Bibliotheca historiae litterariae selecta olim titulo introductionis in notitiam rei litterariae et vsum bibliothecarum insignita cuius primas lineas duxit Burc. Gotthelf. Struvius ... Post variorum emendationes et additamenta opus ita formavit vt fe

331쪽

BIBLIOTHECAE HISTOR. LITTERAR. 323a ratusfui, non modo insignem Tuam hac in parte diligem. 3 liam, j det iudicium Tuum criticum sani simum; ita ue

vere dicere possim , ante nova subsidia, circa Originem am a tis a me prolata non potuisse melius a Te scribi. At vero tot tantaque detecta a me sunt, iamque vustata et documenta et argumenta, quae extra Ommem dubitationis aleam

ponunt, Laurentium, Iohannis filium, Harlemensem: professione, non nomine, Coster i. e. aedituum primum momtalium , in venisse artem, typis mobilibus, sed hisce ligneis imprimendi libros. Is vero cum famulum haberet , Iohannem Gensstrisclidum, , montinum; hic ari 3 na quaedam artis huius communicavit, sive agnato, jive

fratri suo, Iohanni Gensfleischio iuniori, qui alias loannes Guttenbergius Hicinide Guttenbergius Argentorati degens ab anno I436. cum sociis varia textam

a mna in hoc genere fecit, sed irrito successu. Postea a.d 14 . mortuo Laurentio, Gensfleischius senior Ucι- ο nam primigeniam spoliavit, sesque montiam contulit,ia et typis furto ablatis a. I ina. ibi imprisit. Albx. Galli Doctrinale et Petri Hispani tractatus logicos. eum videres defectum ligneorum typorum, non sese a li- cuit fundendis corporibus metallicis, quibus deinde inscucta perentur typi. Hi autem pecunia iuraretur, cum soli. Fausto et Ioli. Meldenbachio societatem iniit, quibur, circa annum I 45. eomitem se dedit Gensfleisinius fiou- Or, seu Iohannes Guttenbergius relicta Argentisa. o Huic societati a. I so. ruptae successit satim nova inter solos, Ioli. Faustum et Guttenbergium, et haud diu pos insenit Petrus Schoesterus archeimos, queis, Mnarentur matrices, ut ita ex his fundi postent corpora metalgica, charactere suo infinia Anata. Itaque Lau-,i rentio debentur typi mobiles, mere sculpti, utrique Gem-s fleischiosul ο-fus, Schoeffero merefugi, quales hodiei sunt in usu. Harismum itaque et Moguntia suas habenti, in inventione huius nobilissimae artis partes, Argenuinae, o praeter Gntiquissma tentamina, nihil debetur. f stiro, peritiorum de mea haesententia, labore im X a vin fo

332쪽

ae se adstructa, iudicium sit, adiungo his in schedias

separata excerpta e litteris es. MARI ET TE , auctoris V

ris excellentissimi de gemmis caelatis et clariss. Η vG Nis, bibliothecae Guelpherhta epraefecti. In hac quoque sententia post diligens examen acquievisse clarisswuRDT EI NIvM, litteratissimum Moguntinum et tacite ei subscripsisse poVRNIERIUM et sCHEL ΗΟ

sturum, ex ingulorum litteris probare posum.

Interest sane lectorum, non decim neoteritorum relati-bus, qnas ego ex imis auctoribus primitivis. ostendi aperte

esse visas. Alia quoque, sed ea minoris momenti, adria me possent pluribus locis ad opus Vestrum. Otiostor quippe iam sum ceti Has quidem additiones, quod

aegre iampridem tuli, non transmifit mihi MEER, MAN NVS, gravioribus me dubio negotiis impeditus. An te plures annos doctillimus Lipsiensium Wpographus BuRITΚΟPFlus, meditatus est amplissimam, et caeteris longe adcuratiorem . artis typographicae historuam, quae avide a rei litterariae Ediosis exspecta. tur. Scripta eius, quae huc sperunt varii generis doctissima, infra inemorabo. Pag. a Io3. lin. 28. Marchandi mense Iunio a. t 7s6. mortui Schedis cet. Pag. a I D. Vid. finem f. VI. Praeter hos laud tos viros, emisit quoque IOH. sCHILDE Rus libellum

plagulis duabus constantem, qui inscribitur: Neweyhdas Stratuuet pira gruns und alleis ingen der Eom ne

der Drucher rithmen Eomne, et prodiit Argentorali 1 o. in I. Pag. 2I3I . lin. 23. Primum specimen. Haec, si ad integrum respexeris librum, vera quiadem runt; alioquin praecedere videntur litterae industriuiarum, Pyses fulsis impressae anno I 454. membranae, forma, uti Vulgo dicitur, patente, timpressae, quarum SCHELHORNIus meminit in via. Mooz

333쪽

i Em liHilesten aus der Rires hi in uis tittera tutit Mi. II. VI. num. Ioo. Fausti ex officina cet. Pag. 2333. lin. I 3. redacta.) Haec Biblia vix in Germania reperientur, si Goerlicium, Stuttgardiam: ac Vinariam exceperis. Adscriptus cet. , Pag. 2337. lin. 6. desiisse.) et peste quidem P risiis, mense Augusto ac Septembri anni huius, pedii multa hominum millia abripiente. Vid. Letire s mi Bibliothecaira de Gemue fur Iean Aus, Imprimeur

de myrace, in Diario Belgico, Bibliothέque ras nis inscripto, T . XXXV. pag. seqv. Singui

rem cet.

' Pag. rI38. repertus est aeterum antequam ad alia progrediar, addendi essent hic nonnulli scripto- res de origine Typographiae potissimum tractantes. Hue spectant ; praeter libros in uperioribus citatosa prae reliquis sequentes: MLHELM. ERNEST. TENEE-

diit fordiae a. s o. in 8. Quibus ex numero im- 'e menso scriptorum hoc argumentum tractantium ad- . datur IΟΗ. CHRISTOPH. x ECHERI Programma de i nonnullis artis typographicae memorabilibus. t brugi, I o. Prae eaeteris hic memoranda sunt ciuo scri- i, pia Anglico idiomate seripta, quorum unum hoc titulo est inscriptum: De origis of pristine, in timi fati cr) Die Iubsanta UDr. M i DL ET ON 's distereatum - on the origis of pristing in gland , ca) Mn MEER-i, MANNY account of the 's inuention of thi arι ut m lita, and tu Progressio mena: with occasonat remaris, i and appendis. The secon edition. London 1 7. Prior ii editio prodiit iam anno I 4. Recensetur hie liber

334쪽

est inscriptum: The Origin and Progrest of I ritis

Progressos Printing. ' Thomas Apis, Esq. E. R.

S. F. S. A. and Meper of the Remias in the Tower of London. Ibid. . a. I 8 in . cuius recensio uberior Iegitur in Criticol Mesem a. 3784. my. pag. 3TI. 376. JNec reticendum est, historiam de ortu et progressu Typographiae in elegans Compendium redactam Diue a M. DRNISIo, Bibliothecae Garellianae Vim dobonensis Praefecto, Parte I. der Einisiiung zur

Aucheriume, quae de Bibliographis agit, ibid. a. 1 77. in De Bretthossi instituto, cuius iam supra

mentionem Dei, plura adseruntur in Melisthen Litteratur - curnal a. I 79. Puri. IX. pag. I 8 8. . In euius argumenti coronidem haud ingratum fore arbitramur Leetoribus, si de doctissimi ERE1TROPFii, Typographi Lipsiensis et bibliopolae, comatibus circa artem atque historiam typographicam Paullo integrius disseramus. Ι) Ediclit laudatus Auctor eum praefatione sua: Sonnet aus das von Dro Mnec Hoheit, der Churprim

cimen tanto applausu publico fuit exceptum, ut adeo in Italia, Gallia, Hollandia et Anglia sitos imvenerit aemulatores. Prae caeteris Vero EN SCHE, Divs Harlemi, et Ros ARDus BruXellis, typorum' fusores, nee non FOVGHTIVS, natione Sueeus, tune

temporis typographus Londinensis, imitatis suis gloriati millios Post inventum annos, auctores sese

335쪽

es esse inventi huius, in vulgus dispergere haud dubio tarunt. Veritatis in tesseram praeter B EITΚΟΡFIVM, , qui in subscriptione istius Dramatis iam a I 55. ab eo impressi, noVorum typorum inventum si1bi vindica- a verat, etiam FoVRNIERIus iunior, typographus P l xisiensis, squi exinde novam quoque huius artis me- ehodum excogitaverat, scilicet Breissiopssianae novae methodi principia vetustiori iuncta exhibentem, ) historiam novae artis ingenue prodidit in suo: libxq: Manuel typographique , Parisiis a. 1764. in I a. 'edito, Tomo I. in notis ad pag. so-s3. ubi etiam Ensichediana pariter ac Rosardina arrogata refutantur. Ipse vero ENsCHEDius paullo ante obitum suum, Paucas post controversias cum B EITxoPFIo habutas, in Diario Buschingiano, geographistae Naiaritar tm etc. anni I 76. Scid. XLVIII. inventi partem sibi antea adscitam revocavit, ad praefationem libelli a. i. 17 . a se editi: Haro e Zamaen, provocans, ubi ἡ . imitationem a se factam lubenter confessus est. Caeterum inventi novi aemulatoreS FOVRNIER, ENSCHΕ- DE, Ros ARD et FovGΗT, quum omnes vivis iam

sitit erepti, perspicuum est, non potuisse magis post fata sua amplificando huius artis progressui suas prae- here manus. Germaniam potius intra et extra ortae - aemulationes omnes partim evanuerunt, partim iii statu suo relictae sunt imperfecto. II) In lucem publicam emisit: Ueber den Druch geo raphischer Charten, nebs einer Nigefugim Probe einer duria Buchisucherhuns gestetis undeest caten L L' charse, von Ioh. GotII. Imm. Ereithom. Lips 1 77. in 4. III plagg. Huius scripti edendi V. PRgusCHEN,' Diaconus apud Carolsruhemes, nee non HAASIVS: Basiliensis typorum fusior Cel. Auctori ansam dedere.' Modo laudatus ΡRκvsCHEN Ius cum Η ΑΑsIO nimi- rum communicaverat typos inveniendi modum, quibus mappae geographicae ad instar librorum exseria

lDiuili eo by Socrate

336쪽

Vulgavit a. I 6. parvulo formae octavae scrinior

us geographiques a lasason vis Imprimeura, par Aug. Golti. Pre iam. Carlesrove arm. In S. V. B CHI Gii geographisiam Natarichim annorum I 76. et IITI'huius etiam rei memoria exhibetur. Brettkopsius autem viginti quidem annos ante Preuschenium ea de re cogitans, cum videret, tabulas geographieas aeri incisas pulchritudine aequare neque carius his Videri, inventum suum non amplius persecutus est, Nee perfecit, nec in publicam lucem protraxit. Quum tamen in eo esset, ut specimen laboris Preuschenio Haasiani ederetur, Brettkopifius inventi honorem sibi vindieavit eumque ut tueretur, agrum Lipsien

sem typis suis deseripiunn, ut Haasius Basiliensem, divulgavit. Variis super hoc invento in S. V. Bibschingii geographishm Natarichim istius et sequentis anni agitatis controversiis, Auctor scriptum supra

memoratum edidit et exposuit, quantum in imprumendis mappis geographicis inde ab inventa arte 9 Pographica vario tempore a Variis tentatum sit, rimulque Haasianam mappam recensuit. Caeterum B REITTOPFFIus postea adhuc duo specimina edidit. nimirum a I 7. Das Reicis der Licte ex a. 17 9.

Der Quest vir I iuvistae, inseripta, utraque in sermat via unicuique explicatione unius plagulae adnexa. Hasuius posthaec a. I . maiorem Siciliae tabulam. Nee non a. I 84. duas chartulas Neckeriano opust lor Compte renda etc. adhaerentes composuit; ex quo

tempore uterque Bretthopssius et Haasius rem haud amplius tetigiti Adverrum Bretthopssianum seruptum: Ueber den Druia geographischer Charten apparuit: Grundrisi der Nometri tam Gefclyrite, um. g. Gotia. Pre chen. Basil. ap. IO. Schweighaeuser,in 8. cui minor tabula Basiliensis territorii est asiuncta.

337쪽

. BIBLIOTHECAE HISTOR. LITTERAR. 329

iuncta. Idem quoque scriptum Gallico idiomate prelo exiit. III Porro ab Auctore nostro editum est: Nachritat son der Stemne claratae rei und Schristetesseres, rar lautemne der Enschediphen Schri robe, vo I. G. I. B. 177 . III. plagg. in A. Cujus scripti occasionem praebuit Auctori typorum exemplum in ossicina En-1chediana Harlemiensi fissiorum, quorum in laude nimius est Enschedius neo arbitri periti suffiagium' referre facile poterit. Haec igitur typorum eXempla a Bretthopssio, artifice peritissimo, ad leges artis

examinantur et eum praestantioribus Fova NIERHet BosxEκviLia inter se conseruntur. Additur epitome historica de typoglyphia, seu arte typorum scul

Ptoria, ubi quoque Praecipui eius artinees enume- .rantur ipsiusque artis brevis delineatio adstruitur.

Lel. refellit, opiniones tres sint sequentes. DOMINICI MANNI error, qui in Letione VIorica de prima promulgazione de' Libri in Firmae, I 6 I. in sauritabrum Florentinum, ET NARDO CENNINI,

typoglyphiae auctorem eodem, quo Moguntinos, tempore fuisse autumat. Illum autem seductum esse epigrapho cuiusdam libri a Cenninio a. I II. Florentiae typis a se ipso sculptis atque iussis impressi demonstratur. - Opinio Ios EPHI vER NAZZAE, in Gaiones ra la Catiari, I 78. ubi Ve nagra Concilium mirceburgense pro antiquissimo

338쪽

ή SUPPLEMENTA AD TOMUM III.

Impreta habet ipsique Faustiano Psalterio a I4s .impreta anteponit; eo quod Concilium in hoc Volumine ultimo loco exhibitum ad annum I 453. reseratur. Quae quidem argumentatio et per se vana est et cadit, eum verosimillimum sit, hoc opus intra avnOS I 48 I. et Ig95. demum impresum esse.' Aciquamvis VernaZZa ad P. PACiAUm, Bibliothecarii Ducis Parmensis, in cuius bibliotheca opus extat, effatum recurrat, is tamen in Diario: E Trit dis

c1guio defenditur seque ipse ab huius erroris com sertio liberum declarat. γ Singularis DE ROCHIS, Bruxellensis, opinio Tomo I. des Me tres de Pricam demis. Imperiale et Royale a I 777. inserta. Qui quidem DE ROCIsis in Chronico quodam Ant- verpiensi metrico locum inveniens de Musico quodam Lusi Q cognominato annoque I 3I2. defuncto, Praesertim vero e versiculis his: M was d' ursa divant, Van Sta ien die manseren, die man noch hora antierin - evincere studuit, hunc artem typographicam invenisse e versiculis, qui sane nihil aliud quam allus nem satyrieam continent in musicastrum quendam in cauponis AntWerpiensibus circumfor neum pedibusque miserrimae modulationis suae modum dirigentem. Iam vero etsi haec opinio per se

nullum habeat pretium in historia typographica, tamen Cel. de Rochis varia de primis quasi artis r dimentis tetigit, atque hac ratione inter fontes hi, floriae inventae typographiae locusti sibi vindicavit

hae commentatione, qua lites concitavit in Gallia et Belgio, quibus observationes memorabiles in hae historia a CEL. ΜERCIER aliisque viris in re litteraria versatis sunt prolatae, ad alia quoque artis inmographicae captin pertinentes. Quae omnia in Diario et mit des Ioumaux, 3779. Mens Iun. Pag. 23a-as

339쪽

opffiani scripti pars versatur in delineando matbri opere de artis typographicae inventae historia, cuius

'Hol uniae ungi in Europa zu erforachen, von I. G. L. Brettio . Eryler Theu, welcher die Syle arten unddas Lerne vier entalist. Mit I . K fert eis. Lips. 3784. in A. Hoc Tomo Auctor disquisitionem instituit de rebus nonnullis, quae viam quasi ad typographiam inveniendam monstrarunt. In prima eius 1ectione inquiritur in rationes ac media, ' quorum ope chartarum ludus ab una natione ad alteram sit progressiis tandemque etiam transierit in Germani- am; disseritur porro de modo, 'quo quaelibet haram nationum proprios sibi ludos pedetentim excogitaverit confines quidem archetypo atque communem, ut videtur, a Schacchi ludo ducentes originem. Pari: modo figurae et colores chartarum lusoriarum formam militarem conservant et quatuor humanae vitae status, nimirum eruditorum, militum, opificum et: servorum describunt. Deinde chartarum ludum subii initium seduli XIV. innotuisse Germaniae ratione pro-i habili essicitur, postquam eum per Arabes in Hispa niam atque Italiam ac inde ad vicinas Galliam et t Germaniam translatum fuisse, effecisset. Secunda: festio vecsatur circa argumenta, quibus chartae linteae antiquitas comprobatur. Ordine chrouologico is enarratur, chartam gosilpinam ab Arabibus e Bu-

charia seculo VIII. in Asiam, Africam et Europam

esse introductam, atque ante seculum IX. a GraeciR' . b; - in Germaniam adportatam; Hispanos etiam ab Adici praeter gossipinam chartam nullam Miam confecisse,

340쪽

33x 1 PLEMENTA AD TOMvM III. lItalosque adhuc, sub initium fee. XIV. nulla nisi gossi- espina fuisse usos, eorumque ossicina , quas omnino fotam ante Germanos habuerint, chartarias, faciendis Osolummodo chartis inserviisse; Germanos stidemum circa annum I 39o. Italorum architectorum studio similes machinas prope Norimbergam exstru- h xisse. Iam vero, cum in Archivis Germanicis lintea hcharta iam anno I 3I8. reperiatur, a Vero haud esse . Iabsimile, iam eo tempore chartam linteam et quidem et ope machinarum manualium factam esse in Germania, flquas quidem manuales machinas easdem esse videri, quibus adhue hodie in Hollandia utuntur chartarii, si idque eo magis probari, quod ossicinae chartariae ei in Germania, Gallia et Italia adhuc parum aif- erant ab antiqua ratione contundendi gos ii. His eaecedit narratio de methodo conficiendi chartas per a 'Chinam et Indiam orientalem usitata atque deprimis chartarum signis, praesertim bovino capite et aliis. sFigurae aeri incisae ambarum commentationum illu- fstrationi inserviunt. Tertiam vero opusculi sectio- inem de incisione in lignum, iam, cum haec scribis , .mus, sub prelo esse audimus et a quovis arbitro ii, irum artium perito avide exspectari. iPag. 2I . ad finem 3. XI.) Anno I s. in Cel. l. STtR OBELII feellaneen litterarisium Dialis, Collictione . II. Norisb. edita in R. mai artic. III. C. C. am E N DEVaria a me prolata adcuratiori studio examinavit, quae omnino perpendi merentur, auctorisque pat, entiam hoc in labore summam ob oculos ponunt. Pag. 2142. lin. D. Litterae crustae dicuntur admodum cet.

Ibid. lin. 33. R. Sed nuper celeb. GEORG.woLFGANG. PANEER in der aus hHichen Beschrei hune der illusen Augsburgiscian Augari dem inbec rιmb. a. 178o. is 4. contra omnes testes hanc ipsam editionem penitus fictam esse pronunciavit. Certius est,