Inscriptiones plenae de officiis quas Adam Mosconi p.p. praeclaris hominibus variatim dicavit in obsequii tesseram

241쪽

sitae sunt, dum floretis ingenio. Vestrae sapientiae est veram laudem in una Virtute positam existimare. Plura itaque sunt quae Vobis debeo, dum illustri, incogitatoque munere me decorastis : Acquum CSt ut Vobis quas re ViX, aut ne vix quidem reserre possum, Verbis saltem gratias agam, agamque dum ViVam : aequum est inquam ut vestris beneficiis publice Ornatus ,

grati animi publicum aliquod pignus deponam.

Faxit. Deus Optimus maxirnus , ut uberiores , Iautioresque tructus in publicis vestris Academus Commoda m3turem , magnamque omnibus

in rebus Vestrae dignitatis rationem habeam. Et ne defraudetur Spes , quam de me concepistis , omni mea gratia, studioque, de Vestra re nitar, vestraeque VOIuntati serviam . Accipite ergo amplissimi bonarum artium cultores , benigneque accipere dignamini primum hocce specimen tenue utcumque industriae meae in nOVO meo ORficio , ac pro prima disceptatioue, eloquentiae eneomium accipite, non intra musaei otia politum,. sed vagando cogitatum, pestivis Consectis. Et quoniam sic jubent hujusce Venerandae ACais demisse Ieges , &. usus, Vestraque id a me postulat expectatio A. o. intra moenia Vestrae hemnignitatis audax , vires jam jam experiar . Moderatricem animorum eloquentiam, SULmet armis, hoc est verbis exagitari a quampIurimis oblocutoribus , vetus ne est illius infor- tuuium nec dicam, an encomtum, Academici

242쪽

Sapientissimi 8 Nulla Respublica, si felicitatem

humanam philosophico sensu eXtimamus, feliciores homines pretestat, quam Respublica eloquentium Litteratorum. Quid enim c rogo vos θ fastidiosissimis semper, & hoc' p esertim aetatis, ingeniis hominum accomodatius Occurrere potest, quam lenitudo politioris facundiae , qua dulcescat, vel saltem mitescat acerbilitas sapientiae, primoribus praesertim rudiorum tyronibus labris, dum primis rudimentorum corticibus adhuc haerent Τ Litteris nihil est uberius; omnibus in nationibus vigent, nec jucundius quidquam est sapientibus , quam sermo litterarum . Sunt qui totum diem Ciceronis lectione consumunt; & si

pro viribus Iabor, ac spatium esset mihi, nihil tam foret optandum, sed studiorum Vacationem habet valetudo. Una eloquentium est ars, quae coloribus suis urbanam appingit elegantiam agresti: Philosophiae , & reliquis disciplinis

severioribus , allinit artificiosum decorem. Id Peracute conjectaverant perspicacissima terrarum orbis ingenia, & primaria. inter supiente4 Or cula, ideoque ad doctrinarum monumenta Sua rum inagis magisque celebranda, visum illis est per artis eloquentiae aucupium conquirere . Sapientissimi quoque viri non dubitarunt eidem facultati debitum confiteri, quod sciunt, quae facultas quandoquidem , ornatu suo, Velut litterario mundo, scientiam omnem convestit , iuomnis amorem studiumque Scientiae, Omnes in,

243쪽

geniorum curas inflammat. Quapropter si quispiam opportunitatem sibi factam arripiet quaerendi ex me, quid sit, quod aures humanae ornatu Verborum tantopere capiuntur: Imprimis hujuscemodi Veritas eXperimento satis obvio Comprobatur ἔ quod si praeterea subit animum cupiditas explorandi , quantum eIOquentiae facultati , non .oratores solum , sed reliqui cujuscumque generis Sapientes debent, in hunc fere modum breviter ratiocinando rem exequar. Atque ut initium sumam ab eo, qui facile primas omniurn partes obtinuit; Plato divinus matronalem Philosophiae suae graVitatem , tanta FPecie, pompa que Verborum coloravit, ut ipsam pene Rhetoricam ab eo doctam Philosophari credideris . Certe quicumque ejus pervolutandis ope- Titius Suam Operam navat, fatetur protinus Philosophicae mentis aciem apud aliquos exuccis,& avaris vertiis vibrantem acumina sua , Velut in arcto miserrime laborare, apud Ρlatonem v ro per amplissima eloquentium spatia quasi magnifice triumphantem incedere; in illis enim disseritSSimae sapientiae viridariis , nihil non noridum lcgitur, nihil non amoenum, nihil non Iiberale. Et esto prae cunctis veI itIud de Platone antiquitus diciatum, & jactatum Vulgus ,

eurri non diuina tantum , sed tam divine locutum , Ut Si quando summus Iupiter Verba prO- tulisset humana, prolaturus Platonica Censeretur ; vel illud sane ab Augustino de eodem

244쪽

ΡΙatone amrmatum et lia locutus est Plato, ut quaecumque diceret, magna fierent ; ea locutus est, ut quomodoque diceret parva non fierente Platonem Cicero vehementer auctorem sequebatur. Platoni proximus honores Aristoteles attigit. Quis ignorat , hunc in dicendo, scribe cidoque aureo flumini comparatum a Tullio, &jure quidem, ac merito . Quid referam hic

Τheophrastum, qui quam luculenter, quam laute, quam prorsus Rhetorice Philosophum egerit, ipsum ejus nomen edicit; ex quadam enim loquendi divinitate, gi ece I eophrastus est dictus . Quid Zenonem, qui licet per crudelem indolentiam Iapidescere mortalium corda praeciperet, a tificio tamen delicate , suaviterque scri hendi , stoicum plane stuporem cxcussit. Quid referam

Solonem , Eudoxurn , Empedoclem, Aristippum

Cyrenensem, aliosque Graecos Complures, qui ad vegetandos ingeniorum suorum foetus , non inane , aut indignum Censuerunt humaniores littera turpe fontes in sacrum Philosophiae studium deducere, ut & speciem illa habere tantam videretur, quantam Religionem. Verum cum jam praeclarissima G Cae sa- , pientiae lumina usque adeo noVerimuS, non est, quod diutius peregriner ad externa , quin oratio mea prolixa habeatur . En vobis Lucretius , qui Philosophiam metro complexus est, &perinde quasi parum pulchritudinis soluta prae-Seferret oratio , omnii us Poetarum lepori Lus .

245쪽

volumen suum excoluit. Mirum quantum iucunditatis infundat illius Voluminis lectio, ubi ad modulamen Apollinis, & Musarum Philosophi-Cum argumentum serio Iudit Philosophia, & legentium curiositas, reclusis natu e Obstrusioris arcanis , suis dudum tormentis fruitur . Utinamndn ille foret Epicuro tam addictus assecla, talii juratus t eo proinde minus erit illi Iaudis fideique tribuendum , quo ipse Epicuro, atque Epicureis suis plus trihuit. En vobis Cornelius Celsus, qui summa st Ii munditie lautitiaque, mori orum tabem, Sordesque pertractat. En alii denique virtute maximi, numero ferme infiniti, quos libens equidem, si per otium Vacaret ,

Nutic singulos recenserem: quamquam nec Si vacaret re Censere forsitan oporteret, audire enim

quosdam eloquentiae nostr adversarios mihi in aurem insusurantes jam videor . Confitemur ultro profanam sapientiam, quae dici sapientius posset superba ignorantia, atque stultitia, ex Oratorum thesauriS mutuari non nullum decorem, unde ad hominum ingenium, geniumque se fingat. Illa doctrina, quae vera Sapientia est, & a sui institutoris , atque instituti nomine Theologia Vocatur, quam herae , quam Sapienter , hujusmodi se calamistris , & adulteri-DO fuco , aduIterari non patitur . O malignas ,

O nigras animas , quas in tam absurda deliramenta , CAECUS IiVOr praecipitat i Ita ne vero ab Oratorum concinnitate longe abhorret scientia

246쪽

sacra , qua nihil fieri nobilius potest, ornatius nihil, nihilque speciosius Provoco ad sacrae scientiae Prosessores. doetissimos, & indiscrimia natim appello, Vel quos Graeca, vel quos Latia, na in Catholicae Fidei firmamenta formarunt ;horum C Odices , cum sagaci prudentum Iectorum judicio producantur & nostram , i Opinor, controversiam definient. Praesto sunt Ambrosius Chrysostomus , Augustipus , Tertullianus , M- Elangenus , Hieronymus, Basilius , Cyprianus εChrysologus έ Paulinus , aliaque Praecipue caputa sapientissima ue quae FVOS acuerunt Calamos , in. haeresum maIignitatem in proterviam vitiorum et rogentur quicumque in hos Coelestis Doctrinae torrentes, Sua ingurgitaverunt' ingenia;

rogenturi. quid sibi sapiat Ambrosii Iectio , quid Cinysostoini, quid Augustiui, quid Hieronymi,

quid Nagiangeni, quid caeterorum. nonne quot sunt uno ore SuCclamabunt et esse eloquentia sua praestantissimos I Ad, tantam auctoritatem siquid accedere potest aliquid ex Historia Divina desumptum accedat. -Vulgatum est apud omnes quam mirum In modum Iudith illa masculae fortitudinis mulieri, i cum Silii faciem cunctis Veneribus i ii exitium Holophernis ornavit adventitia , & fucata pulcritudine, ingenitam , ac nativam evicerit suoque: praesignificarit exemplo , VLI ipsam Venerem generosis , & gratidia m. Iientibus animis , fieri posse pudicam & ma lialem . Sic enim vero suas sibi veneres pudi-

247쪽

eas, S martiales, sacri Doctores Parant, a quiatius comptae orationis decor OrnatuSque totus, non .ad ludicram Speciem, sed ad strenuam pugnam , & insignem Victoriam disponuntur. Quid cle Pauli nunc Epistolis , & eloquentia , dum nihil, poenitus loqui religio mihi est, ut hrevi

veruorum ductu , Vobis delineatam eloquentiam Praebeam . Praeclara Sunt a Veteribus tradita litteris, nec a me iugiunt societatum multarum Praecepta. Una tantum mecum accedite intentis animis , Academici Sapientissimi. ΕΙeganter Socrates parturientibus ingeniis se obstetricem agere dicebat, semperque laudabiles habiti sunt, qui egregios eruditorum conatus quavis ratione promovere iisdemque opitulari studuerunt. Cumque autem Speculum feracissimum impleverit Rempublicam literariam Voluminibus,, quae iudies prodiere; qui tamen hodie recta rem reputant via , conqueruntur, praeter fabularum , acquisquiliarum: vernaculos libros , quae aurem plebejam captant, mulcentque; praeter tot. compendia quibus nunc. satis . sapere se Credunt

multi, dum Iaborem ipsos sontes adcundi suti-terfugiunx ; denique praetex illa, quae, faciunt utcumque harbara & jejuna ; praeter haec .inquam, Paucos eo. tunc Solidioris elegaritiorisque eruditionis libri ty pis .committebantur .. Iuterea tamen non ex . eos proVeniebat, quod jam excellentium ingeniorum pene affecta esset natura maxime in iis partibus, ubi quondam Ion-

248쪽

ge lateque regnabat eruditio, quemadmodum alibi injuria creditur, Vecum quia Iaborabatur impensis , aliisque libros edendi dissicultatibus , cum quibus elegantiora studia , illic praesertim

conflictabantur . Nunc vero Doctiorum ingenia fatiscunt, non otiantur, & ulteriorem arcanOrum reconditioris studii perquisitionem tantum non negligunt, ac abiiciunt, spe alios suis vigiliis juvandi. Hi ne ipsae bonae litterae artesque ingenuae non pallent languentque. Quantum ad vos O. A. attinet , tantam esse institutae Academiae vestrae dignitatem, utilitatemque cognosco , ut nec ad naturae momenta explorauda , nec ad artes praestantissimas numeris Omnibus absolvendas quippiam fieri Florentiae potuerit , aut utilius , aut illustrius . Vestrorum PraeCC-ptorum memoria me stimulat, ut CRVCam ne Studia litterarum vel minimum intermittam . Sed redeamus ad prima , & longe felicius imperare eloquentiam noverimus. Oratores enim , S imperant, quod amantur, & amantur quod imperant. Optimatum Imperia Oratorum imminent et optimorum imperia Oratorum suadent, &monent: trahunt illa nolentem, quem ista vo-Ientem ducunt; iIIa obsistendo libertati compeIIunt, & cogunt; ista obsecundando rationi, edocent , monent, atque mOVent . SoIvitur quis in fatuam nimis hetitiam 8 velit Eloquentia, modo in tristitiam compressum videbis . Triqtatur

quis , & vultum ducit gravi dolore Τ Eloquun-

249쪽

tia serenante ridebit. Haec pietatem extundit Ilaec exprimit delicias; haec foemineae Commiserationis dissuentes in lacrymas venas in virilem constantiam edurat, & sistit, ac pati eventus rerum atrociores docet. Ο itaque florentissima eloquentium copia i o speciosam eloquentiam lo sermonis venustatem , o dignitatem l Quantam tibi gratiam liabere par est univerSum Coetum Litteratorum i Te omnes doctrinarum ordine S , modo reponere velint ossicium, amplissime de se meritam, & fateantur, & Venerentur OPO tet ; siquidem tu cultores illos frequentes , ac Studiosos conciIias , atque Gymnasia auditorum corona nobilitas. Quid ni haec prohem' Stylus Iaudatur a doctis, semperque usui litterae nobis

At quoniam ad oratores attinet ars henedicendi st3li varietatem hic milii adamussim explicare juvat. l 'artitur ergo in simplicem, siablimem , ac temper aliam. Tertius est ille amplus , copiosus , glaViS , ornatus , in quo Profecto vis maxima est. Hic eSi enim cujus Orn tum dicendi, & copiam admiratae gentes, eIO-quentiam in civitatibus plurimum Valere passae sunt ; sed hanc eloquentiam , quae CurSu magno , Sonituque ferretur, quam Suspicerent Omnes, qu3m admirarentur, hanc se assequi posse dissiderent; Hujus eloquentiae est tractare animos , hujus omnimodo permovere cI . Est au-

si Orat. in usum Delphini num. et3.

250쪽

tem & quidam interjectus inter hos medius , &

quasi temperatus, nec acumine posteriorum , nec fulmine utens superiorum, ut ViCinus amborum , in neutro excellens, utriusque particeps ; Vel utriusque si Verum quaerimus potius expers . Isque uno tenore , ut ajunt, indicendo fluit, nihil asserens prieter faciΙitatem , & aequabilitatem cet) Uberius est aliud aliquantoque robustius, quam hoc humile, de quo dictum est; summissius autem , quam illud , de quo jam dicetur, amplissimum . . . Huic Omnia dicendi ornamenta conveniunt, Plurimunque est, in hac orationis forma suavitatis ca) . Medius hic modus, & translationibus crebrior, & figuris erit jucundior ; egressionibus amoenus, Compositione aptus, sententiis dulcis, lenior tamen, ut amnis Iucidus quidam, & Virentibus utrinque sylvis inumbratus c. . Erit igitur eloquens is qui in foro, causisque civilibus ita dicet, ut probet, ut delectet ut nectat. Probare necessitatis est; delectare suavitatis ; flectere victori:e . Sed quot ossicia oratoris , tot sunt genera dicendi. Subtile in probando , modicum in delectando , vehemens in flectendo c5 . Ad hanc rem plurimum conferre posse Videtur, si in quacumque disciplina certus auctor exhiberetur , qui & dο-

ctrinae genere, & facilitate dicetidi, & illustri

) Quint. Lib. 12. e P. ID. 5) Miat. in usum Delphini num. 21.