Euanthius et Donati commentum de comoedia

3쪽

HABENDARUM

5쪽

ommenta de eomoedia, quae seli0liis Aelii Donati Terentianis antep0sita sunt,seaenicarum antiquitatum studiosis haud inutilia, cum corrupta et interpolata uulgo circumferrentur, ex libr0rum fide emendata separatim hod loco edere e0nStitui. in qua opera adiutus sum plenissimo apparatu critic0, cui colligend0 Lud0uieus Seh0penus, praecept0r de me 0ptime meritus, qui anno 1867 exeunte acerb0 fato litteris ereptus est, multos uitae ann0s impendit. )atque in hae quidem D0nati parte Parisino 7920 saeeuli XI, qui 0lim P. Danielis fuit ,

non deficimur: quem librum optimum in commentari0 Adelph0rum uerbis 'modeste additum ΜΕΛ' 1, 1, 40) finiri e0nstat. neque alius eodex, qui quidem litterarum renascentium aetatem Superet, in notitiam uirorum doctorum peruenit ) praeter eum quem a. l433 Maguntiae in bibli0theea S. Martini edelesiae cathedralis Ioannes Aurispa inuenit: cuius nune deperditi exempla saeuulo XV partim manu scripta partim typis eXpre88a Supersunt.')quae 0mnia mirum in m0dum librari0rum et 8000rdia et libidine deprauata sunt, ut seripturis e0rum 0mnibus enotatis magnopere uerendum Sit, ne inutili farragine Donatus plane obruatur. itaque ex eis editi0nem principem, quae Romae ann0 1472 apud Conradum Sweynheym et ) Fr. Umpsenbaebius in Terentii sui, qui a. 1870 pr0diit, praelatione p. XXXIX queritur,

frustra se operam dedisse ut apparatus a uiro docto Ludovic0 Seliopeno) a. 1867 mortu0 congestus usui SU0 concederetur. quae cum minus accurate dieta essent, meum e8se putaui, hac opp0rtunitate oblata uera referre. frustra scilicet a. l866 a Seliopeno iam tum aegr0tante petierat, ut sibi ex apparatu quae ad Terentium emendandum pertinerent excerperet. Seliopeno mortuo eiusdem rei eausa me adiit. ego cum eo ipso tempore domicilium B0nna Vratista uiam transferrem multis negotiis distrietus statim ei m0rem gerere n0n p0tui: aestate demum anni 1868 schedas Seh0peni, quas eius heredes paschali eiusdem anni tempore fidei meae commiSerant, a me in ordinem dige8tas ipsi obtuli. rescripsit n0n iam eis se uti p0sse, cum sero id sibi nuntiatum esset. tum ip8e c0n8ilium. nouae editionis agitare coepi eodemque anno almae uniuersitati Bonnen Si Semigaecularia celebranti specimen D0nati a Ludovico Sehopeno' qui primus in illa aeademia d0etor renuntiatus erat 'apparatu eritico instructi, a me redensiti' dedicaui. quod in publicum n0n pr0diit: c0ntinebat autem uitam Terentii et prineipium Euanthii cum scripturis Parisini 7920 et editi0nis principis. nune ad 0pus diu intermi88um rede0. ) certum enim est R. Stephanum in editi0ne Donati ad0rnanda nihil nisi Parisinum 7920 et n0uietos libros adhibuisse. φὶ haec ita se habere librumque Aurispae lantem esse omnium librorum recenti0rum d0euit Henrieus Keilius in indide seli0larum Hal. a est. 1870 p. VIII 8 l.

6쪽

antecederet. ad eius autem testimonia corrigenda adhibui h0s codices n0uietos: Parisinum 7921, quem Seliopenus contulit, Leidensem et DresdeitSem, qu08 Seh0peni in usum Vahlenus excussit; praeterea mihi praesto erant Sehedae Pith0eanae et Gi0novianae a Seh0penoeXeerptae, quarum illis cod. A. Contii ) et Ι. Culaeti, his c0d. Gandaviensis conlati0 00ntinetur. his igitur ita usus sum, ut ubi eorum inter se con8ensu scripturae editi0ni principi peculiares arguebantur, has sie Signifestrem O: quibus lodiS 0mnibus eodidem Aurispae eum Parisino 7920 eonspirasse pr0 explorato fere habendum est. nonnumquam ipsa testimonia librorum manu seriptorum addidi. qua uia et ratione e0 perueni, ut e0didem illum deperditum, quoad eiusseri p0sset, restituerem: ita faeile intellectum est eius auxili0, etiam si Parisin0 7920 multo sit inseri0r, hune tamen interdum emendari. praeterea, ubi utile uidebatur, vulgatam Seripturam ex editione Liudenbrogii a. 1623 adu0taui. Commentorum de comoedia, quae h0rum librorum ope emendata pr090Sui, partem priorem Euanthii esse grammatici C0nstantin0politani, quem ann0 360 obiisse Hier0nymus tradit, Linde brogius primus intellexit Rufini Antioehensis auet0ritate usus. qui in ip80 prineipi0 commentarii de metris comicorum haee habet δ): Euanthius in e0mmentario Terentii de fabula, hoe est de e0moedia'), sie dieit 'fe0neinna argumento consuetudini congrua utiliS sententiis grata salibus apta metro p. 5, 17 sq. editionis huius). et p0stea sie ' vetereSetsi ipsi qu0que in metris neglegentius vi q) iambiei uersus dumtaxat in seeundo et quart0 loco, tamen a Terentio uineuntur resolutione huius metri quantum p0test e0mminuti ad imaginem prosae orati0niS p. 6, 9 Sqq.).' iam cum 110uum commentum de e0m0edia his uerbis fe0m00dia est fabula' p. 8, 4) indipiat, uiri docti hoe ipsius Donati esse recte conelusisse

uidentur, praesertim cum Hermanuu8 VSeneriisq) etiam in ipsis Seholiis duorum commentari0rum eonfusionem deprehenderit. ego tamen ipsa seriptorum nomina addere nolui, qu0d insterium mihi uidebatur esse, utrum uerba illud uer0 tenendum est... 00gnitione geSt0rum' p. 7, 7 .. 8, 3 , quae omnino nihil eum superioribus cohaererent, Euanthio an alii tribuenda essent.') es. Ritselielius in commentario in uitam Terentii, quem odii i0ni meae Suetonii adiunxit, p. 483.n0uam editi0nis pringipis e0nlationem Henriei Brunnii amicitiae debe0. orthographiam eius et codidum noviciorum non curaui: Parisini uero 7920 omnes scripturas ex conlati0ne Seh0peni exhibui, qui quidem in orth0graphidis minus attentus fuisse uidetur.

7쪽

Initium tragoediae et com00diae a rebus diuinis est ineli0atum, quibus pr0 fruetibus uota Soluentes operabantur antiqui. namque incensis iam altaribus et adm0t0 hire0 id genus carminis quod Saeer eli0rus reddebat Libero patri tragoedia distebatur uel αποτου τραγου καὶ τῆς ω hoc est ab hirco hoste uinearum et a cantilena, cuius ipsius rei etiam apud Virgilium plena sit menti0, uel quod hii eo donabatur eius carminis p0eta uel qu0d uter eius musti plenus sollemne praemium cantoribus fuerat uel quod ora sua saeuibus pertinebant scaenici ante usum personarum ab Aeschyl0 repertum; saeues enim Graece dicuntur τρυγες. et his quidem de causis tragoediae nomen inuentum e8t. at uero nondum c0aetis in urbem Atheniensibus, eum Apollini Nos 'a uel ' Aγυιεῖ id est pastorum uicorumue praesidi deo instruetis aris in honorem diuinae rei dii eum

Attieae ute0s uillas pagos et compita festum carmen Sollemniter cantaretur, απο των κωμων καὶ τῆς 6,ὁῆς e0m0edia uocitata est ut opinor a pagis et cantilena c0mp08it0 Domine uel απo goυ κωμα ιν καὶ αδειν, quod est comessatum ire cantantes: quod ap0tis s0llemni die uel amatorie laseivientibus ch0r0ς 00mi008 repert0S non abSurdum eSt. itaque ut rerum ita etiam temporum ordine tragoedia primo prolata eSSe c0gnOSeitur. nam ut ab incultu ac feris m0ribus paulatim peruentum est ad mansuetudinem urbesque

8쪽

sunt conditae et uita mitior atque oti08a proste8Sit, ita reS tragicae l0nge ante e0midas inuentae. quamuis igitur retro pri8ea uoluentibus reperiatur Thespis trag0ediae primus inuenti r et e0m0ediae ueteris pater EupoliS HUm Cratino Aristophaneque esse credatur, Homerus tamen, qui fere omnis p0eticae largi8SimuS 1 0118 est, etiam his carminibus 5 exempla praebuit et uelut quandam Suorum 0perum legem praeseripsit: qui Iliadem ad instar trag0ediae, Odyssiam ad imaginem comoediae fecisse monstratur. nam post illius tale tantumque d0eumentum ab ingeniosissimis imitatoribus et digesta sunt in 0rdinem et diuisa sunt ea quae etiam tum temere Scribebantur adhuc imp0lita atque in ipsis rudi mentis haut quaquam ut p0stea saeta Sunt dee0ra atque leuia. at uero ea quae proprie 10 de trag00dia didenda sunt titulo propositi nune 0peris instantes in alia temp0ra differamus et de his fabulis iam l0quamur, quas TerentiuS imitatuS est: Ρ0Stquam demonstrandae originis causa de utriusque generis initio diximus, quod necesse est iam dieamus. Com tedia fere uetus ut ipsa quoque olim trag0edia Simplex carmen, quemadmodum iam diximus, fuit, quod eli trus circa ara8 fumantes nunc SpatiatuS nune e0nSiStens nune 15 reu0luens gyr0s eum tibicine eoncinebat. Sed primo una per80na eSt Subdueta cantoribus, quae respondens αμοιβαίως id est alternis ch0ro l0cupletauit uariauitque rem musicam: tum altera, tum tertia et ad postremum crescente numer0 per auct0reS diuerS08 personae pallae cothurni s0eei et ceteri ornatus atque insignia Scaenicorum reperta: et ad hoc unicuique suus habitus: et ad ultimum qui primarum partium, qui Secundarum partium tertiarumque, qui 20 quarti loei atque quinti aet0res essent, distributum et diuisa quinquepartit0 aetu est t0ta fabula. quae tamen in ipsis ortus sui uelut quibusdam cunabulis et uixdum indipiens αρχαία κωμι δία et εα ονοματος dicta est: αρχαία ideir00 quia ' n0bi8 pr0nuper e0gnitis uitiis eSt, εα ονοματος autem quia inest in ea uelut historica fides uerae narrationis 1 et om et 2 igitur om u0lentibus P thosphis P 3 gratin0 P arist0saneque P5 quandam SU0rum 0perum legem Sch0penus: quadam su0rum operum lege ς quadam suam

st uero scrip8ie adeo ut P ς at n08 uulgo quae om ς pr0pria ς 10 de titulo ς nune om ς0perisue et instantis ς 14 nunc c0nsistens om ς 15 00ncinebant ς) subducta est . 16 αμοιβαιως id est alternis Schopenus: alternis id est P alternis sequitur lacuna q) 17 aet0res P ς 18 coturni P scenidet repetita P 19 partium post secundarum om ς et tertiarum ς) qui om P ς 20 quartique ς) qui quartarum uulgo quinti scripsi: quintarum P ς auct0res P distributa ς quinquepartit0 actu scripsi: quinquepartito autum P quinquepartita aeta ς 21 ineunabulis ς 22 αρχαία

sic etiam infra archea P Arellaea et 22 sq. quia am0tis parumque cognitis initiis orta est Schopenus quia est de n0bis parum c0gnitis uitiis uulgo parumper ς) pronuper uel pernuper libri 23 est om ς Er0n0mat0s P om luc rei ς aut ς ist0riea P

9쪽

et den0minatio eluium, de quibus libere describebatur. etenim per priS008 90etas n0u ut nune seta penitus argumenta Sed re8 geStae a ciuibUS palam cum eorum Saepe qui gesserant nomine decantabantur: idque ipsum Suo temp0re moribus multum profuit civitatis, cum unusquiSque caueret culpam, ne Spectaculo ceteris extitisset et domestie0 probr0. sed eum poetae licentius abuti stilo et passim laedere ex libidine coepissent 5 plures bonos, ne quiSquam in alterum carmen infame c0mponeret lata lege siluere. et hine deinde aliud genus fabulae id est Satira Sump8it eX0rdium, quae a Satyris, quos inl0t0s semper ac petulanteS de0S ScimVS eSSe, Hocitata eSt: etsi vivi aliunde n0men praue putant. haee satira igitur eiusmodi fuit, ut in ea quamuis dur0 et uelut agresti i000 de uitiis civium tamen sine ullo proprii nominis titulo carmen esset. quod item genus l0 comoediae multis offuit poetis, eum in suspicionem potentibus ciuibus uenissent, illorum laeta descripsisse in peius ac deformasse genus Stilo carminis. quod primus Lustilius nouo conseripsit m0do, ut poesin inde fecisset id est unius earminis plurimos libros. h0e igitur

quod supra diximus malo coacti omittere Satiram aliud genus carminis νεαν κωμφ ὁιαν hodeSt nouam comoediam reperere poetae, quae argumento communi magis et generaliter 15 ad omnes h0mines qui medioeribus 1 0rtunis agunt pertineret et minus amaritudinis speetat0ribus et eadem opera multum delectationis afferret concinna argumento consuetudini congrua utilis sententiis grata salibus apta metro. ut igitur superiores illae Suis quaeque celebrantur auctoribus, ita haec νεα κωltφὁiα eum multorum ante ac postea tum praecipue Menandri Terentiique est. de qua cum multa didenda sint, sat erit tamen uelut adm0nendi 20 lectoris causa quod de arte comica in ueterum chartis retinetur eXponere. Comoedia uetus ab initio chorus fuit paulatimque personarum numer0 in quin ille actus pr0ee88it: ita paulatim uelut attrit0 atque extenuato choro ad 110uam comoediam Sic peruenit, ut in ea n0n modo non indueatur chorus sed ne locus quidem ullus iam relinquatur ch0r0. nam p08tquam oti080 temp0re fastidi0sior speetator esseetus esset et 251 ciuiumJ omnium et decerpebatur ' 2 nune om et penitus fieta et 3 ide0 ς) id qu0d libriniss reo ipsa et 4 ciuitatibus P eulpa et 5 abuti licentius ς 6 ne quisquam nequam Pcarmen vulgo: erimen P ς infamiae et poneret ς siluere sanxerunt et 7 id est om sq)satyra P 8 inl0t08J inuocis in nig m reo al. inlot0s) P lacunam signaui: uerborum quae interciderunt primum alii sui3se apparet nomen traxisse praue uulgo 9 putant alii s) uulg0 haec quae Satyra et Satyra P igitur dicitur et ueluti et ioco m0d0 et 11 multus P ciuium P

ne AN P ante se Schopenus: antehae P et 21 quid sq) in om et carnis P retinentur Pe0ntinetur ς 22 ut ab ς) personarum ... 23 paulatim om P 25 esset et scripsi: et P est c

10쪽

tum, eum ad cant0res ab aetoribus fabula transibat, c0nsurgere et abire c0episset, adm0nuit poetas ut prim0 quidem ch0ros t0llerent l0eum eis relinquentes, ut Menander feeit haede causa, non ut alii exi8timant alia: p0Stremo ne l0eum quidem reliquerunt, quod Latini fecerunt e0mici, unde apud illos dirimere actus quinquepartitos disseile est. tum etiam 5 Graeci prologos n0n habent more nostrorum squ08 Latini habent . deinde θεους α μηχανῆς id est de08 argumentis narrandis machinatos ceteri Latini ad instar Graec0rum habent, Terentius n0n habet. ad hoc προτατικα προσυπια id eSt perSOna S eXtra argumentum aestersitas n0n facile ceteri habent: quibus Terentius Saepe utitur, ut per harum induetiones facile pateat argumentum. ueteres etsi ipsi qu0que in metris neglegentius 10 egerunt iambici uersus duntaXat in secundo et quarto loco, tamen a Terentio uincuntur resoluti0ne huius metri quantum p0test comminuti ad imaginem pr08ae orationis. tum personarum leges circa habitum aetatem ossietum partes agendi nemo diligentius Terentio cust0diuit. quin etiam soli18 ausus est, eum in fictis argumentis fidem ueritatis assequeretur, etiam contra praeScripta comista meretrices interdum non malas introducere: quibus 15 tamen, eum b0nae Sint, et uoluptas per ipsum et causa non dest. haee eum artiseiosissima Terentius fecerit, tum illud est admirandum, quod et amorem retinuit, ut comoediam Seriberet, et temperauit asseetum, ne in tragoediam transiliret. quod eum aliis rebus minime obtentum et a Ρlauto et ab Afrani0 et a Turpilio et multis fere magnis comicis inuenimus. illud qu0que inter Terentianas uirtutes mirabile, qu0d eius fabulae eo sunt 20 temperament0, Ut neque ex tumescant ad tragicam celsitudinem neque abiciantur ad mimicam uilitatem. adde quod nihil abstrusum ab eo ponitur aut qu0d ab historidis requirendum Sit, qu0d saepius Plautus faeit et e0 est obseurior multis tostis. adde quod argumenti ac Stili ita attente memor est, ut nusquam non aut cauerit aut curauerit quae 0beSSe p0tuerunt, qΠ0dque media primis atque p0stremis ita nexuit, ut nihil additumi tune et actores ς auctoribus transiebat P, libri m88 rec eum Surgere ας adire ς

cum fidem ας 14 praescriptura P 15 eum Sehopenus: cur P et causam P defit Soho- penus: desit Ρ ς tificiosissima P 16 illis P amorem scripsi: morem P ς 17 qu0di quam Pl8 munirie P a Turpilio scripsi: appio P Aedio et Atta Nouhirchius Attilio melcherus a Caecilio Vsenerus 19 inueniemus sς interi in ας 20 temperamentu extuam eseant P extimeseant ας) 21 mimicam histrionidam uilitatem om et ab aut P quod om P 22 secit q) multis in pluribus et pluribus in libri mas rec) 23 atque ζ) nusquam claudicarit aut errauerit 24 qu0dquel tum qu0d