Diui Gregorii papae huius nominis primi, cognomento magni Liber sacramentorum nunc demum correctior et locupletior editus. Ex Missali ms. sancti Eligii bibliothecae Corbeiensis, notisque & obseruationibus illustratus opera & studio Fr. Hugonis Menard

1쪽

Gorale

2쪽

Eminentissimo S. R. E.

CARDINALI

ARMANDO IOANN1

RICHELI EV

PARI FRAN CIAE.

ATIS impleuit orbem si regoriin, CAR

TINALIS EMINENTISSIME, ut nemo

nesciat magnitudinem ilin, qui cum immensi ponderi dignitatem sustineris . segotiorum turba circumfusus . vi ab iis explicare sosse videretur tamen singuia occurrem , expedire dimba, infst eluctari salutaria constituere non desinebat. stque inter alia elueet quam vere Magnu assurrexerit

3쪽

EPISTOLA

in promouenda Restigionis disciplina , sacrorάmque m

tu atque usu qua nunquam aut ad maiestatem augu-nius, aut ad sensum pietatis ingerendum conuenientius,

quam post istius singularem operam ex*lenduerunt. 2'o mentem ac solitudinem ceria vibilo remissius spe ebat. quam si unum id elaborandum sibi fuisset otioso de eateris Uique diligentiam hanc insolicitudinem tectentur

praesaris ima illiu seripta tamen hic Sacramentorum liber praesertim luculenta probatione demonstrat e uicum noua quasi parturitione in publicum prodeat, meis v nque Iucubratiunculis Duratus , in cuius nominis

D enasci oportuit, nis ι, CARDIN ALIS EMINEN

TISSIME , aut cuius nisi tui fauoris , austiciis Si auctorem cyregorium specto non potuit, Mi siquequaque Magnus en, nisi ad illius purpuram venire , qui inter cateros Ecclesia Principes eminet neque claro um tu men nouri ordinis debuit nisi ad istum deferri, cui inoperursus ad nouum reparationis diem euigilat. 2uodsiadoperis dignitatem animum conuerto, hoc nomine Tibi ρρ ssimum debetur, nam si gregorius quanti facuret rem sacram, hoc sua singularis prouidentia ac pietatis sartu. hoc, inquam , Sacramentorum libro demonurauit quansi rem eandem actimares. re propriis olim ingenii: doctrina, s celi monimentis editis similiter probassi Si

4쪽

DEDICATORIA.

partem sua magnitudinis Gregorius inuenit in cultu ditiis γ' caremoniis Chrissianam Religionem ilia Iranti-bin, qua dignitate extulit, concinnitate decorauit sanctiones mauit Tue eodem diuino cultu non minimam

partem silendoris ad Purpuram tuam adiunxi cum hoIIes illius non no modo repressisti s Hierarcha 'doctrina . pietate prauantissimos tuo Consilio in admianiurationem rei Ecclesia Iica promomni stan ipsis templorum operosissimis, augustissimisque edificiis memoriam

tuam ad aeternitatem commendaui. Deniquesi me Asse tarum ultimum vel paulister attendo, cum sim eis 6oπ- gregationis alumnis, qua Te suum in tauratorem agnoscit, qua sub au piciis tuis nunquam non secundis noua quotidie incrementasuscipit aestatum sub tua auctoritate hactenu tutum obtinuit, ex tua beneuolentia orentem habet, exIuafelicitate propemodum beatum sterat. Cui Iaborem hunc qualemcumque meum deferam potiori iure quam Tubi C/RDINALIS EMINENTISSUME , qui ad cateras tuas laudes iuud adiicis, et quemadmodum Gretorio huic nostro nihil paruum, nihil indignum sui, infulis id batur, quod Christiana pietati accederet Itaneque tua EMINENTIA ea quae vel minima censeripos

sunt, side pietatis fonte proficiscuntur,restuis. Iuare

hoc munus inter innumera, qua ad Purpuram tuam δε-

5쪽

feruntur benevolus accipe, tanquam fmbolum magnitudinis tua ex Muctore Magno , celi tui ex materia sua, gratitudinis vero Congregationis Benedicrina ex Commentatore suo.

Devotissimo Fr HVGONE MENARD- Benedictino.

6쪽

.ise s ' IGNV aeterna salutis amoris sui perpetuis candide Lector corpus&sanguinem suum Chr. totius iam iam moriturus sus tradidit Ecclesie . SejC-

um mox ex x ut cum toto sanguine totum

in nos cirunderct amorem.Nec satis duxit se ini

P strae redemptionis pretium inara Crucis atri suo

omnipotenti offerre nisi se cotidie ipse acerdosia hostia per sacerdotum ministerium offerret non quidem in noterrae angulo, sed in uniuerso terrae ambitu iuxta Ioclis prophctiam, cuius veritasin certitudo cotidiana patet experientia. Siquidem ex quo sacrificium istud institutum est , per uniuersum orbem haec hostia nunquam destitit immolari:, quamuis diuerso ritu, restamen ipsa ac veritas semper inconcussa permansit. Difficile est enitnuniuersum orbem in eoidem ritus, caeremonias conspirare, quam uiscipia fides rituuin diuersitate labefactari non possit. Haec tamen diversitas multis retro saeculis, multis in regionibus ac praescrtim occiduis, quae iam pridem Romanum celebrandae Missa ordinem, amplexatae sunt, videtur abrogata. Id olim fuerat in Hispania cneatum. Nam Profuturus Bracarensis Pontifex rationem celebrandae Missae iuxta Romanum ordinem a sede Apostolica suscepcrat, sibLucretio cius successere in Concilio Bracarensi primo, quod anno

Christi DLXI. iuxta Garsiam, vel DLx III. iuxta Baronium habitum est, can. 2a dccrctum suerat, τι eodem ordine fisse celebrentur, quomodo Profaturus, quondam huius Metropolita in celesiae Episcopus ab

ipsa 'solis edi auctoritate seriptumsuscepit. Nimirum pc totam Galliciam, cuius prouinsia hoc erat concilium cita tamen postca constitutioni per Mimam Mozarabam derogatum est , quae fuit in via per totam Hispaniam usque ad tempora Gregorii VII. Pontificis ma-Ximi, qui eam abrogauit, iussitque Hispanos ordincm sequi Miffar Romanae Gallia vero suum olim habuit Missa celebr1nda ritum, donec illo Pipini Regis diligentia antiquato Missa Romanae suscepit ordinem,ut clarum est ex Epistola Caroli Calui Imperatoris ad Cic-

7쪽

rum Rauematem. Nam se usu ad tempora abavi nostri Pipini GaIIeasa Ecclem aliter, qιam Romana es Medi anensis Ecclesia, celebrabant. Quod etiam postea cautum est lib. s. Capitul Caroli& Ludovi ei Impp. cap. 19. Vt unus sque Presster Mssim ordine Romano eum sanda tas elebret. Confirmatquc Carolus Caluus cpist citata sed nossequendam ducimi Romanam Ecclesiam in Missarum celebrat ne Et merito quidem est cnim Ecclesia Romana auarum mater, quam omnes aliae lini cataracbent eique subiici Q amobrem cum illae Romanae dignitatem attentius spectarem, in incntem subiit cam pro virili parte illustrare, maxime vero occasione nacta optimi atque vetustissimi libri Sacramentorum S. Gregorii Papa , qui vulgo Missale S. Eligij nuncupatur insuper ad id impulsus amici cuiusdam precibus, qui me obnixo rogauit, Vt hunc librum in lucem edercin, nec tantum thesaurum cum Christianae Religionis dispondio diutius ia-tere sinerem. Hic igitur tib crest Bibliothecie monasterij.S. Petri de Corbeia in extrema Picardia,quem vulgo serunt fulis colim S. Eligii Nouiomensis Episcopi Missale. Nam dorso ciusdem codicis scriptum liabetur in hunc modum, Missale . Eligi, Sed illius fuisse pauca. quaedam quae in codem codice reperiuntur, reclamare videntur. Vt 1csta S. Proiecti LS. Leonis II.qui aliquot annis post obitum .Eligij1lorucrunt Itaque arbitror librum qui dona bacramentorum S. Gregori Papa I. olim S. Eligio ab aliquo Romano Pontifice fuisse transmissum, sed postea translcriptum eique paucula quaedam addita suis. se, nomen S. Eligito exemplar ex quo sumptum est, rotinuisse: Aut corte die cndum cae ideo librum hunc nuncupari S. Eligij, quod olim ad monastorium S. Eligi, Novionia situm pertinuerit. Q Nd tamen cum id penitus non constctyasserere non ausim in icquid sisi

tamen certum cst hutic codicem S. csIc vetustissimum. Illius charactcres accc iunt ad similitudincm alterilis libri S. Sacramessiorum, quem olim scripsit quidam Presbyter nominc Rodradus qui vixit anno Domini DCCCLIII. dc quo infra sed apparent vetustiores cum ipsa libri sorma Accedit ad commendandam illius vetustatem, quod in eo pauciora sesta sint, quam in aliis Sacramcntariis, Mordinibus MSS. quae sunt pcne nos, incκcus ex codice Vaticani. Nam procussu temporis sesta, solemnitates accreuisse nemo est qui ignoret. Haec eadem huius codicis vctustas colligi potcst cx an liquis scriptoribus : In hoc codice S. Eligissent quinque Dominicae aduentus,4 quae remotior est a natali Christi dicitur quinta, S quae hanc suo uitur amnet latii quarta, sic deinceps at Amalarius Fortunatus libo .cit cus Ecclesiasticis c.ip. 4o testatur hanc csse Domi-

m carum

8쪽

PRAEFATIO.

carum aduentus rationem in antiquis Missalibus, ut in eis scriptum

periatur. Hebdomada quinta ante natalem Dominι. In codcm codice. Eligi scriptii cst, qui tecKm vivito regnat Deus, atque haec crin , tum scric est antiquissura ortam xcmplariorum, ut docet Microlous cap. 6 dc obseruationiblis Ecclcsiasticis. Sciendum est autem initusitat ima conclusione per Dominumistrum, quod Romanus ordo es an-quissima exemplaria'. pon-nt, id icitur, qui tecum vivito regnat

Et sane quidam vir doctissimus , qui nupc Vaticanam, Millustrio-

Romae bibliothecas perlustrauit, mihi citatus est se nullum ibi Irulia Sacramentor um S. Grcgori vidisse, qui de antiquitate cum Icci Eligi Misi ali certarc pollit. Apparcoctiam hunc libium fuisseric Caroli Magni scriptum impcrrum, cum in illo nulla sit Impera-γta mentio, quam tam ciuid crescit in alijs libris Sacramentoruml, S. qui sunt pcncs nos, de quibus statim agendum erit. Libri auctoritatem & dignitatem haec verba commendant : ExithenVio δεῖν bibliothecae cubiculi friptus. Quae etiam habentii in Iro Sacramentorum ciusdem S. Gregorij, qui sub Clcmente VIII. Matifico Maximo cx bibliotheca Vaticana praelo subiectus est cura, studio R., doctissimi P. Angcli a Rocca Papa Sacristae: nam sirificant hunc codiccmcxscriptum fuissesc libro, qui seruabaturun in aliquo cubiculo, seu secrctario BasilicaeSS. Apostolorumetri Pauli cum aliis sacris libris, quibus Romanus Pontifcx ad

uina utebatur officia.

Id unc igitur librum notis uobseruationibus illustrauimus,ad quod aestandum haec praecipua nobis fuerunt adminicula,& in primisit imi alij libri Sacramentorum MSS. quorum primus cst ex biblio-eca insignis Monastcri S. Remigi Rcmensis scriptus a quodamantbcrto sacerdotes solitatio iussu cuius dat Godci gaudi Presby-ri, monachi, Decani, ut ipse Lan ibertus in suo prologo docet lucia hic scripsissem, nisi crebra soloeca, quibus scatet, oblitis-nt: hIlli in nostris obseruationibus nomen codicis Romensis attri- limus. in alicra codicis paginae regione Prologi apparet effigies,sius Godelgaudi induti casula ad normam antiquam ellicta , mcdio pite raso, mento orbiculari ic attonso ac voluti raso, sinistra librum

ausum lcnente, cum hac circa caput inscriptione quDELGAVDus

Kr. In aduersi pagina stat cssigies . Grcgori Papae cum casu- tonsura eiusdem formae ac ipsius Godelsaudi,& Dalmatica ma-

9쪽

nicis longis,&clatis satis iuxta antiquam formam,& pallio Archiepiscopali albo sine crucibus, uultii cncias librum lix Ct lucti anc

ctus Gregorius Papa In sequenti pagina stat gigic S. Remigij

Remorum Episcopi, eadem tonsura, palio & habitu cum S. Gregorio tenens etiam librum mani finistra, cum hac circa caput scriptione QK. C EMPTIO I A. I TM P. Id cst Sancitis .emgius Epycopus Urbu Remorum. In fine prologi dicit se hoc opus incoepisse XI. Cal. April. indictione sexta, colophonein imposuist X. Cal.

ROLI Lo Rio Sissi M REGIS FRANCORVM. cd crim eiusmodi indictioncs non possit conuenir Carolo Calvo wCarolo simplici puto librum hunc cliptum fulsi cacmpore Caroli Magni. Nam indictio sexta , qua hic liber coeptus est, incidit ut annum trice limum primum regni Caroli Maoni, qui regnum inij anuo septingentcsimo sexagesimo octavo, ut manifestum cst cx Egin hardo, & cxciusdem Caroli vita apud Pithoe uinci ita ut scriptor huius libri videatur usus hyperbato ut annus triccsimus primus Caroli Magni rerercndus sit ad indictionem scxtam qua liber inchoatus, non ad Octauam qua perfectus est. In fine lauius codicis duae sunt imaginc shabitu Sacerdotali depictae sine inscriptione, quae videntur esse huius Laniberti scriptoris,& sequens pagella liticris Graecis exarata est, non Graecum iamcn, scd Latinum discursum complcctcns inconditum valde i soloecis confertum in ipsa narrationc profitetur scessc scriptorem, pictorem huius codicis, coepisse anno et '. 4bsoluisse 3 I. regni Caroli Francorum Regis ijsdem Calendis ut supra, indictionibus suppressis, postea agit de scribondi disticultate, tandem poscit Lectoris preces . Ibi semper ponit littoram, O pro V, Vt supra in cuigio S. Remigi, dixit, ORBIS, pro URBIS Tandum in adueri, pagina, quae est ultima libri, haec verba rc perire ost Liber S. Remis' remorum Pontilicis astatribus eiusdem loci fruitur usque hodie.

Secundus codex S. Rod radi Prcsbyteri dicitur, qui sui illius scriptor, Bibliothecae supra diei monasteri S. Petri de Corbeia. Floruit anno Christi octingentesimo quinquagesimo tertio . nam in sua praefatione dicit se sui sic ordinatum Sacerdotem codem anno ab Hii incrado Episcopo Hic auloen Hilmeradiis Episcopus fuit Ambianentis vividore est in Concilijs Turoncnsi . anno 8 9 SucsO

10쪽

PRAEFATIO. I

, risi et anno 8 3. Vcrmericnsi eodem anno celebratis, quibusirit et vitain. tiae ut clariora sint, producemus duas iusdem codicis rari itiunculas prior cm prosa , alteram metro in hunc mo-

clomis

Exo Rotaradus miseracordia Dei indigens ictus Hilmeradi antistitis offonibus , vraiectisque Episcopalis auctoritatis excommunicationibus IIII. n nr, Aram II bacerdotalis minutery trepidus sesepi oscium, anno Incarnati νυ D unica DCCCLIII. indictιone . pacia VII. en- eurren Io I II termino Paschao. IIII Kal. Apr. θ' icunque hanc or- διρ2arronis me e adnotatiunculam legeris, o pe= hunc codicem Dominici Corporis consi rationem recitauer/s , tuis quas precibus Etatus Heatum Chri o exhibere Sacerdotium , se Iuperna visionis consequi bra

uium merear.

Altera prae satiuncula, quae ctrica est, ita se habct. Hunc eo Hrodradus Soctorum indignus alumnus Compose librum Chrsi sub honore dicandam, sicidis foris agni dum victima digni

Aeligione pia sacram mactata ad aram. θι iacet nagnus meritorum dote bonorum Desito. rixae nimio s. pondere vilis,

rasiem huius studi donet pietaI placere Altithrono egi, erimus quo iudice cuncti Pro merito Vs o mercedis praemia dignae 7 3ώρρ es spiciter Christi, benedicI Sacerdos, Codicis trueris qώ δεσι an usu Inter scroν uni solemniabis memor im Post me , precibusique Detim mih conciliato, obsequio cuius ealesia munera tiba . Hic liber potissimum in duas partes diuiditur. In prima continestut ea, quae ipse Rodradus ccitima tantum fuisse S. Gregorio colia lecta, exccptis nonni illis quae dicit sc ad distinctionem virgulis iugulasse in altera comprehcndit . a quae ad Gregorio praeter milla, ait ipse Rodradus se cxcij quae a priD F; reabit s/mis magnaso estia exarara sint, .m colurasse, adiectis praefationibus4 be-