Fabrica et usus instrumenti chorographici : quo mira facilitate describuntur regiones & singulae partes earum, veluti montes, urbes, castella, pagi, propugnacula, & similia : additae sunt, praeter duo instrumenta homogenea XV. formae aneae, fabricam

3쪽

INSTRUMENTI CHO

ROGRAPH cI.

De Chorographia generatumquid si quae ad

Ε Instrumento novo Geometrico, quo rerum mensurabilium longitudo, altitudo, latitudo & profunditas singulari compendio quam certissime meniuratur, actum est tractam superiorer sequitur nunc inmm -- de alio Instrumento; quod chorogra icum siue topographicum, doctrinae caussia, vocabitur; quo pro prie regio vel locu S, omniaque in eo contenta, Veluti montes, arces urbeS, pagi,villae,&minutissima quaeque, proportione artificiosa in papyro ita descributur, ut non tam longitudo, altitudo, latitudo & profunditas, quam species &forma eorum clarissime ob oculos ponantur. quam proinde operationem ἰχνοκα*ι- Vitruvius quasi Des tortim δε- scriptionem' x απιυπωMν Graeci alis, hoc est, regionum se contentorum in ea eformationem si nificanter vocarunt. Ceterum, ut ad rem ipsam aggrcdiar, instrumentum praesens Circino inprimjs opus habet & Regula, quam La-neau vulgo vocant, quae duo praecipua Geometriae & Geo graphiae sunt Instrumenta: Circinus quidem ad describendam peripheriam adhiberi solitus: Regula vero ad dirigen-

4쪽

r FABRICA ET USUS

das lineas. Italis Circjnus dicitur secto a pecando ; quia videlicet curvas & rectas lineas quasi secat in certas partes sive segmcnta. Ob quem insignem ulum ambo haec instrumenta vel a solertissimo Daedalo ipso, vel a Talo, ejus ex sorore nepote inventa perhibentur, ut testatur Uvaltherus Rivius& ante eum Ovidius, his versibus: Et ex uno duo ferrea brachia nodo Iunxit,ut aequatissatio distantibin ipsis Altera pars flaret, pars altera duceret orbem. Alii Regulam, & cum hac una Normam & Perpendiculum a Theodoro Sancto inventa esse volunt: ut mensurarum& ponderum author dicitur fuisse Phidius Argivus, sive, ut Gellius autumat, Palamedes. Verum ut ut sit, haec Instrumenta omnia ex Geometria originem duxerunt, operisque fabrilibus ita sunt necessaria, ut eis carere nullo modo

possint. C A P V T

5쪽

INsTRUMENTI CHOR O GRAPHICI, 3ee. 3C A P v T II. De Instrumenti subrica.

N STRUMENTI praesentis fabrica haec esto: Asserem planum ex ligno duro ac solido tibi para, in h. to, sesquipedem circiter longum & latum: cras sum vero sesqui circiter pollicem r sub hoc facito fulcrum Fale=um. itidem ligneum, sed altum tres vel quatitor pede S, haben Ssuperne, ubi Affer imponendus est, crucem, longam & la,

6쪽

FABRICA ET USUS

culum.

Regula.

tam pedem, in medioque paxillam vel cuneum prominentem circiter pollicem,qui Asteri inseri, hic lue illo circum- moveri poTr. Perpendiculum porro, ex filo & plumbo fabrefactum,fulcro huic assigito, quo Asser perpenaiculariter semper erigatur ac sistatur. Regulam etiam conficito, binos circiter pedes longam. sumptis tunc duabus Acubus bene minutis, earum unam Regulae extremitati, littera B notatae infigito cera, vel alio modo,quae una erit dioptra:alteram vero impingito extremitati A. in Regula, eritq; haec altera dioptra. Vsurus igitur Inst rumento sedulo operam da, ut id perpendiculare semper sit, etiam in monte te existente, indeq; pagos vel domos in valle sitas, describere volente. Aliter se haber, si Assere distantia montis a pago aliquo,in valle sito, mesurare velis. Nam etsi Asser tunc inclinet versus pagum, nihil interest. Orcino praeterea; eoque quam exquisitissime facto, o pus est, quo lineam notam, quae linea sationata vocatur, &explorandae longitudini & latitudini servit, possis metiri. Scalam item mensoriam fabricator quam dividito in parteS ICO. Vel IO OO. Vel etiam plures, pro data scilicet longitudine venatitudine: reperiesque in hac, mediante Circino, quot ad stationem tuam per ticas vel pedes sumpseris,&quae proinde ad loca da ta sit distantia qua

sita.

7쪽

mento.

V o D superiore tractatu de Instrumento Geometrico annotatum fuit, videlicet in dimensionibus Geometricis, quibus longitudo & latitudo rerum mensurabilium exploratur, duo semper triagula cono spici: unum quidem majus in campo vel area, aut alia rea 3

8쪽

; FABRICA ET V SVs

dimetienda: alterum vero parvum vel minutum in Instrumento mesorio, verum proportionale illi, quod est in campo vel area, aut re dimetienda: illud velim Chorographiae studiosum hic quoque diligenter observare.Vt autem rem melius intelligat, figuram istam adponendam curavi , in qua triangulum ejusmodi majus & minus, litteris C. D. F. insignitum conspicitur. Quando igitur lineam notam a Bulque ad C mensus es perticis vel pedibus, reperistiq; perticas vel pedes i O .eOSque Circino mediante ab Assere in scalam mensoriam transtulisti, reperies utriusq; lineae longitudinem quaesitam, adeo ut A. C. sit pedum i 6 O .

9쪽

ultra aquas.

E si i O NE N ultra aquas descrIpturus duas elige stariones. unde regionem vel locum quaesii tum probe videre possis. A flerem deinde dispone supra fulcrum, iuxta doctrinam capitis a. vel si fulcri supponendi commoditas non est, supra lapidem aut truncum vel scam

10쪽

8 FABRICA ET USUS

num .Eo tunc firmatio, ut neutrorsum moveri queat, pone Regulam cum amxa et acu in Assere, impingeque illi etiam alteram acum, & move Regulam versus secundam stationem, duc que lineam rectam secundum Regulam per Asserem,& locum nota, in quo acus Adefixa est. Regulam inde move versus C. & iterum lineam duc per Asserem: quam nota littera C.

Progressus ad secundam stationem, relicto ad primam signo, dispone Asserem, ut ante in prima statione, dirigeqi illum cum Regula in linea stationali versus stationem primam: hoc firmato, ne tantillulum moveri possit Nam alioqui omnis Labor irritus esset) spatium intermedium sta.

tionum metire.

Exemplo re et illustrior. En finge,te reperisse pedes 76. sume igitur acum ex A. & fige illam in linea stationali in B.

ut in figura adumbratum vides, Regulamque colloca ad a- cum prope B. Illam move versus C in campo notatum,itidem vi lineam duc per riderem, quae lineam A C interse- et cet. Et si intersectio fieri non potest, acum ex B suinito, &propiuscule versus A illam moveto ac infigito, tantisper, dum utriusq; lineae intersectionem in Assere potes habere. Sume tunc Circinum & posito uno crure ejuS in A. altero vero in B. ubi fixa est acus, spatium sumptu in scalam mensoriam transfer, ut factum vides in figura, reperie Sq; pedes 7 6. quae statio tua est & linea nota. Crus praeterea unum

Circini pone in littera A & alterum in C Asserib, itidemq;

spatium isthoc immotum transfer in scalam mensoriam: reperieSque pedes So. Item pone crus unum Circini in B.& alterum in punctum C. reperiesque in scala mensoria puncta 123. Tot igitur ab Assere tuo, ubi statio tua cit,usq; ad C sunt pedeS, nempe I 3.70M. Ceterum nota, in descriptione& figuris adjectis statio nes omnes sumtas&descriptas esse a sinistra dextrorsum: quanquam nihil interest, quomodocunq; sumas: modo e commodo tuo siet. CAPUT