Excursus ad Terentii Adelphos [microform]

11쪽

EXCURSUS

Scripsit C. Botter, ordinum superiorum in Gymnasi praeceptor, societatis quae in Silesia litteris patriis colendis constituta floret, socius.

13쪽

a . Terentii Asri comoediis inter litterarum dramaticarum apud Romanos reliquias jure primus locus adsignatur. Fere omnes omnium aetatum Viri docti, iique summi nominis, Summaeque auctoritatis philologi iis aut interpretandis aut edendis operam dederunt, ut hodierno tempore illius scriptoris non jam adeo multa indigere videantur aut nova aut accuratiore explicatione. Equidem ineunte illo, qui nune exiit, anno Scholastico munus Susceperam grR-tissimum, discipulis primi ordinis Terentii Adelphos explicandi, quo dum praeter alia eaque haud pauca scholae negotia ea qua par est sedulitate occupatum me Sentio, novam mihi suscipiendam video provinciam, ut programmati ad publicum Gymnasii nostri examen invitanti latino quodam commentariolo praeludam. uuae res mihi quum ex inopinato tum sere sero innotuit, quumque alia impeditiora et latius explicanda absolvere per tempori angustia jam non liceret, sere invitus consilium cepi, ut ad illam fabulam excursum conscriberem, qui magis discipulis quasi epilogus, quam doetis

lectoribus tanquam noVum ευρημα proponeretur.

Per satis Iongum vero tempus attenta aure et quasi summis digitis explorans classicorum, quae dicuntur, et Graecorum et Latinorum poematum formam exteriorem, et optimi cujusque poetae inde fructus sensu et animo percipiens, haberem quidem quae summatim in eo genere proferrem, quae vero ad libellum alio consilio conscribendum reponere malui, ut ea tantum hoc loco promerem, quae quasi praeparationis ad illum sinem pars et collectaneorum specimen esse Videantur.

Ad sabulam ex cur Sus.

uuantum venustatis atque gratiae poematis recentiore quadam lingua compositis inde existat, ut versus certa ege alternantes in exitu ut unius aut plurium syllabarum similem sonum prodant, id quod in evioribus poeseos lyricae potissimum, et gracilioribus generibus quasi praecepti constantis auctoritatem obtinuit, illud omnes communiter consentientes cognitum habent, qui purgatis auribus de illis rebus judicium ferre possunt. Illud homoeoteleuton, quod vocant, siquidem aptum est et purum neque durum aut contortum, proprium quoddam et ingulare recentioris poeseo est ornamentum, miramque movere potest et egentium et audientium delectationem, unde factum est,

14쪽

tat poetaruin, quos recentior aetas protulit, Optimu quisque in eo genere nxime summoque eum studio elaboraverit uuamquam in eo quoque loco, sicut toto poeseos regno, divinus quidam nisu atque amatus, ut ipSius sere non conscius, plurimum valet, omnisque inepta ac nimia diligentia justoque auius repetita et arcessita ars incidit in vitium et jure reprehenditur. Poetae veteres, graeco dico et latinos, eam laudem ommerere noluerunt. Non desunt quidem versuum similiter exeuntium exempla et sere apud omnes antiquitatis poetas reperiuntin'. Lingua etiam utraque, utim latin tum graeca, non Solisin aradicibus, sed etiam in terminationibus vocum Ud quod ad linguas recentiores haud aeque pertinet, quorum termini multo iusirmiores plerumque et leviores sunt, et cum veterum linguarum formis et exionibus comparari vix possunt tantum habet sonorum quasi copiam, tantam gravitatem et pulchritudinein, ut dissicile sere videatur intelligere, eur positae veteres illud poeseos ornamelitum et corollari uin repudiaverint, eoque nisi sere inscientes et fortuito si non sint uuam vi vero pro certo hoc minime mirmaverim, et quamvis multum sit a viris doctis diSputatum, utrum ea, quae in veteribus poematis sparsim leguntur, homoeoteleuta, ab auctoris arte et onsilio an ab incauta negligentia origineii duxerint, amen noSirum hoc loco non est, in eam rem accuratiu inquirere, nec repetere, quae in eo genere jam Satis liculenter ac firmiter statuerint atque evicerint apti judices. Illud profecto nemo negare poterit, Vetere poetaS, quamvis fortasse illud verum ac proprium, quod apud recentioris nevi populos tantopere invaluit, homoeoteleuton carminibus sui non consnito adhibuerint, taliten non minus avrihus quam digitis legitimum, ut ait Horatius, sonum calluisse et in utendo illo soni lenocinio noli solum mulio opere, sed etiam quasi faustissima Minerva elatioraSSe, quae recentiorum linguarum versiones omni Monorum artificio linitari non poSSint, quaeque ili litigii vetere ipsa a peritis et doetis olo auditu vel sensu percipi velint. Instituerunt autem hoc poetae veteres quadruplici potissimum ratione, inveniuntur enim quattuor sono quasi ludendi genera apud illos, quorum usus in litteris antiquis est frequentissimus, et requentior sere, quam apud nostrates. Primum genus cernitur in consonantium repetitione, quae instituitur non solum ab initio vocum integrarum, sed etiam ab initio mediaruvi ejusdem vocis syllabaruin;

quin etiam quibusdam locis illud quoque in eum finem potest advocari, quod littera

consonans in sine ad sequentem vocem a vocali incipientem recitando traducitur.

Appellata est ea figura a viris talium rerum peritis allitteratio. Alterum genus existit, quum vocalium repetitio sit aut ab initio plurium vocabulorum alit in mediis vel exeuntibηs, aut pluribu Iocis imul, id quod etiam in consonantibus observari potest. Litterae Vocales Sonum vocis proprie efficiunt, unde laetum est, ut ea soni figurii Agonantiae nomen acceperit. uuae priora duo genera ad singulas littera pertinent, earumque usu bene considerat nituntur. Fuerunt etiam, qui eorum partes plures et quas seeundaria statuerent, qua quidem bene et recte constitui posSe concedo, e in ea, quae mox Sequitur, exemplorum enumerntione negligere malui.

15쪽

Relinquuntiar alia duo genera, quae non am n singulas litteras sed ad integras sylllaba spectant. uortu alterum ervitur in repetitione syllabae AEdicalis in

pluribus ejusdem originis vocabulis, et an nominationis nomine designatur alterum in iterandis vocabulorum terminationibus aut plane iisdem, ut ex eadem exioni ratione proveniant, aut similibus tantum, ut ad varia exionis genera pertineant. Hoc qitidem vocaverunt homoeoteleuton, sed quum eo nomine potissi inum duo tantum vel plures verRufi, quorum in fine similis sonus et quasi concentus existat. deSignentur, eam soni guram, quae in uno vers saepius repetita terminatione ritiar, eoque ab illa inaxime differt, ad analogiam eorum, quae aiu accepimus nominilin, qui bl Sque omnibus virorum classici generis peritoruin venia et indulgentia est impetranda atterminationem appellaverim. Ceterum in hujusmodi guris statuendum videtur. yllabas nates, etiatu si elidantur propter lege metricas, et in recitatione quasi evanescant, utim quidem si non nuditu tamen sensu audientium haud dubie perceptae Mint ininime SRe iegligendas, Sed aequo jure respiciendas. Dua de auR in xPinplorum eri tali uti quo-qlle locorum rationem habui. Utuntur autem his soni guris nodiae vetere ii depingendos varios animi motus, mentisque perturbationes id n ut in sabulis potissi inum scenicis maximi momenti suit, et histrionibus actionis artem valde adjuvare, recitationisque et declamationis vim et effectum profecto mirum in modum augere potuit. Prae ceteris eo in oediae veterum iis bundant, easque saepissime aut totam sere loe cuili dam vim comirametacere, aut erim saltem speciosiorem atque efficaciorem reddere facile potest evinci. Videmus etiat poetas iis potissimiliti personis Serinonem talibus guris ornatam et quasi conditum attribuere, in quibus totius sabulae cardines versentur, et dictionem Scenica in tum maxime iis scatere quum rerui actionumque implic&tio aut ad altiorem aut denique ad summum evehatur gradum. Et vere lini Ioel, in quibus propter argumenti gravitatem poetae plures tales ut unius aut diversi coloris sonorum radios ad augendum Aermoni splendorem conjulixerunt. Pt in totius sabulae quasi

lacum collegerunt, iijus rei aptum et speciosum in ne hujus scriptionis stibjeei

exemplum. Atque ad ea, ita in via Terentii sabula, in Adelphis reperiantiir transeamus exemplR.

Iam in primis prologi versibiis, qui it omnes quos uvimuS poetae prologi minus ad summatim proponendum sabulae argumentum, quam ad depugnandos adve sarios compositus est, audimus quasi obsibilantem his obtrectatoribu enSque explodentem poetam iteratis litteris A. et P. Postquam posita sensit, Scripturam Suam Ab iniquis observare et adversarioSRapere in priorem partem, quam acturi sumuSIndario de se ipse erit, vos eritis judices.

16쪽

Aetis Scena II. In colloquio Micionis et Demeae fratrum, qui sine ullo dubio primarias tabulae partes agunt. ille quidem blande et deniter . . Quid secit'

Hic vero eum excipiens et iraseens: uuid ille secerit quem sque pudet uuidquam nec metuit quemquam. Idem v s etc. eodem cum animi motu: niqne omnem familiam nulcavit usque ad mortem eripuit mulierem duam amabat, clamant omnes etc. V. 53. se tu Demea simulate concedens, sed eum ira:

tibi si istuc placet Profundat, perdat, pereat nihil ad me attinet.

Iam si unum verbum posthac.

Qin M. Seen. Aeschinus ad Parmenonem, qui Sannioni prius, quam ille jusserat, eolaphum inflixit, illudens:

v. o. on innueram verum in istam partem potius peccato tamen. Paullo infra v. 33 Sannio de se ipso, sed ex sententia aliorum, quasi ironice: Leno sum, lateor pernicies communis adolescύntium Periturus, peStiS. Scen. II. v. 37 Sannio querens et Hulans, ut risus excitetur: Praeterea colaphis tuber est totum caput.

Seen. III. Ctesipho, propter Aeschini fratris beneficium gaudio elatus, gratoque in illum animorv. . . Itaque linam hanc rem me habere praeter alios praecipuam arbitror Fratrem homini nemini esse primarum artium magis principem. Seen IV Aeschinus ad fratrem blande corrigens: v. Age inepte quasi nunc non norimus d inter nos, Ctesipho. v. 10 se tu Simili ratione: Ct. Pudebat Aesti. Alii stulti tia si istae nέ pudor tam ob parvolam Rem pene ex patria turpe dictu Ded quaeso ut istaec pr4hibeant. Ct. Peccavit v. 19. Ctesipho einens et anxius: Aliqua ad patrem hoc permanet atque ego tum perpetuo perierim.

17쪽

Seen. I. Sostratu magna cum animi aegritudine Aeschinum expectans: v. Solus mearum miseriarum fit remedium. Canthara Aeschinum mirata vituperans: V. u. alem, tali genere atque animo natum ex tanta familia. Scen. II. Geta, servus pius et aegre serens quae comperit: V. G. Hocein seclum o scelera o genera sacrilega o hominem impium. v. 26. Geta eum aposiopesis Prorsus Sostr Quid istuc prorquaergo si et Periimus v. 35. Sostrata de Aeschino querens: uui se in sui gremio positurum puerum dicebat patris. Artu N. Seen V. Micio ad Aeschinum simulate mirans: v. 36 uua ratione istuc quis despondit quis dedit Cui quando nupsit auctor his rebus quis est

V. 47. Sequ. echinus ad Micionem, quum prima nodi sila solvuntur, pio gratoque ore: Ita velim me promerentem ames, dum Niva mi pater,

Ut me hoc delictum admisisse in me id mihi vehementer doIet, Et me tui pudsit. Scen. VII. V. 40. seqv. Demea, cujus indignatio ad summum evehitur fastigium, so-

Ius Secum:

Hanccine vitam hoscine mores hanc dementiam lUxor sine dote veniet intus Psaltria est: Domus sumtuosa: dolescens luxu perditus: Senex delirans ipsa, si rupiat, Salus, Servare prorsus non potest hanc familiam. Locus profecto egregie Aonans, magnoque cum effectu quartum Tabulae actum eoncludenS.

aetum . Scen. II. v. o. Demea Syro minanA: Non manum abstines, mastigia' An tibi jam mavis cerebrum dispergi hic Syrus, villi plenufi, secum: Abit. Aedepol commissatdrem haud sane commodum, Praesertim Ctesiphoni.

18쪽

Neen IV Demeae monologus, artificiosus et ad versuum sonum quod attinet, excellens. Allitterationis exemplum habes v. 25 exquisitum tΕg quoque a meis me mari et magni pendi postulo. Ea enim per totum versum pergit, quum transitur tantum a littera labiali, eaque leniore in ad duriorem P. Seen VI. Demea Getam quem libertate donandum censet, laudans. v. nm is mihi profecto est servii 'pectatus satiR.

s montant ne exeinv n. Poeta in prologo, postquam primam adversariorum incusationem refellit, idque, ut Supra vidimus sibilante quadam linteratione jam primo versu significavit ad explodendam alteram graviter Ronani lititur a sonitiatin vocali o, cui additur iterum repetitio litterae P. V. 8 Se i l. Eam laudem hic ducit maximam, quum illis placet, uui vobis universis et populo placent, oriam opera in bello in otio in negotio

Suo quis lite tempore usu 'fit

Similis soni gravitas oritur repetitione ejusdem vocalis actu primi, cena I, in verbis nitionis, qui hii Auaviter declarat suum filii adoptati amorem, . 2 seqv. nati silii Duo: inde ego uti majίrem adoptavi mihi:

Ediixi, a parvulo habui, amnvi pro meo: In eo in Oblecto solum id est earum mihi. Ille ut item contra me habeat facio edulo; Do, praetermitto: d necesse habeo innia Pro me jure agere. Ad exprimendat Demeae indignationein pertinet similis assonantia.

Scen. II. 12. - hoc advenienti quot mihi Micio, ixere in ore est mni populo.

Seen. in eschinus Sannioni instans d Parmenonem, Sequ. Cave nune jam oculos a meis oculis quoquam demoveas tuos: Ne mora si, mi innuer6, quin pugnus 6ntinuo in mala hasreati Scen. II. anni querens et se excusans ad Syrum . ruui potui melius, qui fiddie usque os praebui

Syrns imitando eam assonantiam excipiens . . Pecuniam in loc negligere maximum inuisum strauerum. a. Huil

19쪽

Heem eis, Sostratam eonspiciens, laetus quidem Red etiam vehementer sollicitus v. 24. Te expeto oppido opportune te littulisti mi obviam. Idem consilium suum exponens, omnia, quae cum Aeschino et I amphila in riderint esse elanda et tegenda, inde a versuras ut utitur assonantia in repetendis vocalibus re et v, donee concludit locum his verbis, v. 44. Quapropter quoquo pacto incit si puR. Paullo post imiliter ostrata suum omnia detegendi consilium his verbis absolvit v. 3. Tu quantum poteS, Abi, atque Hegioni dgnato hujus rem enarrato omnem ordine: Νam is Miam Simul sui summus, et nos coluit Rxime. Seea. III. v. 55 Demea simulatis a Syro Ctesiphonis laudibus vehementer gaudens:

Oh, lacrum gaudiol quam vocalis is uerationem frequentiorem per aliquot versus retinet, laetae loquacitati indulgens, et a Syro interdum sed aliis vocibus, iam vocalem non resonautibus. interpellatus, donec ille . si imitando his responsis: probissime Non hercle otium steolloquium ita invertit, ut etiam in sequentibu assonantiae imitatio continuetur ab ip o.

Seen. In voto Ctesiphonis scilicet satis pio v. a. Ut triduo hoe perpetuo prorsum e lecto in stient Surgere. poteris assonantiam eum allitteratione conjunctam agnoscere

Seen. V. Micio ad Aeschinum leni et benigna eum reprehensione v seqv. viiid credebas, 4rmienti haec tibi consecturd deos Et illam sine tua pera in cubiculum iri deductum domum

Ndlim ceterarum rernm te socordem eodem modo. Bdno animo es duces uxorem hanc bdno animo es, liquam Aesch. Paterrobsecro, num itidis tu nunc me M. Ego te quamobrem Aesch.

Aegehinus, qui eam assonantiam respondendo jam adjuvit, denique gaudio elatus exclamat v. 56: Di me, pater, omnes oderint, ni magis te quam oculos nunc amo meos.

Addit paullo infra v. 70, 1:ri potius Deos comprecare nam tibi eos certo scio, uti vir melior multo es quam ego, obtemperaturδη mngis.

20쪽

Seen. III. Micio Demeam amicis verbis niloquitur, ut sanam et quietam rerum rationem habeat, animique iracundiam denique compeScat, velut vers. 20 Sequ. Ausculta paucis, nisi molestum, Demea, Principio si id te mordet, sumtum filii 0uem faciunt, quaeso hoc facito tecum cogites: Tu ill4s duos olim pro re tollebas tua, uuod satis putabas tua bona ambobus ore etc.

Inest iterum in his versibb. consulta vocalis O repetitio, quae sere tota cena magis minusve observari potest. Scen. IV. Demea secum cum animi aegritudine . 1 eq. Ita eos meo labore eductos maxumo hic secit suos Paullo sumtu miseriam omnem ego capio, hic potitur gaudia. Age ge, nunc experiar porro contra, ecquid ego possiem Blande dicere, alit benigne sacere, quando eo proVocat. Scen. IX. v. 21. Syrus ad Demeam laeto et gratissimo animo: Di tibi, Demea, omnia omne Semper optat offerunt. In quibus verbis etiam inest annominatio.

us generis rariora quidem in adelphis sunt exempla, sed non desunt.

Unum vis curem curo et est Dis gratia. A et II Scen. II. Syrus ad Sannionem . 10: hominum homo stultissime lAet. III. Scen. III. Demea iratus et sollicitus v. 30: Vae misero mihil Videre video jam diem illum etc. Act. IV. Scen. Aeschinus sollicitus it anxius ad Micionem simulata

narrantem V M.

0uum hanc sibi videbit praesens praesenti eripi. Seen. VII. Micio hominum vitam eum tesserarum ludo comparans . 23:Illud, quod cecidit sorte, id arte ut corrigas. Statim Demea excipiens ronice: Corrector etc. Aet. V. Scen. IX. Demea v. 33:0ui non justa inji ista prorsus omnia omnino obsequor.