De professione artis

11쪽

s. VII. Ex Pusend. Tr. de T. eiusque lib. a. capri.

Ωui consili suo refloribus cmitatum adsi ne,

M omnes Reipub partes aciem mentis co=imem tants qua ex usu Reipub videbuntur esse, dextia es fideliter citra assectus a pravos respectus emponant silutem Reipubi in Omnibus consiliis pro eo habeant non proprias opes, aut poten tiam praetus assecti sprincipum adulando non meliscentur, factionibus ' mitionibus illicitis abstineant nihil, quoddici oportet, di imulent, nihi plod taceri oportet eliminent exterorum com

ruptionibus impenetrabiles sesepraebeant, pr setis suis negotiis aut moluptatibus publica negotia non posthabeant.

Oualitates virtutes tum ministrorum tum confli

issi. ι, ι Minister status πιλυμα --, i. e. in omnibus stientiarum hom- artium generibus, quae ad tam arduum munus requirunis V tur instructissimus esse debet, similis enim est inexhausto mari , in quod omnes sapientiae S artes ingrediuntur,& a cano quasi modo in utilitatem Reipubi rursus egrediunturi Tenentur itaque summi imperantes ad munera civitatis adhibere viros probos ok idoneos, o in eorum acta subinde in. quirere, eos denique, prout rem gessisse deprehenduntur, praemiis vel poenis mactare, ouo caeteri intelligant, non iis

note fidet ac diligentia publicam, quam propriam, rem

12쪽

tractandam, Optime docet Plato, non tantum situm esse itilagibus condendis, quantum in magistratibus bonis: id DιaLγε de repubc Recte autem monet PufendorFus, illa a Contaliario,remotis affectibus despravis resipectibus,esse peragenda, quae usum, quae lalutem Reipublicae proscopo habent, alus enim populi utrobi vis immutabilis debet esse lex dkperpetua agendi norma. Ubi autem affectus,ubi munera,quae homines Deosque placant,imperium tenent, ibi non nisi infelicissimus Rei pubi status esse potest. Maximum studium, maxima hominis cultura in reprimendis pravis affectibus, qui omni momento nos premunt, consistit. Fortior est, qui se, quamqoi sortissima vincit, moenia, id quod principia honesti satis

docent, quo de conferri meretur Do. Thomas in Tri de Fundam.

urinati erum quidem est tritum istud: qui nescit dissim sare, nescit imperare, ut proinde Consiliarius, exigente putalica salute, 6k simulare, sic dissimulare,d tacere debeat. Nam cui grave est tacere, ab eo magnae res sustineri nequeunt. Magnum est Rei pubi munimentum consilia habere secreta; ignorata consilia omnibus partibus minantur, valentque non parum ad inimicitiam nostram aliorsum distrahendam nimia fiducia servituti obnoxia est, ε qui nimium patet, suus esse non potest. Nihil tamen, uti Autor recte monet, quod diei oportet,dissimulent,nihil,quod taceri oportet,et incinent. Siquidem bonus Consiliarius non debet celare veritatem, patriae desprincipi utilem, etiamsi in periculum vitae incidetit. Melius enim& laudabilius est perdere vitam, quam supprimere salubre consilium. Non vero, si juramentum suum religiose servare velint, privata negotia aut inanem voluptatem publicis negotiis praeserre debent. Cogitent Consiliarii serio seduloque, an, quod aggrediuntur, Reipubi utile, Deo gratum,gerentibus gloriosum, despromtum effectu,vel certe non arduum sit. Sit adeo Consiliarius sermone acutus, in

responsis promtus, sacilis ad intelligendum, in instruendis aliis expeditus oh clarus, inlacetiistucundus in seliis circumin

13쪽

spectus sciat se iis, quibuscum habet aliquid negotii, acco mamodare sive illi boni, sive sint mali, semper tamen salva ipsa virtute opera ingenii magni sunt viva sunt efficacia, assis due est occupat um,vult videre omnia,audire omnia, tangere omnia praetermittit nihil, Iegit quam plurima, confabulatur cum omni genere mortalium, scire a vel praeterita, intelligere praesentia,assequi futura vel ipsia etiam coniectura. Imprimis vero Consiliarii ea, quae Principis personam dignitatem, regalia dura tam sacra quam profana concernunt, respicere,oc quomodo haec tum contervari, tum licito modo augeri queant prudenti consilio suppeditare debent, quo nomine exactam totius territorii, omniumque in eo viventium c gnitionem,qualia status,qualia subditi privilegia,Jura con .celli nes habeant, item foedera sanctiones pacta, sive cum extraneis principibus, sive cum subditis inita, accurate noscant, haec omnia, cumprimis quae in statum publicum in. fluunt, in peculiari libro colligant, quo de conferri meretur Mecendos in dei tui se in duriten, Eilaat ubi in fine sub.

tithmiste elempter addi debentin L iuis opera, quando talia dialia documenta, publicum statum concernentia, in v stillimis nuper operibus laudanda industria collegit. n. terea circa aulicam vitam duos subiungimus versiculos: Aula locus, ortuna suos ubi lubrica ludos ludito eludit, nunc hos, nunc dejicit illos. Interea, si placeas Christo facilis iactura potentum est, latius imperium Caesare Christus habcta

m publice constituti sunt ad sacra obeunda, in

14쪽

φι ipsi iacent, populo sese conssicuum exemplar

exhibeant, nee pravitate momum muneri suod, gnationem, doctrina pondus detrahant.

EXEGESIS.

Arduum est Dd ecclesia onncium, quod in interpreta Ilione doctrinali verbi divini, in adhortatione ad amorem in icio a Dei Sproximi, in coercitione Sanimadversione impiorum ' ast placida, in consolatione S erectione infirmorum4 fidelium,&,ut ucis dicam, in docendo,hortando,monendos arguendo consistit. Proinde Doctor taclesia pensitare debet quid loquatur,qualiter loquatur, quantum loquatur,si enim horum unum deficiat,locutio apta non eriti Quare mutiles disputationes, intempestivae condemnationes hic procul abesse debenti Siquidem christiana Theologiae veritas citius ψmpetratur orando, quam invenitur disputando. Plus proficit amica correctio, ex sincero christianoque amore susce

pta, quam acinisatio turbulenta, illa pudorem incutit, haeci

dignationem movet. Plus iuvat optimum doctoris exemis plum, quam mille adhortationes. Quin tota religionis Vis In eo consistit, ut merito Chiisti innixus Deum ante Ommas proximum verci sicut te ipsum ames. Lubet hic aliquas studii Theologici cautelas ex illustris Thomasii Caute circ. pracog jur. referre, quidem ex eap. 18 .ah t. Sapientis n-dem Theologiam non debere esse carbonariam. 42. pientem debere intelligere ea, quae in Theologia credit. 3. Scilicet eo modo, ne credat impossibilia & contradictoria. 4.RInded dicta Sclipturae sic exponendame inde sequatuς contradictio, t. Solam Scripturam non irrationabiliter e plicatam esse iudicem controversiarum theologicarum.

In studio theologi eo quaerendos esse terminos rationis S fidei Non omnia vera esse, quae dicuntur ab Orth doxis de neterodoxis, sed hos ipsos esse audiςndos et

15쪽

gendos. 8. Non odio esse proseauendos heterodoxos. o. cavendam esse Theologiam scholasticam,tanquam cinistem litigiorum theologicorum. io. Eamque etiam innostris Academiis a fermento doctrinarum ineptarum nondum esse satis purgatam. H. Serio operam dandam studio histo. riae ecclesiasticae senuina utriusΡe oederis. v. mota esse praestandum auramentum religionis contra conscie tiam cis. Cavendum esse a studio theologico, solis, steriis speculativis incumbente, neglecto mysterio pietatis. 14.yNihilominus tamenin studium pietatis caute tractandum, is. Gavendum a scriptis Theologorum, pietatem aperte impugnantium sis. Item a studio calumniandi dis. sentientes,etsi impune aut sub spe praemii. s. IX. Ex Pulandorae

' uris publice injunctum ariarum scientia, rum animos civium imbuere, nihilsap aut perni

ciose doceant mera autem ita tradant, ut audisores iis assentiantur, non tam assuetudine audiendi, quam quia solidas eorundem rationes pers xerunt omnia dog=nata, ad scietatem civilem tumbandam directa, fugiani omnem scientiam humanam inanem habeant, ex qua nulla in vitam humanam re civilem utilitas redundat.

EXEGE SIS.

s. De Recte monet autor noster,ea cum primis studia esse perivise0linis tractanda, quae nanifestissimum in rebus humanis usum si-ι. . aere stunt; siquidem doctrina ad factatendere, & non otii,aut di

sertationis causa adhiberi debet, inutilia studia non studia,

16쪽

sed temporis dispendia sunt. Confer. n. Prasius. i. de maiora Digest. 3, 3. Quam vero communiter ab hoc scopo disc datur, Morbis tetraruin inutilibus plerumque quaestiunculis torqueatur, experientia quotidiana non clamatied exclamat. Pulchre ait r. PAbbaia Bellegarde in tr. Re xlanssurieridiaeAle dans verti ment P. a. ἐπ D. La plus part de choses,donto disputea vectant de chaleurint frivoles,d de nullo consequence, mai l on se ait unioin Dd honneur de remis porter une victoire chimerique. Omnia, uti diximus, studia in tot iam Dei S utilitatem Reipubi tenuere debent. Si quidem sapientia est cognitio veri&honi conjuncta cum honi desiderio despraxi. Ver sapientia, remotis praecipiis tantia & autoritatis humanae praejudiciis, vivam boni humani cognitionem involvit. Frustra enim cognoscitur verum, nisi bonum cognoscatur, frustra bonum cognoscitur, nissadsit constans boni desiderium eiusque actio cupraxis. Pr xis autem absque cognitione non datur. Veritas est conis

venientia cogitationum nostrarum cum natura rerum. N

tura rerum cognoscitur experientia dc meditatione Funis damentum cognoscendi est rectus sensuum idearum usti Bonum est, quod potentias hominis conservat clieorroborat. Ducit ad hanc nos agnitio propriae miseriae, inde profluens

sapientiae desiderium, medium ad hanc perveniendi nobis sistit tritum istud: Ora S labora Sussiciunt hic tres libri libernaturae, liber conscientia dc liber Scripturae, in qua nemperscriptura omnes partes,ad veram stapientiam sit ipsi natu

raeque cognitionem in felicitatem spectantes,item ossicia dctura omnium omnino hominum, in quocunque statu vive tium, plenissime exhibentur. Ordo autem in studiis obser variis dustribus terme monitis ne quia intempestive, ne quid confuse, ne quid absque fructu lati absolvitur. Studiosus adeo pientiae diligenter viros doctos audiat, selectos libros Iegiit, lecta laudita seduIa meditatione recolat, ac denique

plutantei convcrsetur, haec omnia italcmperet,ut aherni viuibus

17쪽

vicibus sibi succedant, nunquam eum obruant. Illa igitur sudia amplectenda, quae pacem, telicitatem se commodagmneris humani promovent. Illa autem studia,quae vel vanam spirant eruditionem, aut in meris consiliunt speculationibus, sequestranda sunt. Ad studia generi humano proficua spectant Medicina, Theologia cumprimis practica, vera Iuris. prudentia,sanior Philosophia, disciplinae mathematicae v. gr. arithmetica, geometria, architectura civilis,historia. qui. dem Facultas Medica viam monstrat, quomodo sanitas cor poris.conservetur,& turbata reparetur. Iurisprudentia docet modum pacem externam politicam promovendi, comservandi, reparandi. Theologia docet ex lumine revelationis modum perveniendi ad pacem internam conscientis,D h;DVia a qua dependet felicitas futuri seculi. Historia de philos in .sis phia sunt duo oculi sapientiae,haec tradit regulas, illa suppe-hM. D citat exempla. Regulae prudentiae & morum justi, decori, honesti, ex philosophia haustae,per facta historica illustrantur,4 in plena quasi luce collocantur istae verb regulae faciunt,ut de actionibus ab historicis, in literas relatis, prudena ter judicare queamus. Idoneus autem de veritate historica

iudex imprimis callere debet communem naturam huma nam despeculiare temperamentum morale personae, de qua agitur, item statuis conditionem Reipuhi, in qua haec vivit. Debet prudentia callere dijudicandi, an desquousque sidendum sit historico an partibus addictus, an nimis cre dulus fuerit unde sua hauserit an rem sine amoris aut odii vel alterius affectus indiciis proponat an nimis affectet, in lectorem deveritate rei, quam describit,persuadeat: ,ue verbo dicamus, quatuor proprie boni historici requisita sunt, ut nimirum sufficientem habeat rerum, de quibus scribit, notitiam,ut veritatis sit studiosissimus, ut stylum decenter ad. hibeat,utiudicio morali sic politico instructus sit. Optimum vero historia usum sistet, si quis in hac deprehendat ima- sine virtutum divivorum,morum honestorum4 turpium,

quod

18쪽

S, quod his uti possit tanquam praeparatione ad prudentiam politicam acquirendam. Adminicula sapientiae aequirendae , t ausunt linguae. Loquitur sapiens ut intelligatur, linguae non tam ex regulis grammaticis, quam usu exercitio addiscunis tur. In autoribus legendis a talibus initium faciendum, qui ec intellectu faciles,4 lectu iucundi Lingua latina cuivia

erudito proficua, sed de lingua Hebraica, Graeca, Italica, Iliis spanica,cum primis Gallica,Germani ac Anglica maximam tam in scientiis, quam in publicis negotiis utilitatem ostem clunt. Eo autem in linguis annitendum, ut secundum mnium cujusque linguae bene desperspicue mentem nostram exprimamus, adeo a nimia brevitaret, verbositate deso soleto loquendi aut scribendi genere, ut et inani syllabarum d literarum aucupatione abstineamus. Ut Grammatica recte, ita poesis dc rhetorica ornate loqui docent, illa indiga Da a mota,haec in soluta oratione, quae iterum magis usu dc frequenti ratoria. Iectione,quam multifariis praeceptis addiscuntur. Siquidem

oratores nascuntur, nec adeo arte praeparantur. Vera oratoria est ars ornate dc ordinate dicendi eo fine, ut homines reddantur sapientes, probi de honesti Fucata autem asse seius per varios colores quaesitos commovet. Praesupponit oratoria praecepta prudentiae. Doctrina moralis ostendit,quid loquendum. lyrudentia d. decorum auditorum animos conciliant. Historia exempla suppeditat argumenta. Tres autem persuasionis, in qua oratoris vis desvirtus consistit,sunt

sontes, autoritas loquentis, dispositio audientis desartificium seu modus loquendi. Jugiendus itaque in oratore est humilis a sublimis stilus, qui communiter profunde obscurus, Jnflatus,Jactabundus dbnoribus poeticis nimis abundans esse solet. medius stilus non excIudit ornatum loquendi, sed hic magis inmodesta gravi perspicuitate, quam in artificioin conquisitis vocabulis de figuris quaerendus. media igitur

via amplectenda, ut stilus nec vaga verbositate tardiosus, ne

nimia ore vitate obsturus, sed potius ita temperatus sit, ut 'L

19쪽

semper magis incogitationibus, quam in verbis tarpior inumniatur. Cum vero ars oratoria singulare Dei donum oli belli pacisque temporibus Valde necessaria sit, qua nec Principes, nec Ministri, nec omnes illi, qui regenda Reipubi admoti sunt, calere possunt,' quia tum publicis tum privatis coIl cutionibus negotia humana determinantur, hanc maximo cum studio excolendam esse, nemo negabit. PoIiticus etsi non debeat esse Ioquax, quam maxime tamen debet esse et

oictavera philosiophia, quomodo ratione recte uti, Schoneste

vivere ebeamus. Cognitio veritatis dependet ab intelleisiau, usque vires limites examinat Logica voluntatis co ruptioni repagulum opponit Ethica seu doctrina moralis. Ratio donum Dei est, quam non excolere, sed contemnere, id vero idem est, ac pro beneficiis ingratum semet exhibereu Fundamentum cognitionis omnis fiunt sensius, qui, si recte constituti' adhibiti, nunquam fallunt Et inde ratio in se considerata, de sensius, tanquam instrumenta sua, decenter adhibens, siem per rem est. Examinanda est finitudo intelleis eius, cum sit arcte cognitionis humana smites sint. Maxima intellectus nostri infirmitas est. Distinguere debemus inter veritates certa dc propositiones inutiles, cogitantes, pauca a nobis certo sciri, multa probabiliter tantum cognosci, pluistima ignorari. Dubitatione quiuem hic opus, sed modesta, sed erudita,in recta ratione sandata,& ex gravi priegnanti.ue causi suborta. Cum primis vero tum autoritatis tum praeis Cipitantiae prauudicia vitanda, opus pariter hic est doctrina de interpretation α Doctrina Ullogistica vero nihil conis fert ad inveniendam veritarem, sed est saltem modus inaca-D...ilasi demia receptus. Mathesis exhiber doctrinam de quanti tale. studia mathematica suntlonge utiliss a, utpote quae non o Ium stultis, sed chsapientibus succurrunt, cum reliquae

num ustitiam praesiopponam. Ita Theologia supponiuimpi

20쪽

impietatem, Iurisprudentia bella&rixas, Medici ex intemisperantia aliorum potissimum vivunt. Et Arithmetica quiadem, quae fundamentum reliquarum est, non blum purgae intellectum a praejudiciis, d. audicium acuit, sed omnium statuum hominibus, imo ipsis omnium facultatum eruditis

est utilissima Patribus familias, agricolis,mercatoribus,m chanicis, militibus, aulicis, cumprimis cameralibus valdδprodest eadem, sic nocet eius ignorantia. Geometria prae cipue opus habent agricolae, mechanici d camerales. M sca multa admiranda habet, ratione effectuum & recreat commendat optica valde delectat, sine ea pictura inanis est. Calendariorum usius magnus est Architectura inservit commoditati, acquisitioni, defensioni Sc omnibus

gentibus aecepta est tam in bello quam in pace. Nobilissimam D tabidis

esse disciplinam, quae mores format, voluntatem emendat, ad ductum naturae scripturae convenientem de vera felicitate hujus vita modum, mediaque ad eam perveniendi suppeditat,nemo in dubium vocabit. ritentio autem generalia medicinae moralis esse debet, ut passiones excedentes deprimantur, deficientes excitentur, ita Omnes tres cupiditates

quasi ad aequilibrium redigantur, in quo aequilibrio adeo quin

rendus est conceptus amoris rationalis Equidem sapiens vir quotidie in agnoscenda d oppugnanda imbecillitate pro . pria pergit, atque assectuum, etiam moderate noxiorum ulisteriorem moderationem sibi comparare intendit. Spectat huc doctrina de decoro, secundum quam homo cum ratione Di De intendit sibi parare amicos Parantur autem amici amore factis laudabilibus, amorem aliorum testantibus, amor vero declaratur per actiones externas tanquam signa Signa sunt vel communia omnibus hominibus, vel peculiaria sinisgulis illa pertinent ad decorum juris naturae, haec ad decorum siricte dictum seu politicum. Decorum politicum autem est imitatio rationalis, ex virtute complacentiae orta

hominum nostri status, qui pro praecipuis ac praestantissimis a C a haberi