Commentaria in Prouerbia Salomonis, in quibus Vulgata nostra lectio sic tractatur vt & diligens fiat collatio cum originalibus, & literalis simul cum mystico sensu tradatur. Authore Cornelio Iansenio Hultensi, ..

2쪽

COMMENTARIA IN

PROVERBIA

TAE NOSTRA LECTIO SIC TRACTATUR vi Miligens fiat collatio cum originalibus,&literatis simul cum mystico sensus

tradatur.

i thor CORNELIO AN ENIO Howensi, Aera Theolo ae ouani, Professore ordinario, Ecclesiae COLIGraiae D. Iacobi Decano,ac designato

I piscopo Gandens. Carmel. Disciit.

4쪽

ordinis aurei Veseris Cancetario D.

suo benignissimo Cornelius D enim Hulpensis. O Ea Aa Amplisit me Domine Praeses

in preci semper habitos eos qui graues' qtialdam bretres'; lentetias, sitie ad recte de rebus iudicandum, me ad mores sermaclos vel verbo protulerunt, vel scripto ediderunt. Nec mirum,cum nihil utilius esse posis it quam huiusmodi breuia clogia ob oculos semper habere Proposita, quibus quid de quavis re sentiendum, quid quouis casu occurrente iaciendianasi,mox mens hominis admoneatur . Mirata est olim hoc nomine antiquitas Hosiodum,Theognem,Phoc itidem, ut omittamus sep- tem illos Greciae sapientes, ipsumque Socratem, qui prae his omnibus sapientissimus Apollinis oraculo iudicatus est, quorum sapicnter grauiterque dicta etiam hodie velut oracula quaedam suspicimus. Si automaton immerito istorum dicitavi legimus, admirantur, multa eis utilitatem,multumque fruetum inesse non dubitates, multo sane magis nostri nobis Salomonis vere diuina oracula sunt requirenda,expendenda, ac menti inprimeda qui non Apol linis,sed Dei Opi Max oraculosipientissimus pronunciatus est, non tantum eorum qui cum ipse vixersit mortalium,sed & omniuquotquot vel suerunt Vel futuri sunt. Dedi enim inquit, tibi cor I Reg, sapiensvi intelligens, in tantum ut nullus ante te similis tui fuerit, nec post te sitirecturus sit. Cuius sapientia non tantum ipsa magnitudine, illorum longe stuperat sapientiam,sed & generis sui prestantia. Est enim: diuersi praestantioris generis. Illorum enim sapientia in naturali rectet rationis iudicio quod in eis minus quam in aliis hominibus erat corruptum constituta fuit. Huius vero nostri Philoseph sapientia , ex lege diuina,quae certissima omnium tum credendorum,tum agendorum regula est,profluxit, unden

5쪽

cesse est,eam ut duplex conseqtiatur pr eminentia,nempe dc quod

ab omni errore: vitio sit immunis,&quod viam ac rationem comonstret qua homo nunc Deo placeat, i aliqua lo ei coniunctuI, Vere sit semper scelix atque beatus. Quorum neutrum illorum sapientiae asscribi potest. Nam cum nequaquam diuino fidei lumine ii lustrati fuerint, in multis sunt hallucinati,in rationem tantum demonstrant, qua iuxta ciuile politiam bene iusteq; vitiatur. Itaque

istos quamlibet praeclare Philosephante&, i sapientia'tiam profitebantur alientisimos fuisse constat, ut qui ne principium quidem sapientiae nouerint. Initium enim, inquit noster, sapientiae timor Domini. Excellitit hic noster sapiens in parabolis profere iis, ut de 3 RV eo dicat scriptura: Locutus est Salomon tria milia parabolas,& suorunt carmina eius quinque milia Ad quae audienda,cum no tantufinitimae quaeque gentes ad eum confluerent, sed& a cunctis finibus terrae plerique conuenirent,adeo ut inter caeteros etiam regina Saba ex ultimis orbis terminis adesi et An non mos conuenit lubenter eum,adhuc nobiscum in parabolis scripto relictis loquente, audire ludq; eo magis quod in eis tanta sit sententiarum varietas, ut exiis ad quodvis argumentum tractandum facile rationes eaeq;essicacissima desiimi possint , adeo ut nulla sit vel iustitiae vel iniustitiae pars,quae non hinc vel laudari vel vituperari queat,nulla hominis actio aut vitae iunctio quae non hinc comonstretur qualis esse debeat, ut ob id recte quis dixerit, vix esse inter sacros codices alium qui ad quiduis dicendum .perstiadendum, atq; ad conciones vulgares magis it accommodus,quemadmodum vel ex in Gregorio facile animaduerti potest , qui ad formandos hominum mores saepissime,ex hoc libro testimonia petit. Recte ergo etiam huic parabolaru Salomonis libro ea tribui post uni nomina, quae a Graecis tributitur illi,qui ad huius imitationem postea conscriptus est libro, quem nos Ecclesiasticum vocamus, ut scilicet etiam iste dicatur aut πατα si V ioc est eximius, praecipuus & praecae teris eli gendus aut et cxαρέος, quod omnium virtutumi mortina materia copiose comprehendat. Quae cum ita sint,mirari subinde mecum

soleo nostram negligentiam,qua diuinus ille liber qui sapientissimi

Salomonis parabolas continet ita neglectus permanet, ut vix sint

ex nostris qui in eum iusta ediderint commentaria, cum illum vel maxime requirere commentaria, etiam ipse titulus moneat. Siqui-

6쪽

DEDICAT GRIA.

oena parabolari: m nomen , eorum citrae dicunt ui ob schiritatena de

clatat. Sunt enim qui sensu nutantum literatum .ique perfunctorio satis sunt prolecuti, iunt rursiam qui arysticae t tum intelligentiae explicandae icique in quibus clam duntaxat Versibus incubuere. Deia inde nostri fere sic eram qua utimur lectionem Latinam interpretando tractarunt, Vt nutha Originalis linguae ab eis sit liabita ratio, sine qua,nec quae sit verior alicui loci lectio, ubi varietas incidit, nec quis verior senes is ex multis qui legenti occurrerunt, Lapui, commetatos es reperiuntur,cognosci satis potest. Alii vero, nostra omnino non silum neglecta, sed ieiecta lectione Heba aicalia a tum exponunt lateram suam quisque sequendo vertionem Judaicisque etiam expolationibus frequeter nimis inhaerentesvi confiderites. Haec apud me serio perpendens,cum ex ordinaria professione aliquid niihi publice ex sacris libris tracta dum siet,operat preci una me facturum existam .itu, ii praetcetionibus publicis utilissimuhunc librum illustrandum ulciperem, vulgatamque noli ram lectionem, luce,quod tot seculis receptatii erit: vittata atq; iam decreto celeberrimi concilii Tridentini Coiarmata sit, merito rei cienda no est, sed omnibus aliorum perserenda, sic traetarem ut semper ad originalia thun Graeca,tum Hebraea respectus haberetur, isq; potissimum sensus daretur qui cum ipse sente maxime coueniret. Sic etiam iteralem inclicaremus intelligentiam, que in lamen

tum est Lialis sensus mystici, ut mysticam intelligentiam no negligeremus. Hanc enim semper iudicaui optimam de utilissimani

esse tractandi scripturas rationem, ut seruo usitata latinis versione,accurata haberetur collatio ad linguas originales, quo peream veritas ledhionis in codicum varietate deprehedeaetur,4 inter varias intelligetias quas nostra versio admittit, ea traderetur u ecum lonte pi vel coincideret,vel vicinissime accederet. Deinde ut ne selo editerati vel mystico sensu tradendo opera daretur, sed ut prius literat sensii praeiacto profundamento,sblida postea mystici sensus perciperetur suauitas, reprella illa nimia, qua plerique abutuntur mysticas intelligentias traetandi libertate, nullo subnixa scindamento.Qua re fit ut plerisque eorum tractationes ridiculae fiant non sine iniuria sanctissimarum scripturarum, in quibus explicandis temere quis ea utitur libertate, ut illas suis

sub jciat cogitationibus si sine selida ratione id doceat in eis A. a significari

7쪽

significari,quod aspicit hi diuino,qtii earii praecipuus est author, alienissimum saepe est .Hanc narrandi sacras literas ratione,cu secuti estemus in hoc libro publicis lectionibus explicando,& in teuligeremus studioses plerosq; efflagitare, ut in utilitatem Christi nae Reipub,labor noster ederetur, non potui praetermittere, quamdiu alia ratione Ecclesiae Christi non possit in inseruire,quin illorum petitioni satisfacerem , secutus hunc nostrum sarientem insap. cuius persen dicitur Sapientia sine fictione dissici,&iine inuidia

communico,& honestatem illius non abscondo. Scio haec tempora sui imopere requirere ut potissinu stylus exeratur contraha leticos in confutaclis eois erroribus, labilienda antiqua catholica fidei doctrina . Verum cum istud a multis abunde hoc iam tepore praestitum sit, .naturali genio semper magis traetus sim ad blidam atque genuinam script uiarum tractatione, putaui magis sectandum id ad quod natui a ducit, persiuasus etiam nulla alia

mazis ratione aut trahendos errantes ad catholicae nostia matris gremium,aut confutandos eorum errores quam solida cripturaruexplanatione,quam cum videant in quibusdam commentatoribus nothris desiderari, hi ut cum eorum commentariis etiam iidem dc religionem quam sectatur reiiciant,ri non latis firmam iudicent. Nec tame in hoc nostro labore aliorum commentarios rei cimus, sed ex omnibus aliorum qui ad manum erant,et versionybus, Sccommetariis,quod propolito nostro eruit et mutuati sumus, Linter alios potissimum, Rodolphi Bayn Cantabrigentis Vir ωDo- stissimilitissimi, ut ne quem tua Daudemus laude Cuius commentari in hunc prouerbio si librum luiscere propemodum poterant,u non suam tantum Haebraicam versionem cum Rabbin .

rum expositionibus commentario explicuisset, usitata nostra lectione fere praeterita. Nec mihi pudendum duxi aut illius aut aliorum laboribus Trui, d me adiutum profiteri, cum hoc demum modo optime commentaria conscribuntur, quando ad D. Hi ero. ec aliorum imitationem quq ab aliis bene di ista sunt, congeruntur, adhibito iudicio,& additis his quae desiderata poterant. Nili enim deperhedissemus non sufficere quae in huc librum conscripta sunt. a Beda, Lirano, ossa ordinaria Dionysio, Arboreo Rodolpho, deniquevi aliis quorum commentariis usi sumus, laboribus noluisistis omnino abstinuissemus. In quibus et ii hoc potissimum egi

8쪽

DEDICATORIA.mus, nostram receptam lectione illustraremus,restitueremus, ornaremus,tamen frequenter ac propemodi semper meminimus

aliarum ex Hebraeo versionum,nonnunquam etiam graec. micae le-Etionis quae ro tribuitur interpretibus , earum item sensum explicantes,tum ut qui Hebraea legere volent etiam eorum intelli sentiam hinc desumere queant, tum ut varios sensus qui in breuit imis hisce sententiis saepe recomitti sunt,cum legentium utilitate

erueremus, tum maxime ut collatione facta cum aliorum versionibusti originali lingua, non selum quae verior siet nostrae lectionis

intelligentia ostenderemus, sed etiam declararemus nostram teisti

onem cum Hebraica, ut vocant, veritate optin e conuenire, sicque eandem a nulliorum calumnia vindicaremus, qui illam aspernantur quasi ab originali lingua plane disientientem . Caeterunt cum absolutis his nostris commentaciunculis viderem alique mihi ex more deligendum, cui alias consecratem, qui illarum patronus esie valeat contra obtreetatorum quorundam iniurias,' iii cuipsi nihil praeclarum aut volii aut possunt praeliare, aliorum lactis semper detrahunt, mox mihi tua amplitudo occurrat, tanquam cui id prae omni biis deberetur, non solum quod summa sit thiam his nosti is regionibus atque etiam externis, tum authoritas tum celebritas, sed etiani quod Sc mihi merito a tuo potissimum patrocinio supendendum,d huius libri argumentum eximiae tua prudentiae maxine congruat, qua Ut prius semper, ita in superioris anni tui batione, lanis Sc sapientibus tuis consiliis, sic hisce regionibus stim-ma ammi constantia adsuisti, ut qui in extremis videbamur versari periculis Dei singulari beneficio naagna ex parte restituti simus, spemque conceperimus, quod superest, adhuc perficiendum tua illa matura, moderata,omnibus i nota prudentia , nisi eam nobis iratus Dominus praemature eripiat.Cui enim iustius hic liber, qui sapientiam Salomonis Regis nobis exprimit dedicandus est, cuius defensioni iustius potius concredendus,quam ei,cuius consiliis sentiunt se reges iuuari,in quo velut speculo videre licet quavera sint pleraque quae in hoc tibi dicuntur, quam utilis scilicet sit rei publica sapientu prudentia, experientia, quae ex his proiiciscuntur lana consilia,quam ad regna constabilienda plus valeant sapientia rectaque consilia sortium vitibusvi armis ' Ad cuius au-ecna Patrocinium ego potius coniugiam qua eius,qui ut est ipse do

9쪽

ctis imus in studij promouedis vatile intendit, ut declarat erectuab ipso hoc anno institutu Lotiani nouum Collegium ' Nec ego sane alia mihi p.uronia dilige tu dux qu.im ei cuius in me fauore vi maximi requirere debeo, ita quoq; saepius non obscure expertus sum Solita ergo tua humanitate hunc nostrum laborem tuo honori ide sensioni dicatum suscipe, qliena si intellexerin: is tuae prudentiae ac studiosis non displicere , breui spero Deo donante dabimus Sc in Ecclesiasticum commentaria, qui ut similis est cuboc libro argumenti, ita non minus immo multo magis requirit,& restitutionem lectionis,4 illustrationem Collidae intelligentiae,quo maiori cum fructu legi valeat . Bene vale Patrone Colendisii me, nosque qua seles beneuolentia prosequere inouanis ex ma- iori collegio Theologorum is octobris, Anno. 7.

10쪽

ueibi Salomotris. Eata esse Salomonis libros canonicos Dra con-' trouersiam graunt omnes , Iudei Christia. AH, a L. Proverbia scilicet, Ecclesiasten es Canii. his

' cant/corum , Praeter hos, alios duos nempe qui li-

Salomonis se a noscunt, nec pro canonicis habet τι sape restaturi ieroumus.Christiani vero pro canonicis ha-Lent,o Salomoni quand)que tribuunt. Nam cri Cyprianus umit testimonia ex his duobus libris, elutientelia a Salomone prolatis. In epistolis enim ad EogatiaNum,quae est libro tertio,nona, probat ex Ecclesiastico unquam ex Salomonis libro facerdotes esse honorandos Sedoe Glomon inquit in piritu Sancis constitutus,testaru uiscet quae sit sacerdotalis aut horitas se poete i. t dicens, Ex IOIa anima tua time Deum Osacerdotes elud sanciti sci or uerum bonora Deum ex Iotu anima tuae honorifica sacerdotes eius. Sic o G entiae librum D t mbrosius aliquoties tribuit Salomoni 2 sm sermonesve PD IIJ. mi is scientia, inquit,doceat te Salomon qui ait de domino Deo nostro. Ipse dedit mihi eorum quae, 'In cogitatione veraero quo nos legimus in cap. o. ipse dedit mihi horῶ quae sunt scientiam veram.mo quomodo sit accipiendum, monet D. t Uustinusu b. a. de docIrina Christiana,cap. S. ubi recensens libros veteris testamenti, tres tantum es dicit Salomonis, Prouerbiorum, δε- clesiasten,Canticorum. Duo autem libri,inquit,quorum unus sapientia,ctatim Ecclesiastiem inscribitur de quadam similitudine Gomonis esse dicQur. Idem habet lib. II de ciuitate Dei cap. Io. Amri Ecclesialaico constat ex prologo quod eum Iesus filius Sirach scri serit,quem se D. Hieronymm in prologos e libros Salomonis asserit Hebraicum reperisse, non Ecclesiasticum vi apud Latinos, sedparabolus praenotatum, cui iuncti erant Ecclesiastes, o canIicum canticorum,ut similitudinem Salomonis,non solum numero Dbroram detiam materiarum genere coaequaret. Alterum dicit apud Hebraeos

non extare, quin o mumstilum Graecam eloquentiam erigere,ctnonnullos scriptorum veterum firmare illam e e Iuda Philonis..Itaque tres aruum unt libri qui vere sunt tribuendi Salomoni, de quibm