Iusti Lipsi De amphitheatro liber. In quo forma ipsa loci expressa & ratio spectandi. Cum aeneis figuris. Omnia auctiora vel meliora

2쪽

V M nim am rem Spectaculorum meterum illustrare satus mMuneris inquam miri qui , tum

Circi, επι Scaena; atque aueam cog tationem parata mihi iam materia

omnis S eges est: maldepro bono mihi moum, in o necessario, ae Locis ipsis eorum fomma quaedam praedici. Nam cum ratio tota ludorum innexa iis ε' apta' sit omnino, mi qui illa non capiat, istos parum firmiter tentat, Scaligans haesitάnsique nesciat, etiam quae ira se arbitratur Itaque cum libros mios De Gladiatoribus iam emi Jem, non sine cauta Senatoria S Fquenisti ab v plaus ; illis Dr Venatione in man bus hal/rem perpolirem: hoc quod mi des, De Amphitratro,prihs contexuic in quo imago Orios, habitu3 omnis Arena ι resur, qua stilo meo, qua ni isto. Nam nec formas Sm imagines operum neFD-xi ct fateor, maiorem me rationem rituum duxisse, quὸmarchitecturae. Ilis enim haec nostra seruiunς praelucent, mi illas censtemusriptoribu pristis. Tamen nu Architectura strua λ me prorsus, quatenus ea quiarim ad moluptatem aliquid conferre mi eretur , us

admirationem. Sed quidquid hoc est opera, friatum id mihi ρο mere ludicrum fuisse,non nGr. Vix enim Δ dicim dierum tota issa siriptio oe meditatio est:quos lege ac morspositos Meriispublicis f. Lectionibus, transfret mihi ζυμm ad ham curam. Nec pormatione A et alia

3쪽

alia res eget. ipsum snt ma ostendet, non ea cura ac cultu fortasse, quo quadam e meis. Sed quid opus, aut neruos is remissionibuου intendere3 aut serio tractare ludosρ Mihi jicet Inuidia audiente σJemente Ae diacam) non ista, non alia ex Antiquitate tractare nimis arduum: ad quae explicanda otiumfortasse aut volumias deesse mihi poterit, i acultas.Nec placeant sibi ni- mis,qui nescio quid tale a notant oe decerpunt per parates. Sed me amor alius studi, iam incendit, atri quodam tb soleam mihipercussi alta ilia Diva. Sapientiam intesigo: cum meracos pinosique fontes numquam erit mi nimis misceam aut diluam mitioribus istis iuris. Adbibibo tamen: sedem lusium, non it curam it accessionem, non mi opus. Quem eumdem animum in his talibus, mi Lectore, ex animo tibi opto. Saluc m

4쪽

DE AMPHITHEATRO

LIBRI

Dialogi occasio. Florentii laus. Urbs diruta, non diru-ia: of splendi ti eitu ruinae. VM Romae adolescens admodum agerem, lustrandae & noscendae inprimis antiquitatis: familiaritas mihi fuit sane utilis cum Nico-Nie Notis. lao Florentio, populari nostro: viro, a quo mi elogium hoc Veritas num ouam spernet, Verae modestiae& doctrinae. Sed illa, in eo statim adspectu ipso elucebat: haec, secreta magis & recondita,nec eruenda nisi in consuetudine aliqua & Vsu. Vt gemmarum la- nisi is,

pidum aue arcanae vires, non nisi attritu & experiendo appa--ra, n6i rent: sic in plerisque Vera eruditio,quae Interiori animo muta,

foras non spectat aut pendet. Alienus enim uero hic noster ab omni ambitione sive typho, Batava quadam simplicitate ape-bat: quique scire ipse, quam sciri , nosse multa, quam a multis nosci praeoptabat. Sed cumprimis illi studium & scientia lo

corum, monumentorumque veterum: quae curiose iam ali

quot annos lustrabat,indagabat: acri quodam & directo iudicio , noua cum priscis, prisca cum illis componens. Haud te mere illum fugiebat, quid, non dicam in quaque parte Vrbis, sed Italiae, eximium fuisset: & ex leuibus quibusdam errantibusque vestigiis, mirum quam sagaciter perueniebat ad cubialia ipsa rerum. Cum hoc igitur viro&sermo mihi tunc creber, nec infrequens ambulatio fuit: cum studio quodam Antiquitatis incensus cuius amor, ut, cum Pindaro dicam, pu-puperat mihi mentem saepe & peterem,& promerem aliquid, :x hoc thesauro. Quod ipsum accidit die quodam aestivo po eridiano, cum ego n

5쪽

c DE AMPHITHEATRO mus o manu prendens, Imusne i inquam. Quoiam 3 inquit ille. Solemni nostro more, inquam, per colles istos ambulatum. Ille paullo adductior, At solem hunc non videsses Rom. Lipsit inquit. quem scire debes peregrino cariti Romae non '' amicum. Ego cum risu, De sole securus es, mea quidem caussa, inquam. Vetus ego illi alumnus, nec quidquam metuo a meo Phoebo. Ita mox sumptis palliis exiuimus, & praeter Vipsani j Pantheon transgressi, collem Capitolinum adscendimus, d scendimus: tandemque per Forum Ro. dc Titi arcum siue sor-' An ρhi- nicem euntes ,haud procul stetimus a Principis eius' mole. Pe- dem enim lite fixit Florentius,lit visne Lipsi,inquit,dispersa in hoc campo ossa paullisper legamus magnae matri se Romam

dico. cuius reliquias & velut cineres adhuc vides, etsi crematae Roma ae- non uno bullo,cuersae non uno fato. Tres ad pulcherrimumtio, phs L hoc mundi opus euertendum dij conspirarunt, Cronus, Vula 'M. . canus,& pater ipse gentis. Μ Π Non tamen annorum series, non flamma, nec e a internum potuit hoc aboloe aecus.

ut antiquus quispiam poeta vere ait. Scilicet haec ipsa ruta&caesa spirant etiam Romam veterem , α velut scintillas emit- τὸ ira xl xtunt prisci splendoris. Ex pari clinis ecce istis, & ex lapidibus.

s iuuia imago statim animo oboritur urbis, quae Vna Iuli ab omni

μ' aevo, una erit. Sed iam distinctius lustremus. Viden' tu collem illum ad laeuam 3 Esquiliae sunt. . Radices eiu si ibi Carinae. paulld longius,Thermae Titi. Hlo,Vicus sceleratus. Et cum diceret ille sedul5 atque indicarer . ego in alia cogitatione de fixus , oculos & mentem omnem habebam in aedificio, quod: ia, e aduersum crat. Itaque latus mihi tetigit, & Itane aliud agi 3

miihi, me inquit. Ignosce, inquam. Inuitos oculos meos traxit, & velut

' fascinauit, eximia illa moles. Et dic sodes, cuius hoc opus quando qua fini 3 qua olimsormaὸ Florentius renidens, Noetu multa simul &semel petis, inquit. ac Vereor, cum Plautino illo Sycophanta, ne face & viatico nobis opus sit, ad tam longae narrationis iter. Tamen docebo te in parte. transi huc,

7쪽

DE AMPHITHEATROC A p v T II. Ad Amphitheatri descriptionem a regio. Primo de nominibus eius quaesitum. Cur Amphitheatrum aedium, in cur Cauea.

IA M intrauimus:& videmus ecce confusam loci faciem , &formam vere informem. Lacera omnia & dirupta,nec aliud quam egregi j operis umbra &cadaver. Itaque cum suspirio ad Florentium, Heu quae ista res Z inquam. Manu omnia diruta, ut video, aut collapsa aeuo: sine articulis vllis prisci corporis, sine membris. de quis mihi eruet ex istis verum vultum Z Periti, inquit Florentius . inter quos non ego: tamen quoniam aui- de aues,lineas tibi eius operis videor posse ducere,& deformare id in parte. Adiuua hoc, Florenti, inquam ego, per tuam fidem. Certe si ullum opus dignum memoria & notitia nostracst; videtur istud. Nec erras, inquit. Itaque cum Aristophane,

. 2 quod sciuero quidem ego, poteroque. Nam quaedam etiams es te, in quibus haereo & caligo, non nego. Vallum igitur hoc omne quod vides, spectaculi locus fuit de ludicrae voluptatis. 'Collit,um, ut scis hodie dicunt: prisci, eis Amphitheatrum, & saepe Caueam , saepe Arenam. Tria enimi i haec nomina reperio, Amphitheatrum Graeca voce ideo, quia

trum menatorium , quod e phitheatrum dictum ea, ex Caudato eo, quod sedes undique in orbem habeat, sine muta sicaena. At, is , .' Cauea Latinis , ab interiore hac parte quae concaua, ut vides,& capaci quodam profundo. Quod nomen quidem apud an- ' liquos libera rep. dico) in ' theatris fere haesit: sed sub Prin ta es cipibus, cum gratia & usus Amphitheatrorum increbuisset,

v bono iure migrauit ad ista. Ammianus libro XXI x. Alter in λ ribu , Amphitheatruo cauea, cum adfuturus Jectacusis introiret. Tertul- λῶ i ii , lianus contra Marcionem. uidi non in omnem libidinem ebo θε in. nonserequentasse mors moluptate: Circi urentiis, ae Caueaseuienta

8쪽

tis, Scaevae tificialintis Z Vbi cum saeuitiam Caueae ad tribuat, clarum est intellegi de Amphitheatro. Salvianus pariter: viri quid immode rationis in Circo, quidquid furoris in Cautas. Iulius Firmicus: Nutisubsidere Caniculae, erunt venatores, arenarii, parabola ij, sue qui sub conb ectu populi, is caraeis, cum feris pugnent.

Prudentius:

AEuidpuluis Caueae simper 'sunebris, oe siti ' ---κ bitheatralis βectacula tristia pompat zz i, Idem iterum de Virgine Vestae quae it ad Gladiatores spe. η- κ .ctandos: Iude adconfessum caueae pudor almus, O expers Sanguinis it pietas. Appuleius item aperte; ius ecce muneri dest: mutus aderat, oe ad conseptum Caucae, prosequente populo, ompatico fauore deducor. Te si vi , pratullianus si recta lectio est Caulam etiam in libello De Spe H ' ' ctaculis dixit, noue magis quam improprie: Ceterum qualia ilia sunt, quae nec oculus vidit, nec auris audiuitὶ credo circo, virque cauti,WOmni Stadio gratiora. Vbi ea voce includit etiam Theatrum, nisi si legendum Cauea. CAPur III. Hrenae nomine Actum eumdem locum. ideo quia sterni arenasellius. Cuius generiis ea straturat quam varia Punitis di Ouidius evncati. Arenarii. Terminanus emendatus, declaratus. SED& Arenam dixere vulgo, scilicet quia is locus desabu 'lari solet, & arena sterni in usum pugnae. Nam si lapide aut catini ruderato: in tam crebra effusione sanguinis,lubrico statim pa-α ' 'vimento,quae ratio standi aut certandi 8 Arenam iniecere igitur, quae bibula : & quam ipsam renouare &velutinarare etiam soliti per interualla ludorum. Martialis ostendit .de Leo- Qy m po

Nam duo de tenera iuuenilia corpora turba, Sanguineam rastris quae renovabat humum, o Ma Mutu er infelix furiali dente peremit. artia non vid i mauu Arena nefa iEt credo quidem vulgariam arenam insterni solitam e nisi

B quod

9쪽

quod quidam rasuram lapidis albi destinarunt etiam huic rei.

λ ,1u quaesita gratia candoris. Plinius libro xx x v i. Inutuere ν te alium Uum eius lapidiis, in Lamentis quoque, circum maximum' mudi , ut sit in commendatione o candor. Nec scio an ad nunc morem, mentem & calamum Ouidius ilexerit, cum de Gla diatorum spectaculo scribit Altera tresque siver rasa celebrantur arena.

Rasam enim arenam ingerunt lirc consensu fidi & prisci libri, nec caussam adiectionis aliam facile in Genio ab ista. Nisi si Rafaideo, quia superficies illa aequabilis , tersa vento & velut rasa. At Principes interdum , arenae loco, instrauere minium et is hi, aut chrysocollam. Plinius: Uisumque est Neronis Principis oectaculis Arenam Circi cis focosia blargi, cum ipse concolori panno auriga-: ' rufus esset. Suetonius de Cato: Edidis ἐν Circeos quosdam

cipuos, minio in cho'colia constrato circo. Sed haec monstrorum aliquot dementia. quibus satis non fuit ostentare opes suas in spectaculis: voluerunt dccaliam. Ceterum Editorum vulgus contenti, ut dixi,arena Inde ea vox passim pro certamine Am-Ainis o phitheatrali, proque ipso loco. Tacitus: Spectacula gladiatorum 2 idem illa annus habui pari magnificentia ac priora: sed minarum δε- .natorumque illustriumplures per Arena datisunt. t u uenalis:

- municipalis Arena Perpetui comites.suetonius: Equestrem ordinem ut Scaena Arenaque deuotuma due proficidis. Horatius: Ne populum extrema toties exoret Arena.

Capitolinus: Multos qui secum in Arena pugnasssint, si Praetorer

videre. In edicto . Edilium: Auiae in Arenam, depugnandi causi A. G ...is ad bestiaπintromissiusfuerit. Sed nonne & Circus & Stadium,inquies, arenis strata on& illa igitur in communionem ad missa huius vocis' Strata : sed non admissa. caue credas. quo. Non iactitiensque Damnari in Arenam, Arena mitti, taliaque in Iuris consultis sue Historicis legis; caute accipias de serro tantum, aut culcro. id est, Gladiatoribus, aut Venatione. & magis pro ista. Imperator quidem clare discriminat ecce a Circo, lege .uo VIII. C. De repudiis: Nec Pomodo Ῥxorem expellat. si adulte

10쪽

prohibente gaudentem. In quo usum quemdam sermonis obii

nuisse potius, quam rationem non infitebor. Ab hac stirpe A, es, i Rrenari j, qui in arena depugnant. Symmachus: Dies muneris i di nostri tempori admouetur : cui largitas candidati sola non sit scit, si lautioribus Arenariis deseratur. Arcadius Iurisconsultus: Si ea rei conditio sit, ubi Arenarium tenem, Vetti lem, a mittere cogimur. id est, Arena alterutra pollutum. ideoque infamem.Tertullianus: Scaenico Xystices, Areuarios icta amenti mos,quibus ' viri animas, . v. has inae autem idis etiam corpora sua substernunt. Ita scribendus indubie is locus :& significat pius & seuerus noster. Censor, sim uinsanii ne in hoc genus hominum non . unam Faustinam . Ni-- mirum, ut poeta ait, . ferrum ess quod amant: imo telum. Nec alia, quod sciam, loci huius nomina. Nam eiusdzm Ter- ruis his tulliani illud inuolutum, libello de Spectaculis , cap. X tr. h d i emendatione verae uoluo. Legunt vulgo: Quid uo de horriri ''' loco dicam quem nec periuria sustinent φ Pluribus enim an erioribus nominibus Amphitheatrum consecratur , quam Capitolium omnium Hemonum templum es. Friistra quaeras haec nomina. Scribo si esse igitur, & distinguo: a I imbus numinibus Amphitheatrum conse ορ cratur, quam Capitolium. Omnium daemonum templum est. GΑ p v T i I I r.

Eie occasione; de diis quibus Amphitheatrum sacratur. Dianae in priamis. Ioui Latiari, siue Diti: item Saturno. Ara Iouu in Areng. actatio ad eam flata unius e benti riis. Tertulgiano de Mianutio lux , V o D ut tibi liqueat: non defugiam breuiter ea comme- morare , quoniam id quoque ad lucem huius rei facit. Dedicabant inprimis locum & ludum hunc Dianae. Tertululianus: Martemo, Dianam viri que ludi Gladiatorium & V natorium designat praesidem nouimus. Calliodorus, magis distincte, sacra Dianae Tauricae. Spectaculum, inquit, tantum s bricis clarum, sed actione te terrimum, in honorem Sythicae Dianae r pertum, quaesanguinis e fusiouegaudebat. Nec ab alia caussa, Dia

nam pro ipsa Venatione amphitheatrali Martialis posuit: Inter Caesareae discrimina seua Dianae.

phitheat