In laudem Dominici S.R.E. presbyteri cardinalis Capranica oratio habita ... a' Dominico Morici Anconitano ..

1쪽

, . i

2쪽

ORATIO.

ANTA non sulum nostro , sed omnium plane judicio sunt comodata atque Urnamenta , quae homines maxima , de splendidissima ex bonis artibus, hon

stissimisque disciplinis feliciter conse-

ill quiantiae, Me de iisdem illud usurpania

dumnesse putaverim , quod sapienter de amicitia dixit Tullius, quod nempe si quis eas de medio tolleret, Solem etiam ipsum de Mundo sustulisse videretur Doctrinae enim praesidio, iraestantis in-oenii commendatione non modo privatus quisque am-ntissimas sibi dignitates , fortunas, vomitiisque splendorem compara facile potest 3 verum etiam ad consem vandas, bonisque cumulandas omnibus Ciuitates ninuferme conducibilius invenias , atque accomodatius, otiam si sedulo humanissima literarum studia excolantur. Quamobrem omnibus ferme Nationibus ita haec de honis artibus opinio piobata est, ut nihil antiquius optam Principes habuelint , nihil illusti lus gestum existimaverint , quam si illis excolendis operam navarent, literarumque studiosis , premus, facultatibus, matrocinio opitularentur norunt siquidem quae comm da atque utilitates tum in singulos Cives, cum in

3쪽

Rempublicam univeriam inde manarent. Inter eos t naen, qui anteactis saeculis hoc laudis genere floruerunt, magnamque eam ob rem apud posteros famam,commendationemque sibi comparaverunt, DOMINICUM CAPRANICA Cardinalem amplissimum, atque hujus Collegii statorem beneficentissimum precipuo recensendum arbitior, qui tum caeteris praeclarissimis virtutibus , cum maxime ei ga literas , lueratosque viros identissimo amore, mulii fac de anae ivit Ex vetere itaque maj rum instituto de tanti Principis laudibus dicturus, caeteris ejus singularibus animi dotibus praetermissis, nihil commendandae ipsius memoriae aptius, nihil huius loci

maiestati accomodatius me facturum existimavi, quam si reuiter in hac tanta sapientissimorum hominuet frequentia amorem illum ingentem , ac penitus singularem ostendet cm, quo liteias piosequebatur, easque

non in se ipso tantum modo, sed in aliis quoque vin menter , avidissimeque exoptabat. Quod argumenti genus quum plurimum habeat ponderis, momenti ad vetam laudem, nihil nostrae orationi, qualiscumque

illa fuerit optabilius , quam si ego , qui viribus impar ad id munus accessi, erga optimum Principem aliquod salie grati animi monumentum impendere videarivos vero quotquot adestis lectissimi adolescentes ingenuis artibus addicti, ad eas quam diligentissime acquirendas tanta luce praeeunte alacrius excitemini.

I. Inest profecto humanis mentibus ingens addiscendi cupiditas Doctrinae, Sapientiaeque amor radiam is hic est in nobis divini luminis effectus, quo occulia qua dam naturae vi veluti impellimur, cli ad scientias suavi luadam voluptate trahimur, quod Plato, Aristoteles caeterique Philosephi iam pridem agnoverunt Uerucria naturae hoc praestantissimum donum in plerisque torpere

4쪽

compertum est et id autem ideo euenire arbitres , quod maxima quidem selicitas in scientiis consistat , sed maxima alioqui diligentia , non intermisi labore, sum maque industii pro illarum consequutione opus sit equo fit, ut plerique homines otii plus a quo amatores tot dissicultatibus capti tam egregium naturae munus in supinam rescitamemque socordiam turpiter conve tanta Si quis vero contra illustre hoc donum in se languere haud patiatur, sed omnem pollux industriam , ingenium, laborem ad illud excolendum, fovendum , ampliatntam adhibeat, hunc ego lamma commendatione dignum dijudicavero: Quod si ita res est, Auditores, quis DOMINICUM CAPRANICA non demira.retum Quis non eximia omnia sibi polliceretur ab eo , qui adhuc puerulus luculentas hac de re dederit signim

cationes Nam vi primum lis aretibus animum adiecit,

quibus aetas puerilis ad humanitatem informari selet, tanto mentis ardore solertia, assiduitate se gessit, acriterque adeo parandae sibi eruditioni insudavit, ut nulla eum vi , nullum incommodum ab instituto retard ret. Probe siquidem noverat, nihil praestantius habere homines, in quo honestius , cum laude vita traduci possit, praeter ingenuas disciplinas, eas talum vera esse liberalis vitiornametata. Nec irriti profecto ejus ceciderunt labores Ipsius enim diligentiae , industriaeque magnus ita uberrimusque fructus respondit, ut heximios progresius secerit , famae celebritate caeteris quoscumque celeriter antecelleret, siquantus futurus esset a prima jam aditate se proderet.. II. Humanioribus siquidem literis tanta cum laude, ingeniique commendatione imbutus patriae,qua nihil tale esse jucundius , parentibus optimis , commodisque Paternae Domus opulentissimis semier reminciavit CPa

5쪽

Pogesu sata lavitque in iurisprudentia biennio diligenter exeultus anitaJoannis Imolensis fama, cujus tunc homen in

Italia , maxime celebrabatur, Bononiam proiectus est, virumque doctissimum tribus annis sic audivit, ut ne unam quidem eius lectionem praetermisisse dicatur , eosdem que absente nunquam gymnalium ingrederetur. Quamobrem factum inde est, ut magna semper cum omnium admiratione de obscuris quibusque quaestionibus dilucide atque ornate . de confusis disposite, Celeganter, de dubiis clarissime, copiosissim ue dissereret, tantumque brevi tempore progressus est, utilitam assere in talibus studiis laudes praeripuerit, eosque honores Perceperit, qui amplissimi , gloriosissimi confecto scientiarum curriculo decerni solent O ado- Iescentem magnanimum , ac solertissimum ad egregia quaelibet plane factum amorem erga optimas disciplinas strenuum , ac propo singularema

III. Equidem non inficior fuisse DOMINICUM

excellenti ingenio, memoria firmata ac Iumma dicendi facilitate a natura donatum; illud tamen etiam certum est, nec labori, nec industriae pepercisse, quominus viam sibi ad sapientiam, aloriam pararet expeditisssimam Quum enim intelligeret prudentissimus adolescens studio nequaquam vulgari venalia esse e uditionis xliterarum premia, cunctis ex animo abdicalis curis, quidquid dabatur otii in acquirenda doctrin. insumebat, in eaque omnem operam, diligentiamque collocabat. Hinc quum minimam etiam temporis partem per otium , desidiamque traductam impendi uetuo Pogglux bid censeret gravissimum , factum saepe est, ut noctes plurimas permagno valetudinis in comodo libris, rerumque contemplationi inhaerens insomnes duceret, vel si

6쪽

spatium, sicapite ad parietem paululum reto, non

tam obdormire, quam pati consuesceret, Iactent modi, veterum historiarum monimenta sapientissimum illum .dicendi Magistrum Demosthenem , quo tacilius ad ultimum eloquentiae apicem perveniret, Onanes artifices antelucana industria stuperasse, Adolescens enim praestantissimus indomitam illam diligentiam feliciter ad qua vitta nec adequavit modo, sed longe est etiam pra tergressus. Quare quum tanta esset mentis amplitudine , chngularis doctrinis laude supra carieros emineret, quid mirum , Auditores , si Sapientissimus Pontifex Martinus Quintus sedulus semper meritorum indagatoreum primum Camerae .Clericum, Secretarium postea 'gs, ibit adlagerit, in Senatum tandem Apostolicam lubentisssime cooptauerit, quum ad illos honores non fumosis

c quod potuisset majorum imaginibus, non generis

claritate, sed suis sibi ornamenta , ac laboribus te e

patefecerit a Quid mirum si in tanta ingenii, ac septentiae luce supercilium nunquam extulerit, modestum , ac temperatum virum se fortiter exhibuerit, ac summam semper doctrinam summa cum pietate, ac religione a b oconiunxerit , quum nonnihil, ut de praeclarissimis viris pod dixit Cicero, ad percipiendam, colendamque virtutem literis adiuvaretur Quid mirum si in tot gravissimis Legationibus quas multas tum Senis, tum in Flaminia

tum in Ducatu Spoletino , in Pimo, in Liguria, aliis si ' 'i' Ique Urbibus , ac Provinciis feliciter obivit, nihil esset meta Iiam in ancipit , ac in excuso positum , quod ipse ii

consilio non regere, hauctoritate tueri posset, quum

tantis abundaret praeceptis, institutisque disciplinarum, ex quarum fontibus animi magnitudo, judicii maturitas, atque prudentia, quidquid tandem decorum diciamus uberrime dimanant e

IV. Illud

7쪽

. IV. Illud potius mirandum maxime , quod hae res , quae caeteros remorari selent , incredibilem illum in lia teras amorem non retardarunt. Fuisse enim certo scimus quandoque aliquos, quibus post diutissimas in literis contentiones ad sublimissimos honorum gradus eum estis iustepta Dignitas initium quiescendi, ac portus esse tranquillitatis , hocii videretur Lab hac tamen desidia quam longissime DOMINICUS abfuit, cui quae cari cis languorem afferunt, acerrimum fuerunt ad majores etiam solicitudines incitamentum, qui plurimis quam . quam undequaque negotiis occupatissimus provectiore tamen aetate ita sedulo Philosophicis,ac Theologicis di-Poggius ibid. sciplini vacavit, ut inter doctissimos haberetur, qui tandem in ipsis etiam legationibus , quae omnem ani

rum , omnemqu sihi curam uindicarent, nullum abire diem passus est, quin quidpiam aut legcret, aut scriberet, aut memoriae mandaret, quemadmodum Tolliori ac Plinio testibus ab Hortensio , WAppelle praeclarissimis eloquentiae .picturae luminibus factum lint fuisse accepimus, qui ne unam quidem praetermissanx voluere diem, quin alter in Foro diceret, aut Domimeditaretur , alter vero aliquas in tabulis imagines delinearetam laudem DOMINICI singularem l praedicationem Principibus Viris, legibus plane ipsis invidendam U. Neque vero ita se literis abdidit Sapientissimus homo, ut nihil posset ex his neque ad comunem adferre utilitatem, neque ii adspectum, lucemque proferre. inum enim omnes annos ita viueret, ut illum nullo,n- quam tempore , aut comodum ab his studiis abstraxerit , ita vi aut voluptas avocaverit, aut denique somnus retardave eitaeonius Trit , plurima publicis literis, monumentisque consignavit, quae cum nulla vetustas obruet, aut delebit oblivi

8쪽

v , tum ita accuratos eruditeque scripti sunt, ut ad veterum fere striptorum laudem perueniant, Quumque vinnem Doctrinae,imia ac Sapientiam ex perpetua luhrorum lactione hauriendam esse cognosceret nihil aeque praeter illas in deliciis habebat, eos lubentissime peruolutabat , iis solemne d cerat Sacramentum . Cui quidem rei hoc inaum argumento omnium luculentissimo est, quod quum illa amplius librorum volumina Domi servaret, qua tum ad Civile, tum ad Pontificiun Ius pertinerent, nihil omnino in his fuit, quod incredihili plane labore ipse non viderit diligentissime Iurisi Prudentiam tam Juum admiramur,ne quis eam putet e Thrum in a caetriarum facultatum , disciplinarumque comercio in

DOMINICO fulisse sejunctam, sed quod creditu dissic sese redditur, ii quid fimaulare . si tin Attis , studio dignum reliquis insidebat disciplinis, id ei notum , perispectumque fuit, qui historias tantas legerat, quantas nemo alter, Philosopos ac oratores perquam habue- stat familiarissimos , Poetas omnes perlustrauerat. Atques, ,

id quidem tanta praestabat diligentia, animique conten et reti et .

tione, ut ea quae legeret non percipere, sed recordari pitius ex antiqua Platonis Sententia videretur Quamobrem ne momentum sibi otiose unquam efflueret, quod potui, quod ei bo tribui necesse erat,cum aliquo semper eruditio, ni studio praesertim vero Sacrarum Literarum lectione

corporis curam prudentissime conjungebat, veteres hac in parte sapientissimos imitatus , qui Plutarcho auctore etiam dum lecti ea veherentur, lectioni vacabant,prefellistim vero eximium illum Virum Catonem Uticensem,

qui in ipsa etiam Romana Curia dum Senatus coger tur, librosar cos lectitabat . VI Quae quum ita se habeant nemo est, ut opinor sui non videat propensissimam tanti Viri erga optimas B db

9쪽

disciplinat voluntatem , contestat Em iam abunde histis erga illas incredibilis studii sui significationem. Qua-

Diam vero ingens , atque inusitatus amor ille, quo CARDINALIS amplissimus fovebat iteras in die magis invalesceret , atque augeretur, eo usque processiti ut certis se amplius describi finibus non pateretur, acria

alios quoque latissime,vberrimeque sese diffunderent ili fluminis instar , quod quum propter maximam aqua

rum copla soli is se limitibus continere non possit irae

estis tandem obstaculis in Agros etiam, Sylvas admirae hili excurrit celeritate . Quam itaque in se ipse iterarit dignitatis famam optimus Princeps ardentissime,deperiabat in aliis quoque eam studiis omnibus perquirebat, hiosque quominus ad hanc gloriam erigeret,in quantum

voterat, critat trimum iram Misi minimum aut voluntate defuit, aut industria Atque ut propius Ragrantissismum illum DOMINIC erga Literatos amorem introspiciamus, sedulo Auditores eruditissimi, temporum illorum , quibus ille floruit, sortem, conditionemque animo reuoluit heu miserrimus literarum adspectus heu quam squalida totius Italiae, immo uniuersi Orbis facies apparebat, a quo liter exulasse penitus

viderentur. Nostis profecto, Auditores omnigena eruta ditione praeclari aevi illius homines quatuor secul utria spatio ita otio secordiaque correptos, ut nullum phristinae disciplinae, nullum scientiarum, ac bonarum artium vestigium ad inueniretur et summa barbaries ita Animos occupabat omnium , ut ultimum pen exitium literis eomnia portenderent. In tali autem rerum statu quid noci

egi literarum amantissimus DOMINICUS , ut antivitaexpulsa barbarie literae reuiuiscerenta Quis unquantia adolescens fuit aliquo ingenio praeditus , quem ipse quasi publicus literarum parens peramanterson excir

10쪽

peret , benigneque ad meliora sperandacivmd amma , reta Quum etenim bonarum artium hostem acerbissimnium , importunumque donaeulicam egestinem esse ceristo cognosceret, ne qui praeclaram mentis aciem laeti ei fuerant, eos priuatae inopia calamitas conficeret, quominus ad excolenda naturae bona accenderentur, ipse ei familiaris divivitatem minuebat, ipse nimn s suis, erigebat, ac manum oportune praebebat. Idcirco et Regiae liberalitatis, ac munificentis sylendore caeteros ejus aetatis Principes iacile praestaret, utpote qui sua- rure fortunarum partem Ecclesiiis, partem miseris, egentibus fusissime semper erogaret, ubi tamen de et

optimis studiis augendis consilium erat, non solum alios, sed se ipsum quoque liberalitate vinereo videbatur in

propter nullus erat Magi aliis Ilia aliarii ea brunum

decva tam splendidum , ac gloriosissimum, quod liter aeum culio ibus aut i se iubentissme non concederet,aut sincedi non contenderet Domi vero ignaros homines, otiosos nunquam sedem habere voluit, sed ab se semper longo reiiciens neminem in suorum familiarium ordinem adsciuit, nisi Viros literarum, optimarumque

Gaeconius a

artium studiosissimos, quemadmodum fecisse accepimus egregia illa Senatus Apostolici lumi Santasinustra Bembos , Sadolatos, Cantarenos Campegios , alloc alii et hue horum simillimos, qui eos latum in aulam admitte- Ughellusi, ham, quo singulari sapientiae laude praestare iviellexi

n. Itaque ex ejus Domo veluti ex empori scientiarum plures clarissimi, omnique eruditionis genere ornatissimi Viri prodiere Eneas Piccolomineus, qui deinde ad Summum etiam Pontificatum euectus est, a cobus Ammanatus Cardinalis postea Papiensi , Amicus Aquilanus Francistud Archidiaconus Toletanus, Antore nius