Simonis Portii Neapolitani De humana mente disputatio

81쪽

. petebat, dianoeticam esse aeternam, per hare verbi. Arist.sed solum intellectum speculatiuum esse separatum 1 materia. Quae omnem dubitationem tollunt, ct integra verba Aristotelis, ac illorum series sese

uatur.

CVm inuenisset Philosephus in anima hominis

esse quandam facultatem,qua postiamus intelligere,& cu nulla potetia frustra sit: sed omnis 'ut adactum persectionemque veniat necesse sit,&idem non possit esse potentia,& actus:consonum rationi videbatur, probare in anima duas differentias esse,potentiam,& asens. Ad quod uniuersale fund mentum v luti causam assumpsit:& quemadmodum tum alibi,tum libro primoPhy sicae ausult:demonstraturus scientiam naturalem aggredi Edam esse,ex primcipiorum cognitione, ceu causam accepit, quod in omni scientia cognitio rerum fiat, ex principiorum intelligentia; similiter praeponit hic uniuersale,quasi proloquium,& inquit. Quoniam in omni natura est aliquid, hoc quidem materia unicuique generi, id autem est,quod potentia omnia illa. Alterum autemeausa,& factivum,quod faciedo omnia,ut ars ad materiam patitur,necesse est, & in anima has inessedis. serentias. ex quibus sane verbis duo aperte indica tur, nimirum quod intellectus agens, & intellectus potentia,sint partes animae, & non accedant de foris.

deinde,quod si agens est aeternum & intellectus p tentia aeternus sit. Posteriores philosephi plura alia

82쪽

eliciunt ex his Aristotelis verbis, puta quod intest, .ctus isti potentia,& agens, sint duae substantiae aeter- anae: amplius, quod ex his duabus substantiis anima intellectiva componatur . Non desunt quoque qui opinantur,quod quemadmodum in anima intellectitia duas differentias Aristot.agnoscit: ita res se habeat di in sensu,sitq. sensus agens,& patiens. Quae omnia ex ignoratione,& obscuritate verborum Arist. prosecta sunt. Porro Simplicius ratus duos esse intellectus iuge tates, de intellectu agente participato ab anima mo do Arist. verba facturum arbitratur.Sed tu omnes em .roneas illas vias,veluti ad hanc tractatione asseque dam non modicum impedimentum adserentes,deuita;& apertiore sensum,quem modo summatim enarrabo,omni qua potes diligentia sectare. Cum Arist. absoluisset tractationem de facultate intelligedi 'us

intellectus potentia nominatur velletque intellectus omnes differentias explicare, ut causas ipsius I telligere in unu cogereret:de intellectu in actu in praesentia docet duo,quodnam opus , & quae sit eius e sentia, ut omnem differentiam ab ipso intellectu potentia nancisceremur. Verum de intellectu potentia, dixerat eam esse partem animae,qua intelligimus, &sapimus,ad haec qua ratione per intellectum potentia intelligeremus aperuerat, docens nos intriligere per receptionem speciei, perinde ut sentimus per si coptionem spetiei, postea ex his, quae dixerat, quaeque sensui patebant,videlicet nos omnia intelligere probauerat rationem eius & esse, longe differre a sensu, ipsumque intellectum potentia no esse commixtum cum organo, atque ira, esse separabilem conclusit, coulo ipsus intellectus potentia,& opere,& ratione: ubter & de intellectu, quem vocat factivum, pris

83쪽

mo opus, deinde substantiam assequitur: opus qui dem eius est ut omnia intelligibilia materialia, quae sua natura, sunt potentia intelligibilia, & non actu

faciat intellecta.Nec secus quam intellectum potentia , cum omnia intelligat, ac recipiat, ipsum e ne immixtum,impassibilem,& separabilem,rationi cons num est: atque eo magis, quo agens semper est nobialius passo.Tribuit ergo ei nobilitates intellectus p tentia, separabilitatem,immixtionem, & impassibiliatatem. Sed quoniam est agens diuerim ab animς subsantia, substantia actu existens; ob suam summam nobilitatem non assimilauit eum agenti naturali; sed sormae nobili si imae,& lumini, ut modum nobilissimum agendi nobis aperiret, comparauit. Sic nos ad substan tiam eius eognoscendam deducens, ipsum inquit esse separatum selum eundemque selum immortalem,& perpetuum. Proinde in multis conuenit climintellectu potentia, attamen pluribus quoque ab e dem secernitur;conuenit quidem in separa Dilitate, in

immixtione , &in passibilitate; sed differt, quod ille

sit potentia, hic vero actus, quodque ille sit facultas anim , qua anima cognoscit,&fiat intellectus in actu. hic autem substantia faciens intellectum, separatus essentia &esse, cum intellectus potentia dicitur senar . tus vel separabilis, cundum rationem. consulto igiatur addidit Philosophus separatus autem est, solum

. hoc, quod quidem est. Significans inter intellectusi hunc esse intellectum , qui si substantia, & actus so-

tum separatus secundum rem,& secundum esse . tiam. Mens autem nostra, & intellectus potentia, ra- tione tantum est separabilis. Postremo inter intelle. tus hic solus immortalis est,& perpetuus: non enim

intelligentias iam refert intellectum agentem: sed

84쪽

ad hominem,cuius respectu agens dicitur, cum actu intelligit;& ut cum intellectu potentia consertur,di- citur solus immortalis , &in hoc Ioannes Gramaticus hallucinatus videtur. His hoc pacto explicatis,

cum aduersarius,ex verbis Arist.intellectum agetem . esse animae differentiam dicentis ; asserit eum est e par tem animae intellectivae: ei hoc nulla ratione est coce- dendum,ratio nempe in promptu est,quia necessita- tem ponendi in animae operibus intellectum agen- tem, declarans Arist .causam prius apponit: quoniam in omni natura, hoc est in iis rebus,quae natura subsi- .stunt,& ubi res sunt in potentia prius,& postea fiunt , in actu,& agunt,& patiuntur, ibi reperitur potentia .recipiens,& actus agens: sic analogia quadam,& simi , litudine,in operibus animae necesse est has esse differentias potentiam, &actum. Est itaque intellectus .

agens differentia animae nostrae,ut operatur;& huius

causa, consul id differentiam,& non partem dixit, O intellectu autem potentia,eum esse animae partem di

xit,qua anisa intelligit,& sapit,sed multa Aristotel. dicta quibus in explicatione intellectus in actu utitur

vel maxime,non esse animae nostrae partem aperte i

dicant. Primum comparauit illum arti, quia ut ars in aliud extrinsecum agit ita intellectus iam ad intelligibilia se conuertit,ad intellectum potentia se extendit, formans eum,ac faciens intellectum actu. Coparauit etiam habitui,dicens este quendam habitumi Cumque non esset vere habitus: sed, ut intelligibilibus comiscetur,dicitur habitus quidam; ut explicatius rem . declararet, exemplo luminis nobis aperuit, non esse . aliquid animae: Lumen enim ad opus videndi vim . quidem habet,non tamen ad Asentiam colorum qVic

quam consertot iam lapius dictum fuit libro seculi

85쪽

. do de Anima.Rursus,lumen est superior, & nobilissi. ma qualitas ab aeterno corpore luminoso emissa,at q.

superior facultate videndi,huic igitur lumini proporaione respondet intellectus in actu, quia cum ad haec sntelligibilia progreditur, propter actum intellige di nobis accedit, longe superior intellectu potentia. JEx his ergo con stare potest,quantum harae nostra im, terpretatio verbis,& Arist. sensui adrideat,non addi- . ctis punica perfidia in aliorum ambagibus.Neque a L, εrmandum censeo, intellectum potentia esse partem. vinimae,qua anima conflatur et quemadmodum, nec lu. men est pars oculi,licet ad actum videndi apprime co, ducat. Eodem pacto in ipsa facultate videndi, ac sent itiendi,sensus agens non est pars animi nostri,ut mul- . eti rudissime senserunt, nempe sensus est potentia sen, sbile, & sensibile est actus sensus. Vertim cum sensus tactus sit omnium crassissimus,ad usum lagendi sufficiens est qualitas quae tactum afficit,& medium co

Datum animali, puta caro facultas vero videndi, cdm4incerissimum constituat organum, quale est crystaulaides humor, sincerius quoque medium,&actum desiderat adiunctiones obeundas non enim satis est collar: sed lumen necesse est intercedat. Quare quanto sentiendi secultas sincerus habet organum,tanto ma- is extraneum requirit medium, puta oculus lumen, iaphanum medium, auditus, aerem Iolfactus, crassio Tem aerem ;gustus, aquam. Tactus autem , cum ignobilissimus omnium, non requirit aliud medium praeter conatum. Non est itaque ad sentiendi viam' utilis, praeter medium, aliquis sensus agens, sed quia ' intellectus potentia est longe nobilior om ni sentiendi virtute; luam maxime videbatur nec ellarium , ad hoc u tantelligibilia rerum materialium perficiant,dc

86쪽

DA MENTE HUMANA.

eompleant intellectum potentia, fiatque intellectus persectus,Vim quandam costituere,qua i psum intelligere absolueretur. Ad hoc quidem opus quonia nec corpus, nec Vis, & qualitas corporea desderabatur, cum,& ipsae res materiales sint,operaepraeci uerat absolutiore substantiam ponere, & a rebus materiatis liberam, superioremque intellectu potentia, ac substa tiam actu ad hoc ut intelligeret. Congruum igitur erat, vim quandam diuinam disseminari, & inspergi

materiatis rebus, qua res serent intelligibiles: quam rquidem virtutem Arist. vocauit substantiam separa- , tam,& aeternam; Alexander, Deum; complures intel ligentiam orbem Lunae agitantem. Posteriores credi . derunt esse intelligentiam infra Coelum hominibus , destinatam,vel ad esse,vel ad intelligere necessariam: . sed ratio in Alexandrum adducta superius omnes V hementer torquet. Si enim Deus, vel alia intelligen- , tia nobis accederet ad ipsum intelligere formandum; . quomodo constabit cum aliis Arist.fundamentis, qui plerisque in locis: quicquid Deus, ac Diuinae men- . tes infraCoelum circa hunc mundum inferiorem opei , rantur, per motum,ac Iumen Coeli,id aperte operari , probauit. Qua igitur ratione homini illabitur, sine is vllo alio motu, Deus, aut mentium supernarum ali- 'ra,difficile intellectu videtur . Sed hunc nodum ita

issoluimus.Coelum,quod a Deo motu circumducim vtur, in hoc mundo ό qui est circa terram, Virtutes vla , decet materiam, communicat omnibus corporibus .

corruptioni obnoxiis, alterando, quibusdam nobiliorem formam, aliis ignobiliorem praestans. Sed intellectui potentia , qui est veluti instrumentum animae,non motu,& lumine formas, & intellecta roponit iverita, ut est intellectus actu, materialibus inst

87쪽

telligibilibus, quasi instrumentis, quibus in Intellectum potentia operatur,dispergit Vim quandam,qua intellectus potentia perficitur,& illa fiunt intellecta: hanc virtutem Arist.vocat substantiam in actu,quam semper Deus praesens rebus,ut ab intellectu potentia. recipi intelligibilia possint,elargitur, & quemadmo- modum dicimus,lumen esse substantiam Solis quod nobis Sol semper praesens eiaculatur, quamuis si acci densis militer vis illa est ipseDeus,quae ipso praesentes disseminatur in sermis materialibus.Quo si,ut homine interempto non reminiscamur, nec intelligamus, quamuis Deus qui nobis presto est, sit aeternus; quia intellectus passivus, id est, intellect us potentia recupiens spetiem, aboletur. Nec temere vocavit modo intellectum potentia passivum; sed ut illum distingueret ab intellectu, quem paulo superius dixit actitium. Ipse autem intellectus in actu,nulla labe,nullaque mutatione asscitur , non secus quam cum oculi hominum priuantur videndi acie, lumen nullum ex hoc oculorum affectu detrimentum accipit. Quod si Tequiris causa m. cur semper non Videmus; in promptu est, quoniam videndi facultas marcestit,aliquo interius corrupto, puta subiecto, & organo. Igitur intellectus actu,qui intellectui potentia,& ipsis intelli sibilibus commistetur, nullam patitur labem ; sed intellectus passivus, qui est facultas animae connata, imarcescit,quia subiectum,&anima ipsi aboletui. Ex bis se explicatis, iam rationi satisfieri potest , quare Deus omnia ; quae huic mundo inseriori elargitur, motu,ac lumine tribuat,hoc enim intelligendum est de sermis ac virtutibus,quae in materiρ naturali reci-ipiuntur: sed virtutem in ipsis rebus dispersam qua res

sunt intellectae; materialibus, Yςlci in subiecto non recondit

88쪽

recondit Deus:sed sunt intellectar ab hac virtute, vein intellectu potentia reconduntur.Quare proloquiuillud assumptum , de qualitatibus,ac virtutibus, quae in materialibus recipiuntur,procul dubio intelligi debet . Porro quoniam phantasmatibus nihil imprimitur , sed hac virtute commode recipuntur in intellectu potentia; dicimus eam esse spiritualem substantiam, ac virtutem. nde sorte,qui eundem esse intellectum agentem,& possibilem suspicati sunt ob id ad hoc credendum inducti suerunt, quod ipse Deus videtur praebere aliquid intellectui potentia, nobis innato, ut facilius sat intellectus in actu, quod certe di cere,nullum esset incommodum, habes igitur illud, quod cepe philosophi explicatum desiderarunt.

Arintotelis verba e bbro duodecimo Primae Phil ophia οexaminantur. Cap. x II.

I Bi Arist.docuisset formas non praecedere com/ posita: quaerit,an aliqua remanere positi' cui dubitationi hoc pacto respondet. Si autem ali- ν quid posterius remanet, considerandum est . in qui- , busdam enim nihil prohibet, veluti si anima tale est, . non omnis; sed intellectus: omnem namque fortasiisi impossibile est. Ex hoc Arist. loco,Latini philosophi duo colligunt; primum, animam hominis non defecturam,quod dicat remanere post. Deinde,illam nox , esse unam;quemadmodum Averro es censuit,quonia . ante corpus praecessisset, quod aduersatur Philoso- .pho,qui formas non existere ante probauit. Cum igit itur remaneat int ellectus,& non praecedat sine cuncta vlione intellectum a Deo creatum affirmandum puta ,

89쪽

tio uniuersae Arist. philosophiae reluctatur: probatum enim est libro primo de Coelo, omnia orta occidere,& quq no sunt defutura nec orta quidem e sse. Anima igitur principium ortus habu isse, & non deficere noest Physicum decretum, nec a philosepia o Peripatetico probatum. Quidam crasitoris ingenii,& minoris eruditionis, his verbis se satisfacere posse opinantur

ut partes Averrois defendant,cum dicunt, intellectu duas pati rationes: una, ut est nostra serma, quamque obtinet,quandiu nobis unitur: Alteram, ut est intellectus. Allerunt igitur, intellectum remanere post, ut est intellectus:sed desinere,ut est ratio sermae, corrupto enim Socrate, intellectus non est amplius sosi ma Socratis. sed hanc responsionem superius resuta' uimus, quippe quia ad relationem non terminatur corruptio. Praeterea propositum est philosopho pro-- bare,rem ipsam, quam formam dicimus,non praecede, re illud, cuius Arma est pars,quare,cum dicit in teli ' ctum remanere,loquitur de ipsa re,quae est serina intellectiva, nullo igitur modo de habitudine dis eritis Arist. Proinde expedit hoc pacto verba philosephi - explicare:quod hic Philosephus, ut Platonis senten-- tiam, qui ideas, formales,ae efficientes causas rerum, esse existimabat, e medio tolleret,inquit. haec non pos se simul subsistere, quod unam et res sit serma,& m ν Uens,ad unum & idem comparata: & rationem subiiv cit,mouens enim motum praecedere necessum est: sedia Drmam simul oportet esse cum composito, cuius est

pars porro simul esse & praecedere,nullo pacto conueniunt,taeitaeque difficultati,quae iis diistis se ingerere

videtur,occurrit:quasi ex communi hominum cosensu constet,aliquam animam remanere post,quare sormam non semper simul esse cum composito. Cui s r

90쪽

DA MENTE HUMANA. 9Itisfacit dubitando,quia res non erat apud Omnes cer . ta,nec ei explicandae hic erat idoneus locus,& inquit .an aliquid post nostrum obitum remaneat, suo loco .considerandum est ;hoc tamen interim certum est no , omnem animam superstitem esse,ut vegetalem,& sensuam:sed si aliqua superest illa erit intellectus. Et in

confuso modo accipit intellectum,non explicans, an de vero intellectu, qui est intellectus in actu, vel de intellectia potentia loquatur: quoniam hic non erat ut dixi,aptus locus,atque ea propter dixit esse contaderandum:quoniam scilicet nomen intelle hiis ambiguum sit,ex his igitur, quae obiter Arist. proserens interserit, non est assirmandum aliquid: sed colligenda est authoris sententia ex his, quae propriis locis de Drompsit; puta ex libro tertio de Anima, ubi de intel- Iectu luam mentem aperuit. Quapropter quae Aue Tocs in enarratione huius loci effutiuiit, sunt ab Aristotelis sensu aliena.

LIbro primo Ethicorum in dubium vertit Phi-

losophus,an post mortem stelicis, si superstiti- . bus filiis,nepotibus,vel amicis, aliquis eorum .intaliciter vixerit, huius in talicitas minuat mortui . Glicitatem,videbatur enim aliquid nocumenti asser .