Caroli Linnaei naturae curiosorum Dioscoridis secundi Systema naturæ in quo naturae regna tria, secundum. Classes, ordines, genera, species, systematice proponuntur. Editio secunda, auctior.

81쪽

Observationes in Regna tria.

'OBSERVATIONE SI NREGNA III. NATURAE.

1. Si opera Dei intueamur, omnibus satis superque patet, viventia sin. gula ex ovo propagari, omneque ovum producere sobolem parenti simillidi .mam. Hinc nullae species novae hodienum producuntur. a. Ex generatione multiplicantur individua. Hinc ( i ) major bocce tempore numerus individuorum, in unaquaque 1 pecie, quam erat primitus. 3. Si hanc individuorum multiplicationem in unaquaque spe ete retrograde numeremus, modo quo multiplicavimus (ab prorsus simili, series in unico parente de et, seu parens ille ex unico Hei maphrodito (uti communiter in Plantis); seu e duplici, Mare suilicet de Femi-sa (ut in Animalibus plerisque) constet. . Quum nullae dantur novae species ( i); cum simile semper parti sui simile ( a ) ; cum unitas in omni specie ordinem ducit ( 3 b , necesse est,

ut unitatem illam progeneratricem, Enti cuidam Omnipotenti & omni . scio attribuamus, Deo nempe , cujus opus cicatro audit. Confirmanthaic meelianismus, leges. principia, constitutiones &sensationes in omni individuo vivente. Individua sic progenita, in prima & tenerrima aetate, omni prorsus aeotitia carent, ac omnia sensuum externorum ope addiscere coguntur: Ex octie confistentiam objectorum primatio ediscunt: Gustu particulas fui, das; odoratu volatiles; Auditu corporum remotorum tremorem; & deini ruum V ii corporum lucidorum figuram ; qui ultimus sensus , prae ceteris, maxima voluptate animalia assicit. s. Si universa intueamur, Tria objecta in conspectum veuiunt, uti, Iremotissima illa corpora Caesoria ; et Elementa ubique obvolitantia; 3 fixa illa corpora Naturalia. T. In Tellure nostra, ex iribus praedictis (63, duo tantum obvia. sunt; E mcnta nernpe , quae constituunt; & Naturalia illa ex elementis constructa, licet modo, praeter creationem & leges generationis, inexplicabili.8. Naturalia cr) magis sub sensus ) cadunt quam reliqua omnia 'cob, sensibus nostris ubivis obvia sunt. ro itaque quamobrem Creator hominem, ejusmodi sensibus cy) & intellectu praeditum, in globum terraqueum locaverit, ubi nihil in sensus incurrebat praeter Naturalia cyb, tam admirando & stupendo mechanismo constructa anne ob aliam causam, Euam sat observatorArtificem ex opere pulcherrimo admiraretur et collaudaret

82쪽

Observationes in Regna tria.

cunotadesumunt uir , , nccccouonraii Metti Tum se tua ivletallurgia ; l e et ubi is seu Agricultura Q Horticultura; duim ut 1 sera Res pecuaria , venatus, piscatara. Verbo: Scientia Naturalis fundam etitum est omnis Oeconomiae, opificiorum, Commerciorum, Diaetae, Medicinae &c. Ex ea hom nes in statu sano conservdntur, a morboso plae crvantur, & ab aegroto resti uun- .

tur, ita ut delectus Naturalium summe neetestarius sit. Hinc ( 8. y no ccssitas Scientiae naturalis per re patet aso. Prrinus grudus sapientiae est res ipsas nosse; quae notitia consistit in vera idaea objectorum; oblecta distingaeuntur Se noscuntur ex metuo dica illorum AEDIFouo dcconvenienti An OUNNatIOm; ad coque Divisio Sc D nominatio fundamentum nostrae Scientiae erit. 1 r. Qui in Scientia nostra Va apicta cs ad species proprias, Iad Geneta naturalia, OcneVa ad familias referre ne laiunt, & tamen Scientiae hujus Doctores sese jactitant, fallunt de falluntur; omnes enim . qui

naturalem vere condiderimi Scientiam, haec tenere deb terunt.

ia. Autura siri (His oricus Naturali so audit qui partes Corporum

Naturalium visu (6b bene distinguit, & Omnes has, secundum numerima, . figuram, situm N proportionem, recte deicribit nominatque, hi que iacis Lithologus, Phylologus vel Zoologus.I3. Acient a Nasuralis ei divisio ac denominatio illa (Iob corporum Naturalium, ab ejusmodi Natura ista (ia jud cio instituta.id. Corpora naturalia in Tria Naturae Gua dividuntur: Lapideum' nempe , Vegetabile de Anima' e. Lapides etcscunt. Vesetabilia crescunt & vivunt. AUimalia cretiunt, vivunt & sentiunt. Hinc limites inter haecce Regna constituta sitnt.16. In hac scientia describe: da & illustranda plurima omni sua aetate labo ouat; quantum vero iamiam observatum & quantum adhuc restat, curiosius Lustrator facile ipse videbit. 1 . Exhibui heic Conspectum generale Systematis corpQruin Naturalint ut Curiosus Lector Hpe Tabulae hujus Geographicae quasi, sciat, quo iter suum in amplissimis liis Regnis dirigat. 8. M.thodo nova, maximam partem propriis autopticis observationibus fundata , in singulis partibus usus fui, probe enim didici paucissimis. Obse vationes quod attinet, facile credendum esse. lo. Editionem primam Liigd: Bat. iras in folio publico exhibuere Viri inclyti D. D. JOH. FR. CRONOVIUS. celeberrimus in Belgio Bruaniaeus St D. D. I, AC: LANSON Doctissimus Scotus, practicus Londinensis; secundam nunc editum em, auctam ec emendatiorem, contentaneorum impii Issi motus, Lectori trado.

83쪽

OBSERVATIONE SI NREGNUM LAPIDEUM.

r. Priniogenitus Terras tantum more Glaream & Argillam nominamus, e quibus, hiementorum ope, totum Regnum Lapa deum existiniamus esse productum. Hinc reliqui Lapides temporis, a Cretatione praeter lassi , progenies sunt.

a. Generatio Iapidum Si seli una & Agregatorum per appositionem pa ticularum externam fit; Z fi Jlii principio at quo Mmerali, forte salino.

in humore quod a in soluto , impraegnantur, Comse dii dicuntur. Hinc ge. nefa io (n R sno Lapideo nulla ex ovo. Hinc nulla humorum per vasa cjrculatio, ut in reliquis Naturae Regnis. g. Petram omirim, vix ulla excepta, e Tetris originem duce te extra controve illam est e. gr. ex Humo vegetabili palustri e Glarea Cos,

d. I etra cum fuerit impr. aegnata materia aliqua, respectu ad dimplices, peregrina, Minent dicitur. retra vel Minera comminuta I crrai nomi. tur ; sed non vice veria. Terra mixta fi concresdut dicitur. Petra scurru seepius ex Argilla in Calcem mutata oriun rur paucis tamen excrptIS. e Saxa, Lapides vii gatis fimos, rupium & montium plerorumque bases, in pt ncipio non creatos fuisse docent partes illCtum constituentes; nec omnes in Diluvio generatos fuisse, confirmat secquens autopsaa illo tum Saxorium, quae in dias producuntur. Si enim pariicula euerum constitutivae probe examinentur, Arenae piopi ietates, in locis adjacentibus vel subjectis obviae , monstrant.

6. Astyros dixi illos lapides, qui diutissime vi ignis resistunt & conficiendis instrumentis Chemi is maxime idonei sui it. Nahil tamen in tota rerum natura, ne Argentum quidem & Aurum ignis summi, speculo caustico prodiicti, vehementiam eludere potest. . Omne Quartχum esse petram parasiticam docet autopsia; generatur enim in cavo aliorum lapidum & inde excrescit. Ex Aqua itaque in fissuris lapidum retenta, exhalationibus lapideis impraegnata, forte etiam ab aere adiuta, in i(perficie lapidis excrescere incirit, & continuo augetur. Ita generari putamus. In fluido Aqueo pii mam peractam fuisse generationem dccent vegetabilia sceptus inclusa observata & sedes.

8 Fic ura omnis pol caea in Regno Lapideo sexceptis Petrificatas a Salibus'; Salia Cristallisationis omnis unica caula L Salia agunt

84쪽

Observationes in R. Lapidetam.

soluta, ercto in fluido. Lapides Crystalli dicti a Quartro & Spato, solum figura disserunt. Crystalli omnes in fluido natae sunt. Figura Crystallorumcnm Natro aut Nitro eadem ; Ergo Crystalli Lapides eo inpositi per Salia. Confirmant haec Matrix, Locus, Color, Pelluciditas. Proprietates, Figura, Species, Irina, Tartarus, Stalactiles. duo vulgatissima observamus Ferri scilicet, & Cupri; hinc totidem Pyritae, totidemque Ochrae vulgares sunt; Uictriolum omne Mercuriali scatet ; omneque Mercuriale vitriolo , natura aut arte producto, Ite et prae inopia vix ubique manifesto; proin non pellucidas Crystallos, sed opacas producit Pyritas; Vitrioli unaquaeque species propria, nec com- muni) rigura et udet, Pyritarum itaque figura e Vitriolo derivanda est. io. Ucmma quamplurimae pretio pellucidae, a Nitro Qtia rixi, non ut verae species, sed ut vatietates, colore. t et tum distinctae differunt. Hinc vanus qui has tanti aestimat; stultus qui in medicina exhibet. omnis e vegetabili vel animali destructo oritur. Hinc quo tidie augetur, sed longa die etiam in speciem Arenae transit.12. Petriscat i in Auctorum recentiorum deliciae & Sirenes, ad species sunt, redacta fuere, eodem prorsus modo, qu anthophili suas plantas disponunt, qui tot species Tuli parum, Hyacinthorum, Anemonum &c. quot sunt harum varietates, fingunt. Ad septem tamen genera, reduci possunt omnia Petrificata, nec plura possibilia, adeo-g., h, serumst*ysi limite' potius coarctari , quam ampliari

1 - ad Regnum vegetabile, non autem lapideum, pertinere, docet figura, structura, generatio & analogia.a . Artiscruta lapides omnes merito excludimus, ut Cerauniam,

Boruccindi Armoniacum, Vitriola factitia &e. e. gr. Vitriolum Plumbi seu Saccharum Saturni, per consequens Ochram plumbi seu Cerussam,

85쪽

Observationes in R. Vegetabile. r

OBSERVATIONE SI NREGNUM VEGETABILE.

r. Omnem Plantam Fructificatione gaudere, docet in majoribus nuda autopsia; in minoribus: Filicibus, Mii scis, Algis & Fungis oculus armatus, ut testantur Michelii, aliorumque observationes; nec ullam umquam Plantarum speciem Fructificatione carere posse, patet consideranti analo giam, usum, finem, Structuram, creationem harum. Reliquae autem Planatarum partes in multis deficiunt, ut Radix, Caulis, Folia, Fulcra; &tamen vegetabilia sunt; uri Viscus, Lemna, Cuscuta, Tulipa. a. Fundamentum Boianices consistit in Plantarum Divisione & Den minatione Systematica, Generica, & Specifica. 3. Bolanicis paucissimis debetur nitor Sc certitudo Scientiae, idque praecipue Auctoribus Systematicis, quorum exempla sequendo debemus contiis Duare , excolere, ac perficere Divitionem Plantarum Systematicam (a d. Systematica Divisio plantarum (3b, pro basi assumere debet partem harum primariam: ergo Fructificationem ( i , quam unicum esse Boiani.ces fundamentum Systematicum confirmat Natura; adeoque pro absoluto fundamento demonstrari potest. Hinc recepta fuit a summis Systematicis.

Bolanices Fulcris & Conditoribus: Cresa ino Morisono, Hermaniro,

BoerhaaDio, R O , Rivino , Diautiis, Ruppio, Totirnesortio, Plumiero, Dictento , Michelio, Maguolio, Cui otio, Scheuchetero, Abeno, Cronodio, Bur manno, Haltero , 'seviis. s. FRUCTIFICATIONIS universales duae: nos &

Frue Iris: Particulares vero septem sunt, cum suis speciebus:

tum , Siliqua , Legumen, Num Drusea, Pomum,Bacca, Strobilus. 6. Semina Part. 3. Seminutum, Corona. . Receptaculum Sp. 3. Horis Fructus , Fructiscationis. Essen.ia Staminis consistit in Antheta, Pisi i in stigmate,' ergo Fleris

86쪽

a Observationes in R. Vegetabile.

Flaris in Stamine Pistillo; Frlictus in Semine, ergo Fructi cationis in Flore & Fr ictu . P ratet in fructificatione ; Hinc Anthera , Stigma, se .

men partes; essentiales FVtctificationis, imo totius planῖ e. r. Cum omnis Plata a gaudeat Fructificatione si , cum Semen omne antecedat Horum; cum Floris essentia in Anthera & Stigmate b consillat, patet a priori (i- Robur systematis Sexuatis. 8. Antheras & Stigmata (J i constituere Sexum Plantarum, a Palim

dec. detectum, descii plura & pro infallibili assumtum: nec ullum, pertis oculis conliderantem cujuscuiriliae plantae Flores, latere pote it, licet hic ob angustiam loci explicari nequeat.

O. Autheret' s) sunt organa genitalia MASCULA , quae cum Parinam suam genitalem genuali FEMINEO, inspergunt. fit

Fecundatio , quam probant Observationes, Experimenta, Analogias Anatomia, Antecedentia. Consequentia, Isus.

mata so), Fcminci ; qui utraque simul, Hermaphroditi di miliariti. Planta, quae Floribus Masculis si ob gaudet, Mas, quae Feminea(io Fcmina; quae utrisque,s drogyncti quae Hermaphroditis, Hcrmaphrodita; qumque Hermapbroditis & simul aut Masculis aut Femineis Hybrida dicitur.

ra. Nullum Systema plantarum Naturale, licet unum vel esterum pro- Pilia accedat, adhuc tum cons Victum est; nec ego heic Systema quod da in

Naturale contendo (Pragmenta ejus in Classibus Plautarum dedi ; ne uehiaturale construi potuit antequam omnia, ad nostrum Systema pertinentia, notissima sint. Interim tamen Systemata artificialia, defectu Naturalis omnino necessaria sunt. 'is. Nulla Methodus Bolanica, a Fructificatione Systematice desumta, adhuc constructa est . quae non maximam praebuit utilitatem; nec nocuit ulla unquam, nisi quatenus ex assumtis principiis genera naturalia contra naturam dilaceravit; quod Nos scientes volentesve non commisi ei Es..i . Genus omne est naturale, in ipso primordio tale creatum hinc pro lubitu & secundum cujuscunque theotiam non proterve discindendum, aut conglutinandum est. - 'is. Nomina Genetica male constructa, quaeque confusionem pariunt, synonymis Veterum .melioribus spaucis novas a me consectis) insignivi. Multa tamen ad buc minus congrua restant. pic. Nominum receptissimorum permutationem , maximam parere diri. cultatem, exercitatis diu in arte Varis, in confesso est: hinc non mutari deberent, si multitudo eitantium ci rori paterqt patrocinium . Neque auctor suin, ut ad tuente M meatu . seniores Bolanici mutent uo tua, Veniet tandem

87쪽

Observationes in R. Vegetabile. '

tandem serus dies, quo nova & nostris accuratior Gens, per ordinem sucu cessionis aetatum, surgat, quam spondeo metam consideraturam Ore theooriam, nominaque illa saepius absurda, praecipue specifica expungat , de quibus in Critica Bolanica plura dixi . . II. Methodum meam difficultatem parere nimiam, bariolor Bolanicos jam dicere, ad examinandas ocirpe partes has minimas Flo iis, vix nudis oculis conspicuas. Aes o/ILO: quod si Microscopium, instium en . tum maxime necessarium , quivis Curiosus secum habeat, quid plus opusὶ Ego tarnen exaruit ivi hos onanes Plantarum Flores nudo oculo, absque omni Micr ,scopiorum usu. Ultima tamen Classis videtur 1 Creatore veluti exclusa a theoria Staminum, adeoque secundum numerum non descripsi. Negat enim Natura coniunctionem harum secundum Stamina; videlis Michelii opera.18. Ne ordines nimis longi, adeoque dissiciliores evaderent, eos subadivisionibus auxiliaribus a Fructifkatione dispescui. Inter hos notabilis ina xime est Pentandria Monor ira, ubi plantae umiodisperna e seu Umbellatae recensentiair , quas secundum methodum a Petro Arrcilio in limbelliferis uxcogi tatam disposui; Fundamentum has distinguendi desumsit ab involucro Umbellae, Umbellasque omnes in tres ordines dispescit :a m. continet plantas timbellatas, quae involviro omni carent. R d. quae involucro ad umbellas tantum particulares gaudent St. , quae involucro ad Umbellas universales& particulares instruuntur; Quae Metho us in hac familia reliquis palamam praeripit. iv. Vires Vegetabilium a Bolanico, qua talis, dijudicantur secundiari theoriam Artis & Sensuum; hinc, qui utrilisque signa intelligit, ille verescit vires plantarum. Plantae quaecunque Classe Naturali, adhuc magis Ordine N, sed maxime Cevere N. conveniunt, etiam viribus propius accedunt. ex. gr. IRl ANDRIA, seu Gramina, folia armentis & jumentis laeta pascua; semina minora avibus, majora hominibus vutagatissima sunt esculenta.

TE IRANDRIA, Moli' nia seu Stellatet Rj. Adstringeno

tes sunt, diureticae vulgo dicuntur.

PENTANDRIA, Monogdinia, seu Aspermoliae Ri Adstrin.

gentes, glutinosiae & vulnerariae sunt. Mon vetata Bacciferae, maximam partem

venenatae sunt.

Dionia seu Umbellatae T. in siccis Iocis

aromaticae, calefacientes , resolventes A carminativae: in humidis autem venenatae sunt;Radice &Seminibus pollent.

nis hic fiuctus cum obiee amento edatur.

88쪽

: Observationes in R. Vegetabile.

POLYANDRIA autem omnis probe divinguenda, quae stapi

venenata est. I

DIDYNAMIA umno serina odorata, cephalica & resolvens est: Folia virtute pollent. TEIRADYNAMIA omnig antis sorbutica & diuretica est: ex

siccatione saepius amittit vires

MONA DEI PHIA mucilaginosa & emolliens est. DIADELPHIA folia pecoribus; semina Quadrupedibus culanseris ) esset ilenta & flatulenta sunt. SYNGENESIA amatas continet & stomachicaS.

GYNANDRIA autem aphrodisiacas. CRYPTOGAMIA vegetabilia tabe suspecta includit

Sensus externi sunt examinatores Diaetetici omnis cibi ingerendi, quibus Bona a malis distingtiuntur, a Creatore omni animali pro dive .sitate naturae, diversi concessi.SAPIDA : Dulcia nutriunt: Pinguia emolliunt; Salsa stimulant; Acida refrigerant; Arsera adstringiuit; Amaru alcatina, Acria

corrosiva, Nariscosa venenata sunt.

ODORATA: Suat ia salutaria. Suarii sima cardiaca, Wromati gresolventia , Hircina aphrodisiaca , sigra a suspecta , muscosa

venenata alunt.

COLOR ubicunque aci iam indicat, laridus Aspectus totius plantae tristis suipectas reddit plantas.ao. Rauunculi nota essent alis consistit in petatis ad ungues interluit excavatis pro melle ; reliqtiae partes Fluctificationis omnes ludunt, id lite patet consideranti.

89쪽

Observationes in Regnum Animal C. VOBSERVATIONES

REGNUM ANIMALE.

x Zooloola, pars illa Historiae Naturalis Nobilissima, longe minus exis Fulta est, quam duae reliquae ejus partes. Si tamen vel chanismum, vel sensus externos internosque, vel denique lium, caeteris praestantiorem , respiciamus, omnibus in aprico erIt, Anim malia esse summa & persectissima Crea oris opera, . et Si. Zoologias Auctorum sub examen revocemus, maximam Partemn hil nisii narrationes fabulosas, diffusum scribendii, horum Icones & Desciplicii aes imperfectas, ac stape iveniamus. Paucissimi vero sunt, qui Zoologiam cundum leges Systematicas redigere tentaruut, si Di ghis uni & 'AS' P - di dii ori ibub , quas unquam propria q* sepsi'tuerim adjutus, Systema quoddam Zoologiae conscribere coepi quod heic Tibi sisto I histris Lector. In I ctrapodo ra Urdines Anini alium aDentibus; in Oruitholae, a figula Rostri: In hii tomologiata Antennis & Alis &c. in primis desumsi. ba In Ichthyoloria nullam ipse elaboravi Metnodum , verum Uam biscum communicavit summus aevi nostri Iclit 3 ologus, qui in distinguendis Piscium Generibus Neturalibus & Specictumii liis prae in sim non habuit. Hanc Curioso Lectori iam isto, ut ideami us oreris heic videat. Iehibyologiae eius par res omnVS, Potui uiuas, Ea Z-dani sublici jurii feci, i Stant qu existiment quam rexi lubHi riae Natralis partes, inprimis ad minutissima An malaula quod ttinetheti si cum e notissimo cum tantumnodo Insectorum Noxam, Iussi ita trinnropraeta es consideremus, facile apparebit, quaatam uti litarem, cam que magni momenti faturant, affunderear AbThceo eorum, qu e RO dum probe cognita nobis sunt.

6. Noxa Insectdrum ex sequentibus satis superque patet : ex. gr. StaphVlinus in Finlandia Russiaque & panes,& omnis generis vestimenta eou- sumite ita ut Incolae intensiissima hieme domicilia sua ad tempus relinquet coata sint, usque dum frigore pereat. Ocstrum Lasipommmciter partem Cervorum Rangiferorum se a pecorum Lapponicorum, extu adhuc juvenes ex stulat, destruit. In edo Nainitit quantum

90쪽

rg msservationi es in Regnum ni male.

vavi biri & palis attulerit, omnibus in confesso est. Culicra quanta molestia nomines & pecora in provinciis Lapponiae finitimis afficiant, dicere

vix possum. Grylli domestici, notissimi illi murorum hospites, quam molestii ni Midorem edant, & qu.im multas insomnes noctes dormituris creent,

res notissima esst. Muscas domestacas in Finmathia Norvegica, totas domos implevisse & nihil intactum reliquisse , ipse in i tulere Lapponico vidi . Pulices Mulieribus, Pediculi Nautis de Militibus quantum laborem &molestiam multis in locis faces ant, nulli non constah. imo QMdrupedia quoque, huci, Pisces , Plantae, Insecta ipsa propriis pediculis moles lantur Aeaci Insectorum mininia animalcula, ipsa exanthemata corporis humani saepissime eausant. QMnto agmine Lyclisae Africana paucis abhinc ennis in quibusdam Europae locis vegetabilia devastarint, & quanta iti age Eruco papilionum quotannis arborum folia exedant , notissimum est. vi inuiterrestris quomodo Plantarum Embryones tenellos primo vere destruat pHortulant optime noscunt. Dermestes pretiosissiinas pelles Quadrupedumta Arium miro modo dilacerat. Corrum Bodintam molestia maxima dein fatigatos boves aestivo tempore assicit. Quam multos homines A rancia cor ii necarint, & Tarantulae insania affecerint, observationes Medico-1um testantur, ut sexcenta ejusmodi praeteream.

. Uius (ib vero insectorum maximos in arte Tine otia piaebent Coc.cio uella , sermo , Galia ab Ichneumonibus productae. Cantharidum usus in Chirurgia , Me es in bic iod, Bomby cum in arte Textoria, mellis Astum in Oeconom a &c. notissimus est.

8. Proserietates Insectorum qui considerare velit curiosus Scrutator, vix ullibi majori afficiatur voluptate. Examina modo: Rostrum Currum utrori II , Cornua Lucani, Antennas Trhoccri, Articulos Meloes ,

Alas Forbiculae, plumas Papilionis, Oeulos Ialatii, Ventriculum A ciui, Acule urn Crabronis, Colotem Cantharidii , Elasticitatem Notopeda, Staidore ni Grylli , Odotem Cimicis , Exilitatem Acari, Coitum Libellula, Nidum Ichneumonis , Favos A et i, Hibernaculum C Fri , Adificium Vespae, Testam Eremitae , Vitam Estheniccae, Acervum Formicae, Foveam Formicasionis , Telam Araneae , Ni,tatum Monoculi, Curcumvr ni aqυ. Phosphorum Lam ridis , scintillas Sco Reudrae , Reno vationem Cancri , Motum Spiralem Erucet ex Musca caerulea proti nientis , vitam fere inde structibilem Eruca aquatics Tabani, & Meta morphoses sic dictas fere omnium Insectorum de plura in Oratione nos de Proprietatibus InsecIorum. tostholm. I 8S. SNO,sire. r. Ova plurium Iosector tua: triplici integumento obducumir i absceden