Romae antiquae et novae. Theatrum sive genuina ac vera Urbis, juxta varios ejusdem status, delineatio topographica una cum primariis illius aedificiis ac monumentis ... nonaginta tabulis aeneis exhibitis & secundum nobilioris architecturae simulac pe

4쪽

Genuina ac vera Urbis, juxta varios ejusdem status,

a cum primariis Illius aedificiis ac monumentis, veluti

ne EF, Simulacris, Circis, Campis, Theatris, Arcubus, Porticibus, Columnis, Stasias f sepulcris antiquis, praecipue merb modernis Temptis, Palatiis

es adficiis, nonaginta Tabulis aeneis exhibitis

Secundum nobilioris Architecturae simulac Perspectivae Regulas

extructis, ruinisque illustrioribus.

IOACHIM O , SANDRARI ,

Serenissimi Principis Neobum. Consiliario,

VOR IMBERGAE, Typis Christiani Sigismundi Frobergit, sumtibus Autoris.

Anno CHRISTI, M DC LXXXIV.

5쪽

i. obiitissime . Archiloctonices Custoris . ' Oc opus Tibi, ingenios E ab antiquis Graecis inventa , Architectonices genera, quaeiplimet Romani post in Italiam transtulere, iisque ad eorum Templa, sedisticia, Amphitheatra, Palatia aetereaque Sc admillanda ad opera magnis sumptibus ti Laboribus usi fuere, sistitis. Non solum quidem Veteres, verum etiam Orbis hujus praepotentes Magnates quidam a centum & quinquaginta hin annis totam ferme Italiam, Romam, & ejus confinia praeprima multis majestaticis Sc splendidis aedificiis, ad memoria ni eorum sempiternam sic ornavere, ut Academia hinc nobilissima Architecturae, ad summum, qHod dicunt, Culmen perductas merito numinari possit. Ast, cum cuivis hujus Artis studioso, ejusmodi adire Loca, eaque ipsi Smet oculi S usurpare, datum non sit, hinc ei quadraginta sex antiquas, piadraginta itidem & tres recentiores aeri perfectissime incisas figuras communico. Mea CX parte hoc opere honorem haud aucupor, eum tot celeberrimis Architectis, quorum Nomina ubique ferme apposui, relinquendo, contentus , si tam gravi & feriud decrepita aetate coctavum enim jam supra septuagesimum annum ago ineXpertis, curiosis i men hujus artis cultoribus inservire possem. De coetero can

didis saltem, M DEO praepotenti imprimis placere gestio. V

6쪽

Romam Eaniae .

lloties primam intueris figuram,CURIOAE LECTOR, t ries I rimam Romae originem vides ς sub Emblemate LM-pae, in Capitolio ad

huc extantis, ex aere

fusae, cum gemellis,

Romula re Remo, ad ubera admissis, opere antiquisIimo. Se

quuntur

RuINAE IPSIVS URBIS, Sive artificiosissima quaedam vastatae irruptione hostium Se injuria temporis Romae delineatio: in qua Edificia illi' praeciarissima, statuarumque nobilissimarum tragmenta, pulcherrimo illo a Capitolio ad Montem usque Palatinum exporrecto tractu prostrata jacent , tumultuario quasi lapsu confusis nunc aereis nunc marmoreis mutua subinde colli sione adhuc decertantibus monumentis: cum hac inscriptione r

Hanc tabulam excipit egregia Romae V feris ichnographia, e palatiis residuis, ruinis

primariis, Autorum classicorum testimonio, numi Sinatum antiquiorum autoritate. aliorumqUe monumentorum, partim

aeneorum Sc plumbeorum , partim lapi- deorum & figulinorum indubitata fide collecta. la a Pyrrho Ligorio, pictore clarissimo Romano, iuxta quatuordecim illas, in quas Augustus Urbem divisit, regiones in hanc tabulam digesta.

Inter omniapriscorum monumentorum vestigia, antiquiorem vix invenies structuram, quam quae hic oculis subiicitur, HO-m . M,-. ratiorum 9Curiatiorum Tumbam, in perpe- m ntum ερι- tuam celebratisiimi illorum certaminis

memoriam, ereciam. Hanc,quoniam ty

pis publicis nondum vulgata est, δc rarioribus tamen maximEque memorabilibus antiquitatis characteribus minimE caret,E vivo hic delineare prospectu non sum dedignatu onspicitur autem, arbustis quidem cumulatissima, e duro tamen lapide tribus apicies prominula, in Albano tractu. Unde originem traxerit, Insula Tiberina, Dionysius edocet l. s. his Propemodum ver-

bis: Iunius BrutusNRValerius bona T au κοὶ κm populo diripienda dederunt, agrum, rem isti privatim possederant, inopibus exple e diviserunt, uno tantum campo excepto, quisitus est, Urbem inter,Usuvium. Is fam ante Marti sacer erat, pratum equis, 9 juventuti in armis exercenda accommodatum. Id

Tarquinius contemta religione Dis oppleveratfegetibus, sicut satis apparet ex decreto Cons him de ejus frugibus. Cam enim omnia Tyrannorum bona agenda, fereniaque permisissentpopulo, quicquid frumenti erat in ejus campi areis, mel in stipula,vel tritum jam non permiserunt avebi, religione metant isserunt totum effundi in Tiberim. Et nunc quoque ejus facti manet monumentum, bene magna Infria, saera culapio, cincta flumine,consecrata uί fertur,) e fruVenti acervis putrescentibus , Dpaulatim aliis, quae temeia fert sum n, eodem inmeis, facta es auctior. Haec Dionysius Ista autem Insula in v υlii formam dein

7쪽

ceps redacta; domibusque atque templis, aedificiisque aliis , Prout adhuc extat, e culta fuit.

Statuam hanc E nigro lapide, Osiridis, an I is, ad antiquissimas pertinente superstitiones, Romae Patres Dominicani, qui ad Minervam, effossis pro novo suo coenobio fundamentis, E terra cruerunt, Antonio Barberino Cardinali, patrono suo maximo, dehinc dono missam. Idolo facerdos adstat, ab utroque latere exhibitus, cum ara, in qua duo gutti, cum dualius mergitibus, inque medio calathus pane, pomisque repletus,& paulo infra m 4 culum adhuc aliud, liquore quodam pletiuiam Ab ara, ut bt Emanibus Sacerdotis, brachiisque ejusdem frondes dependent oresque nonnulli,& ani malia quaedam aquatica cum loto Nilotica, sex anatibus Se duobus piscibus. Iuxta Philosophiam enim AEgyptiorum, humor genialis omnium rerum statuitur esse cauta, quod la Plutarchus, Homerus, te Thale sita confirmabant. Sacerdos autem hic nudus

adstat, nudisque pedibus, ab umbilico ad genua usque bubo cinctus, in capite tiaram gestans, Nisi plumis decoratam,quod avis hec

Osiridi sacra esset .

r. --; Fi gu ra hae c Capitolii exhibet fructuram ,

in antiqua sua magnificentiaAum templis, aedificiis, murisque ibidem quondam re pertis. . Columna haec in hodiernum usque diem

isse aia. an Capitolio conspicitur marmorea, muro in.

clusa; esimq; Senatus Romanus Caio Duillio erexit, qui primus a Poenis victoriam reportaverat navalem. Columnam rostra. Iia αἰ-. tam excipit Miliarium aureum, quod columna fuit in capite fori Romani sub Saturni aede, Prope arcum Septimii; in qua omnes Italiae viae incisae finirent, & a qua ad singulas portas mensurae regionum currerent.

Adjectum porro est Horologium, quod Olim in Campo Martio insigne extitit, septern habens gradus circum, &lineas distinctas metallo inaurato. Solum enim campi, eo loco,tibi horologium istud fuit, lapide amplo quadrato stratum erat,habebatque non solum lineas praedictas, sed M in angulis

quatuor mentos, cum inscriptione,ut Boreas

spirat. Meminitque Plinius, ab Augusto imperatore illud horologium conditum

fuisse a

Porro Meta sudans sequitur, cui locus

fuit ante Arcum Constantini M Amphitheatrum, extantibus hodie saltem reliquiis quibusdam. Sudans autem dicebatur,ob erumpentem h summitate eius magnam undarum vim, quae circumcirca delapsae, cumque insigni spectantium voluptate amoeno exceptae lacu illorum potissimum levabant sitim, qui ludis ibidem gladiatoriis , conclusarumq; ferarum venationibus rac ςroni defatigati. M ;- . Area haec communiter Vaccinus dicitur

dans

campus, quasi Forum innueretur Boarium. Si tus ejus Capitolium respicit Si Λmphi theatrum Titi vespasiani: nom que habet,vel a Bove quodam aeneo,ibidem quondam posito; vel a Bobus atque vaccis hoc in foro divendi solitis. Infra Palatium exhibetur Caesareum , limonte Palatino sic denominatum. Primo enim a Romulo, deinde a Tullo Hosilio habitatus est hic mons; iuitque ibidem sedes Imperii Romani, la de sis Augusta: Ab Octavio enim Augusto deinceps omnes Romani Imperatores in hoc Palatio habita

veruntia.

Locus hic exhibendis ludis dedicatus

primus extructus est Tarquinio Prisco, quinto Romanorum Rege; cum deinde raeter hunc Circum, qui maximus voca-atur, etiam alii progressit temporis extru erentur, quorum P. victor odio mel novem

fuisse dicit. Dictus autem est Circus,quod in circuitu spectaculis aedificatis ludi ibi fierent, Sc quod illic circum metas ferretur Pompa, de equi currerent. Locus dε hoc insignis est apud Dionysium lib. 3. cujus tax citer verba: Tarquinius Priscus in Circo,maximo inter Palatinum re Aventinum montes filo, primus circumquaque operta tectofecit sedi-ίia ; nam antea stoici lectare solebant,furcis tabulata sustinentibus. Locos spectaculorum in triri ita curias distribuit, ut Curialium quisque μο loco speraturus sederet: quod opus Uipsum procedente tempore anumerandum erat

interjpectacula totius urbis pulchel m. Longitudo enim ejus es trium stadiorum, eum dimidio; latitudo quatuor jugerum. A duobus majoribus lateribus reuno minore cingitur Euripo, qui aquas recipiat decempedali profundi

tale simul se latitudine. Post Euripum ext sunt triporticus: imae habent lapidea paulum scandentia scut in theatrio sedilia: super

duplici contiguatione sunt lignea. Duas majores porticus tertia minorconjunxit transvem fm lunata specie apposita, ut ἡ tribus una consi-ciatur a bitheatralis octostadiorum amplitu dine,D c. tantum quinquaginta millia hominum.

Reliquum E minoribus latus, quod subdiale en,

fornicatos habet carceres,unde equi emittuntur, omnes uno clauso repagulo. Externe ambit Cir

cum simplex contem porticus babens incina, resuperne cellas, per quas spectatores intrante scendunt,per vicinas singulas,ut nulla mu- fusio exoriatur, inter tot hominum millia, tum

mententia tumdiscedentia. Haec Dionysius. Hodiernam magnificentissimarum harustructurarum faciem, injuria tam diuturni temporis nimium quantum immutatam praesens exhibet ad vivum expressa delineatio. Cum per triennium Romae tantopere grassata esset pestis,sublato tum Camillo; ut magna periret id hominum labestiarum multitudo: inque mediam Fori partem vasto ac repentino hiatu terra subsideret; re-

8쪽

sponsumque esset, ea re illum tantum modo compleri posse, qua Populus Romanus plurimum valeret: Curtius Se animi Si generis nobilissimus adolescens, interpretatus, Urbem lianc Virtute armisque praecipvh excellere, militaribus insignibus ornatus,

equum conscendit, eumq; vehementer admotis calcaribus praecipitem in illud profundum egit: super quem universi cives

honoris gratia certatim fruges injecerunt, continuoque terra pristinum habitum recuperavit. Eodemq; in loco rotunda dehine in perpetuam illius gloriam extructa est AEdes, qu .uri hic oculis subiicimus . Haud procul a pacis Templo Templam extat Antonini re Faustinae, quod Romanorum more Consecratione solita in Divorum relati essent numerum, constitutis ipsis & Sacerdotibus tam Saliis, quam Antoninis. Facies Templi hujus columnata est planostylos. Terra ipsa sensim elevatur quasi ad tertiam alti rudinis columnaris parte, qua dimensuraturPorticus: dehinc per gradus a scenditur. Bass columnaru ultra medietatem crassior est, quhm Capitulum foliatum, quod Antiqui non in nis tantum Jasibus, sed la in stylobatis observarunt; eo

quod partes structurarum, quo sunt Terrae propiores, eo majorem requirant crassitie. Basis columnarum erat Attica : Capituli autem folia oleaginea. Epistylium, Tophorus Sc Coronis quartam & tertiam quadrantis columnaris partem adaequant. In

Epistylio haec adhuc legitur Inscriptio: DIVO ANTONINO ET

Dlv E FAUSTINAE EX S. C. In Tophoro Gryphes etiam apparent,

obversis vultibus pedem anteriorem ad candelabrum applicantes. Trabeatio MDenticulis caret it Mutulis; sed inter Co-τonam S: Fasciam Denticulorum, Echinum habet satis grandem. Intra templum aliqua fuisse ornamenta haud apparet: Consideranti tamen mihi istorum temporum

magnificentiam visum fuit aliqua te illic extitisse; unde pro statuis spatia ibidem reliqui. Atrium etiam suit Templo huic ELapide Pipernino, cujus Peristylium, Pomti cui ipsius Templi appositum arcus habebat circum circa columnatos pulcherrimos, cum Ornamentis aliis plurimis, de

quibus tamen omnibus nihil hodie extat amplius. Ad latera Templi porticus pariter erant, scd non columnatae: in medio autem atrio statua Antonini posita erat Equestris mea; quae adhuc hodie in Area Capitolii Romae conspici tur. Arcum hunc triumphalem e marmore candido ad radices Capitolii Senatus constituit L. Septimio Seve=o,prout locum hunc

in Roma nostra tam antiqua quam novaesarh satis notavimus.Opus ipsum ad haec usque tempora adhuc quasi integrum pem sistit, quamvis ex aliorum operum spoliis

quadantentis concinnatum e inter quae

etiam Sculpturae anaglyphicae ab omni parte plurimae, hinc inde clegantissimae. Maxima etiam hujus Arcus pars ultra sty

lobatas usque, terreno obruta est aggere

cujus licet majorem partem ad faciliorem

operis dimensionem multa cura amoveremus, ad basin tamen stylobatae, ob nimiam Ruinarum molem penetrare non potuimus. Architectura illius, ordinis est compositi: M Sculpturae res gestas hujus Imperatoris adumbrant, sed leviore studio quaedam, ut & errores hinc inde observen. tur,ia proinde accuratiore descriptione illas non censuerim dignas. In sc riptio majusculis literis sequentium est verborum:

IMP. CAES. LVClo. SEPTIMIO. M. FI L. SEVERO. PIO. PERTINACI. A UG. PΛTRIPΛTRIAE. PARTHICO. ΛRA BICO. ET . PARTHICO. ADIABENICO. PONT. MAX. TRIBUNI C. POTEST. XI. IMP. XI. COS. I. PROCOS. ET. IMP. CAES. M. AURELIO. L. FlLIO. ANTONlNO. AUG. Pio. FELICI. TRIBUNIC. POTEST. vI. COS. PROCOS. P. P. OPTIMIS. FORTISSIMIS. OvE. PRINCI PIBvS. OB. REM PUBLICAM. RES TlTv-TΛM. IMPERIv M. RVE. POPVLI. ROMANI. PROPAGAT v M. INSIGNIBUS. VIRTVTIBVS. EORVM. DOMI. FORIS. OvE. S. P. R. R.

Hanc columnam Trajanus Im Perator, in v tiliamiam emoriam gestorum in Dacia bellorum e candido marmore totam erexit; quae licet E pluribus compotita sit Partibus, tam concinnE tamen coagmentata est, Ut ex uno

confecta lapide dici queat. Ordo hic observatus est Doricus, cum cochlea in interioribus, per quam ascensus patet atque descensus et extrinsecus autem cum sculpturis elegantissimis , quae egregio artificio omnes referunt victorias atque trium

Phos, quos IF pera tormic ab hostibus re- Portavit plurimos. Inscriptio aute talis est. S. P. R. R. IMP. CAESARI. NERVAE. F. NERVAE. TRA-JANo. Λ vG. GERMΛNICO. DA CICO.PONL MAX. TRIB. POT. XVII. COS. Vt P. P. A D. DEC LAR ΛND v M. Q UANTAEALTvTIDINIS. MONS. ET. LOCVS. SIT EGESTUS. Forum enim hoc loco Apollodori opera

extruxerat Imperator, magnificentissimun

circa quod porticus excurrebant columnis pulcherrimis distinctae , cum statuis, equorum simulachris, trophaeisque variis,snque medio hoc foro istam locaverat columnam ; cui deinde bc arcus adjectus est.

Quod JaniTemplum vulgo vocatur, Porticus quaedam potius esse videtur, sub qua

Mercatorum, olim,prout majoribus in Urbibus hinc inde moris est, suerit congressus. Extat autem in foro Boario sive campovac carum, quatuor habens Portas sibi invicem oppositas, prout apposita refert figura. Distantia columnarum est viginti duorum pe-

9쪽

acu.

dum Rommorum Antiquorurn.Circumci ea quadraginta octo fiant scaphae in pariete, quartam sedecim tantum statuas capere possent, reliqua non nisi loculamenta sunt minus profunda. Distincta fuerunt eadem columnis parietinis Jonicis, quae sitist Amen ornamentis hodie plerumquestitit destitutae. Projectio coronamentorum interior propterea omissa videtur, ne transeuntibus ellet ina pedimento.Trabeationem

delineando potius quam dimensurando exprimere volui, prout ex ipsa figura patet. Non tamen abs re est quin sani hic in vicinia quoque extiterit Templum quadrifrontis , extructum a Numa Rege , Belli temporibus apertum, Pace vero suborta claudi solitum. Nec desuntΛntiquarii, sui hoc ipsum opus Templum tuisse sano dicatum instar porticuis quadrifrontis ex eo contendunt, quod te Augulti numisma simila exhibeat templum quadratum, cum Jano/quadriformi desuper eminente. Quamvis enim Jmum bifrontem saltem expresserit ex ligno Romulus, Sc ex aere Numa, ad denotandam illius prudenti iam,qua praeterita consis erando futuris con utere soleret: postquam ratrien captis Phaleliis, civitate Tusciae, Numa eundem invenisset quadri fronte simulacro, Romamque transitulisset; niatori deinde veneratione coli coepit; per j te omnes urbis Regiones Edive isa materia ita confieri. I loque quadruplici vultu quatuor Anni tempora ab il- is videntur fuisse denotata. Adde quod Donatus etiam Se bardinus in descriptio ne Antiquitatum Romanarum Jani templum transitorium appellent te quatuor frontium. Si uituram autem antiquam, quam nunc magna ex parte collapsam dirutamq; videmus. Sculptura quadam vetere sima huc apponere similiter voluimus.

Structura ilia . qiDe Te lym Romuli re

Remi dicitur, in via Sacra extitit, M temporibus Alexandri VIl. pontificis Romani, qui eandem renovatione dignatus est, hanc faciem habuit,quam praesens exhibet figura. Coeterum a Felice IV. SS. Cosmae bl Damiano dedicata est. Antiquarii autem Romulo saliena Templum extructum esse norunt,

sub Quirini nomine,in collequirinali. Quod autem Romuli be Remi dicitur, id Romae δε- dicatum fuisse alii volunt, quod reperta ibidem fuerit ejusdem urbis imago insculpta

in marmore.

Templi Pacis vestigia propE Templum S.

Mariae Novae, in via Sacra, adhuc conspiciuntur: illudoue scriptores sta loca occupasse dicunt, uoi Curia Romuli te Hostilia, Domus Moenii, Basilica Portiae,Domus Caesaris Se Porticus Liviae steterant; quam Au- p stus, sublata Caesaris Domo, extruxit, Mnomine rixoris suae Limia Drusilla insignivit. Coeptum autem est templum hoc ab Imperatore Claudio, bc finitum est a Vespasiano utroque, postquam e Judaea rediissent victores; ita ut, Hieronymo teste , Omnia quoque vasi 8c ornamenta templi Hierosolyinitani, quae in celebri illo triumpho Titus adduxerat, huc fuerint illata. Templum hoc maximum, clarissimum, atque

diti stimum totius Urbis fuissse dicitur; Mquamvis reliquiae ejus sub ruinis pleraeque

torpescant,insignem tamen exinde colligere licet magnitudinem, ut de gloria oneris integri haud levis fieri queat conjectura. Ante introitum porticus erat triplex ε cocto latere, reliquum frontispicii murus erat continuus. Porticus ipsa arcus habebat cum columnis δc parastatis, quales etiam,

murum ornabant sua serie lateralem: su pra eandem hypathrum erat columnatum cujus columnae singulas sustinebant statu aT . Intra templum octo erant columnae marmoreae ordinis Corinthii crassitie quinque pedum te novem pollicum, longitudine citi tem, computata simul basi te capitulo, quinquastata trium pedum, quarum unam quae semila pulta supereiar, Paulus V Pontifex erui Se reconcinnari jussit, deindeque asportari ad locum e regione Basilicae SMariae Majoris, superimposita D. Virginis imagine. Epistylium, Zophorus 8c Coronis altitudine exaequabant decem pedercum dimidio, istiusque beneficio trabeationis fornix templi sustinebatur: Basis istarum columnarum medietate diametri columnaris altior,quin bc tertia altitudinis parte crassior erat, ut melius ita ferri porui et superimpositum onus; plinthus autem

sextam diametri columnaris partem exaequabat. Epistylium, Zophorus te Coronis Sculpturas habebant clegantissimas,la praecaeteris Cymatium Epistylii, quod singulari nitebat decore: Coronidi autem mutuli erant per totam Fasciae seriem; dispositis inter mutulos rosis in quadruplici replo; prout it in aliis structuris antiquorum observavi. Refert Herodianus, imperatore Commodo nocturni casu fulminis hoc templum deflagrasse: cujus praeter haec, alia sunt verba : Totum de improviso pacis templum consumptum incendio est, quod unum scilicet opus cunctorum tota Urbi maximum fuit atq; pulcherrimum, Sc OPU- lentissimum e quippe imiversi sermd illic divitias quasi in thesaurum congerebant . Ego autem, quomodo id contingere potuerit, non video, cum ne minima quidem ligni portio ibidem haberet locum. Terrae mo tu autem vel alio quodam casu facilius destrui potuit, ut alio deinde tempore, quo Architectura non ita floruit, ut vespasiani temporibus,iterum fuerit restitutum iod exinde verum esse crediderim, quonianae, sculpturae hujus operis tanta non elaboratae sunt sedulitate, quanta in Λrcu Titi aliisque structuris accuratioti aevo erectis observatur. Cceterum non Parietes tantum

istius

10쪽

istius templi statuis atque Picturis ; sed iaconcamerationes omnes opere gypsato insigniter erant exornatae, ita ut ne minimata

quidem illius pars suo careret decore singulari. - - Λrcus hic iuxta accuratissima Artis Aran z.. chitectonicae axiomata elaborat', Sculpturisque omni laude dignis exornatus, in honorem Titi Imperatoris 1 S. P. Q. R. erigebatur, expugnata scilicet atque destructr Hierosolymorum Urbe, subjuga idque unive sa Provincia Se ductis in Triumphum multis Iudaeorum millibus cum toto Temptim

ro 'bmitani thesauro, meniaque ει candelabro

illius aureis. Opus totum e candido elabo ratum est marmore, ea quantitate, quam praesens ad mensuram Romani pedis antiqui instituta delineatio prae se fert. Fornix istius Arcus in quadrata varia multa cunti elegantia distinguitur, quorum id quod medio extat loco,ia omnium est maximum, figuram exhibet Jovis Aquilae insidentis. In serius utrinque marmoreae apparent sculpturae, de candelabro Se mensa Sanctuarii Hierosolymitani a Romanis militibus in capitolium deportatis ex una: Si ex altera parte de Tito triumphatore, quadrigis vecto, coronante caput ejus victoria. Unde Iudaei in hodiernum usque diem, quamvis, Urgente negotio, huc sarph eos via deferat, per hunc tame arcum nunquam transeunt,quaesitis potius dimidiae horae ambagibus: rubore nimirum suffusi ob excitatam promeritae devastationis memoriam. Inscriptio

Proph Amphitheatrum Titi Vespasiani,

quod vulgo Cola eum dicitur) Arem extat

Constantini Magni E marmore candido, statuis la Sculptura sima elegantissim h exo natus , quamvis vulgo a quibusdam L' Λrco di Tratio appelletur. Hoc opus licet

circa fundamenta terreno aggere lapidumque ruinis magna adhuc ex parte sit contectum, temporumque injuria hinc inde haud parum attritum, insigni tamen adhuc superbit altitudine. Constructum autem dicitur ex ornamentis Arcus Trajani, quod Sculptura eo tempore admodum defecerat: Unde la Coronicis ornamenta non tam operis elegantia, quam Sculpturarum copia pollent. statuae porro supra C ronicem Ruris appositae captivorum videntur imagines: erectus enim hic arcus erat Constantino ob victumMaxentium. Λb una autem parte interiore legitur:

LIBERATORI. VRBIS. Ab altera:

Inscriptio summa haec habet verba:

P. F. ΛVGVSTO. S. P. O R.

Inter Magnificas Imperatorum Romanorum structuras haud extrema erant eorundem Amphitheatra, quorum unum adhuc superest Romae, quod Collaeum vulgo dici. tur, alterum GTonae; Si mia, quae urbs est Istriae, tertium. De Romano igitur, quod magnitudine, Artis cura,omniumqtie partium splendore coetera longo post se relinquit intervallo, paucula hie recensebimus Autor illius vespasianus fuit Imperator, a quo insigne hoc opus fuit inchoatum, perfectum autem atque dedicatum a Tito Zc exornatum a Domitiano filiis. Si tum

autem est in medio urbis, quo in loco jam Augustus simile quid fuerat meditatus tejusque tam Ichnographia, quam ortho graphia si intersectio cum Scenographia

praesenti satio exhibetur tabula; ita ut Se Interna luculenter pateant. Opus integrum quatuor est ordinum, quorum imus est Doricus, alter Ionicus, tertius Corin thius, Ze quartus Romanus, ε lapide Tibu tino : Ze amplitudo ejus tanta, ut 8 . millia spectantium caperet. Transitus u porticus omnes h circumferentia ad centrum diriguntur. Intersectionis beneficio non tantum area patescit,sed Si Sedilia, quae mi-rE sunt accommodata ad spectandum ludos, it certamina, tam gladiatorum, quam

eum bestiis pugnantium, quae ibi ad oblectandum populum frequenter edebantur. Spectabantque primo omnes Promiscue, postea statutum fuit, ut senatores seorsim spectarent a caetera turba, quod plebs aegrh tulit. Cuncta autem sic ordinata erant, ut si quis tardius ad spectaculum accederet, aut citius esset recessurus, id quidem posset absque aliorum impedimento. Deinde Se carceres ferarum apparent, ScPorticuum scalae variae lono commodissimae, ut te accedentibus Se recedentibus semper Pateret occasio. Crassitie murorum extrinsecus diminuitur juxta ordi. num altitudinem, ita ut superiora paulatim attenuentur, unde majus operi accrescit robur; quod vel ex hoc apparet, quod Pamtium externarum quaedam adhue omnino sibi incumbunt ab imo ad summum, non obstantibus tot vastationibus, ruinis, imbriumque Se procellarum injuriis ; cum

partes interiores pleraeque ad fundum usque sint destructae; cujus causa non est alia, quam ista murorum ascende os contractio, ut superimminens onus sensim decrescat. In quo contrarium observant Veneti, quibus