장음표시 사용
51쪽
dine redeuntes,ex diuina prouidentia animae immortalitatem concludere, hoc modo : si eri diuina prouidentia,actione, humanae iudicatur; si actiones humana iudicantur,pro bonis, malis acti nibuspoenae, O premia post obitum tribuuntur ;cum id in hac uita plerunque non fiat; quod si uerum est,animam immortalem e se necesse est. Haec est illa resolutis,qua demonstrationis medium inueniatur, quare cum inficient' s demonstratio'nis usussit maximus, usus etiam resolutionis magnus profecto erit, qua illud inuenitur, θω quo demon alio constitui nullo modopotest. Abiae demonstrativa resolutione illa κω est admodum diuersa, quae a notione finis incipit, ac per ea progreditur,quae sunt finisgratia,donec ad aliquid perueniat, quod primo agendum sit: veluti si febris putrida sit a nobis curanda,ita progre diemur. Quoniam febris a putredine fit, nisi haec
auferatur,ea curari non poterit causeretur autem,
si primum putredinis cause tollantur, deinde qui putrefactisunt humores educantur: sed putredinis causa eri obstructio, haec igitur primum tollenda est; tolletur autem, si O quod eius factum est curetur, quod futurum est propul tur: ch bitur quidem id,quodDEctum est , si ea adhibeantur medicamenta,quae obstructa aperiunt ; propulsabitur ii quod futurum est fluxio obstruentium succorum tollaturi primum igitur obstruentium succorum fluxio tollenda est, deinde ea exbibenda,
52쪽
Tquae ob tructa aperiunt,demum putrefacti humores educendi siunt. Haec quidem reflutio , quae a notione finis incipit,ad illud primum prodes, ut quid in quaq; re agendum sit, prudenter inquirarimus, deonde ad artes, ac disiciplinas conniit neudas facit: quod Galenus de medica arte βρenumero te aetatus est, ct nos hoc in loco Logicae disciplinae exemplo declarabimus. Philosiophiae partes duae sunt, θεωέλτ λ, quae in rerum cou templatione uersatur , ct ωζαλτικη, quae bene uiuendi rationem per equituri: illius quidem finis est cognitio ueritatis, huius uero boni adeptio:quoniam autem ut siq; sua contraria opponuntur ineritati quidem mendacium, bono uero malum, iccirco rationalis anima, cum imperfecta sit, pro bono saepenumero malum eligit,ac salsum e seuerum frequenter existimate quemadmodiim igitur fabro Opus eIt norma, qua recta di cernat ab obliquis , ita rationalis amnia initrumento aliquo indiget, quo bonum a maloi, O verum a fallio distinguat rhoc autem en dem Inratio: de is igitur demons tione,ueluti re ad philosophandum magnopere necesaria,philosiophus sibi agendum ρroponit: quo sine posito ita deinde resoluit. Quoniam demon Iratio si stilo, i dpecies;yest enim I si gisimus,qui sitientiam sicir; non potest autem species recte cognosti,nis eius genere antea cognito , iccirco de stilogismo prius,quam de demonstratione agendum est: quoniam autem Billogismus ex
53쪽
propositionibus constat, neq; potest aliquid recte
cognosci,nisii partes, ex quibus constat, antea cognostantur; prius igitur de propositionibus tractandum ent; cum autem propositiones ex simplieibus vocibus componantur, eadem ratione de his prius agere necesse est quoniam resolutio ultrano procedit, finisq; resolutionis compositioris priucipium existit, iccirco de simplicibus uocibus primo loco tractare oportet, deinde de propositioniabus,postea de Fllogismo , postremo de ipsa demonstratione: ita igitur quemadmodum resolutio ad artes ac disciplinas connlituendas conducat,manifestum est.' Est tertia insper resolutis,quae stilogistica dici potest,qua compositas rationes in suos 13llet mos dissoluimus,eos; ad propriam figuram, et modum
reducimus. Erit illa nobis ratio exempli loco, qua in primo naturalis auscultationis utitur Aristoteles,adprobandum,praeter cotraria aliud principium ponendum esse. Nullius cinquit eorum,quabunt, uidemus contraria esses bLiantias, priueipium enim de subiecto aliquo dici non debet, erit
enim principis principium, quoniam subiectum principium est , ct prius eo quod de siubiecto dicitur. Deinde substantiam substantia contrariam esse non dicimus, quomodo igitur ex non DbLlan iijs substantia erit Z aut quomodo non substantia prior erit substantia Z Ouam nos rationem ita re- Auemus: Contraria non sunt uinantie,principia
54쪽
fiunt siustantiae, ergo principia non sunt contrariarat principia isse Abstantias, ex eo probatur, quod si substantia non sint erunt accidentia, Osi accidentia sint,erruit in Abiecto,quod fieri non potest; cum enim subiectum sit principium, prius eo, quod est in subiecto . quetur principis. ese principium s quod qDidem absurdum est. Deinde substantia non ei contraria siubstantiae, principia junt contraria, ergo principia non un ubstantiae; quod falsum est; nam si substantiae non sint, sequerar ex eo,quodsubstantia non est, sub iantiam feri , O quod non ext sub Itantia prius esse subfla tia e consequitur autem falsum illud ex eo, quod
positum est,principia esse contrarias quamobrem principia non erunt contraria. Haec es ollogi noram resolutis,quae magnum sane atq; praeclarum habet usum; ad rationes enim intelligendas, O explicandas, earlimq; pondera examinauda,conducit. οuodsi quis Iacilius aliquod exemplhm requirat,s0c accipiat, quo anima immortalitas ex Platonis sententia probatur r. anima nouMouetur ab alio I quod ab alio non mouetur . per fio mouetur; quod per se mouetur , emper mouetur; quod semper monetur,es immortale; quare anima est immortalis. Hanc nos ratiunem in tres syllogisimos resolvemus:quora primus quidem est ; uod ab alio non mouetar,per se mouetur; anima ab alio non movetur; ergo perste mouetur: secundus uero est s Quod per se mouetur , siemper mou
55쪽
tuae; a ima per se mouetur; ergo semper mouetura tertius autem est: quod semper mouetur, en immortale; anima semper mouetur ; ergo anima immortalis. Sed iam tempus est,ut ad definitivam
. Definitiva methodus triplicem habet usum rimo enim his,quae tractantur, magnam affert pe spicuitatem ; tollit enim eam obscuritatem, quam
in tota tractatione sequi necesse est, si ignoretur quid sit id de quo agitur: qua quidem ratione M. Tullius Socratem secutus recte pracepti,di putationeis omnem a definitione profici ci debere, ut intelligatur, quid sit id,de quo di putetur. Deinde
definitio magnum in rerum cognitione momentum
habet: cum enim quicquid e t in rebus substantia sit,uel accidens,rerum quidem accidentia demonstratione, Abnantiam uero definitione cognosci mus e praeterea definitio ad demon Dationem nonytrem utilis est, sed etiam ualde necessaria; est enim eius principium, ac ueluti fundamentum et quo circa mathematici, artifices in demonstrando exquisitissimi, finitiones suas prius ponere consueuerunt, quὰm aliquid demonstratione conrus re aggrediantur. Pro medio etiam demonstrationis definitio sumitur, aut cilicet eius quod demonstratur,aut eius de quo demonstratio fit: eius quidem quod demonstratur,quando quaeritur, quare
id siubiecto insit; ut quare lana ecclipsim patia- r: eius uero de quo demonstratio sit ; quando
56쪽
quaeritur,quare ipsi insit attributi ratio I ut qua re luna interposiit a terra lumine priuetur. Ac mathematicae quidem demonstrationes in attributi definitione solent consistere, naturales uero ad subiecti, etiam definitionem perueniunt . t eque tamen si per definitio pro medio demonstrationis assumitur: sepenumero enim ex communibus no tionibus, quae axiomata dicuntur a peripateticis , aut ex antea demoniiratis conclusionibus mathematici medium sumunt: neque minus aliae scientia aliis med js,quam definitionibus in demonstranda utuntur. Definitionis exempla pasm in promptu sunt; ueluti cum dicimus , Animam esse actum corporis naturalis organici: aut in mathematicis ,
sp ram esse guram solidam , qua describitur a
semicirculo, qui manente diametro eousq; circun ducitur,donec eo redeat,unde incepit moueri. 3-Gudum hanc.excellentes quidam scriptores ades extollunt, ut eam demonstrativae etiam anteponant : quoniam cilicet definitio substantiae rerum cognitionem esciat, demonstratio uero accidentium,su stantiamq; accidentibus digniorem esse
Diuisiva methodus superest, cuius etiam triplex est usus: primo enim ad rerum cognitionem utilis est, nam ct totum dinribuit in partes, O genus diuidit inspecies, O subiectum in accidentia ; ut alios quosdam diuisionis modos nunc omiseramus : horum autem unumquodque in rerum co-
57쪽
gnitione vim habet maximam, siue earum inuentionem , siue doctrinam , siue disciplinam specte mus. Ad definitionis deinde inuentionem, O di- spositionem confert diuisio; eius enim ope inuestigamus, quaenam in definitione sumenda simi, vir quo ordine singula disiponenda. Testremo diuisio ordinem inficienti praestat; ostendit enim quid primum, quid secundum , quid tertium, atq; ita deinceps collocandum sit, ut nihil t ere, O fio tuiso, sed omnia apte inter se connexa , ferie quadam admirabili disponaretur; quod perspicuritatem in rebus parar, o constantem sibi ipsi concordiam; oe ad eorum , quae traduntur,memoriam
miri te conducit. Ad Laisionem distinctio eorum reducitur, quae multis.modis dicuntur I quae ad
perspicuitatem di putationis in primis facit; f cilius enim quid sit id, dei quo agitur, si per1 -' tuum sat , quot modis dicatur, intelligetur rDeinde ut de re ipsa, non de nomine, disputetur ἀnam si incertum sit, quot modis dicatur id,de quo
agitur, facile fet, ut is qui re pondet, O i, qui
interrogat, non eodem modo intelligat, itaque denomine, non de re i a imprudenter dissentiant :Traeterea ne fallaci argumentatione, quae ex nominum ambiguitate plerunque ducitur,ab aliquo capiamur; quare o ad controuersias dirimen das , quae ob eam causiam si equenter existunt,uti- .lis est. Vt autem divisionis exemplum aliquod
asseramus, libros, qui de Logica dijciplina sunt ab
58쪽
ali, sunt de lyllogismo, alij de eius principi s ; qui
sunt de principi's , aut de remotis sunt, aut de
propinquis; qui sunt de Isio, sino; ali' de im
agunt generatim, O uniuersie, ali' singulas eius species tractant; nimirum filogismum demon Brutilium, dialecticum, sophisticum; neque enimplures fiunt syllogimorum species. De prin-elphis quidem remotis agitur in categorijs ; de propinquis in libro de enuntiatione; de syllogismo. generatim in prioribus analyticis; de sθllogismo demonaetrativo in posterioribus ς de dialectico in libris topicis; ct de ophistico in Elanchorum liabris tiactatur. Sed facultates etiam anima diuidamus; hanc enim diuisionem,prestantsi imiditores, cum o huius methodi tisium patefaciat, O ad alia insuper multa conferre possit, vobis non ingratam fore arbitror. Facultatum igitur anima alia est rationalis, quae en hominis propria, alia rationis expers,quae est homini cum ali s an mantibus communis; atq; haec in animalem diuiditur, quae est homini cu caeteris animalibus conuenit, naturalem, que ipsi cum plantis communis est; naturalis sacultas tripertita est, nutriendi, augendi, O generandi; animalis pariter triplex est, sentienes, appetendi, O mouendi; mouendi sacultas duplex uidetur esse, alia enim musculorum interuentu membra ac totum corpus movet, alia uero perenni quadam motione cor et arterias
59쪽
agitat; appetens autem irasicendi uim , O concupiscendi comprehendit; sentiens uero in exterioremo interiorem sieratur ; exterior quinq; Iaculta
tescontinet, a pectum, auditum, odoratum,gusatum, tactum; interior sensum communem,imaginationemq; , ad quam memoria pertinet, commplexa est. Otionalis autem facultas , aut potius anima, quae ab irrationali, ut perpetuum a caducos arat urgraece dicitur Mu, latine mens, uuiago autem intellectus; qui ut rudis est, O cognitionis expers,dicitur intellectus potestate; ut hieratiam habet,habita: atq; hic, ut in rerum contem platione uersatur, θεRh κος dicitur, ut in rebus gerendis, ωζακως in tres autem Iacultates
distribuitur,intelligentiam, rationem, O opinio nem : intelligentia , quae totius substantiae nome assumens appellatur νAς, O rerum essentias, principia demonstrationis simplici quadam comprehensione percipit; ratio, quae eβ ανοια dicitur, a principi's ad conclusiones progreditur, O rerum
proprietates demonistratione cognoscite opinio vero,quae dicitur holo: , in rebus tantum incertis, auisuapte natura, aut ratione cognitionis, versatur. De hac methodo cum loqueretur socrates iuTh. edro, dicebat: Huiusmodi ego diuisiones,coli ctionesqς, o Phaedre,amo,quo, intelligendi, loquendi sim compos, acy quem alium, unum, O multa pro rerum natura perspicere posse arbi-ror, eius ego umigia, uelut numinis cuiusdam ,
60쪽
stquor; atque eos, qui id facere possunt,recte ne an
contra nominem, Deus ipse nouit, uoco autem hactenus Diale ilicos.
Cum duae t positae Logicae disiciplinae partes,dida calice, dialectice, illius usium hactenus uidimus,buius autem, nobis in bis libris topicis exponendis copiost agendum est, usum nunc consideremus. Dialectica e t facultas de quacunque proposita quaestione probabiliter disserendis ad unamquanq, enim quaestionem pertractandam argumenta suppeditat: γ quoniam interrogando,oe respondendo disfierere consuevit, qua arte interrogandum sit,onendit,ut quod nobis est propositum cocludamus; O si respondere nobis sit opus, qua etiam arte respondendum sit, ut βntentiam nostram tueamur, O nihil absiurdum dicamus. Neq; alteram tantum propositarum quaeritonum partem, sed utranq; , dialectica probare, O tueri potent; ut mortem, aut uoluptatem, aut sicientia, esse bonam, uel malam : Ius ciuile medicinae, aut medicinam iuri ciuili; studium literarum militia, aut ei militiam,praestare. Quibus in quaenionibus typutandis adolescentes assuefacere pulcherrimum certe est exercitationis genus, quo O Aristotelem usium fuisse Cicero trarit. Hinc autem intelligere licet,dialectica facultate bene ac male uti nos posse; non aliter quam eloquentia, armis potentia, rijsq; bonis omnibus, una excepta uirtute: neque ob id tamen easunt probaiadas unaquaeque enim