[Opera]. By C. Crispus Sallustius

91쪽

BELLUM IUGURTHIN. si

defecerat. Eo cum delectis equitibus noctu , c jam egredientibus Romanis in portam facit simul magna voce Siccense h r- , at cohortes ab tergo circumvenia illis praeclari facinoris casum dare la: nt postea sese in regno , illos in libertate metu aetatem acturos ac ni Marius :gna ' re atque evadere oppido properavisset , pro is igna pars Siccensium , fide nita nobilitate sese Ni uillae ge-it Sed milit. Jugurthini pati ab rege lentat , postquam majore vi amissis profugi disse dunt, I rvenit id oppidum in campo si tu

opere, quana natura munitum erat , nutrius

onere rei egens armis virisque opulentum igi- Metellus, pro tempore atque loco paratis c- is, cuncta, ia exercitu circumveni imperat , ubi curaret. Dei: to , undi lue in no ingens oritures Numidas terret infensi intentique ilati manent nio quisque, lugnare evadere alii alii succedmodo suffodere o scalis agi reci c. re proelium manibit, ira ere Contria ea oppi r in proxumos saxa volsepe , sudes , pila, prα-

pice, sulphure taedam istam tiere. Sed ne illos quidem , qui et timor animi satis muniverat leros. jacula, torn is aut manu emissa , vulne-bant uepelicillo, sed sani ri, boni re erant. Dum apud i si cer-urtha ex improviso castra hostium cumna ranu rem . in praefidio

tantibus portam irrumpit. At nostri , repentia metu que pro inoribus con- ulunt alia nina capere nyagna pars ulnerati, alit occisi. Ceterum ex inni multituline t

roma

lills -nta memores noui in isi in capere Paullo , quam

92쪽

quiverunt; sed tela eminus il in intibus minus frustrari

pius accesissent, ibi vero virtutem Ostendere eos maxuma vi caedere , fundere, atque fulnteram Metellus , cum acerrume rena gereclamorem tumultum hostilem a tergo acru : de in , converso equo , ni uiadvertit fua si vors in fieri, quae res indicat popultu. Igitur equitatuna omitem ad castra Ira mittit, ac statim C. Marium cum cohortibuscior it in eumque lacrucians per amici iam , que rempublic obsecrat, ne quam contumelremanere it exercitu victor , neve hostes illos abire sinat, ille brevi mandata esse it. At Turina munimento castrorum impeditus, Cl

'-Hum Praeripitarentur , alii in i :psi sibi properantes octieerent , multis millis in loca munita sese recipit. me tenus , infectog, io, postquam nox aderat , in castra cum .ercitu revortitur. Igitur postero dies, priusquam ad oppugnandunt egrederetur, equitatum iam nai ea parve, qua regis advelatus crat, pro casti id agitare jubet ortas, proxuma loca tribunisi i pe tit dein ipse pergit ad oppidiim , at que ut iuperiore die , rurum aggreditur interim Ju-zurtha ex occulto repente nostros invadit, qui in primo locati fuerant, paulisper territi perturbantur relis ii cito subveniunt diutius Numidae iesistere quivissent , in i t in die cum equitibus permixti magna in cladem in congressu facerent quibus illi Det , non ut e uti proelio so- tot equi, dein cedere, sed adu quis concurrere , implicare , ac perturbaro aciem ita, expediti peditibus suis, hos is paene victos dare. Eo de: a tempore apud Zamam magna vi crtabatur. Ubi quisque legatus , aut tribunus curabat , eo acerrum niti , neque alius in alio ri tuamio esse , spem habere pariterque Oppio a ulla

rusnare, aut parare omnibus locis v lii. al- eri alteros sauciare, quam semet tegere. Clamorpor mixtus, hortatione , laetitia , euat tu item Arepitus armorum ad cael in serri tela utrimquer Harp. edidi, qui moenia defensabant, ubi ho-

93쪽

ubi in re

supersteterante modo potue . vulneribus

'RLLUM IUGURTHIN. o

. ilia modo pugnam remiserant, intenti iestre prolpectabant. Eo quα- res erant, laetos modo p 'erteres ac , sicubi audiri a suis, in onere alii , alii hortari, uel l . t niti cordoribus: uera it

u li aut jacientes tela, agitare.

tot ubi Mari eo itum est, nam is in ea par-

curabat consulto re ac dissident: aiuli lare pati tumultu regis ii visere. est , illis studio suorum adstr:- repente magii vi murum aggredituro en ea lim milites prope summa ceperant , in o. idurrunt lapides , ignem, alia

aeter iugerunt. Nostri primo resistere:

alterae calce comminutae; s. t caeter ui, qui sta pars

ust a inceptum neque oppidum capi , Duque gurtham, nisi ex insidiis , aut suo loco pugnam jam aestatem exactam si ab Zama 8 in iis urbibus , quae ab sese defee

i, fatisque munitae loco, aut Ocnibns erant, si ia imponit. Ceterum exercitum in provini, tuae proxuma est Nun idiae , hiemandi gra- ia collocat. Neque id tempus ex aliorum more uicti a it luxuria niam ar- ais bellum parum proce re Ti Per micos tendere, meorum perfid ita arat. Igitur Bomilcarem , tui oinae curu Ju- :urtha fuerat inde clam , vadibus datis, de Maia nece judii tum fugerat, cluod ei per maxu- amicitiam maxuma copia fallendi erat,i: is pollieitationibus aggreditur: ac primor i ut ad se colloque di gratia occubus ve- dein , de data , si Iugurthan tut a tum sibi tradidisset, forte, ut illi iam m- .ritatem , ita innia concederet. Facile Nu- midae persuadet , cum ingenio in s. 'i, ne, si pax cum Romanis eius, te Per

94쪽

SALLUSTII

Primum opportu uum sui , Iugurtham anx ac miserantem fortunas suas accedit: monet que lacrumans obtestatur , ut aliqi,ando sibi iri que gente Numidarum optume mererrorideat : omnibus proeliis sese victos , a tuaitatum, multos mortalis captos, occisos gni opes comminutas esse satis siepe iam tutem militum fortunam tentatam : a ne illo cunctant , Numida sibi consulant in

an ei lit Mittuntur ad imperatorem cetati,

Iugurtham inii erat facturum dicerent ue

dem tradere Metellus propere cunctos senatordinas exhibernis accersi i jubet eorum, a aliorum , quos idoneos ducebat , conlisum lidet. ita more majorum , consilii decreto legatos Iugurtha imperat , argenti pondo centa mi ilia, elephantos omnis, quorum, morum aliquantum. Quae post Q iam sine mora fa- a iunt , iubet perfugas omnis vinctos ad duo storum magna pars, uti uisun erat, adducti: ci, cum primum deditio coepit, ad regem c um in Mauritaniam abierant. Igitur ii urtha ubi armis , vitisque pecunia spoliatus est, cum ipse ad amperandum Titidium vocaretur , rur- useoepit cetere animum suum , me niata conicientia igna timere. leni tu , multis diebus re dubitationem consumtis, cum modo taedio rerum advorsarum omnia bello potiora duceret interdum secum apse reputaret, quam gravis ca- fas in servitium ex regno foret multis, magni scque praefidiis nequi tuam perditis , de integro bellum sumat. Et Romae senatus , de provinciis confultus , Numidiam Metello decreverat Per dem tempus Uticae forte C. Mario , per hostias

Mias upplicanti, magna, arcu mirabilia ported haruire diaera proin il , quae enim agi - 'at , retus diis ageret fortunam quam a rictum experiretur , cu Acta prospere eventura. I um jam antea o afflatu: ingens cupido ex- ad quem praeter vetusta- -ιν ad x a /anni' - Pui de erant i industria.

95쪽

BELLUM IUGURTHIN.

obitas 'militiae magna scientia , animus bella na odietas , lubidinis , c divitiarum, ummodo gloriae avidus. Sed is natus, omnem pueritiam Arpini alitus , ubi primum: a militiae s sui , stipendiis facis .

se exercuit et ita inter artis bonas integrum enium brevi adolevit. Ergo ubi primum tribu atum militum a populo petit , pleris lue tu maius igit orantibus facile notus per omnis tribus eclaratur. Deinde ab eo magistratu , alium post lium sibi peperit : se προ- in potellatibus

ih odo agitabat , ut an uam 2 erebat s haberetur tamen is iam ta- is vir nam postea ambitio e praeceiis datus si consulatum appetere non altilebat. Et iam

tum alios magistratus plebe nsulatΗm no istitas inter se per manus tr

ae tam clarus , neque tam P ta, rat

uin is indignus illo honore quasi pollutus daberetur. Igitur , ubi Marius harust icis diis aeodern intendere , videt, quo cupido animi ho tabatur , ab Metello petundi gratia misionem rogat cui quamquam virtus , gloriam atque i optanda ionis n inerat,ntemtor animus , ne nobi-

litatis malum. Itaque primum commotus insolita re , mirari ejus consilium , se quasi e i-

iam monere, ne tam prava inciperet ne i erae fortunam animum gereret non omnia omnibus

cupienda esseri debere illi res suas satis placere; postremo caveret id petere a populo Rom. quod illi jure negaretur. Postquam haec, atque alia talia dixit , ne iii animus Marii flectitur respondit , ubi primum potuisset per negotia publica facturum sese , quae peteret a Postea saepius cadem postulanti fertur lixiss festinaret abire satis mature illum cum talo suo consitatuna etiturum. Is eo tempore contubernio patris bidem militabat , annos natu circiter X, quae res Marium sim iret honore rem asses t,

tum contra l . , una vehementer ac c. at.

Ita cupidine, atque ira pes imis consultoribus

96쪽

zraliari neque fasto ullo , neque licto ab x xilio Medo ambitio in foret nilli es diu in hibernis praeerat, laxiore imperio, laurea, habere , apud negotiatores , quorum rari a uultu do Uticae erat , criminose simul Diagni se de bello loqui dimidia pars exercitu. bi teretur paucis diebua Iugurtham it

quod homo inanis,m superbiae regiae , impexi nimis gauderet. Qii omnia illis eo firmiora videbantur , quod di sit irnitate belli res an .m corruperant. Τὸ animo cupienti nihil satis Rinatur. Erat praeterea in exercitu nostro Nn- nuda quid alia , nomine Gauda , Mastilus, Mastili si nepos , quem Micipsa taui credent luna seripsserat, morbis confectus, ob et iii a lassam monte paullulum imminuta. Qui Meleti spe tenti more regum, uti ullam iuxta ponere , item posite custodiae causa tormam si unum Roma mirum , utrumque neetaverat honorem , quod corurn modo foret , quoa

populus I in reges api' llavisset , praesidium,

quod contumeliosum in eos foret, si equites Romani, fatellites N imidae traderentur. Hunc Marius anxium aggreditur, atque hortatur , uti contumeliarum in imperatorem cum suo auxilio poenas petat et hominem ob morbos animo parum valido ecunda oratione extollit ilium caena virum ingentem, Masinissa nepotem esse s Iu 'purtha captus, aut occisus foret, imperium Numidae si ire mora habiturum id adeo mature nosci evenire, si in se conlii ad id bellum missus so-ret. Itaque s illum equites Ronranos , milites , dc negotiatores alios io se , lilyus impe iit , uti Romam ad si os as pere in Metellum de bcllo scribatu, Marium im-verat . rum poscant sic illi a mula is mortalibus

honcitatium suffragaticii e consulatus petebatur

imul a tem restate plebe , nobilitate fusa per

legem Mamiliam , novos exit,llehat. Ita Mario cuncta Procedere. Interim iugurtha , postquam, omissi deditione, et bini incipit, cum magna cur P x x omni inare , cogere exercitum e civita-

97쪽

BELLUM IUGURTHIN.

tates , quae a te formidine , autio praemia ali mire: communire suos arma , tela, aliaque , quae spe pacis amiserat, resceres, aut commereari servitia

erant, pecunia tentare , prorsus nihil intactum e quietum patici cuncta agitare. Igitur accelitas, quo Metelliis initio Iugurtha paciscante , praesidium imposuerat , fatigati regis suppliciis, neque inlatea volunt Me alienati, principes civitatis inter se conjurant cina: mis, ut plenaque solet ac maxu:ne uni,d ingenio nili , seditiosum , atque discordiosum , erate novarum rerum , qui et 8 otio advor-s de in , compositis inter se rebus , in diem tertium constituunt , quod is festus celebratus que per omnem Africam , lili bina , c lasciviana agis , quam formiditae in , o tentabat. Sed, ubimpus fuit, centuriones , tribunosque militaris

et ipsum praefectum oppidi T. Turpilium Silanum , alius alium domos suas iuvitant: eos omnis p aeter Turpilium, inter epulas obtruncant: postea milites palantes , inermes , quippe in tali die, ad sine imperi sfacit, pars dodii ab L , Π rerum incitati, quis acta, consiliumque ignorantibus tumultus ipse res novo satis placebant. Romani milites, improviso metu, incerti ignarique quid poti sumum facerent, trepidare ad arcem opidi, ubi signa, se scuta erant prori diu in hostium , portae ante lauta fugam prohibebant ad hoc mulieres , pueriq te pro tectis edificiorum saxa, 8 alia , quae locus praebebat, certatim mittere. Ita neque caveri anceps maltim , neque a fertissumis infirmis uino generi resisti posse Guxta boni , malique, trenui, c inbelles multi obtruncati. In ea an e saevis mai Numidis, 3 oppido uni T. Turpilius praefectus unus ex omnibus Italicis profugit intactus id misericordiane hospitis, an pactione, an casu ita venorit, parum comperimus nisi, quia iri in tanto malo turpis vita integra fama potior

fuit , impiarius intestabilisque iactur Meteia

98쪽

lus , Postquam de rebus Vaccae actae, conra ullis )er tuestus e conspectu abit dein, sunt , una naaxun sustinat inicinabat, quam pluriuio i

2 si cum occasu solis expeditos ei

quamdam planitiem sum iit idine friami. docet op accam non in lite iactuum ades rere illos reli tuum laborem quo animo dum pro civibus suis , viris forti si mi i

benigne ostenil e animis eoru qui te in prim latere , pedites quam inimadvertere ad se vorsum exercitum per e Primo , ut res erat, Metellum se rati ; porta

Qui primi aderant, N equites vident, ut ius augurtham arbitr m in igno gaudio ob

vii procedunt i sui tes uel repente

porta festinari turres capere ira, at-

η quam lassitudo , possi 'Va .cens ri modo ex per sdia laetc ita magna, copulens phaae cuncta, aut

eae tuit Tur ilius quem praefectum ni id uri in ex niuibus stis e supra steti iti Metello dic ei ; postquam iaceraru In Alris idemnatus , erbei atusque capite non iras i Nam is civis ex Latio et t.

Dp Boi u ar, cuius impulsi Iugurtha deditionem , quam metu es fuit , incci rerat, uipect.: regi, ipse cum suspicien , nova res cupero ad perniciem ejus dolum quaerere, diu noctuque fatigare animum denique omnia tentando , socium sibi adiungit Nil bdalsam homiliem nobilem, magnis opibus clarum , accertum ii popularibus i iis , qui pleri inque seor-

silm exercit in ductare, & omnis res ex-

ις tu erat quae Iugurthae sessio , aut inaioribus

99쪽

BELIUGURTHIN.

quo illi gloria

Cllera inter ille consilios posse eret , exta ad exercitum

it manorum usiaretur. lis non venia

imilcar simul cupidinibus incoepta patrandi, c socii anxius , ne , omisio vetere conti O, quaereret litteras ad eum per holui es imittit in quis mollitiem , secordiamque accusare .

eret Ougurthae exiti uiu adeste ceterum a ne an Metelli virtute periret, id o lt 3 proinde rimis mei .im animo sit cruciatum, die cum ea littet e Nabdalo it corpore estis, in lec- bat bi, Bomilcaris verbis se, eura, dein, rata iam solet, som- cepit. Erat ei Numi egoi orum tor fidus , aeceptusque, n itili liO, nisi novissumi particeps. Qui Pol l litteras audivit, ex consueti clino ratus Ope

raritas

aut ingenio suo dormient illie, in taberia acu in in

i toli aper caput in no temere postam , una erlegit dein ere, cognitis insidiis, ad regem 'crgi: Naba, post paullo experrcinus , ubi neque epillor erit. δ rem omnem, ut acta erat, e perugis limo indicem persequo uani Ii liam pia tali ili ra- - . et perfflia clien-imans obtestatur paer tali sce iliter , atque animo gerebat milcare , aliisque multis , 'I mcognoveru . intersectis, iram , t equa ex eo ne i ditio oriretur Neque post id locorum Jiigurthae dies, aut nox ulla quieta se: it: ue loco, neque mortali cuiquam, aut tem O-

100쪽

ri fatis redere : cavis , hostisque iuxta nescireum spectare omnia, omni strepitu p.re, alio, alio loco pe contra decus

noctu reci erdum somno exerreptis armis tu muniuii facere : ita o . . . . l

tugis cognovit rursus tamquam ad intcgrum , una cuncta parat, festinatque Marium fit m de profectione , simul, invisum, Lum sibi parum idoneum tus , domum di Nario missae erant, cognitis , volentia de ambo. oecori fuerat, invidia esse : at illi alteri e

'te magis tudia partium, qua tua , moderata. Praeterea s Walgum exagitare , Metellum omnibus co ei nibus capitis arcessere, Marii Virtutem in ,,

matribus sitae erant relictis operibus f equent

' 'ς ςul a nobilitate, post ia

trini estates novo homini consulatus mand di postea populus a Tr. l. Manlio Mantino ro-ςNu , quem vellet cum Iugurtha bellum ei

Sed senatus paulo

ri am decreverat ea res

midine, Romanos, alia ad regem Boccon in pro geri eu:: neque bellum nisti is nosset novorum fidem

'git batur neque illi res

ue consilium , aut quiscuam homineam satis iccbato ita nera , praefectosque in dies mutn