De Ciceronis in orationibus facetiis

5쪽

XXII.

In Eri et i De Ciceronis in orationibus facetiis on ros. r. Anton Mauri. a Schulnachrichten vom se tor.

7쪽

0 Ciceronis in rationibus facetiis.

Quintilianus inter DemoSthenem et Ciceronem, quanquam urbanitatem in utroque fuisse judicat, tamen hoc interesse dicit, quod Demostheni risus movendi facultas defuerit, Cicero autem non solum extra iudicia, Sed in ipsis etiam orationibus habitus sit nimius risu affectator. Ac lutarchus in eorum comparatione Ciceron m irridendi cupiditato usque ad Currilitatem provectum Sse et in ausis non satis decori rationem habuisse dicit, immo vero etiam illa dicacitate multos laesisse et famam malitiae ContraxiSSe. Ipse Ero Cicero illa facultate Sua ita gloriatus est, ut sibi, si acute aut facete dictorum offensionem effugere vellet, famam ingenii abiiciendam diceret ad tam IX. 6.). Quantum autem iam aequale eius urbanitati et argutiis tribuerint, Vel inde cognosci poteSt, quod ipse et in lanciana circa a. o a. U. Et a fam. VII. 3 aliquot anni poS Conqueritur, multa, quae non dixiSSet in se conferri; itaque Volumnium reprehendit, quod ἡ parum diligenter possessio salinarum suarum ab illo procuratore defendatur. Pugna,

inquit, nisi - - λαεχνα et arguta apparebunt, ut SaCramento Contenda mea non SSΘμ.

Contra Caesaris qui voluminibus suis αποφλγιιμων etiam Ciceronis dicta inseruisS Videturi, acre in eligendis apophthematis iudicium laudat. Audio, inquit, Caesarem, Si quod afferatur ad eum pro meo, quod meum non sit, reiicere solere. Quid mirum igitur, Si iam vivo Cicerone facete ab eo dicta collegerunt, ut primus C. Trebonius fecit, is qui poStea inter Caesaris percussores fuit, cuius librum libentissime se legisse Cicero a. o scripSit adfam XV. I. f. m. 6.). Praeterea Certe usque admaCrobii aetatem circa a. o p. Chr.)extabant III libri de jocis Ciceronis, ab eius liberto Tirone scripti, quorum et QuintilianuSVI. . . et Chol. obiens ad Sestianam LXIV mention m fecit, sed ill dubitans, num tib re a Tirone profecti sint, et reprehendens, quod plus studii in CongerendiS, quam

iudicii in eligendis dictis sit adhibitum. Videamus igitur primum quid cleero de tota docandi genero iudieaverit, deinde qui sales elus orationibus aspera extent.

Ciceronis de facetiis praecepta.

Ipse igitur in librorum, qui Sunt de oratore, primo, cum quae oratori futuro di-SCenda sint, enumerat, libandum esse dicit ex omni genere facetiarum quendam leporem, quo tanquam Sale perspergatur omnis oratio: in secundo vero libro C. Iulium Caesarem

8쪽

Strabonem, quo nemo unquam urbanitate et lepore conditior fuit, facitis facetiis disputantem. Atque totum illud risum movere leve, Sed plane oratoris esse ac multum sales et sacetias in clicsndo valeres icit, quod hilaritas oratori benevolintiam conciliet aut admirationEm, aut frangat et impediat adverSarium, aut tristitiam ac severitatem mitiget OdiosaSque re Saepe, quas argumenti dilui non facile sit, ioco risuque dissolvat. Addit autem quasdam cautiones diligenter videndum esse oratori, quatenus ridicula sint tractanda: nam nec insignem et Scelere iunctam improbitatem ne rursus miseriam insignem HS ESSΘ agitandam Pariter in Orat. 6 88 ridiculo uti Vetat oratorem in calamitatem, ne inhumanum videatur, aut in facinus, ne odii locum risus occupet Itaque facillime ea ludi Putat, quae seque odio magno neque misericordia maxima digna sint, et materiemeSse omnem ridiculorum in istis vitiis, quae Sint in Vita hominum neque Carorum neque Calamitosorum neque eorum, qui ob facinus ad supplicium rapiendi videantur; esse tiam in eformitate et corporis vitiis, Sed hoc maxime in genere diligenter videndum quatenus deceat. Duo autem Sse Vult genera MCetiarum, quorum alterum retraCtetur, alterum licto. Haec igitur sit prima partitio quod facet dicatur, id alias in re habere, alias in verbo facetias maxime autem homines delectari, si quando risus

Coniuncte re verboque OVeatur.

Quaerendum igitur est quid sibi velit illud ore tractari . Re autem est primum id ridiculum, quod quadam imitatione es maxime quidem ex depravata sumi soleat,

Cum eius, de quo narreS, moreS, Sermo, VOX, VoltuS, EStu exprimuntur quam imitationem, Si nimia Sit, esse mimorum dicit et oratori parce adhibendam. Hoc ridiculum igitur fit ita, ut orator non verbis describat, Sed aut sui corpori motu geStuque eum, Cuius Vitia Xprimere vult, imitetur, aut alio quodam modo velut imagine proposita et oculis subiecta riSum moveat. Huius imitationis, etsi oratoria ess potest, in Scriptis orationi hu exemplum extare aut cognosci non potest itaque ea omissa, qua facetias Cicero praeter eam in re positas esse dicat videamus Pertinet enim huc id genus fac tiarum sive leporis, quod est aequabiliter in omni sermone fusum cavillatio, perpetua seStivitas, acoliae proprie dictaein, cum aliquid tanquam aliqua fabella narratur, Sive habe Vere quo narrare possis, quod tamen est mendaciunCuli aSPergendum, Sive fingis describuntur igitur hominum mores Et ita effinguntur, ut re narrata aliqua quale Sint intelligantur: nam narrare quae Salsa sint inprimis subtile est et Oratorium ' Quint. I. 3. 39. In re autem, non in Verbis posita est salsa narratio, quoniam id, quod, quibuscunque Verbis dixeris, facetum tamen est ne mutatis Verbis salem amittit, re continetur. Ad hoc genus adscribendae Sunt etiam narratione apologorum et collatione aut ex historia aut ex similitudine tractae si illa, quae minuEndi aut augendi causa ad incredibilem admirationem efferuntur, et dissimulatio, Cum tota oratione Severe ludis, cum aliter sentis ac loqueris aut Cum honesto verbo vitiosa res appellatur aut ex alterius oratione aliud excipis atque ille Volt, aut non Videris intelliger quod intelliga et quasi per dissimulationem non intelligendi subabsurde salseque dicis. Sequuntur nonnulla ridicula, quae a Cicerone exemplis magi illuStrantur, quam definitione explicantur, sed hae tam singularia sunt, ut in certa genera discribi non poSSint. Itaques i Ero MCetias eas, quae Sunt in re et sententia, his generibus Contineri cicit:

9쪽

Venio nunc ad alterum genus facetiarum, quod verbi ratione et vi continetur, peracutum et breve, dicacitatem, de qua agitur de r. II. o. 44. Sive ridiculum quod est in celeritate atque dicto, in aciendo mittendoque ridiculo or. 7. , quod Verbi aut Sententia quodam Cumine movetur, quod mutati verbis salem amittit, in verbis habet leporem omnem Quintil. 6. 3. 43 jaculationem verborum et inclusam breviter urbanitatem VoCat. Dicacita autem, oratori cavendum est, ne currili Videatur; nam etiam Currae sim dicaces, Sed hi, ut ridiculi videantur, ne temporis ne perSonae rationem habent: dicacitat1 igitur moderatio et raritas dictorum distinguit oratorem a Curra. In Verbo

igitur posita sunt i in primis ambigua, cum vis verbi ad aliud atque ceteri accipiunt, ducitur. Hanc ambiguitatem Quintilianus nominat amphiboliam et pervenire Sque ad aenigma dicit, cuius exemplum affert ex Ciceroni pro Fonteio oratione. a cum aliud expectamus, aliud dicitur a1rροσδοκητονὶ Quodsi admixtum est etiam ambiguum, fit salsius: 3 quae habent parvam verbi immutationem παρονos aesci, annominatio); 4 interpretatio mominis, cum ad ridiculum convertis quamobrem cita quis

5 Saepe versus facete interponitur, vel ut est, vel paullulum immutatus aut aliqua pars verSus item proverbia; 6 cum ad Verbum, non ad sententiam rem accipere videare:

7 quae aut ex immutata oratione ducuntur ἀλληγορέα Quintil. inversio aut ex unius verbi translatione Metapher):8 aut Ex inversione verborum Quintil. illusio Ironte 'in; 9 verba relata contrarie ἀντίθετα). Ex his quae dixi generibus in epistola ad Volumnium data VII. 33 CommΘ-

morantur: φιφι iaci, ταραγραμ ια, ταρα προσδογάαν - περ λη autem Sive illa quae augendi Causa ad incredibilem admirationem efferuntur pertinet ad ridiculum quod est in repositum. Hae fere Sunt quae Cicero de facetiis explicavit, partim fortasse ex Aristotelis et Theophrasti libris qui sunt de ridiculis sumta eaque illustravit exempliS, quae maxime ex Crassi orationibus aut Catonis apophthegmatis delegit, non quo locandi rationem

quandam et artem traderet, Sed ut ea quae sicut in ceteris rebus, Sic etiam in hac aut natura aut Studio aut exercitatione fierent, aut recta esse aut prava doCeret.

' Etiam in perpetuis facetiis ironiae est mentio facta, sed haec, de qua nunc dicimus, in dicto est posita,

non in re.

10쪽

Sales orationibus aspersi.

Videamus igitur quemadmodum ipse illa praeCepta in orationibus quae extant Secutus it. Nam, Cum libro de oratore a. 699 a. U. Scriberet, ea, quae his libris praecipiebat, in dicendo et jamdiu tractaverat et tum ipsum multum tractabat. Quodsi haec quae in orationibus extant ad ea quae invenimus praecepta et doctrinam non omnia referri possunt, primum omnibu numeri abSolutam et plane descriptam art m non tradidit, deinde ipse natura sua vel ultra OS, quibu rectum Sum CirCumSCripsit, fine eSt provectus, tum quaedam ab eo ridicule et iocose dicta Sunt, quorum interpretatio nunc aut incerta sit aut nulla denique multi locis compluria ridiculi genera Simul insunt.

Ac primum pers tua illa in narrando festivitas Sive facetiae aequabiliter

in omni oratione aut in maiore orationis parte fusae apparent: P. ROSC. Am. 56. 57 Cum CCuSatore Cum Canibu et anSeribu comparat, qcum Eruci in accusando negligentiam describit, qui a ex aliena oratione declamare Videretur, quam in alium reum Commentaretur; cum p. RosC. Com. o. Fannii Chaereae faciem deScribit, qui idcirco capite et superciliis semper est rasis, ne ullum pilum viri boni habere dicatur et mores cum lenonis lautini persona confert, quem Roscius praeclare in Cena tractet, et 49 Cluvium, virum gravissimum, ad Entiendum atque peierandum Colloquio admodum ridiculo a probissimo viro Roscio moveri fingit: cum in diu in Q. Caec. 45. Q. Hortensii in partiendo artem et divisionem in digitos diductam Quint. IV. 5. 4 ut Verr. III. 40. eiuSdem jactationem CerviCulaei leviter perstringens accusationi Caecilii, ex veteribus orationibus et magistri ludi libro

ComPOSitae, minatur perniciei fore: cum Verr. III. 76. Verrem decuma mulierculi aeque a PerSarum rege uxoribus civitates attribuisse narrat. Verrina IV vero tota fere constat perpetuis facetiis, quibus dictorum sales sunt aspersi f. inprimis quae narrat de Cibyraticis CanibuS, qui Cum majus artis opu Venari non Poterant, minora pro lepusculi capiebant 47ὶ aut de cena, in qua elegantissimus atque eruditissimus homo quasi festivum acroama, ne sine Corollario discederet, emblemata

evellenda urinit 49ὶ In Verr. V vitam ejus luxuriosam et inertem describit et honi imp ratoris ex mulierum morsu cicatrices cum Aquili vulneribus, novum monstrum cum vetere in iisdem locis Scyllae, Charybdis, Cyclopum immanitate ComParat.

P. Caec. I. AebutiuS, a testes . Caesennius, auctor fundi, non tam auctoritate graVi, quam Corpore, et S. ClodiuS hormio ne minus niger ne minus confidens quam

ille Terentianus est Phormio pauci verbis cf. Quintil. VI. 3. 563, denique Falcula, exemplar antiquae religionis, isque brevi narratione depinguntur, 44 eorum, qui legeS