Singulari bonarum artium, ac litterarum amatori, per illustri ... D. D. Josepho Moñino Comiti de Floridablanca

4쪽

SΙΝGULARI BONARUM ARTIUM,

AC LITTERARUM AMATORI,

PER ILLUSTRI VIRO EXCELLENTISIMOQUE

INSIGNIS CAR. III. ORDINIS MAGΝΛ CRUCE DECORATO,

HAS PHILOSOPHICAS THESES GRATO AΝIMO

HUMILLIMUS, AC OBSEQUENTISSIMUS SERVUS,

ac Clicns Fr. N cum tota hac Provincia Boethica Ordinis S. P. N. August. pro suis Provincialibus comitiis celebrandis coadunata.

PROPUGΝANDIS ADERIT.

PHILOSOPHIAE AUDITOR

sua PnΑΕsIDIO R. P. Fa. ΕΜΜ. MERCHAN Is Hoc MAG. S. P. N. Aug. Coenobio Lect. Theolog. die 9. Mensis Mah ann. 1286. Ciun approbat. D. Censoris Regii, &Padrino, & Solis Cum permissu. Hispali apud Iosepbum, in vico Genuensi.

5쪽

DE PHILOSOPHIAE HISTORIA

PHILOsOPHIAM veteres divinarum, et humanarum reruni

scientiam frequentissime definierunt. Il. Optime quidem, si eam scientiam intelligamus, qua non solum Te vim cognitio, sed rationum etiam, cur res sint, vel fiant, et cur esse, fierive possint, contineatur. . III. Hanc universalem naturae scientiam, primo hominum Parenti Adamo a Creatore infusam fuisse res Certa videtur. IV. Eam tamen scientiam a Deo ipso primo homini communicatam, Adamus ad filios, et posteros traduxit. V. Post diluvium a Noemo eiusque posteris in universam terrae faciem diffusa est Philosophia . . . I. Ita tamen manca, ac fabulis successu temporis inquinata luit, upro ea restauranda multorum hominum labor, ac plurium seculorum

observatio fuerit necesSaria. .

VII. In id porro incubuerunt Chaldei, Persae, Indi, Sinenses, Eata

nices Africani, et Europasi. VIII. Scientia, quae ante Graecorum tempora apud gentes dispers viguit, traditionaria dicta est, quoniam a majoribus tradita a posteris religiose custodiri consuevit: harbara item, ex quo superbi Graeci reliqum omnes non Graecos populos, barbaros habere, et apellare cceperunt, . IX. A his tamen barbaris, prima doctrinarum semina Graeci mutuati sunt X. Qui primi Graeciae doctrinas intulerunt, sapientes nCminabantur ad aetatem usque Pithagorri, qui caeteris modestior, Philosophus, sive Sapici 'tiae studiosus maluit appellari quod reliqui nomen deinceps usurparunt. XI. Graecanica Philosophia pro varia docentium indole in diversas sectas, seu scholas dixi a i Vix . Y -- XII. Licet ad plures eXCreverint, pr cipuae tamen Iuerunt, boni δ' Italica, et Eleatica, multarum propaginum feracissime parentes. XI I. Talis suit Philosophize Origo, atque progressus, usque ad Fecu luna VI. quo universam sere Europam invadentes Barbari omnia honores ruinis, et cladibus repleverunt.

Mauros, deinde in Europa universa

ino, pessimus Arabs factus, primo apud Philosophorum princeps salutabatur.

6쪽

XVIII. Quicumque enim ex Italia, Germania, Gallia, aut aliunde literarum amore tenebantur, Boethicas in Hispania scholas irequentabant, unde I'hilosophiam Arabico-Peripateticam in genteS suas Comportarent, Saeculo praecipue XII: quo serme tempore incrementum sumpsit scholastica Philosophia, de Aristotelis nomine Aristotelica nuncupata. XIX. Tandem Aristotelis excusso jugo, nugisque derelictis Philosophia, tribus superioribus seculis multiplici observatione, et experientia novo quodam lumine perfusa, a viris sapientissimis, licet non omnino, magna tamen ex parte, ab ignorantiae tenebris fuit effossa. XX. Uni Versa Philosophia aptissime in quatuor distribuitur partes Logicam scilicet, Metaphisicam, Ethicam, et Phisicam.

DE LOGIC L.

l ,OGICA definitur ars cogitandi. Ejus munus est tradere praecepta, quibus humana mens adjuta . sacilius ad veritatis

cognitionem perveniat . τ .XXII A hoc fine longissime aberrarunt licholastici, qui Logicam infinitis quaestionibus, iisque inutilibus, quibus mentem potius obtruderent, quam juvarent, implicuerunt . . XXIII. Methodum sedatam, et praecepti Vana, qua in unaquaque parte Logicae singulae explicentur mentis operationes, et regulae tradantur ad earum errores corrigendos, Optimam esse, et utilissimam, doeiissimorum hominum exemplo, et consilio edocti; defendimus. XXIV. Mentis operationes, quae non nisi Varii modi sunt, quibus mens utitur in cognoscendo, plurimae adsignantur a Philosophis: praecipue et veluti caeterarum capita sunt perceptio, judiCium, et discursus, qua is methodum adjungunt communiter moderni.

DE INTELECTU PERCIPIENTE.

UM mens aliquid percipit illius quamdam notionem sibi

ipsi efformat, quam ideam apellatratis. XXVI. Idearum multa sunt genera. Earum omnium notiones et divisioneS, atque etiam obscuritatis, et confusionis idearum .ntes, aperire non renuam.) XXVII. Ut conlusionis, et obscuritatis causis occurramus, atque ideas claras, et disti iti stas, e quibus veritas pendet, adquiramus; has regula Sservemus oportet XXVIII. Ι. Cavendum est ne uno intuitu ad plura simul animum applicemus; neve nimia praecipitantia ideis quibuscumque assentiamur. XXIX. II. Sumite materiam vestris viribus aequam et versate dixi quid ferre recusent, quid valeant humeri. XXX. III. Ne adoptes populi opiniones, quin prius rationem, Ottommunem sapientum hominum Sensum consulueris. XXXI IV. Ne ad eas scientias animum applicueris ad quas acqui rendas necesaria media nondum comparasti.

XXXII. V. Praeceptores elige in scientiis optimos, ac in docendo

expertes.

7쪽

XXXIII. VI. Non tarn auctoritatem in disputando, quam ratio

num momenta Sequere.

XXXI V. Voces, quibus aliis manifestamus ideas, quas taciti nobiscum ipsi

revolvimus, signa Sunt tunc cogitationum nostrarum, tun C ipsarum rerum.

XXXV. Quod autem certae qui edam voces, has, aut illas ideas significent id habent ex hominum arbitrio minime vero EX natura sua. XXXVI. Plures in variis linguis sunt voces, quae praeter primariam, aliam ex usu habent significationem, qua fiunt honestae aut obscena . XXXVII. Ut recite, ac perspicue aliis cogitationes nostras Ope I cum aperiamus; hos canones stabilimus. XXXVI l I. I. Voces inanes vitemus. II. Obscurae aut consu Saeidear verbis non adjungantur. III. A vocibus ambiguis accurate abStineam US, IV. Dedita opera obscuritatem non affectemus. V. Iisdem vocibus eaedem semper notiones subjiciantur. XXXIX Per voces etiam aliorum mentem in eorum scriptis asSequi possumus subsidio artis hermeneuticae. Hujus artis regulas interrogatus adsignabo.

DE INTELECTU IUDICANTE.

XL. JUDIClUM est perceptio relationis, quae inter duas plures Ve

ideas intercedit. XLI. Haec mentis actio si verbis exprimitur; vocatur enuntiatio, sive pro-pOSiti O, quae ratione quantitatis, et qualitatis bene multas accipit divisiones interroganti aperiendas. XLII. Inter praecipuas enunciationis vectes, ad recte sormanda judicia summopere necesarias definitio, et divisio locum obtinent. XLIII. Definitio est oratio, quae quid sit id de quo agitur, ostendit quam brevissime. XLIV. Rediae definitionis tres sunt regulae. I. Ne angustior, aut amplior sit re distinita, sed omni et soli diffinito conveniat. 1 I. Brevis Sit, mo do non sit manca. III. Ut sit clarior re definita. XLV. Hanc tertiam regulam Aristotelicos non observare in definitione motus, temporis, aliisque nemo inficias ibit. XL VI. Divisio est totius in partes distributio. Ejus regulae sunt. I. Ut nulla pars neque praetermittatur, neque redundet. II. Pars una aliam non Cona plectatur. III. Ut gradatim, et per membra proxima procedat. IV. NO fiat in partes nimis minutas. XLVII. Hic inter Philosophos Vehementer controvertitur: num Scientia, fides et opinio in eodem intellectu de eadem re simul esse possint λ Senten

tiam negantem tuemur.

DE INTELLECTU RATIOCINANTE.xLviii. R ATIOCINATIO adito egi qua intelectus ex uno aut

pluribus judiciis aliud colligit.

8쪽

'Xta X. Ratiocinatio verbis enunciata argumentatio audit. L. O to assignantur communiter argumentationis species, sed omneSad fullo ismum facile revocantur. LI in syllo ismorum consectione accurate obServandum est: ut una ex pr missis contineat conclusionem, altera Ostendat conciri sionem in illa contineri. LII. Hac unica, facillima, et generali regula explorare possumus an syllogi SmuS recte procedat, vel non, quin opus Sit tot Peripateticorum dii ficiles

regulas memoriae mandare.

i III. Sy logismus quatuor habet figuras, modOS autem quatuor, et sexa-zinta opinione aliquorum Scholasticorum; unde Viginti tantum si aliosi asticos audias: sed hos omnes tamquam Oper Sin, implicit , in praxi

in V v τ' tibi Litea ius divinum inventum ad veritatem inveniendam,

ct commodissimum instrumentum, ut veritas inventa aliis mani lastetur communiter praedicatur. Verum bona paCC eorum qui ita opinantur eis iitroque pollice subscribo, qui artem syllogisticam, nec ad inveniendum verum factam, nec ad inventi demonstrationem satis commodam, iurς, meritoque pronuntiant.

DE INTELLECTU SUAS OPERATIONES DISPONENTE

Raalea operationum mentis directio, ac institutio metho-

diis a Philosophis appellari Consuevit.

LVI Duplex distinguitur methodus, quarum una veritati inveniendae inservit, et vocatur methodus analytica, seu resolutionis, altera vero ad veritatem inventam docendam conducit, et methodus syntheti- Ca, Seu compOSitionis nuncupatur.

LVII. Methodi analyticae subsidio Veritas quatuor ex fontibus hauriri

potest: ex intima conscientia, et sensuum externorum experimentis, ex men itis ratiocinio, ex auctoritate. LVIII. Amorem, voluptatem, aliaque nobis intima, et quaecumque homini intrinseca sunt, per solam Conscientiam possumus stabilire. LIX. Cum res extra nos positas, et Sensibus subjectas cognoscere Ve limus, externis sensibus utemur x LX. Ut autem cognitio a Sensibus petita vim habeat, hae leges animadvertendae sunt. Organa Sensoria nullo vitio, vel morbo laborent. a. Medium inter organum, et objectum, recte se habeat: nempe ubi de Visione agatur sit lucidum, ac limpidum. a. objediorum distantia sit pista respectu oculorum, ac aurium, nulla autem respectu tactus. η. Ubi vel objectorum distantia nimia sit, vel corumdem nimia exiguitas, instrumen ta adbibeantur, quae suppeditat Drioptica. q. In rerum examine si heri potest plures sciasus adhibeantur. 6. Si plures sensus testes appelIare non liceat, res sensu illo quo hauriuntur, multoties exploretur. 7. MenS Sit sana, ac multa attentione rem Contempletur. . LXI. Si res extra nos positae sensibus minime subjiciantur, ad verita-lcm inveniendam, utemur mentis ratiocinio, in quo hae regulae servandae 6unt. I. Res composita in varios modos, variaque attributa analytico

9쪽

resolvatur. 2. Resoluta attributa Gaminentur, a CCum aliis comparcntur. I. Inveniantur principia, ex quibus veritas qli sita quoquo modo pendeat. q. Inventa principia rite disponantur, ita ut Clare unum ex alio sequatur. s. Exi inventis principiis conclusiones deducantur, inqtio tota ratiocinandi facultas sita est. LXIl. Inter ea, quae extra nos posita sunt, quaedam captum nos trum omnino excedunt, quia remotissimis locis atque temporibus Contigerunt, hae humana auctoritate sunt dijudicandae. LXIII. Ex humana auctoritate veritatem elicere Ssumus, si nobis constiterit, tum historicum deceptum non fuisse, tum ipsum vera dbccre VoluiSSe. LXIV. Quod historicus deceptus non fuerit inde colligere licet. r. Si narrat, quae praesens vidit, et suis sensibus subjeeta sunt. a. Si ea relerat, quae a suis popularibus quos inter versatus est, visa, audita, et per Lepta sunt. 3. Si ea, quae narrat sui vestigia posteris animadvertenda reliquerit. q. Si ea , quae tradat in publico hominum Conspectu gesta sunt. S. Si ex publicis annalibus, quae refert exscripserit. LXV. Historicum decipere noluisse satis constat. I. Cum ea narrat, in quibus si mentitus esset publicas querelas, et contumelias in Se cx- Cepisset. 2. Cum neque sua, neque suorum interest in aliqua re mentiri. 3. Cum ea reseri, quae sui suorumque popularium decus' ostendunt. a. Cum ea, quae scribit, non abhorrent a suae aetatis, et patriae momyibus. S. Cum loco, aut tempori quo res evenisse narratur, apte respou

deat. 6. Cum non dissentit ab aliis historicis, qui per eamdem aetatem floruerunt. LXVI. Si quis rem antiquitus gestam narraverit, de qua Omnes Om'nino scriptores coevi sileant; falsitatis convinci potest argumento niua tivo ex Coevorum silentio desumpto. LXVII. Ut autem argumentum negativum vim habeat hae quatuor ferventur regulae. I. Omnes prorsus coeui scriptores Sileant. a. Demon tretur eos factum illud non debuisse ignorare, si accidisset. 3. Nulla PO bit Proserri ratio, cur siluerint, praeter facti ignorantiam. 4. Silue rint, Cum ex officio, et libri scopo debuissent faetum illud narrare. LXVIII. Ejus etiam fidem suspectam habere possumus, qUi DPgni fica refert de se ipso, amicis, et patria: contra certissima habuxi dc D quae in adversariorum laudem affert.

DE ARTE CRITICA.

LXIX. Cum ars typocraphica . non nisi medio XV saeculo Eur pae fuerit nota, fit consequens, libros omnes Veteres manu descriptos fuisse: ex quo innumera menda in eos irrcpere debuisse perspicuum eSt. Qui mendorum caussas collegerunt , eas ad quatuor claSes revocant, Librarios, Criticos, Deceptores, VetuStalcm. LXX. Cum scribae imperiti in libros vel antiquo modo, Vel male

descriptos inciderint i scri non potuit quin sententias depIavata V b lun

10쪽

junxerint, vel interciderint: Eosque perperam corruptos ad nos mi-

εerint.

LXXI. Haec cum adverterent Critici in id incubuerunt, ut libros quam diligentissime emcndarent: cum autem non,omnia intellexerint, plurima ex ingenio emendarunt, id est depravatiora ediderunt: adeoque inter ipsas Medicorum manus aegrotavit Critica ars. LXXII. Deceptores plurima dedita opera in scriptis veterum novarunt, addiderunt, mutarunt: nec id modo in Ethnicorum libris, sed etiam in Ecclesiasticis monumenti S. . LXXIII. Praeterea tempus, rerum omnium edax, litteras ex inscriptionibus, lapidibus, et multo magis eX membraniS, aC Caeteris codicibus delevit. Ad coque plurimae lacunae extiterunt, quas nulla arte aliquando implere possumus. Id Aristotelis libris evenisse norunt om

nes.

LXXIV. Verum tamen haud difficulter haec omnia distinguemus, si regulas quasdam prae oculis semper habuerimus: hae sunt hujus- LXXV. 1. Supposititii libri indicium est, si in veteribus codicibugalii tribuatur auctori. Interpolati vero, si in veteribus codicibus aliquid deest, quod in recentioribus reperitur. Mutilati, si aliquid deest quod in antiquioribus codicibus extabat. LXXVI. 2. Si quae a veteribus hominibus ex libro quopiam olini prolata sunt, ea nunc in libro, eadem inscriptione insignito, desiderantur, aut alius est, aut mutilus. Sin aliter lagantur, suspectus sit oportet. si omnia inveniantur sine mutatione, germanus est: nisi aliae sintiri contrariam partem Suspicandi rationes.

LXXVII. 3. Si stilus dati operis satis discrepet a noto alicujus scriptoris stilo, opus illud ejus non est; etsi nomen ejus praeseserat. LXXVIII. . Si liber veteris alicujus nomen praeseserat, et in cooccurrant voces sequiori aevo inventae, et vetustioribus incognitae, liber aut supposititius est, aut alicujub recentioris, aut est interpolia

LXXIX. s. Hoc vitio laborare etiam videtur liber adeo rudis, et ineptus, totque erroribus interspersus, ut indignus videatur qui docto eruditoque scriptori, de cujus doctrina liquido constat, tribuatur. LXXX. 6. Alterum suppositionis indicium est,isi liber ille dogmata contineat, opinionesve quae ab Opinionibus, et domagtibus illis abhorrent, quae scriptor in suis aliis certisque libris expresserat: nisi aliunde constet eum sententiam retractasse.

LXXXI. Caeteros persequi Canones nimis longula seret. Venimus ad methodum syntheticam, qua voce, Vel scriptis veritas inventa aliis explicatur. LXXXII. Id autem praestabimus sequentibus regulis innixi. I. Omnia obscura vocabula, quibus utendum est, in primis clare explicentur. LXXXIlI. a. Statutis diffinitionibus sequantur axiomata, e qui bus demonstranda veritas pendet. 3. Instituatur subjecti propositi divisio, .ut singulae partes separatim explicentur. q. De iis, quae ex dii finitionibus, et axiomatibus pia stabilitis necessaria illatione ccnsequuntur