Quaestiones Terentianae. Dissertatio ..

21쪽

At vero quaeritur, utrum, ubi clamque cena intra eiunia personis Vaeua est, de contaminationes saeta cogitandum sit, annon qua te aussa in undelium fabulam inquiramus. Intra uertiam it quartam hujus sabulae ruetus III. se enam sine iliabio Seena in personis aeua relieta est, et Donatus

adnotavit ad Eun. III 4 D: bene inventa persona Antipho nis est, cui narret Chaerea, ne unus diu loquatur, ut apud Menandrum, quibus e verbis intellegere lie et Terentium hodio eo AEX emplar Graecum variasse it ex suo ipsius cingenio personam illam addidisse. Etiamsi autem Terentius Antipho

nis personam non induXisset, attamen aetio esset interrupta, nam Chaerea prodiisset in se enam priusquam Spectatoribu Selim esse proste Ssurum nunciatum esset ante hanc seenam nonnulla Xeidisse Vi lentur, quae quidem, qualia fuerint, jam non licet perspicere quia quae praecedunt cenae non X ea sabula, quam potissimum Seeutus est Terentius sumptae Sunt, X Eunucho, Sed eXColae e. Nova Graecorum comoedia eum in rebus domesticis tantum Versaretur, seriis in potuit, quin iunia optime proe ederent Si igitur in tabula ali qua Terentiana argumentum aliquo loe interrumpitur, i quid

agitur, quod eum m0ribus personarum consentire non Videtur, Sanae non erramus statuenda montaminatione. Discimus

quidem ex Donato, eas delphorum comoediae cena8. in quibu len0nis persona agit, e Diphili Commorientibus e Sse assumpta 8 sed Donati Verbis opus jam n0n St, iam subdiae aetionem semper progredi necesse est. id quod ii telo eo plane neglegitur Narrat enim Demea in primo actu, se an disse, filium suum lenonis alieujus portam rupiS8e, at illes Saltriam rapuisse, eonjiceremus igitur, in sequentibus cenis hujus rei mentionem jam non saetum iri, in Vero, quid en-SeS, ne id alterius argumentum maXimam partem in raptione illa Versatur et mirum, metu tertio Geta Xanimatus in See

nam irrumpens dieit, quaerere se dominam ut narret ei vidisse se adoles euntem puellam illam a lenone rapientem. Nonne haec res ter repetitu Victetur languidior esse quam quae a comico Graeeo seripta esse possit Non igitur alli me eredo opinantem contaminationis saetae aussa hane rem ter repetitam SSe. 2

22쪽

In Eunueho sabula idem contendere nobis ieet Prodedit in scenam IV. 1. Dorias, quae per80na ad nodum implicandum vel explicandum nihil alet, nam n0n agit, sed narrat tantum, quae in convivi Thaidis Strathonisque saeta sint.

Pers0nam aliquam quae per Se nulliu in i menti est, quaeque eXtra argumentum est, comici Graeci in comoedias non induXerunt, quare cum ea Scena S, in quibus miles et parasitus agunt, e se Colaee 88umpserit erentius, a stillime intelle gitur Doriae personam inventam Sse a scriptore Latin ut Colaeis denas cum unuehi donSueret. Has tamen persona eum primo obtutu eum argumento non cohaerere sed aliunde a88uriaptas esse intellegamus, longe

aliter res se habet de Charini et Byrrhiae in Andria personis,

quae per totam sabulam procedunt. Scimus quidem ex Donato has personas in Menandri Andria non fuisse, sed negle et hae adnotatione non pote non concedere eas extrin- seeus additas esse, nam ad rem expediendam nihil valent. Quare etiamsi abessent argumentum optime Xpediretur, eum de unius amphili amoribus agatur, hique amore ut laetum habeant exitum 110stra intersit. Demonstravit quidem linius seenas illas exierinthia Terentium esse mutuatum nrgumentis autem quibus usus est hoc adiciam Andr. II. 2 36. Davus Charinum adhortatur ut Chremes amicos exoret ut ipsius ad senem caussam agant Charinus se illud acturum esse promittit, cujus tamen rei jam non sit mentio. Sine dubio senis amistorum auxilio Charinus in Perinthia, quae voluit, impetraverat, in n08tra autem fabula auxilio illo opus non est, eademque de caus8a cum res illa non sit peracta Charini et Byrrhiae personae a Terentio, ut mihi quidem persuasum est, ex Perinthia depromptae sunt. Compluribus comoediis Graecis consarcinatis ejus quam potissimum secutus est Terentius, sabulae argumentum poetae Romano mutandum suisse, optime Videmus ex Eunuchi aet. V.

Fingit enim poeta, ut hi asoni quoque aliqua e parte satisfiat, Gnathonem militi eum Phaedria amicitiam comparantem, quare esse itur ut illi ad haidem aditus pateat Sed

23쪽

quibusnam alassis ommotus concessit illud Phaedria Quia quos saceret sumptus bais Suppeditare non posset. haedriam autem Virum magnis opibus instruetum esse jam inde elue et, quod fratris gratia lenoni puellam eripuit trigintaque minas solvit, idemque Oeent munera illa splendidissima quibus Thaidem donavit. Praeterea autem haedriae pater qui Thaidem ob elicissimos mores nilamaverat, Sine dubi Sumptus ejus tolerasset. Quid igitur militis pecunia pus est 3

Restat ut redamus, hunc eXitum tali modo consormatum eSSe, ne res tragicae eomoediae intermiscerentur. Talia eum non cohaereant eum tot argumento per se indieant sabulam exeompluribus iaeeis conssatam atque c0nsarcinatam esse maximique niat momenti ad cognoscendam eontaminationem. Restant nonnulla quae quamvis minoris momenti sint tamen videntur non 8Se praetereunda. Plautu eum comoediam Graeeam Romanorum moribus maXime accommodaret

titulis qu0que usus est latinis, iis sabulis exceptis quae nominibus pr0priis iugeriptae sunt. Caecilius et Graecos edidit titulos et Latinos, Terentius autem titulos adhibuit mere arae eos, neque injuria, nam pSiu comoediae magis quam Plautinae exemplar Graecum redolent. Neque mirum e St, poetam eum titulum eo moediae indidi SSe, qu0, quam ejtissimum secutus erat sabula Graeca, inScripta erat. Ex titulis igitur sabularum Terentianarum Xeepto hormionis titulo, de qua sabula infra disputabimus, de eontaminatione saetasore nihil videre OSSUIBUS. Ad personarum nomina quod attinet, Terentius maXimam partem sontis Graeci nomina Servavit, neque, quoties alia iis indidit nomina, eur hoc se eerit, perspistere nobis licet Gnathoni in Menandri Colae nomen truthiae erat, Phaedriae

personae in Menandri Eunucho nomen erat Chaerestrato, es. Grauert p. 40. 154. In universum poetae eonite personis talia indiderunt noniina, qualibus earum more atque Onditiones indieabantur, ut adnotavit Donatus ad Ad. . . :is Nomina personarum, in eo moedia dumtaxat, habere debent rationem et etymologiam. Et enim ab Surdum est comicum aperte argumenta contingere

24쪽

Vel nomen personae incongruum dare vel ossicium, quod sit a nomine diversum. Itaque ei tu ianium ordo Vel numerus nominum ab auetoribus e0micis adhibitus est, et a Terentio ipso nomina personis, quamvis hie illi variata sint, hune in modum indita sunt, quare e personarum Terentianarum nominibus nihil coneludere possumus de modo ac ratione quibus poeta Romanus in vertendis sabulus usus est. Si qua aussa adductus nomina variavit, haec fortasse suit, quod, quae adhibuit personarum nomina, Romanis jam fuerunt usitata, quam ob rem cum jam ex Plauti temp0ribus iisdem personis eadem inderentur nomina, Spectante e nominibus ipsis quale os fietum habitura esset persona, intellegere potuerunt.

Majori ortasse usui nobis est ratiocinatio numeri histrio- qmm quibus ad tabulam agendam opus erat. Comoediae Veteri tres histriones suffecerunt, raro tantum quarto opus suit, HUJUS parte choragus useepit, id quod Graeei appellabant παρα- χορηγημα. Argumentum autem novae comoediae eum impli- Catum esset, numerus ille jam non suffecit, quam ob rem Euanthius in commentario supra laudato contendit sabula Spaullatim a quinque aetoribus aetas esse. Dicit enim, ne

imittaS, Hae80, ejus Verba non quadrare ad comoediam Romanam Sed ad novam Graestorum : Sed primo una persona substituta est cantoribus, quae re Spondens alternis choro, locupletavit variavitque remm HS i eam. Tum altera, tum tertia et ad postremumere Stente numero per auctores diverso per 80nae . . . reperta, et paucis Verbis post et ad ultimum qui primarum partium, qui secundarum et tertiarum, qui quartarum atque quintarum actore e S Sent.

Apparet uanthium hoc loe Graecam attingere comoediam, sed bonorum uet0rum fide illa eum protulisse elucet ex ipsius verbis infra nostrae memoriae traditis: de qua eum multa dicenda sint, sat erit tamen vel admonendi

lectori caussa, quod de arte comica Veterum chartis continetur, X ponere.

Diomedes quidem in artis grammaticae libro III. granim.

25쪽

lat. d. . ei I. p. 491 dicit: per Sonae autem diverbiorum sunt duae aut re aut raro quattuor esse debent, ultra augere numerum non licet. Sed non licet aperte dicere quamnam ad comoediam pectent Diomedis verba, sortasse abulam palliatam quali imperatorum

temporibus 1l0rebat, in anim habuit. Ex Euanthii verbis intellegimus in tribus histrionibus comoediam non aequieviSSe, idemque discimus e Plauti Terentiique comoediis. Subintellegendum autem est eandem ei Sonam ab eodem histrione per totam sabulam aetam Sse, aliter autem rem Se habuisse nullo l0e traditur nec Si traditum 8Set, pro Vero accipi poS-set. Ad agendas sabula Terentiana quinque puS St actoribus in Heautontimorumeno et Hecyra fabulis, in h0rmione et delphis sex, in Andria septem, quin etiam unuchus sabula et sibi expetiit actores. i Quam ratiocinationem non non sallere apparet ex tabella quadam, quae inest in codice Vaticano, quaeque pertinet ad Phormionis ΙΙ. . Haec enimia bella non Solum quinque exhibet persona agentes sed etiam Phormionem. s. Sehmidi p. 43. Utut re se habet, Videmus eas fabula quae contaminatae Sunt plures expetere actore quam quae non Sunt contaminatae nec mirum, illa enim sabulae quia perplexo gaudent argumento ad rem SolVendam plure perSona SVel p0tius aetores habere debent, quam quae Simpliciori Sunt argumenti, nam multa illic aguntur quae hic narrantur. Ε mea igitur sententia si quam sabulam plus quam quinque actore eXpOScere Videmus, contaminata est ex compluribus com0ediis Graecis.

Adicere liceat pauca de metris quibus poetae comicius sunt. Comoediae Aristophani inserta erant cantica, nec minus dialogi variis compositi erant metris, sed jam illius temp0ribus cum re publiea magna accepisset detrimenta, chord comminuebatur, paullatimque et cantica et parabasis neglegebantur eaque quae olim in parabas ad populum dicta erant, dicebantur in prologo. Qua de caussa factum est ut Secundum Euanthium, in ea scilicet fabula non m0d0

26쪽

non inducatur chorus Sed ne locus quidem relinquatur choro. Nihilominus Menandri fragmentorum On- nulla metra exhibent lyrica, quibus nictris sine ulla dubitatione cantica vel monodia continebantur, quare Plautus quoque hic illi ni diris jambicis lyrica intermiscuit, Terentiu autem paucis tantum loci exceptis metri usu est ambiei vel trochaicis. Cum igitur sere ubique intra trimetro vel tetrametros versetur, e re metrica de contaminatione nihil p0ssumus

conicere.

Jam vero hucusque nihil antiquius habebamus, quam ut

demonstraremus quid esset contaminatio, quibus nu8Sis Ommoti comici Romani sabula Graesta e in Sarcinassent, Uibus denique rebus contaminatio acta nobis 88et perspicua. Minime quidem ignoro, cauSSarum, qua contaminationen sactam Sse demonstrare contendi, hanc alteramve infirmiorem e88e, quam qua Sola nixi de variatio exemplari Graeco judicare OSSimuS. Nemo autem, etiamsi biter tantuni, quae di8putavimu8, perlegerit, negare poterit, stabulam aliqua in Terentianam, Si inquirentibu nobis contaminationis testimonia cnmpluria eaque gravissima praeSto sunt sabulam dico conglutinando et mutuando a poeta Romano AESSO On Scriptam. Qua commotus ratiocinatione Phormionem coemoediam Terentianam, non unius sabulae Graecae VeStigia prementem sed ex altera aliquid mutuantem Terentium compOSutSSe contendo, jamque in equentibus Sententiam meam Xplanare atque defendere constitui. Sed priusquam ad reni ipsam tranSeamus, breviter quale fabulae argumentum Sit, illuStremus. Chremes, civis Atheniensis, Phaedriae pater, quotanniSin Lemnum insulam se conserebat, ut praedii, quod Nau8i8trata onjux ex parentum hereditate illic habebat, fruetu caperet. Ebrius quondam mulierem illic compressit, filiamque ex ea Suscepit Sed ne res palam seret, Stilponem se nominari mulieri

dixit Magnam igitur vectigalium partem in muliere eju8que

27쪽

familia alenda consumpsit, conjugi autem, quotiescunque Athenas redierat, agrum hac illac de cauSSa fructu non tulisse persuasit Quotannis in Lemnum redien mulieri quae victui opu erant praebebat, cum tamen aliquando in tempore illuc proficisci non p0tuisset, mulier illa Lemnia, quia non habebat, unde viveret Athenas prosecta Si quae8itur Stilponem, quem tamen, minime mirum id quidem, reperire non potuit; nec multo post diem obiit postremum.

Chremes Demiphonis fratris Antiph0ni fili filiam suam tu matrimonium daturus, quo tempore Demipho in Siciliam abiit, profectus est in Lemnum ut filiam illam Athenas

secum duceret. PriuSquam autem abierunt Getam Servum

siliorum magistrum reddiderant Sene8, qui ill0rum Vitam moderaretur atque regeret. Nihilominus mulieris illius m0rtuae filiam in matrimonium duxit Antiph patrique cum rediisset constituit persuadere Virginem illam indotatam ipsis esse cognatam, quam ob rem a judice illam ducere jussu esset, cujus rei testis Phormio parasitu ex8isteret. Demipho pater, Athenas redu factus, indotatam nurum expellere cum Velit, Ph0rmionem, qui Virgini patronuS 8Se dicebatur, arcessi jubet, Xque eo quaerit quaenam patri puellae cum ipsopi 0pinquita suerit uua garrit nugas Ph0rmio etiamsi non credit pater, tamen, quia mundum lege Atheniensium puellasti commissa erat, Se Phormioni, Si eam ducturuS St, daturum 88 triginta minas profitetur. Altera ex parte Chremis filius Phaedria citharistriam adamare coeperat eamque, quae

in lenonis cujusdam manu erat, redimere cupiebat, Sed cum pecunia n0n 8Set, qua data ain tu Suam recipere p08Set manum, maXimo assectus Si dolore Chreme Senex, qui et

ip8 tunc temp0ris Athenas rediit, fratris situm peregrinam puellam duxisse videns atque veritus, ne sagitia sua in Lemno insula commissa palam serent, adhortatur Demiphonem ut, qua p08tulaVerat triginta minas Phormio, et ip8eque hac in re fratrem Se adjuturum esse pollicetur. Pecunia data per S0Stratam nutricem virginem illam ipsius esse filiam e0mperit Chremes, eaque re Demiph0ni nuntiata operam dant Sene ut a Phormi0ne triginta mina recuperent. Phormio

28쪽

autem, cui pecunia illa redimendae citharistria caussa opus est, quique de re jam desperat, a Xim suo gaudi i comperita Geta Phanium, Antiphoni conjugem Chremis esse filiam

furtive susceptam Sene igitur cum magno clam0ro pecUniam a Phormi0ne rep08cant, eumque in iis Sint vocaturi,

hic, ne quid detrimenti capiant Phaedriae res, Nausi Siraiani adv0eat eique quid delicti contraxerit maritus narrat atque quam in rem triginta minas consumere voluerit dicit. Quibus narratis filiis ignoscunt omnes et Phanium in Antiph0nis domo

ut remaneat 0nceditur. Exposito sabulae argumento, comoediae Graecae reliquias fractare nobi liceat, ut, quantum poteSt, VideamUS, qua ra-ii0ne Terentius in conscribenda hac fabula usus sit. Quae reliquiae quamui paucae tantum XStent, anten Omnino HR-lis uerit comoedia Graeca d0cent, aetatem autem tulerunt in Donati ad hanc fabulam commentari SerVnine.

Et primum quidem videmus sabulae Terentianae initium in iisdem rebus versari, atque Ap0llodori. Ad Phorm. I. l. 4enim adnotaVit DonatuS . . . Terentius Apollodorum Sequitur, apud quem legitur in insula Samothracum a certo tempore pueros initiari more Atheniensium, quod, ut in palliata, probandum est magis. dejusdem actu 2, 37 ascripsit Donatus , , Apollodor. Ναλκεις δε συνεμαλι με ολ quorum Verborum quae plane non

intelleguntur, loco eode Anti 'erpensis lectionem exhibet hanc:

'tεθα. Haec quoque lectio non ita ad artis grammaticae leges expre88a est ut pr0r8u intellegi p088it, attamen verba ἀναλκεις, ναογης et συνεπιμελομεδα iisseere videntur ut eredamus Terentii versum fragmento Graee reSpondere. in

Per conjecturam quidem Apollodori verbis modelam adferre 9088emu8, discimus enim e codici Ant verpensis lectione corruptelam imprimi Verbo συνεμαμμωα ine88e, cum tamen toturi locu Sit corruptus, emendati codicum apice tantopere relinqueret, ut nemo it qui pro recta eam habeat. Itaque cum vinelii in lectione tradita acquiescamus, hic enim vir illustrissimus cum eam emendare non Sit ausus, sine dubio de bona vel recta emendatione desperaVit.

29쪽

Deinde laudat Donatus Apollodori comoediam ad Phorm. Ι. 2. 41: Apollod 0ruso in Sorem p Sum nuntium facit, qui dicat, o nuper puellae comam ob luctum

abstulis Se quod Scio mutas Se Terentium ne e X ternis moribus Spectatorem Romanum offenderet. Docet igitur Donatus Terentium fontem Suum paullo VariaSSe.

Ex tribus his Ap0llud ,ri fragmentis videmus, in illius sabula

primum autum ideoque X positionem eadem sui8Se atque apud

Terentium Agitur illic ut in nostra sabula de herili filio,

qui ind0tatam duxit uxorem, de altero adoleScente, qui moribus citharistriae vexatur, cuique pecunia non St, ita illam redimat. X fragmento comoediae Graecae a commentatore ad I 2 3 laudato videmus in Graeca quoque sabula Getam SerVum a Senibus ad ustodiendos regendosque illos relictum e8Se. Apparet deinde ex tertio Appollodori fragment Terentium, etiamsi more Graecos cum Romani commuta Verit, tamen in hac quoque expositionis parte Apollodorum Secutum esse. Quam ob rem dubitandum non est, et Demiphonem et Chremem easdem egisse partes apud poetam Graecum atque apud Romanum. Etenim si res aliter se haberet sine dubio quae mutasset Terentius a Donato vel ab eo, qui primus Apoll0dori verba adjecit, adnotatum fuisset, ut discimus e primo et tertio si agment Graeco. Habemus igitur in Apollodori comoedia personas Terentianas Chremem et Demipho nem, Getam Servum, Antiphonem et Phaedriam senum filios, citharistriam Phaedriae amicam, civem Atticani, Antiphonis c0njugem actam et Phormionem parasitum. Invenimus etiam in comoedia Graeca Chremem in Lemnum insulam prosectum et Demiphonem avarum descriptum, uec minus Xpo Sita sallacias, quibus filii et Phormio senes decipere Student. Fragmenta comoediae Graecae quae ad Phormionis sabulae actum Secundum pertinent, nulla quidem ex Stant, Sed adnotationem habemus Donati quae qualis com0ediae Graecae actio fuerit certiores nos facit. Adnotavit enim Donatus ad Phorm. II. l. bi: Oratorie crimen quod objectum e St,n0 purgavit modo, Sed etiam ad laudem convertit,

30쪽

Praeterea ad ejusdem Scevae versum l. Lindenbrogius attulit Euripidis in Theseo sabula deperdita versus, qui a lutarcho nior. p. 112. d. et Vati Sunt, qu08que Cicero Tusc. 3,l4 29 latine reddidit Sunt autem hi:

Qui versus cum Terentianis miro consentiunt Supra quidem disputavi locos ex Euripide sumptos infirmum praebere argu-nient tim imitationi c0mici Graeci, cum tamen alter in eadem Scena Oeu Sit, quem auctore Seholiasta Terentius ex Apollodor mutuatu AES atque cum totiu Scenae argumentum ade X emplar Graecum compositum videatur esse, non dubito iuversibus Terentianis, qui cum Euripideis consentiunt, Apollodori manum gnOScere. Cum igitur hae in dena Terentium s0ntem Suum Secutum CSSe Videamus, licet colligere denas II 3 et II 4, in quibus Antipho et Phaedria n0bis versantur ante oculos de fortuna Sua deSperante et Geta adolescentes ut sorti sint animo X- hortan8, ab Apollodoro assumpta esse Poetam Graecum aliam ingreSSUIu SSe iam cogitari plane nequit, nam quid meliu8 si ponere potuit quam in scenain mittere adolescente ob patris adventum Summo moerore affecto et Servum ad rem SuSceptam peragendam adhortantem Restat ut credamus Terentium a Scenas omnino non reperisse in fonte Graec Sed

ex Suo ipsius ingenio addidisse, id quod mihi nullo m0dopei Suadetur Arctissime enim cum toto argumento cohaerent et ex intimo sabulae lineamento compositae Sunt, ut demptiSii expositionis magna existeret lacuna. Nam hi in cenis fundamenta jaciuntur totius actioni8, ut carere ii nemo OS- Sit, praeterea autem maximo Sunt commodo ad Spectantium animo commoVendo rerumque Sequentium cupido redden-d08. Minime igitur allimur contendentes in Apollodori comoedia ea fui8Se.