D. Hilarii Pictauorum Episcopi Lucubrationes quotquot extant olim

4쪽

HILARII PICTAVORUM EPISCOPI LUCUBRA

olimper DesErasmumRot .haud medioctibus sudoribus emendane,nunc denuo in γ, Iantissima cura recognitae. Harum catalogum reperies ria hac pagina.

5쪽

Praefatio De Erasmi Roterodami dedicatoria. D. Hilarii Pictauorum episcopi De trinitate libri xii aduersus Amanos-alios haereticos perperam sentientes de filio dei. Eiusdem aduersus Constantium Augustum, Arianae factionis fauto rem Liber iEiusdem ad eundem Ubet rEiusdem aduersus Auxentium Mediolanensem liber i Auxentia epistola apologetica Arianae faetionis. Eiusdem de synodis diuersis aduersus Arianos habitis Iabet εEiusdem ad Apram filiam epistola,sed notha Eius dem ad eandem hymnWssed nothus.

Eiusdem commentarius in euangelium Matthaei. .

Eiusdem commentarii in plerosque psalmos. Index copiosus eruditi cuiusdam additus in omnes libros. Additum erat nobis aliud agentibus , scriptum quoddam,hunc titulam prae se serens,Hilarii de patris de filii unitate:mox comperimus id non esse nouum Hilarii opus, sed thapsodiam studiosi cuiuspiam,partim

quidem e secundo De trinitate libro, sed maxima ex parte e nono consarcinatam, omissis & additis quae libuit, ut satis appareat, eum quisquis hoc ausus est, uoluisse Iecstori facere fucum. Attexuit appem dicem De uariis Christi cognominibus ex autore nescio quo. Nam phrasis plurimu dissonat ab Hilariana. Nos uel in hoc relinquendum duximus,quo perspicuum fiat quid sit titulis credere,nec fine causata

praefatione des omachati Erasimum in eos qui sibi nihil non permititunt in celebrium uirorum monumentis.

6쪽

in aeditionem D. Hilarii Elegiacon.

Vnde redis Hilari Basilea ex urbesed illa

Quae dici potius -μβοχψιλεια potest. Quid tam cultus ades, fueras qui sentus, opacis Abditus hinc tenebris obrutus inde situ Corpore sim nitidus,fim pectore purus oportet: Dent 3 me faciat uestis honesta uirum. Quo porro properas Ad summi praesulis aulam, Aus ice quo nitidus, quo duce tutuS eo. An mihi nulla precor, quando omnibus ille nitelis Virtutum radiat, cura nitoris erit Omnibus ingen 3 Carondit eius amoeni,

Ais adeo genη dotibus ille nitet.

Cuius inaudito uel tantum nomine,notum est Protinus de uera nobilitate genus, Cuius in eloquio,conuietu,moribus actis, Dexteritas omnis,nulla sinisteritas.

Adde quod hunc absens merito symphradmona felix, Imo etiam plusquam Nestora Caesar habet. Quis rutilam dedit hanc uestem,quae textilis auro est A talo ad summum tota capillitium Hane uigil adpositam Alettis cara Frobent Mi dedit eximhs qua solet arte uiris. I felix Hilari non tantum nomine,quando Vere id quod merito dicetis,esse potes.

Hoe est quod dicunt prouesbia prisca, propheta: Nullos honor propria redditur in patria. Gallus apud Gallos squalore situ* iacebam, Nili, minus quam quod nomine dicor,eram. Reddidit ereptum Celebris Basilea nitorem,

Olim Marte ualens, nunc etiam ingenhS. Plus illi quae me superas reuocauit in auras

Debeo quam uitam quae mihi prima de

8쪽

ARGUMENTUM DEI. ERAS NI ROTERO DANI IN LIBRUM SEQUENTEM. Primus hic liber,quanquam postremb scriptus autori,ueluti prologus est in t tum opus: primum ostendens, quibus gradibus mens humana perueniat ad co gnitionem rerum diuinarum: mox explicat argumenta singulorum librorum.

DIVI HILARII PICTA

VORUM EPIsCOPI, DE TRINITATE LIBER PRIMUS.

IR C VNs p rcsANT t mihi proprium hu manae uitae, ac religitiosum officium, quod uela natura manans,uel a prudentium stud is profectum, dignum aliquid hoc concesso tibi ad intelligentiam diuino munere obtineret: multa quidem aderant, quae opinione communi effi/cere utilem ait optandam uitam uidebantur: maxime* ea,quae & nunc, & semper antea p tissima inter mortales habentur,octu fimul at populentia,quod alterum fine altero mali potius materies quam boni esset occasio, quia quies inops prope quoddam uitae ipsius intelligatur esse exilium di opulens inquietudo tanto plus calamitatis afferat, quanto ma rore indignitate hs careat, quae maxime dc optata de quaesita sunt ad uten/dum At haec quidem quanquam in se summa ait optima uitae blandi/menta contineant, tamen non multum uidentur a consiletudine esse belui/nae oblectationis aliena, quibus in saltuosa loca,ac maxime pabulis laeta euagantibus adsit de securitas a labore,& satietas ex pascuis.Nam si hic optimus 3c ab lutissimus uitae humanae usus existimabitur, quiescere dc ab undare: necesse est hunc eundem secundum sui cuiusq; generis sensium nobis atm uniuersis rationis expertibus beluis esse comunem, quibus omni/bus natura ipsa in summa reru copia εἰ securitate famulante, sine cura ha bendi,copia redundat utendi Ac mihi pleri mortalium no ob aliam quidem causam hanc inepte ac beluinae uitae consuetudinem dc respuisse a se, Legentasia ac coarguisse in aliis uidentur,quam quod natura ipsa autore impulsi,indi/gnum homine esse existimauerunt,in officium tantum se uentris 3c inertignatos arbitrari: dc in hanc uitam no ob aliqua praeclari facinori S aut bonae haud tu sis artis stadia esse deductos,aut hanc ipsam uitam non ad aliquem profectu besuine ere esse aeternitatis indultam, ob quam profecto non ambigeretur manus dei in vetui no esse refutandia, cum tantis afflicta angoribus, de tot molestias impeditalese ipsam, ait ipsa inter 1e aetatem a pueritiae ignoratione ut v ad lenecturata oriustis deliramenta consumeret:& idcirco ad aliquas se patientiae de cotinentiae ctio ae

9쪽

E DE TRINITATE

ac placabilitatis uirtutes δc doctrina & opere transtulisse, quod bene agereati intelligere,id demum bene uiuere esse opinabantur. Vitam autem ip/sam non ad mortem tantum ab immortali deo tribui existimandam: cum boni largitoris non esse intelligeretur uiuendi iucundissimum sensium ad tristissimum metum tribuisse moriendi.Et quanΦ non ineptam hanc eorum esse sententiam atq; inutilem existimarem,conscientiam ab omni culpa li/beram coseruare, de omnes humanae uitae molestias uel praeuidere prudenter,uel uitare consulte uel ferre patienter: tamen hi ipsi non satis mihi ido uel ad bene beate* uiuendum autores uidebantur: communia tantum de conuenientia humano sensui doctrinarum praecepta statuentes: quae cum non intelligere beluinum esset, intellecta tamen no agere, ultra beluinae immanitatis esse rabiem uideretur.Festinabat aute animus,stun haec tantum modo agere,quae non egisse,& criminum esset plenu, dc dolorum: sed huc tanti muneris deum parentemo cognoscere, cui se totum ipse deberet,cui

Pra ad q*e famulans nobilitandu se existimabat, ' quem ad omnem spei suae opinio

nem referret: in cuius bonitate inter tantas praesentium negotioru calamistates tanquam tutissimo sibi portu familiarii, requiesceret. Ad hunc igitur uel intelligendum, uel cognoscendia, studio flagrantissimo accendebatur.

Nant plures eorum numerosas incertorum deorum familias introduce/bant,& uirilem ac muliebrem sexum in diuinis naturis agere existimantes, Ortus ac successiones ex diis deorum asserebant. Alij minores ac maiores de differentes pro potestate deos praedicabant: nonnulli nullum omnino deum esse affirmantes, eam tantia quae fortuitis motibus atl concursibus in aliquideXisteret,naturam uenerabantur: plerim uero deum quidem est se opinione publica loquebantur,sed hunc eundem incuriosum rerum hu/manarum ac negligentem pronunciabant: aliqui autem ipsas illas creatu/rarum corporeas, conspicabilesc, formas in elementis terrenis 8c coelestis bus adorabant.Postremo quidam in limulacris hominum, pecundum,uolucrum,ferarum, serpentum, deos suos collocabant, Sc uniuersitatis donibnum ait infinitatis parentem intra angustias metallorum 8c lapita de stis pitum coarctabant.Dignum* iam no erat,autores eos ueritatis existima

re,qui ridicula,& foeda,l irreligiosa se stantes,ipsis illis inanissimarum semientiarum suarum opinionibus dissideret. Sed inter haec animus solicitus,

utili ac necessaria ad cognitionem dei sui uia nitens:cum neq; incuriam decirerum a se conditarum dignam arbitraretur, net naturae potenti ait in corruptae competere sexus deorum, de successiones satorum ait ortorum intelligeret. Porro autem diuinum ec aeternu nihil nisi unum esse dc indisse

rens pro certo habebat, quia id quod sibi ad id quod est autor esset, nihil

necesse est extra se quod sui esset praestantius reliquisse. Atq; ita omnipo/tentiam aeternitatem* non nisi penes unu esse, quia ne i in omnipotentia

ualidius

10쪽

LIBER PRIMUS , 3

oalidius infirmius, uel in aeternitate posterius ante iusue congrueret. In deo autem nihil nisi aeternum potensin esse uenerandum .Haec igitur mul tacin alia eiusmodi mocia animo reputans,incidi in eos libros,quos a Moy/sic atm a prophetis scriptos esse Hebraeoru religio tradebat, in quibus ip/so creatore deo testante de se haec ita continebantu Ego sium qui sum . Etrursium: Haec dices si s Israel, misit me ad uos is qui est. Admiratus sum plane tam absolutam de deo significationem, quae naturae diuinae incom/prehensibilem cognitione aptissimo ad intelligentiam humanam sermone loqueretur. Non enim aliud propria magis deo quam esse intelligitur, quia id ipsium quod est,neque desinentis est aliquando,neque coeptu& id quod incorruptae beatitudinis potestate perpetuum est,no potuit,aut po/tcrit aliquando non es e. Quia diuinum omne neis abolitioni, ne* exor dio obnoxium est, cum in nullo a se dei desit aeternitas, digne hoc lumquod esset ad protestationem incorruptae suae aeternitatis ostendit. Et a hanc quidem infinitatis significationem satis secisse sermo dicentis uidebatur: Ego sum qui cum, sed magnificentiae de uirtutis suae erat a nobis opus intelligendum:nam cum esse ei prophium esset,qui manens semper non etiam aliquando coepisse aeterni k incorrupti dei dignus de se hic rursum auditus est sermo: Qui tenet coetu palmo 8c terram pugillo. Et rursum: Coe .lum mihi thronus est,terra autem scabellum pedum meorum. Quam do/mum mihi aedificabitis, aut quis locus erit requietionis meae, none manus mea fecit haec niuersitas coeli palmo dei tenetur di uniuersitas terra: pu gillo concluditur.Sermo autem dei etiam si ad opinionem religiose intelliligentiae proficit, tamen plus significationis introspectus sensu continet quam exceptuS audita. Nam conclusium palmo coeluin rursum deo thro nus est,ec terra quae pugillo continetur eadem de stabellu pedum eius est, ne in throno ec scabello secundum habitum confidentis protensio speciei

corporeae possit intelligi, cum id quod sibi thronus de scabellu est, rursum ipsa illa infinitas potens palmo ac pugillo apprehendente c5cluderet.Sed

ut in his cunctis originibus creaturam deus intra oc extra ec supereminens ec internus, id est, circunfusus ec infusus in omnia nosceretur, cu de palmo pugillo. continens potestatem naturae exterioris ostenderet, ac thronus bellum substrata esse ut interno exteriora monstrare cum exteriora sua interior insidens ipse rursum exterior interna concluderet. Atq; ita to/tus ipse intra extra* se continens,nem infinitus abesset a cunctis,nel cuncta ei qui infinitus est non inessent.His igitur religiosissimis de deo opinionibus ueri studio detentus animus delectabatur. ιν enim aliud quid dignum esse deo arbitrabatur, quam ita eum ultra intelligentias rerum esse: ut in quantum se ad aliquem praesumptae licet opinionis modum mens in/ finita protenderet, in tantum omnem prosequentis se naturae infinitatem a r. infinitas