Tractatus de balneis Lucensibus Ville & Corsene Matheus de Bendinellis

1쪽

De Balneo Uille. De Minera huim Balnei. ulos qu tonarum.

in hoc Lia tu, contentarum

p. rCap. a De tempore usus huius Aquae. Cap. 3Dereginis seruandis. 1 Cap. 4

De regimine seruando quo ad victum cap. De iuvamres huius balnei ad stomachum. cap. 6 hoc Bal si conueniat sebrientibus. Qq x An h Balneum sit pusicis bonum. Q 6 3An hoc balneum conferat in fluxu ventris. Q Ο Α hec aqua sit bona splenerio. Q H sAn hec aqua conserat idropicis. Q6 o hecaqua ferat id prolem procreanda. Q 6 7 hoc balneum valeat podagrosis. Q. a Anh balaesi esserati scabie diculis pruritu.λ6 9 Vtrum exercitium sit sanitas. io

De Coitu. - e virum illis qui ad h balnea venerunt cornelii vel ventose in incisione positae conueniant. vltima. li Tractatellus de balneo Coctem. i

De iuvamenus ad Epar. De membris generativis. De Potu huius Aquae. cap. γcὸp. 3

2쪽

Incipit Tractatus de Balaris tacensibus. Et primo de Balneo Uille dicendu est.

describere illud in quo considerat s ut inquiescomentatin Cometo secudo ). Primo celi et

insidi. inde cum omnis doctrina et omnis

disciplina ex preexistentiu fiat cognitione: ut inquit PD. i. ste.ὶ accidentia magna prepserat ad cognoscendia vitiiquodque svi ab eodem dicis primo de ala in videndii primo est quom S aqua ista seu oiu3 valneo* exterra manans que stigida est et sicca possit semens seu calida eractu exire. Qua parma dubitatiucula expedita ad reliquassis iquerer dicenda deuenia. t ius dubitationis varie optones repte lut fini variu modu intelligetiu apb na quere . 'Quai: prima suit tibisti.xtrecitat Conciliator problematset4.pam cula Cometo i8.dicetis tale aliditate in aqua indaci a vento cauemas subintrate et suo motustequeti aquas G miscete.que male arbitrate copiossius et lucidius ebaisera sic reprobat c&diator. Di talis caliditas a vento in aquisIduceret subterraneis cumuentus eas no moueat uniformii nee uniformiter essent vide:qo cum nodii fuerit visu3 isSileus a veritate dissonabat. uete a eude udo sic instat. ii aque vento* motibualefierent in quadoco venti deficiat et aqua*caliditas deficeret,ex quo balnea olim calidissimastigida redirent in dicere priori dicto constat absurdius. Uecuda opis fuit cuiusda alterius credetis solaribus radi is aquas imcendi et ad tale caliditatio gradu alterari.Existimabat eni3 scilem aut actu aut potetia in illis oparLQd si esset verum predicta re inconuenietia sequaen et clam estet, aque essent ali qua frigide aliqucalide. Tunc eni3 bm5i aque ebullirentia mi ad estiuii tropicu reuertis cancri stisdissimeque essene cum Ges ipse b: emale tropicu capricornii petes a nobis re mouer. inde si subterlanea concilia inflamarens ex Solis

radio arat poteria erae idae stumina et mare semp ebullirenia r

3쪽

e multo mi cunes sortius agat in xpinquussi remota.

Q Hlia sust opinio Democriti,utrescit Ugolinus oe more catino,imaginatis aquas fieri calidas py suos velocissimos motus,et caluo super lapides illos quos uiuos appellamus:et sunt illi lapides aqvibus scintilla excudis et ut quibus calico/iuic. Duo nepe presupponebat sibi Democritus quop primuerat motus uelocissimus mi iam, secundu3 erat ignis in lapidib'nunsus qui ex potetia Mne uexatus in illis agis feruere illas urgeret. Nec iste Democritus multu aberrabat litet huc uisu no apparuerint aque ita uelociter mole calidissime,nec lapis quis uiuus fuerit reptus quino alceratus ab extrinsecostae aquas alteret ad titualiditatis gradu. Quarta opis memorabilis ruit illius Cociliatoris excellctissimi Tristotcimitatis,qui ponit no motu i up lapides aut igne incluso aquas calesceresed illaru transitu se sulfureas ac alias mincras calidas que potetissime aquas Irtranseutes igni/nt. Colligistratus sentetia ab Anistotelexblematii allegata plicula pr vlamate io. ubi aBalnea appellat sacerrima:eo quod et sacerrimis stantvillarescin et stamnia. Noboras etia ab attristoteletnii'uiri opinio in defensu et sensato dicente Phos antiquos volitisse aqua esse tale qualis traseat y diucisa loca Terre: calo , set igis si s loca sulfurea calidissima transeat. 'Patet igithrolefactionis modiis ex dictismec est in eo cxcitandii ta Phim conciliatoris testinionio. ll is uisis surrexerui nonulli 'liboete carminibus suis affirmatas loca pliculana pliculares incitus producete ut pliculariu sydem quocum opere nature remoto inferioris. Dicut isti bet balnea et alia no cosurgere calida sulfure aut alio. Sed quia ad illa*duceda sydem ali duaita influut sumi et oipotentis Dei mistricordia. Nec mirii sit hos errare:acciditin.illis aut et causam generit ignorantia auxex ingenii sui stoliditate,qui no cossiderates cani formali in et materias e cuiuslib3 copositi Σdposita sinsula ab efficienti ci lata aliis causis ex lusis enunciauere. Nullus uirib nega vit astra et celum est inferiora norducere cu3 oiu3 mudanopoliatis ex illis caustis. sollisistat stia ab dristotele inc

4쪽

tbeon priminia ora totus iste mundiis rontiguus est litionibus superioribus:τt inde rota eius virilis gubernetur. Idem et cur tulit ir. vi ,etapbisicei bi inqui tinciolus celi est ca gnationis et cormptionis in inserioribus. Ide re heriar scdo de gnatione ubi dicit. Sorusceti in aliquo circulo generat et corrumpit. Potest et hoc idem ratione persuaderi: nam si telum et sydera piat boles ad extrancos effectus adduceretu3terutet diuersa alia in diuersis locis causaret sed polliunt mimu3 iuxta illud.Volente ducut nolente trabuzergo et poterat secundu.sed hoc nullo modo tacere valet materiali ca et sormali remota.Dicas ago * cocordatia nature inferioris cunatura supiori mixto; otu ei ductiva:τt in fine sibi de gnatione dicis ab Tristotele. Sed qr possiet ulterius aliquis hositare quomo sub terra tale sulsor xducas. Est stiendu s subterra due materie a superioribus eleuans ex quam una calida et sicca sulfur 9 similia iiiit Ex alia vero que frigida e et mi, da Gnulla alia generans sicut argetu viuu plumbu et similiaur fiunt determinata ex determinatis,et oia ex uno,ut prinio dr apoisico*. Quibus sub terra productis si contingae aqua p illa loca trasire exit serues mineram illam naturam exportas:etqr illa loca noua colinuc 'ducut sulfura: ita cotinuelabis aquaecalida.nec pona via inities aqua illa subterranei eo in ivbet oro* libro fueritiussicieter declaratu a s do. Et bec quantum ad aque caliditate dicta sufficiant.

Capitulum secundum dentinera huius balnei

ito G clarato modo caliditatis huius aque

reliquu est 6 minera illius loqui xcuius notitia uniuersa egro* coseretia dependetulco illa ignorata pecuniam et sanitatis detrimeta sequens. Et sicut impossibile e medicu egrualique curare nisi egritudine sciuiae ita impossibile erit medicu ex balneis bonore acquirere nisi ritinera illius precognouerit.Et in difficillimii sit p sublimationes mineras balneop integre et psectepcipere huius tr dede notitie intra alios Ugobnu o mole catino balneis otitnia familiarissima tella presuppon in Diat iste ma sta ua

5쪽

s dedalneis inbuius balnei mineta est ferri simpluirenquo Grapto nulla. alio* mineraliu natura vel qualitas secum iungis. Jnec aliter ferrea et saporc dulcis ac colore plucida est, 'ac si cuiustuque fontis aqua clarissima in ea ex licto seruo stilo videres. Nec citrein calore multu et cedes nec tepida,sed ex oono magni mi taliter se by* nee a sapore odore aut Miniore aliquis bibentiuvexas,bibis in et sine nocumcto aliquo tolletas.Sed qr posset alius dubitare ex dictis supius: videt cussit a sulfure calefacta dre i more et odore illi 'no retineat

Pui rudes * postib aqua calidissima a sulfure recedit p terra

et fari minera traiinquibus frigidior reddis ac a sulfuris se. tore et sapore nitidas:atm ita cadit in balneu nitida et lucida. Viso igis in terrea sit simpliciter sciendu est in serri qualita, res illa cocomitans licet in ea debiliores sint it; in ipsius ferri substaliaetu ergo Fin Huicena scbo canone ferru stigidu sit let siccu et in eo lli stiplicitas multa dicamus ius aquc proin lprietate esse inirigidare exiccare et Ilipticare:licet in veritate trigiditas virtuali syp aque caliditatc actuale et tua siccitasi 2 aque bumiditate. modica sit. Et ideoqrno est actualiter

titultu calida:et ut dictu est est infrigidas aliquam appqui icu B in bac aqua se balneatra stomaci sui frigiditate vi illi re isstat infrigidationi qua caul atiet ut magis sibi; iat mugat inora introitus t illo stoma suu ex aliquo ungueto* stoma stu calefacientiu. Est re in bac aqua in minori gradu siccitas b frigiditas ta duo. Primo Pp aque humiditate naturalemmo or no est valde serrea:et expientia docilit hec nullo mo iccat:scd potius humectat:et exiccata inebra madefacit:G etia3 stiplicitate aliqua a feno: ut allegato capitulo legis:qua lmediante relaxatis inebris ab dumido non est pa* proiicua. studem est opationis:quapppatiises potius illo utansole vi .eto. b.3o.lteri 'cit icteduc qi dii alius hoc balneo vlis: ei' iuuamcta no dene pii piunc:s3 post reditu3 domu debito seruato regimie meli' mostras:tuc.nna refocillata ibin ptra morbos maluerit: patefacit Dis visis db3 est mo dc Ne pue

6쪽

capitulimi tertia de tempore bustae a lucio Uetitur vitenus quo Nescii qua parte anni de Rad hec balnea gentes ire:et aliquibus visum est aurumnali xtae venicdum:putatibus tunc balnea fore visitanda:ως natura tam qualitata flutum eb futuri bremis venietis auxilio indigeat. Nonulli vero alitcr et melius co sitantes dimunt uernali evenienda et hoc dictu quibusdarationibus sulciunt:que positis certis notadis inferius adducent. Notandu3 Q ver aliter a medicis et aliter ab astrologis Distingu E. Voluit Ruicena ver esst lepus illud in quo niues

aditibuscadunt:qd dicta est satis dubiurna ai3 niues in diuersis tepotibus etptibus anni sivi molescadatrita in niuem

fis anni ipibus ab illis cadis et lizeflant ii inomineum venie osoretiposset aliquis de mense ianuaris ad dic balneu venire:qbp3 si c dies forent meridionales. te exhoc dicto Huicene possemus dicere emto qnm ver ipsu3 Rederenio notu estissi de mense ausum aut leptembris ningeret. 2lliteret melius astronomi de ipso putat Dicut iri anna solare3 inquanior quartas diuidi:et uniculis quarte tria una3odiaci attribuunt:que signa duodecim sunt: videlicet. Mnes:Tauriiseraemini: sacer: 1eo: Virgo: Σibra: Dcorpio vagittarius: capricinnus: Aquarius:Pisces.s acta igitur hac diuisione tin durabit unuquodcv quadiu sol motu suo naturali tria dictis stgnis peragrauerit. Dicatur sis ci icon problemata comento nono et cum Dalr iliato me cevcrincipe ea die et bora qua sol primu enetis grada intrat: ratindonec ipsius arietis tauri ac gemino signa regerit:& ut melius amici mei intelligat:qrboc anno. rasa. olintrauit ariete undecima die martii durabit vervis ad undecimam iunii sitne oubio.Erasin erit ab undeci ma iunii vim ad undecima septebris:eod modo dicas diuidedo de et breme. Notanda sobo Q cuni una extremu sapiat natura alterius extremimullus admiretur:ssi dixi ver duram vim ad τndecima iunii:tunc est etiamni3estatis natura s

putiet cotraxeritaDispositisadrones addiuendas pro sic

7쪽

m4 oris debcinuoquerere ina tan cratissima vel temperamento propinqua: in aut in buiusmodi ergo hoc balneiae re magis couenit. aior huius ronis est claraeeo in natura noci.st Ua in quo fit no sit excedens in caloreaut stigore. Minor vero est Aulaene secuta primi cap. de naturis thou et Calenirertinalsoni inop cometolo. Ste est Queniens hoc ins imi anguis gnatione uia G initare ad sanguine. ut seda primi cap.demutatione talux aeris: ius oppositii sacst Autunus Q in cnguis snationi sit Mnmt in quo decens est corpa Ma disponere ut se ab euntudinibus presentent. Tale aut ipsest veretn6autunus: sicut inquit Avicenna quarta primi capitulo de regulis coibus v mi tui et solutioni ventiis et primo Cantico* in textu illo. coruus indigetllaec erae sitia tabes ab Dipocrate sexta Tassori stilo. auibuscum nobotomia aut ari se stobotomare aut farniacia dare.nciaior

etia butus sede ronis est ora:na et balnea corpa irra purgant:

ipibus alteratis multu vel dispora debem' om et raresacta possent notabilia nocuinta conm-:sicut colligi pol or illo afforisimo quarte nicule. scinred cane et ante canem famiacie sunt moleste. cum aut in tuno quadriv dies sunt ventosi et pluuiosi quadom stiaruqnadom calidi:vt dicit Huicenna cap. de pulsu tempoΣ 'multinin illo me possent corm nia ledere et catarros malos excitare ex tali die; diuersitate. ut os ab allinasore cap. est Us malu et replens capita furnultatib'sicut ducimis quarto colliget capitulo ος signis est

8쪽

nidinid futuram:4 dicta et alia nocuinta tye veris is eiure.

Notadu* licet bec oia canonice bene dicta sucrint rii ta bui' iniue nobilitatem et tepiditatem sua no solu3 valet tri veris sed peroptima est toto estatis toe:et iudicio meo quate intensiores essent calores tanto melior esset. et precipue si aliquis ipsam bibere indigeret, qr in dicto tri et p nidorem et y inse. rius irrelius operat a Solis estir,velut magis digesta et acco incta:nec taliter alterat corpora in forma balneationis *quis debeat retolutioncm aliqua ex illo timere. α ruod totum proue nil ex dono glorioli et omnipotentis Uci. et

Capitolii quartum de regulis sentandis.

Valeriuobos in loco resule seruaue sui I vlu illius poncnde lunt:ne cotingat ciror regimine nialo: deinde

vi agete disposito adagoedia et patiete disposito ad patiendii fiat psecta actio. Tum ne medico aliqile3 ad hoc balneu3 mi iteti experimen tu fuisse sallax improperet cit no suerit a patiente bene applicatu. et rima iste Hegula sit ista. Qui intentat hoc da inco uti lint prius purgari saltem uniuersalibus acuationἰdus: cro regule cit hec anam aut isti tales intendunt hoc balneum intrare M a matri: dispositionusuo*membro*:aut salolacii: sippprima euacuadi sunt ne mores a balneo mori ad illo* lesa inebra currat et nugis ledaiae,seu difficilior stat dispositio ex putia bu mo* in corpe. ii py secundu etia purgari debent ne aqua ista eo dumores moueat et forte iii putrido elast ponati unde rebres orianc. Euacuens et necessario quicum ad bec balnea ventutiet saltem py boc qui di magna sit loci buius animitas fere oeo ad victus intemperatia urget: tu qr nitrabili bec aqua appetitu excitat. Ut vero queras quis Dumo;: euacua dires eas negiri rct ratio est corcu boc baliam ex rone sarinaque sit inirigidationis*ductivum posset pri prer docilegina frenuni natum exire et sebres facere sicut in hoc loco vitum est sepill me.

3ntelligenti etiam patet quod tam ratione seni sitiam Muccolare non assimius et cetera.

9쪽

Deoinda regula est bee.*imituri De balneu3 ipsum intrem

risidiori bora diei et scipue si fuerit *ς niagni estus: m cst . quia in illa bora diei frigidiori minus corpora resoluuntur, et langiori tempore pollunt in illo stare. Intrent igitur balnuum iuna ortum Golis vel illitis occasum et cetera. Tertia regula est hec.3ntraturi hoc balneu prius habeat veristris bene is,si possunt urinet et expuat:nitio est bra qr mundato corpe a titynuis facilius tolleras et meli ldubio opumaria regula Aduertant illi qui doc balneu3 intrant ne prius in illo intrauerint scabiost aut leprosi: eo quod illud quod tan tur a corrupto comimpitur vel aptum est corrumpi: unde .smillima corpora possent illa eadem nocumenta lucrari, cum scabies et lepra sint de numero eorum que inficiunt atactam tes: ut secunda primi dicitur ab H uicenna. Quinta regula est cQui utuntur hoc balneo maneant in eo vi v ad aduentum debilitatis ex lusiue, idest donec sciitiant lis aliqualiter inanitos Et ut tempus egrediendi melius da beatur. Est sciendum et cum vident patiens carnes digitorrum manus factas crispas et vacuas tunc debet exire. Et signum est in illo loco samiliare struatum .et cetera. E ma regula. Qui tuerit balneatus in exitu ex balneo dum domum vadit totum corpus suum bcnecooperiat et presipuc caput,ne aliquod nocumentum incurrat ex aere. Geptima regula est. Cum balneatus domi fuerit lectum in Medias calefactu3 et bene cooperiai:quia egredies aliqua aquositas curanea in balneo acquisita.Et si queratur an ille debeat

dormire,dico * siosed se modicum t=s:et ratio est qr per somnum buuismodi non multum prolixum cessabit resolutio:cusomnus trabat a circunserentia ad centrum deinde p somnu3 restaurabulis spiritus a balneo fatigati:quibus resectis aufere rarussitudo. Contrarium huius faceret somnus prolixureup talem somnum in corpore resoluto fieret humorum agitatio et maior instimatio membrorum:τppotest colligi ex illo afforismo 3pocratis. Somnus S msilia utram et cetera. Octaua resula sit c. et Mei balneatus balatani enueritis

10쪽

llatim commendat sed prius aliqualiter deambulat et se exerceam ratio est quia per tale excrcitiu3 vapores et ventositates alique a calore balnei excitate vel generate insensibiliter rei soluentur aut exibunt. Si vero talis esset ita debilis ut se excrcere non possiet fiant ei fricationes. Post tale vero exercitium capiant laudabilem cibum et in conuenienti uuantitate. Unde tamen recordor ne post exitum a dicto balneo aliquis

audeat stigidam aquam bibere priapter nocumenta que poni sent inineruis causare. Ut patet intelligenti. Mona regula sit hec. Qiii hoc balneo utuntur non intrent boc balneum post alsumptum tibiim nisi adminus per sex borasne ex potentia cibi in stomaco fiat in epate opilatio siclit faciliter fieri posset Elicis hec regula ab Huicenna septima quar ti Tractam quarto Capitulo secundo. cima et vltima regula est hec. Si quis bibent aquam huius balnei in die illa non dormiat nec sedeat multum: sed sit tota die in continuis exercitiis. Quia cum hec aqua expulsio ne indigeat et per somnum superfluitates retinean ellet intentionis medico; contrari M. S tem cum diurnus somnus sit frigida* et initanim discrassam productivus: ut dicis tertia primi:ex potentia alicuius residui aque posset in co renostro aliqua egritudinem de nouo causare: sicut esse pollet tatarrus,oculo* lacbrima,aut neruorum mollificatio.et cetera.

cipitulusquintid de regimine seniado quo ad victui.

Q Uia fuisset nimius Ilixus si p regulas struandas su

perius positas omnia illa que in sex rebu' no natur,libus totinens ad luxissem:ideo ne sim diminutus imo in hoc capidota illa cogregare:vt oebito regimie seruato in mo uiuem valeat venientes amplissimu3 fruitu expor inciscienda priores nonales esses .i aer motiisetcuies nus et vigili inanitio et repletio:ab, et potus et acclinia ala. Et iste res ditans no naturales qr ex debito vel indebito eam occursu corpori nostro aduenit ianitas vel egritudo: ut tertio