ps. 117, 8. 9. 204 Ps. 1, 3. 24 cf. Ps. 23, 4. 5. 27l Ps. 32, 18.4 etiam J δ, sed etiam Rx T videam M dirigere Hurri,ius 8 integram R, in integram V in integrum Eny 9 et Γ, ut MF 13 quaere M 16 quam , iucundum Pam 18 deum MN, d0minum Pam 19 deum I , dominum Pam 24 illi om. M 25 accipiet smi, accepit L iurabit scripsi: iurauit MN 27 misericordia M salutari suo F

436쪽

Quinti Septimi Florentis Tertulliani

enim d0mini super timentes eum, Sperantes in miseric0rdiam ipsius, ad deliberandas animas eorum de m0rte, utique aeterna, et nutricand08 e0sin fame, utique uitae aeternae. multae enim pre S Surae iust 0rum. et ex omnibus liberabit 00s d0 minus. h0norabilis m0rs in c0nspectu domini sanct 0rum eius. d0 minus cust0dibit 0mnia 0ssa eorum et

n0n comminuentur. redimet dominus anima S Ser-U0rum Su0rum. pauca ista de tantis scripturis creat0ris

intulimus, et nihil. put0, iam ad testim0nium dei 0ptimi deest qu0d satis et pra0eepta b0nitatis et pr0missa c0n Signant.

20. Sed enim sepiae isti, qu0rum in figuram illud qu0que

pisculentum de cibis lex recusauit. ut traducti0nem sui Sentiunt, tenebras hinc blasphomiae intervomunt atque ita intenti0nem uniu8 cuiusque iam pr0ximam dispargunt, iactitand0 et adseuerand0 ea, quae relucentem b0nitatem creat0ris in suscent. sed et per istas caligines sequemur nequitiam et in lucem extrahemus ingenia tenebrarum, 0bicientia creatori uel maxime

fraudem illum et rapinam auri et argenti, mandatam ab ill0 Hebraeis in Aegypti 08. age, infelicissime haeretice, te ip8um exp08tul0 arbitrum, c0gn08ce in utram que gentem prius, et ita de auct0re praedepti iudicabis. rep0scunt Aegyptii de

custodit R) et non comminuentur M. et non c0mminuetur Rh, unum ex ipsis non comminuetur Rὴ uulgo 8 redimet Pam: redemit

sigura ΜΓ illud quoque . . . recusauit: septas Scit., qui ut non Squami-

steri α lege edi uetantur g) 14 intenti0nem . . . dispargunt intelleste: und machen so die Aristrenyung jedes eineetnen Uerfolgers), wenn sie innen) schon stans nah ist. Eu nichie. dispergere irritum facere, ad nihilum redigere cf. IIS, 9. alibi intentionem dispergere esto die Auf-merk8am eit Eerstret en cf. 299, 6) 15 iactitando MF, iactando R18 obicientia R, Obiacentia Μ, obiacientia F 19 mandatam Rige mandata I

437쪽

VII. Aduersus Marcionem lib. II 19-20.

Hebraeis uasa aurea et argentea. 00ntra Hebraei mutuas

petiti0nes instituunt, adlegantes sibi qu0que e0rundem patrum

140mine ex e0dem Scripturae instrument0 merest des restitui

0p0rtere illiu8 0perariae seruitutis pr0 lateris deductis, pr05 ciuitatibus et uillis aedificatis. quid iudicabis; 0ptimi dei

seleet 0r 3 Hebra00s fraudem agn08cere debere an Aegypti08 compensati0nem 2 nam et aiunt ita actum per legat0s utrimque Aegypti0rum quidem repetentium uaSa, Iudae0rum uer0 rep0Seentium operas suas. et tamen lias iniustitia renuntiaueruntio sibi Aegyptiis: h0 die aduersus Marci 0nitas amplius adlegant Hebraei, negantes c0mpensati0ni satis esse quantumuis illud auri et argenti si 8 excent0rum milium 0p0rae per t0t ann08u0l singulis nummis diurnis aestimentur. quae autem pars mai0r, repetentium uasa an in e0lentium uillas et urbes 3 qu015 rela ergo mai0r Aegipti 0rum an gratia Hebrae0rum 3 ut s0J0 iniuriarum iudici0 Hebra0i Aegypti0s repercuterent, liberili 0mines in ergastulum subacti, ut 80las Astapulas Suas Scribae 00rum apud 8ubsellia sua 0stenderent flagell0rum c0ntumeliosa ali 0 ditat0 lae0ratas: n0n paucis lancibus et scyphis pauci0rumqo utique diuitum, sed t0tis ubique et ips0rum facultatibus et p0pularium 0mnium c0nlati0nibus satisfaciendum Hebrustis pronuntiassent. igitur si b0na Hebra00rum causa, b 0na iam et eausa, id est mandatum, creat0ris, qui et Aegypti08 grat0s fecit ne seientes et suum p0pulum in temp0re expediti0nis angust025 aliqu0 80latio tacitae c0mpensati0nis expunxit. plane minus exigi iussit. Hebraeis enim etiam fili 0s Aegyptii restituere debuerant.

Amyptier Versielit 11 c0mpensati0ni R, compensatione Μ eras. n. I) 12 si add. R 17 subacti Θ ut uulgo 19 laceratas 3 non uulgo 20 sed totis ubique scripsi: ubique, sed totis 22 pr0nuntiassent

scripsi: pronuntiasset MN, pronuntiasses Rig 23 grat0ru M corr. m. I, 26 minus partim, ut uidetur enim etiam MN , etiam Ri

438쪽

Quinti Septimi Florentis Tertulliani

ut m0bili et instabili, pr0hib0nti sabbatis 0perari et iubenti

arcam cireumferri per dies 00t0, id est etiam sabbat0 inexpugnati0 0 ciuitatis Ierich0. nee sabbati enim inspicis legem, 0pera humana, n0n diuina pr0hibentem. Si quidem: Se X, inquit, diebus 0perare et facie 8 0mnia 0pera tua, Septima autem dio sabbata d0mi 0 d00 tu0; n0n faci0s in

ut ea 0pera sabbat0 auferret, quae sex diebus supra indixerat tua scilie0t, id est humana et e0tidiana. aream Her0 circumferre neque c0tidianum 0pus uideri p0te 8t neque humanum, sed et rarum et sacr08anctum et ex ips0 tunc dei praecept0 utique diuinum . qu0d et ipsum quid significaret edissererem. nisi l0ngum esset siguras argument0rum 0mnium creat0ris expandere, qua8 Dr8itan nee admittis. sed plus est, si de abs0lutis reuincamini, Simplicitate ueritatis, n0n curi0sitate,

sicut et nune certa distincti0 est sabbati humana, n0n diuina 0pera pr0hibentis. id00que qui sabbatis ligna tum legerat m0rti

datus est. suum enim 0pus fecerat; lege interdictum. quiuer0 arcam sabbatis circumtulerant, impune ge88 erunt. n0nsuum enim sed dei 0pus, ex praecept0 8 ei licet ipsius, administrauera Bi.

22. Ρr0indu et similitudin0m uetans fieri 0mnium; quae in cael0 0t in terra et in aquis 0stendit et eausas. fid0latriae sellicet substantiam c0hibentes. subicit enim: non ad 0rabitis ea

2J cs. Ios. 6, 3-4. 5 Ex0d. 20, 9-10. 124 cf. Num. 15,32 36. 254 Ex0d. 20, 5. 1 expr0bras R, expr0bas M 2 prohibenti. . . iubenti Leopoldus prohibentis . . . iub entis Im 4 iericli 0 MF, Hiericho R 9 auferret MF, auferet Γ 13 ipsum seripsi: ipse MR 14 nisi M, nimis R 18 lignatum legerat scripsi: lignatum egerat M. lignatum igerat F, lignatum ierat R uulgo 21 sed dei 0pus opus, sed dei R uulgo 24 causam

fort. idolatriae- cohibentes seclusi: neque enim cau8ae cohitent idolatriam, Sed praecestum dei; frustra autem cum Ursino pro c0hibentes rescripseris c0hibens nisi simul ordinem uerborum sic inverteris: subicit enim, idolatriae- cohibens scilicet M in my. quae ad i. m. 3), scilicet quae Β, scilicet caecae Oolerus

439쪽

VII. Aduersus Marci 0nem lib. II 2l 22.

neque seruietis illis. serpentis autem aenei effigies p0stea praecepta M0ysi a d0 min0 n0n ad id0latriae titulum pertinebat, sed ad remediand0s eos, qui a serpentibus infestabantur. et taee0 de figura remedii. sic et Cherubin set Seraphin aurea

5 in arcae figuratum exemplum; certe SimpleX 0rnamentum.

ade0mm0 data suggestui, l0nge diuersas habend0 causas ab id0latriae c0 dici0ne, 0b quam similitud0 pr0hibetur, non uidentur similitudinum pr0hibitarum legi refragari, n0n in e0 similitudinis statu deprehensa, 0b quem similitud0 pr0hibetur. 16 diximus d0 saerifiei 0rum rati0 ali instituti0ne, au0ca te scili det ab id0lis ad deum 0ssidia ea, quae si rursus eiecerat dicens: quo mihi multitudinem sacrifiei 0rum uestr0rum 3h0c ipsum u0luit intellegi, qu0d n0n 8 ibi ea pr0prie exegisset. 0n enim bibam, inquit, Sanguinem taur0rum, quia 15 et alibi ait: deus auternus 110n esuriet nec sitiet. nam etsi ad 0blati0110s Abelis aduertit et h0l0eausta N000d0ratus est libenter, quae i00unditas siue uiscerum berbi eiu0rum siue nid0ris ardentium uictimarum 3 sed animus simpl0x et deum metuens offerentium ea, quae a d00 habebant et D pabuli et suavis 0lentiae, gratiae apud deum deputabatur, n0n

quae fiebant exigentem, sed illud, pr0pter qu0d fiebant, ob h0n0rem dei selli det. si eliens diuiti aut rogi nihil d0sidoranti tamen aliquid uilissimi munusculi obtulerit, quantitas et qualitas muneris infuse abit diuitem 0t regem, uti d0lectabit 25 titulus 0sseii 3 at si cliens ei mun0ra uel ultro uel etiam indieta

16J es. Gen. 4, 4. cf. Gen. 8, 21. 1 emeles M 4 Cherubin et Seraphin neutr. yen. cf. Mod. 25, II

16 abelis M, abel R aduertit R , aduertis MLi 17 berbicin0rum MF. vervecinorum R 21 exigentem van der Vlieto exigentis MR 22 deis dilidet M, scilicet dei R 24 infuscabit . . . delectabit R, infuscavit . . . delectauit MF 25 uel add. Eny indicta semissi: dicta M, dicto Γ, ex edicto Lest 27 obsequio van der Vliet: 0bsequia m

440쪽

366 Quinti Septimi Florentis Tertulliani 110nne consequens ut reX ille uel diues exclamet: quo mihi multitudinem munerum tu0rum 3 asta plenus sum et sollemnitates et dies sest0s set uestra sabbata dicend0, quae secundum libidinem suam, n0n Secundum religi0nem dei celebrand0 sua iam, n0n dei fecerant. 00ndici0 alum idcirco et rati0nalem dem0nstrauit recusati0nem e0rum. quae administranda praescripserat.

23. Si uero etiam circa pers0nas aut leuem uultis intellegi cum repr0bat aliquand0 pr0bat0s, aut impr0uidum, cum pr0bat quand0que repr0band 08, qua Si iudicia sua aut damnet praeterita

quam pr0 praesentibus meritis et reicere et adlegere. adlegitur Saul, Sed n0ndum despect0r pr0phetae Samuelis. reicitur Sal0m0n, sed iam a mulieribus alienis p0ssessus et id0lis M0abitarum et Sid0ni 0rum mancipatus. quid faceret creat0r, ne a Marcionitis reprehenderetur 3 bene adhuc agentes praedamnaret iam propter futura delicta P sed dei b0ni n0n orat

recu Saret pr0pter pristina benefacta 3 sed iusti iudicis n0n erat rescissis iam b0nis pristinis scel0ra donare. aut quis h0minum sine deli et0, ut eum deus semper adlegeret, quem num illam p0sset recusare 3 uel quis item sine aliquo b0 0 0pere, ut eum

deUS Semper recla Saret, quem numquam p08set adlegere 3 exhibeb0num Semper, et n0n recusabitur; exhibe malum Semper, et numquam adlegetur. ceterum si sta idem hom0, ut in utr0que 1 Εs. 1, 11. 2J cf. Es. 1. 13. 34 cf. Es. 1. 13. 12J cf. I Reg. 9, l6. 13J cf. I Reg. 15, 15. 14J cf. I Reg. 1l, l.

2 lacunam signaui: pr0inde igitur et deus populi sui officia recusat uel similia interciderunt; necesse enim est dirimi Gemplum a re. 4 dicendo I : 0dit anima mea, uestra dicendo Pam 5 celebrando R , celebrabant deo MRx fecerant. condicionalem van der Vliet: secerant condici0nalem uulgo 8 aut leuem scripsi: aut legem M. legem R ,

leuem R uulgo 11 et bono ηαn der Vliet ses. 367, IJ b0n0 I 23 adlegere M, eligere R, elegere F 25 adlegetur 2 h, eligetur Rδ lacunam signaui: non semper intercidisse puto h0mo est in g, niihil putans deesse