장음표시 사용
11쪽
quod digerimen ad rem ipsam nihil valet. Contraria autem ex
tur et κουoto efficitur; s. 11104 17 11104 4 5. Facile intelligitur, maiorem vim illarum definitionum positam esse in priore parte: ου ἡ αρχὴ alala ερωθεν, sive ουχὶ ara εν αυτ μ. Quid autem significet illud principium
aer του ιγνουμενου), paulo inserius accuratius describitur, 1110 a 15, est enim πη του κινεἶν α ργανικα μερη. Atque hoc principium potest esse duplex aut externum sive physicum, aut internum sive psychicum. Si igitur principium illudeorporis movendi extra hominem positum est, efficitur violen- lentum, sin autem intra gignitur voluntarium. Quod exemplissaeile illustrari potest: 1. Si quem Ventus aliquo compulit, violenter id actum est; nam principium corporis movendi erat externum scit. Ventus); 2 sin autem quis aliquo ambulavit, voluntarium id est; nam principium corporis movendi erat internum so appetitus). Et quoniam omne principium internum corporis movendi appetitu continetur sicut ex cap. 10 libri III de anima apparet),lieet illam definitionem in hanc quoque sormam redigere: quae praeter appetitum fiunt, sunt violenta, quae propter per appetitum fiunt, sunt voluntaria NB. si ea excipimus, quae ,δι πνοιαν' fiunt, de quibus infra nobis erit disputandum). Sed affert Aristoteles nonnulla actionum genera, de quibus
dubitari possit, utrum magis violentis an voluntariis annumeranda sint.
a Quo ex numero primum nobis occurrunt eae actiones, quae spectant ad malum aliquod comparandum, eo autem consilio, ut hac re sive melius quoddam acquiratur, sive peius declinetur. Tales igitur actiones videntur esse involuntariae, quoniam per se nemo malum sibi consciscat ille autem finis propositus bonum expetendum vel malum declinandum apparet quasi vis externa, quae hominem compellat, ut ea laciat, quae peris nunquam suscepisset. Ut Aristotelis exemplum exhibeam: Certe nemo erit, qui per se et nullam aliam ob causam merces suas abiiciat; altera autem ex parte nemo erit, qui mercium,
suarum iacturam non faciat, si tempestate in mari cooria, hac una re et suam et ceterorum vitam salvam reddere possit. Talis igitur homo videri possit non sponte egisse, sed externa
Atque videmus Aristotelem de his actionibus initio dubitasse Mixti enim generis eas esse voluit μικταὶ πράgεις, 11104, 11. 12 , at profitetur εοίκασι μοχλον κουσέοις ibidem , et paulo inserius affirmat εκουσι δὴ τα τοι τa , etiamsi per se non sint voluntaria.i Idque suo iure, si quidem eam, quam supra proposuit definitionem sustinere voluit. Illa enim actiones tum ipsum, cum suscipiuntur, sunt ἱρετα, ab ipso appetitu sive voluntate prosectae principium igitur corporis movendi in ipso eo, qui egit, positum erat 1110 a 15 sqq.),
propterea violentae nullo modo esse possunt. Quas actiones voluntarias esse, ex alio quoque indicio apparet, quod ad morum censuram pertinet Aristoteles enim, cum complures illarum actionum species enumerat 1110 a 19 sqq. , commemorat, propter nonnullas earum laudem sive vituperatio-tionem impertiri ib. επι aia πραέεσιν δε αἱ τοιαυτaις ενέ-οτε a επαινουνται . . .' - δε νωraλιν, φεIoντaι. Ex ineunte autem capite 1, 11094 31sqq. Videmus omnia esse Oluntaria, quae laudes sive vituperationes subsequantur ergo illae actiones inter voluntarias reserendae sunt.
Sε hae ipsa in re Aristoteles sibi constare non videtur. Neque enim omnibus eiusmodi actionibus laus sive vituperatio tribuitur, immo vero sunt nonnullae, quibus venia datur 1110
Mirum fortasse videri possit, quod Aristoteles, cum in reliquo nostro capite id unum quaerat, quid sit violentum, quid non his
locis, quos modo attulimus subito voluntarii atque in voluntar inotiones inducit. Nonne ei quaerendum erat, utrum tales actiones sub violenti notionem caderent, necne, non autem, utrum Voluntariis magis ascribendae essent an involuntariis 3 Attamen puto, huic inconstantiae non nimium tribuendum esse. Neque enim negligendum est, violentum et involuntarium , deinde non violentum et Volnntarium ' idem significare, si praetermittimus ea, quae per ignorantiam fiunt.' Eodem pertinent ea, qua 1110 a 26 sqq. dicit, si enim non oportet αναγκασθῆναι, tum certe is, qui tametsi ἀναγκάζεται, vitu
12쪽
quia imbecillitate naturae humanae commissae esse videntur; tales igitur actiones involuntariae putandae uni secundum ea, quae commemoravimus, Verba ineuntis cap. 1 11094 323. Sin autem eas revocaris ad illam violenti definitionem, quam supra attulimus, invenies, eas minime esse violentas sive involuntarias, quoniam principium agendi in ipsis iis, qui egerunt, positum est.b Deinde Aristoteles asser alterum genus earum actionum, de quibus ambigi possit, utrum magis violentis an voluntariis ascribendae sint, eas enim, quae spectant ad aliquod iucundum
γνομενας nonnulli censebant, quoniam externae essent Rugae velut iucundum et honestum , quibus ad agendum cogeremur. Quin etiam ex ipsius Aristotelis doctrina hae sententia videtur comprobari posse, praesertim si ea, quae De anima III10 4334 12sqq. de origine corporis motuum docet, perlustramus. dbi enim duo enumerat, quae corporis motus efficiant:
1. O lνουν κίνητον et πρακτον ara θον velut νδυ sive aio τι).2. ΤΟ κινου κινουμενον ἡ ρεξις. Quibus ex verbis apparet, appetitum, quem SSe causam του κινεῖν Ta οργανικα μερη supra diximus, Sua ex parte rursus alia causa procreatum esse: τῶ πρακτω arraθO3. Duo igitur causarum genera distingui posse videntur, quibus corpus moveatur: 1. causa primaria bonum propositum; 2. causa Secundaria appetitus.
Externa igitur bona, quae appetitui sive per intellectum sicut honestum , sive per sensus sicut iucundum proponuntur, videntur actiones humanas efficere ob eamque rem dixerit quispiam tales actiones esse Violentas. Neque tamen Aristoteles eas violentas esse volui Longe alia enim eius est ratio in III libro de anima atque in nostro Ethicorum capite. Hic enim, cum violenti notionem statuit, id tantum secutus est, ut actio ab ipso eo, qui egit, prosecta sit, ut igitur principium corporis movendi in ipso positum fuerit, nihil autem curavit, unde hoc internum corporis movendi prin-
cipium, id est appetitus, sua ex parte homini contingereti Sin igitur Aristoteles negat, illas actiones Violentas 88 Vocanda hac ipsa quidem re nondum excludit illam doctrinam, quam De anima III, 10 tradidisse videtur. Nostro autem loco 11104 sqq. alias duas rationes affert,
cur illae actiones violentae esse non possint. Primum enim ostendit, tum certe omnes actiones violentas esse, si illas violenta voearemus, nam propter iucunda sive honesta omnes
omnia suscipere. i Voluntario igitur nullum locum relinqui, quod fieri non possit. Deinde psychologicum, ut ita dicam, violenti indicium proponit. Quae enim quisque vi coactus facit,
ea moleste erre solet eae contra actiones, quae propter aliquod iucundum sive honestum suscipiuntur, cum voluptate fieri solent, ergo violentae prosecto non sunt. o Postremo autem non deerant, qui inter eas actiones, quas modo sub b tractavimus, distinctionem statuerent, et ex eo numero ea tantum, quae honeste egerunt, sibi vindicarent, turpium autem actionum causam in externas res Ta ηδέα enim converterent, quasi essent honesta voluntaria, turpia autem violenta. Quorum inconstantia tam manifesta erat, ut Aristoteles hanc sententiam prorsus ridiculam appellaret In utriusque enim generis actionibus principium agendi idem est appetitus enim), idque intra hominem positum est, propterea tales actiones violentae nullo modo esse po88unti Quae cum ita sint, videmus, Aristotelem eam, quam supra proposuit, violenti definitionem contra omnes dubitationes salvam et integram retinuisse. Sin autem quaerimus, quantum haec doctrina de violenti natura pertineat ad memorabilem illam de humana libertate, quae proprie dicitur, quaestionem, invenimus, eam hanc rem omnino non attingere. Hic enim non agitur devolendi, ut ita dicam, libertate, sed de agendi tantum facultate.
Quaeritur enim, ut supra commemoravimus, unde corporis motus ortus sit, ex vi externa an ex appetito interno, non autem porro Cui rationi non valde repugnare mihi videtnr, quod Arist teles II, 2, 1l044 30sqq. dicit, tria esse causarum genera, quibus homines ad agendum impellautur: καλον, συριφερον, i , quoniam utile ad reliqua duo genera facile referre OSSumus.
13쪽
inquiritur, unde hi appetitus ipse pendeat, ex impulsu externo an ex ipsius tantum arbitrio. II. Sed praeter violenta alterum quoque est genus actionum, quod sub voluntarii notionem non cadit: α δ πνοιαν γιγνομενα, de quibus cap. 2 disputatur. Ad nostram autem quaestionem de voluntario permultum refert, bene distinguere inter τ δι γνοιαν γιγνομεν et inter a d ἀγνοουντα ιγνο- μενα; nam cum ignorantia eius, qui δι πνοιαν egit, actionem involuntariam reddat, ignorantia eius, qui ἀγνοουν egit, nihil involuntarii meit. Utriusque generis actiones eum id habeant commune, ut is qui agit, in ignorantia quadam versetur, tamen inter se disserunt, si porro quaerimus, quas ad res pertineat haec ignorantia. Eius
enim ignorantia, qui agit δι' hvota est ἄγνοια aθ' Daoτa, εν οὶ καὶ περὶ Γη πρῆξις pertinet igitur ad singulas agendi
conditiones contra ignorantia eius, qui agit arνοων, est ἄγνοια καθολου, spectat igitur ad universam agendi normam ac regulam 11104 32, 33). Illarum agendi condicionum naturam ac Vim cognoscere possumus ex iis exemplis, qua 1111 a16 seqq. proponuntur, Velut τις τι, περὶ τί ἐν τίνι, τινι, νεκα τινος, πῶς quid autem sit καθολον illud, videmus ex iis verbis quibus nonnullis nostri capitis locis circumscribitur, velut 1110b31: το συμφερον, 28 δ δε πράττειν - ουν ἀφεκτεον. Ut autem luculentius intellegamus, quaenam intercedat ratio inter universam illam agendi regulam et singulas agendi conditiones, paulo altius repetere liceat Aristotelis doctrinam. 0 Censet enim actiones humanas ' esse instar ratiocinationum. Discerni igitur posse inter univergam regulam et gingulum casum, velut inter propositionem maiorem et minorem. Hi si ad illam reseratur, gigni conclusionem quandam, quae ut in propria ratiocinatione ad cognitionem, ita in deliberatione ad actionem
pertineat. imprimis libellum de motu animalium, qui etiamsi ab ipso Aristotele non sit conscriptus, tamen hac in re genuinam eius doctrinam reddere mihi videtur praeterea Eth. Nic. VII, 5, 1474 25 sqq. Se eae actiones, quae quidem ratione adhibita suscipiuntur, de iis enim, quae per cupiditatem sive iram fiunt, paulo inserius di
8 quis igitur de universa agendi regula errat, gignitur ἄγνοια aθολου, exempli gratia si quis putat ἀεὶ δε τοπαρον id διωκειν' ut dicitur VII, 4, 114; 22 seq. , cum
oporteat semper honestum sequi atque talis ignorantia actionem non reddit involuntariam, quoniam propterea Vituperamur, quod morale voluntarii indicium esse supra commemoravimus. Altera autem ex parte, si quis ignorat quidquam ex singulis actionis circumstantiis, tum oritur IIνοια καθ' ἔκαστα, exempli gratia si quis mysteria sive alia arcana prodit, cum nesciverit, res esse secretas atque tacendas cis 111 14 93, vel si quis appetit aliquod quasi iucundum, cum re vera non sit iucundum, aliaque hac autem ignorantia Voluntaria actionum natura tollitur, cuius rei Aristoteles affert testimonium, quod propter tales actiones veniam atque interdum misericordiam impetremus.
Sed ni Aristotelis disputationi nonnulla addenda sunt, quae ab illo praetermissa esse mirum videri potest. Omnis enim illa distinctio inter duo ignorantiae genera ad eas tantum pertinet actiones, quae ratione adhibita suscipiuntur' atque ad eas tantum adhiberi potest illa ratiocinationis similitudo, quam supra attulimus . Iνοι enim καθολου ibi esse non potest, ubi omnino nulla est notio cognitio universalium quae υπο- ληψις καθολου nulla est, ubi cupiditas tantum atque ira
ἐπι μία καὶ θυμος inveniuntur, velut apud animalia VII, 5, 1 147b seqq. In omnibus igitur actionibus, quae per cupidi
talem sive per iram suscipiuntur, alterum tantum ignorantiae genus relinquitur, ἡ ἄγνοια πιθ' εκαστα, atque hanc ignorantiam etiam in animalibus saepius animadvertere possumus; exempli gratia, si sensuum mendacia Sinnestaugehungen inciduntis Quod Aristoteles ipse indicasse mihi videtur, cum αγνοιαν καθολο alio loco 11104 31 appellet αγνοιαν εν προαιρε σε ι . Itaque ubi nulla est προαlρεσις, id est ubi nulla est ratio, ibi ne
αγνοια καθολου quidem esse potest.
14쪽
Annotatio. Genus earum etionum, quae δι' αγνοιαν gignuntur, ab Aristotele rursus in duas partes dividitur es. 1110 b18-243. Distinguit enim inter eas actiones, quas dolor vel poenitentia subsequantur, et eas, quas non subsequantur quarum alteras involuntario ascribit, alteras autem non involuntarias 'antum ora ὲκουσίας, non ακουσίας esse vult. Quod cur fecerit, facile intellegi potest. Si enim agendi conditiones tales erant, ut actionem poenitentia sive dolor non subsequeretur, non St, cur quispiam, si eas conditiones noverit, hane actionem ponte non suscipiat talis igitur actio per se est Voluntaria; sed cum is, qui egit, conditiones illas ignoraverit, sponte egisse putandus non est, et propterea Aristoteles tales actiones medio, ut ita dicam, generi inter κουσιον et ἀκουσιον annumerat. Quam rationem si in contrariam partem Vertes, facile invenies, cur Aristoteles alteram illarum actionum partem involuntariam esse voluerit. Id autem discrimen, quod statuit philosophus inter voluntaria, non voluntaria et in-Voluntaria, hune sere in modum nobis illustrare possumus: l. κουσι sunt, quae fiunt propter Voluntatem; 2. Ora ἐκουσι sunt, quae fiunt praeter voluntatem; 3. ἀκουσι sunt, quae fiunt contra Voluntatem. At tamen omnis illa distinctio inter varia genera τῶν δι ἄγνοιαν γιγνομένων ad universam nostram quaestionem nihil fere valet. Nam cum nobis dicendum sit de voluntario, non accuratius examinandum est, quomodo se habeant ea, quae non sunt inluntaria. Accedit, quod id indicium, quo distinctio illa potissimum nititur, ad ipsam agendi condicionem minime pertinet. Nam utrum actionem, postquam peracta est, dolor subsequatur, necne, ad ipsum agendum nihil interest. Propterea hane Aristotelicae disputationis partem quasi inferioris dignitatis in annotatione tantum attigimus.
III. Quoniam Aristoteles varia involuntarii genera enumeravit, facile inde concludi potest, quae sint voluntaria omnia enim, quae adhuc sunt reliqua. Itaque ineunte cap. 3 generalem proponit voluntarii definitionem 1111 a 22-24 Sponte situ flunt omnia, quorum principium in ipso eo, qui restit, positum est, cum non onorat instulas conditiones, in quibus actio versatur. Sed haud exigua dubitatio hic occurrit. Dixerit enim quispiam, definitionem illam nimis late patere, ea enim, quae per cupiditatem sive per iram fiant, non esse Voluntaria. Quod ut planius intellegatur, liceat mihi, nonnulla proponere de cupiditatis et irae natura. Bene de hac re disseruit Thomas Aquinas in commentario suo lib. II lectiora), Aristotelica vestigia secutus; sed disputatio eius longior est, quam ut hoc loco excerpi possit 'Eπιθυμίας autem atque θυμου notiones quoad quidem duas animae facultates significant non ab Aristotelis doctrina de anima prosectae sunt, sed ex Platonis ipse eas deprompsit et in Ethica induxit velut apta ad morales quaestiones. Ε Ι 13 videmus, eas partem appetitivam animae sensitivae continere, II, 4, 1105b21 seqq. autem communi affectuum sive affectionum nomine comprehenduntur τα πάθη, 3. Sin autem quidam affirmabant, eas actiones, quae per hanc cupiditatem sive iram fiant, esse involuntarias, non sine aliquo iure id sacere videbantur. Meminerimus enim eorum quae ad cap. 1 ex III libro de anima attulimus. Quodsi ibi dicebatur, appetitum humanum rebus externis moveri τοῖς πρακτοῖς ἀγαθοῖς), hoc etiam de appetitu animae sentientis dici potest, id est de cupiditate et ira Ad nostram autem quaestionem aecedit, quod Aristoteles in ipsis thicis, II, 4, 1106 a seqq. profitetur κατα τα πάθη κινεωθαι λεγομεθα. Sed hanc dubitationem in cap. 1 absolvimus. At tamen videmus, Aristotelem adversariorum gententiam improbare et ad superiorem suam Voluntarii definitionem reverti. Rationes autem eius rei quinque assertia Primum enim provocat ad communem iudicandi atque loquendi rationem, qua infantium atque animalium actionibus voluntaria tribuatur natura. Constat autem, duo haec genera rationis expertia quam ob rem paulo inserius communi nomine των λογων comprehenduntur et cupiditate tantum atque ira 2
15쪽
praedita esse. Inde igitur sequitur, ut ea, quae per has animae lanctiones fiunt, non sint involuntaria. b Deinde ut Aristotelis disserendi ordinem interrumpam et alium ingrediar ordinem, qui rerum rationi magis accomodatus mihi videtur, idem indicium psychologicum voluntarii affert, quod supra cap. 1 eandem sere in sententiam adhibuit. Omnia
enim involuntaria esse molesta, ea autem, quae per cupiditatem sant, esse iucunda, propterea non esse involuntaria. Sed haec ratio proprie ad cupiditatem tantum pertinet, quoniam vix dici possit, at δια θυμον fieri omnia iucunde.c Praeterea nobis occurrunt duae rationes, ex morum praeceptis depromptae, quas in unam complecti possumus. Di
επιθ' 'μεῖν Τένων . . . et altera ex parte 4 φευκτα ακατα θυμον addere possis καὶ κa επιθυμIaν Ἀμαρτηθ'heta. Utrobique igitur ossicia quaedam proponuntur, quae valeant etiam in cupiditatem et iram eo tantum discrimine, ut superiore loco haec res via positionis explicetur, inferiore autem negationis via. Omnis autem haec ratio idem sere significare mihi videtur atque morale illud voluntarii indicium ex consuetudine laudandi et vituperandi haustum), quod supra cap. 1 invenimus; nam ubi officia quaedam statuuntur, ibi certe laudi quoque et vituperationi egi locus. Nostro quoque loco eodem sere iure Aristoteles dicere potuit propter cupiditates et iras interdum
laudamur si enim appetenda appetimus et fugienda sugimus
sive vituperamur si secus acimus) propterea sunt Voluntariae. d Postremo Aristoteles quintam addit hanc rationem. Cupiditatem atque iram et actiones inde prosectas non minus e88e humanas se quam rationem et actiones inde ortas), propterea absurdum esse, eas involuntarias vocare. Omnia enim humana ut hanc Aristotelis rationem suppleamus, id est omnia,
quorum principium in ipso homine positum est, voluntaria ei videbantur eis etiam superiorem voluntarii definitionem . Quodsi Aristoteles voluntario tantum tribuit ambitum, ut etiam ea, quae ab infantibus et animalibus per cupiditatem et iram fiant, κουσι ei videantur, plane consentire id mihi videtur cum illa, quam ineunte capite nostro posuit, voluntarii circumscriptione. Nam etiam apud infantes atque animalia, dum
modo ne externa vi cogantur, principium corporis movendi est internum, cupiditas enim sive ira. Altera autem ex parte diserepantia quaedam Aristotelicae argumentationis negari non potest. Ea enim cupiditatis atque irae officia, quibus voluntariam earum naturam demonstrare conatur, non Valent in ipsam cupiditatem vel iram per se, sed in eam demum cupiditatem sive iram, quae cum rationis usu coniuncta est, exempli gratia in humana natura. An putamuS, Aristotelem etiam animalibus, quae cupiditate atque ira minime carent, talia officia tribuisse Similis est ratio laudis atque vituperationis. Neque enim propter cupiditates sive iras per se laudamur sive vituperamur, ut ipse Aristoteles profitetur alio loco II, 4 1105 31 seqq. sed tum demum, cum hac in re in cupiendo sive in irascendo rationis imperium ac praecepta aut sequimur aut aspernamur. Quod ni ita se haberet, tum etiam animalia laude sive vituperatione digna putanda essent, quod ab Aristotelis sententia valde abhorrere mihi videtur. Ιnvenimus igitur, quod memoria dignum mihi videtur, morale illud indicium non pertinere ad totum ambitum eius voluntarii notionis, quae ineunte cap. 3 proponitur, sed artius patere quam ad rem infra redibimus. Quoniam voluntarii circumscriptio ad finem quendam perducta est, haud alienum mihi videtur, eam revocare ad quaestionem illam de humana libertate. Tum autem inopia quaedam illius disputationis nobis occurrit. Nam quodsi dicitur, voluntaria e88 omnia, quae non sint βίαια sive δι γνοιαν IιI μενα hoc altera ex parte parum, altera autem nimium esse mihi videtur. Parum sane est, ut diximus, quod ad definiendam libertatem humanam id tantum requiritur, ut absit vis externa sive violentum, et principium agendi in ipso homine
positum sit, cum On porro quaeratur, unde internum hoc piincipium ipsum pendeat. Altera autem ex parte nimium videri potest, quod earum quoque actionum ratio habetur, quae per ignorantiam sunt. Nam ad universam de humana libertate quaestionem nihil sere refert utrum haec vel illa singula actio ab ipsa voluntate eius, qui egit, prosecta sit necne.
Quae cum ita sint, tamen cavendum est, ne ea, quae nos
quidem in Aristotelis disputatione desideramus, temere ipsi vitio
16쪽
vertamus; immo vero comprobata Videmus ea, quae ineunte nostra disputatione de ratione et indole thicorum Nicomacheorum praemisimus Aristoteles enim, ut haec repetam, non id secutus est, ut quaestionem de humana libertate penitus tractaret, sed id tantum egit, ut firmas qua8dam normas ac regulas poneret, ad quas discipuli morum censuram suam dirigere possent.
Postquam de universa voluntarii notione disputavimus, sequitur ut quaeramus, quomodo ad hanc notionem virtus ac vitium se habeant. Sed antea nonnulla proponenda sunt de consilii natura, quod esse undamentum virtutis ac vitii supra diximus Atque de hac re Aristoteles disseruit capp. 4-6. Primum autem quaeri potest, qualem inter reliquas animae iunctiones locum ἡ προαίρεσις obtineat, imprimi autem, nonne ad unam earum referri possit. Videmus igitur alium alii animae lanctioni την προaέρεσιν attribuisse. Quo ex numero Ari8toteles quattuor affert, quarum maxime ratio habenda sit: 1 ex anima sentiente: a επιθυμέα cupiditas, b θυμος, ira.2 ex anima intellegente: a ex parte appetitiva:βοὶ ληοις, voluntas desiderium).b ex parte apprehensiva: doga, opinio. Sed etiamsi concedendum est, consilium illis unctionibus magis vel minus finitimum esse, tamen Aristoteles negat, consilium idem esse atque unam ex illo numero. Quod hunc sere in modum cnmprobat. ad 1. Consilium non idem esse atque cupiditatem sive iram vel inde apparet, quod cupiditas et ira etiam ibi inveniuntur, ubi consilio nullus est locus Primum apud τα λογα, id est apud infantes atque bruta animalia quae omnino ratione carent praeterea sunt qui πιθυμουντες agant, non autem προαιρουμενοι, velut οὶ ἀκρατε*; οργιζομενος autem nemo agit προαιρουμενος, quod ex I, 4, 1106 a 2 seq. ad nostrum locum supplere possumus. Deinde alia quoque re inter sedisserunt cupiditas enim spectat ad iucundum et mole8tum, consilium autem ad honestum et turpe. Inde intellegi potest quod Aristoteles porro affert 1111 b 15 seq.), consilium cupiditati saepius repugnare, cupiditatem cupiditati non ita, quoniam honestum saepissime iucundo contrarium esse olet. ad a. Voluntas βουλησις autem, quamquam consilio maxime finitima esse videtur, tamen ne ea quidem est eadem
17쪽
atque consilium. Disserunt enim inter se, quod voluntas ad ipsum finem spectat, consilium autem ad ea, quae perducunt ad finem. Inde ritur altera disserentia. Voluntas enim, cum ad finem tantum spectet neque curet, quomodo ad eum per veniri possit, pertinet etiam ad ea, quae omnino perfici nequeunt consilium autem ad ea tantum pertinet, quae in nostra sunt potestate.
ad 2b. ostremo Aristoteles ostendit 111 14 30-1112 a13 consilium non esse opinionem. Sed de hac re liceat nobis breViores esse, quoniam res per se patet, et praecipua tantum argumenta ex Aristotelis disputatione attingere. Quamvis consilium et opinio id habeant commune ut in utraque ratio adhibeatur, tamen longe alius est usus rationis in consilio, quod tendit ad actionem, quam in opinione, quae pertinet ad cognitionem Opinio spectat ad omnia, quae omnino sub cognitionem humanam cadunt, consilium autem ad ea tantum, quae a nobis effici possunt. Deinde opinio pertinet ad verum et salsum, consilium autem ad bonum et malum. Accedit, quod in consilio cum rationis usu coniunctus est appetitus, in opinione non ita consilium igitur est appetitiva animae functio, opinio autem apprehensiva. Atque propter consilia nostra ipsi dicimus aliquales, sive boni sive mali propter opiniones non ita. Sufficiant haec ad cognoscendum discrimen inter opinionem et consilium. Quoniam, ut vidimus, ab Aristotele demonstratum est, τὴν προαίρεσιν esse neque πιθυμίαν, neque θυμον, neque βουλησιν, neque ὀέαν, restat ut sit propria quaedam animae intellegentis unctio, cuius natura nunc a nobis exploranda est secundum Aristotelis in cap. 5 disputationem. Primum autem nobis occurrit, in consilio inesse deliberationem quandam. Propterea dicit Aristoteles o προαιρετον esse προβεβουλευμενον
quoddam 1112 15 et προαιρεσιν esse βουλευτικὴν ορεζιν
11134 113. De deliberando igitur nonnulla proponenda Sunt. Deliberatio βουλευσις autem, quoniam spectat ad actiones nostras, non ad omnia pertinet, Sed ad ea tantum, quae agendo a nobis effici possunt. Propterea non deliberamus de iis rebus,
quae omnino sunt immutabilia velut a jdm 1112 a 21), eis. praeter Verba cap. 5 etiam VI 2, 1139, 13 Ῥυδεὶς δε βου-
λευεται περὶ τοὐν μη ενδεχομενων αλλως χειν, neque desis rebu8, quae quidem non sunt immutabilia, quarum tamen causa extra hominem posita est, velut in rerum natura φυοις,
ἀνάγκη 1112 a 24, 2 sive in sorte τυχη, 1112 a 27, 32),
sed de iis tantum rebus, quae in nostra sunt potestate περιτων φημμ). Praeterea non deliberamus de ipsis finibus, sed de iis rebus, quae ad finem perducunt. Deliberatio autem ipsa, quae quaestioni ζητησειθ simillima est, hune sere in modum fieri solet. Postquam finem quendam nobis proposuimus, inquirimus, qua via is perfici possit, id est quibus ex causis pendeat. Percurrimus igitur, ut ita dicam, Omnem causarum nexum, qui intercedit inter finem propositum et nos ipsos, dum ad id pervenimus, quod actioni nostrae proximum est. Sin autem plures nobis occurrunt viae, quae ad finem illum perducunt, quod eo saepius contingere mihi videtur, quo generalior est finis propositus, tum delectum habemus inter varias illas vias. Atque haec electio magni momenti esse mihi videtur; non solum quod προαιρεσις ipsa nomen inde cepit, siquidem Aristotelis etymologiam sequimur 1112- 16 προαιρετον - τρο ετέρων αἱρετον), sed quod permultum valeta diiudicandam moralem consilii naturam. Nam prout in eligendo honestatem sequimur sive alias rationes velut iucunditatem, utilitatem, alia boni vel mali dicimur, laudamur vel
Ubi autem in deliberatione, a fine proposito prosecti, ad id pervenimus, quod nobis ipsis est proximum, tum ρεέις nostra huc se convertit et corporis instrumenta ad agendum impellit. Atque gignitur ex deliberatione et appetitu consilium est igitur consilium βουλευτικη ορερις. i)Εt quoniam προαιρεσις est appetitus eum rationis deliberatione coniunctus, sequitur ut, quod Aristoteles ineunte sua disputatione de consili dixerat 1111 83, consilium ibi esse
non possit, ubi nullus est usus rationis. Itaque consilio nullus Ad bonum igitur consilium partinet altera ex parte, ut deliberati sit recta, altera autem, ut appetitus ei obtemperet cf. VI, 2ll39a 23 sqq. δεῖ ὁ λογον ἀληθῆ εἰναι καὶ την ρεξιν ορθήν, ει- περ η προαίρεσις σπουδαία.
18쪽
est aditus 1 apud infantes atque animalia, quae omnino ratione carent ἡτα aiora' heta apud a galφνης, ubi propter agendi celeritatem rati non adhibetur. Postquam Aristoteles capp. 4 et 5 τὴν προαιρεσιν descripsit, cap. 6 nonnulla addit de natura γῆς βουλήσεως atque του τέλους, quibus omnis προαιρεσις nititur. Atque quaerit, quid sit ille finis, quem omnes appetant, O vGι νομενον Ia- θον sive O eo ἰληθειaν ροθον Invenit autem esse quoddam, quod Vere sit bonum aρετη enim, sicut aliis ex locis Ethieorum videmus); impugnat igitur sententiam eorum qui censebant bonum esse omne, quod cuique bonum videretur ethiselier Subjectivismu83. Sed hoc vere bonum minime congruere cum eo bono, quod cuique videatur, immo ver a τοῖς σπουδαιοι tantum quaeri, cum οἱ φαυλοὶ ea persequantur tanquam bona, quae ipsis bona Videantur, cum re vera minime sint bona velut voluptas aliaque, cla. 1113 a 34). Sed in hae quaestione difficultas quaedam non neglegendia est. Nam cum βουλησις et προαιρεσις ea re inter se differant, quod βουλησις sit του τέλους, προaιρεσις autem Των προς το τελος, pendet omne discrimen ex definitione o τελους. Varia autem sunt finium genera velut fines primarii, ut ita dicam, et fines secundarii. Fines igitur secundari altera ex parte apparent esse fines, altera autem ex parte videntur esse quasi instrumenta quibus ad primarios fines perveniri possit.
Itaque fieri potest, ut unus idemque appetitus, qui pertinet ad
finem secundarium sive medium altera ex parte βουλησις, altera autem προαίρεσις videatur esse. Cuius rei exemplum afferre possumus ex ipsius Aristotelis disputatione. In cap. enim , cum discrimen inter βουλησιν et προαίρεσιν illustrat, affert ευδαιμονέa quasi finem atque recte id quidem, quoniam beatitudo certe est summus finis. Quae cum ita sint honestas, praeterea divitiae, honores, voluptas apparent esse instrumenta et viae, quibus ad beatitudinem perveniri possit, et si quis unam vel aliam earum rerum appeteret, hic appetitus προαέ- ρεσις vocanda esset. Sed in cap. 6 illae res quasi pes proponuntur; et appetitus, qui ad eas pertinet, βουλησις appellatur. F
Quae eum ita sint, difficillimum videtur esse, certo quOS-dam terminos inter βουλησιν et προαίρεσιν statuere. Sed haec est verborum potius quam rerum difficultas. Conspectus partis apppetiti Vae animae humanae.1. Animae sentientis pars appetitivat ρεξεις λοra sive aἰσθητικαέ. a επιθυμέα, cupiditas. b θυμος, ira.2. Animae intellegentis pars appetitiva
a βουλησις, voluntas .... ρεέις του τέλους. b προαέρεσις, consilium .... ορερις ων προς τοτελος.
m. me ratione, quae intercolat inter voluntarium et consilium.
Quoniam Aristoteles voluntarii capp. 1-3 atque consilii capp. 4-5 naturam exposuit, postremo cap. 7 ostendit, quaenam intercedat ratio inter duas illa notiones atque haec quaestio quasi cumulus ad reliquam disputationem accedit. Iam exeunte cap. 4 de consilio dixerat κουοιον φαίνετa 11 12
1M quin etiam in initio eiusdem capitis 1111 prorsus
affirmaverat, consilium esse partem voluntarii. Quod ibi quasi suspicatus erat, nunc cap. 7 accuratius demonstrat et contra adversariorum dubitationes defendit. Ineunte igitur cap. 7 exponit, eas actiones, quae sint περὶ τα προς ο τέλος, esse ara προαίρεσιν ea8demque 38e
ἐκουσιας 1113 seq.), propterea quod in his actionibus ετ ημω το πρaπειν 11134 2 vel, ut paulo inserius
dieitur, a αρχαὶ ἐν ἡμῖν 1113 203. Apparet, Aristotelem
eandem voluntarii definitionem, quam ineunte cap. 3 proposuerat, nostro loco ad ea adhibere, quae per con8ilium gignuntur. Principium enim eorum, quae fiunt per προαίρεσιν, est internum, ipsa scilicet προαέρεσις, propterea sunt voluntaria excipienda sunt ea tantum, quae per ignorantiam committuntur, de quibus paulo inserius est disputandum.
19쪽
Hinc autem pergit ad voluntariam virtutis ipsius naturam demonstrandam. Virtus enim, ut haec ex reliqua Aristotelis doctrina ad nostrum locum suppleam, est animae humanae habitus
εkις, est. II, 4 11064 11), id est firmus quidam status, qui ex
singularum actionum consuetudine paulatim gignitur. Hi autem singuli quasi sontes virtutis sunt actiones illae, quae per consilium suscipiuntur cis. 1153 b, 5, 3. Quae quoniam sunt voluntariae, ut modo invenimus, sequitur, ut etiam virtus, quae ex earum consuetudine nascitur, sit voluntaria. Nec minus vitium est voluntarium, cum singulae pravae actiones, ex quibus oritur, non minus sint voluntariae, quam bonae actiones
Quae cum ita sint, omnis quaestio ad finem perducta esset, nisi nonnullae dubitationes exsurgerent, quae nunc accuratius
Erant enim, qui censerent, honestas actiones illas quidem esse voluntarias, turpes autem non ita. i Atque contra hos ad- Ver8arios per reliquam sere omnem partem nostri capitis disputat. )Affert autem Aristoteles illam sententiam in trimetri sormam redactam 111, 14). Utrum poeta ipse verbis suis
illam sententiam subiecerit an non nos nihil curamus, praesertim cum manifestum sit, quid nostro loco versus ille significet. Aristoteles igitur censet, hanc adversariorum doctrinam altera tantum ex parte eram esse turpia enim non minus esse volun- Similis est haec opinio ei, quam in cap. 3 legimus iii a T-29 , eo tantum discrimine, ut ibi agatur de iis actionibus, quae per cupiditatem sive iram fiunt, nostro autem loco de iis, quae per consilium suscipiuntur. Videtur haec opinio Aristotelis temporibus apud Graecos lato divulgata fuisse, cum Aristoteles eam saepius attingat et in ipso nostro capite uberius impugnet. Quae res inde duci posse mihi videtur, quod Socratis et quodammodo etiam Platonis cf. praeter alia Tim. 86 D; Protag. 34bi auctoritate sententia illa firmata erat. Quin etiam ea disputatio, quae incipit 11 14 a 31, ad tales adversarios conversa mihi Videtur, quoniam pertinet ad voluntariam naturam τῶν κακιῶν cf. 11 14 a 30, 31 lil bra. y Quem poetam fortasse Solonem fuisse Ramsauer censet, secutus Berghium.
taria, quam honesta, nam apud utriusque generis actiones agendi principium in ipso homine positum esse. Rem refert igitur ad superiorem suam voluntarii definitionem. Sed praeterea testimonium sententiae suae affert indicium illud morale, quod supra saepius invenimus 1111 21 seqq.). In vita enim et privata et publica qui turpia commiserunt, poenis afficiuntur, qui honeste egerunt, honoribus ornantur, nisi externa vi coacti sive per ignorantiam egerunt, per ignorantiam enim, cuius ipsi non fuerunt auctores. Unde sequitur, ut voluntaria sint omnia quae per consilium gignuntur quoniam consilium ut principium internum externae vi oppositum est), dummodo ne ignorantia adsit. Videmus igitur, Aristotelem nostro loco expressis verbis duo illa involuntarii genera repetere, quae supra, capp. 1-3, ad inVeniendam voluntarii notionem proposuerat. Quin etiam similem in modum atque in cap. 2, distinctionem facit inter duo ignorantiae genera, quorum unum actionem involutitariam reddat, alterum autem non ita. Sed hac ipsa in re occurrit nobis quaedam discrepantia. Nam cum supra distinxerit inter ignorantiam aθrκaστ et ignorantiam a='Oλo D, hoc loco distinguit inter ignorantiam, cuius ipsi suimus auctores, et ignorantiam, cuius auctores non fuimus. At tamen puto, Aristotelem non tam inconstantem fuisse, ut in nostro capite in eadem re distinctionem poneret plane diversam a superiore. Immo vero existimo, no8tram distinctionem quodammodo ad illam referri posse. Ea enim ignorantia, cuius ipsi non fuimus auctores, plerumque pertinet ad singulas condiciones, in quibus actio versabatur, quae eum, qui egit, nulla ipsius culpa latuerunt. Ea contra ignorantia, cuius ipsi sumus auctores, plerumque pertinet ad universam agendi normam a regulam. Cuius rei exemplum est in promptu. Ignorantia enim eius, qui arνοεῖ τι των ε τοῖς νομοις, δεῖ πίστaσθαι cap. 7, 111, 343, quae est ignorantia cuius ipse sui auctor scis. κολαζουσι . . . καὶ Ους Iνοουντας . .
1111 30, 33), respondere mihi videtur ad ignorantiam eius, qui ἄγνοετ, α δε πράττειν καὶ ὁ ἀφεκτεον cap. 2, 1110b283, quae est ignorantia καθολου. Sed concedo, difficile esse, porro de hac re coniecturas sacere, cum Aristotele ipse intermiserit, eam disputationem de ignorantia, quam cap. 7 instituit,
reVocare ad eam, quam cap. 2 PropoSuerat.
20쪽
Sed oritur quaedam dubitatio 11 14 a 3 seqq.). Dixerit
enim quispiam Fortasse aliquis tali est animae habitu praeditus, ut curam adhibere et ignorantiam evitare non possit. Cui rationi Aristoteles respondet, habitum talem non minus esse Voluntarium, quam singulam actionem, qua ignorantia procreari possit. Nam singulae actiones, quarum consuetudine paulatim illa animae dispositio orta est, in ipsius hominis erant potestate.
Praeterea ne in ignorantiam quidem culpa conferri potest. Nemini sere ignotum est, singulis actionibus, bonis vel malis, paulatim firmum ac stabilem animae statum gigni i); praesertim cum paene cotidianis exemplis, velut athletarum, animadvertere liceat, assiduo usu atque exercitatione paulatim firmas animae dispositiones acquiri. in igitur homines quidam dissolute ac remisse Vivunt, neque ignorant, hac vivendi ratione paulatim stabilem animi statum procreari, sponte talem habitum subiisse putandi sunt. )Non autem negligendum est, habitum, ubi primum ingenerari coeperit, non sponte posse abiici. Quodsi igitur cuique non licet, habitum pro suo arbitrio exuere vel induere, inde concludi non potest, habitus originem omnino esse involuntariam, immo vero primum habitus principium in ipso homine est, in singulis enim eius actionibus incrementum autem, quem habitus sensim ducit, non est in ipsius potestate cis praeterea 11154 1). Cuius rei Aristoteles nonnullas corporis similitudines assert. Comprobata est igitur Aristotelis sententia Voluntaria sunt
animae vitia 111 a 22 a τῆς φυχῆς κακίαι κουσιοι εἰσιν), denique omnia vitia sicut deinceps ostenditur, 11 144 22-31),
propter quas Vituperamur.3 Huic Aristotelis rationi hoc supplendum esse puto Sin autem re vera quis reperiretur, qui esset tam demens ἀναισθητος , ut hoc ignoraret, is certe culpa absolVendus esset, quoniam per ignorantiam in habitum suum incidisset.
Cf. verba Thomae Aquinatis Lib. III lectio 123: Si aliquis
vult aliquam causam, ex qua scit . sequi talem effectum, consequens est, quod velit illum effectum. Et quamvis sorte non velit illum effectum secundum se, potius tamen vult ilium effectum esse, quam
At denuo nobis occurrunt dubitationis eorum, qui vitia voluntaria esse negabant 11 14 a 31 seqq. Obiiciat enim quispiam, Omnes homines ea sequi, quae quasi optima ipsis phantasia sive imaginatione proponantur, imaginationem autem non esse in sua ipsorum potestate, et propterea ea quae turpiter agant, non esse Voluntaria. Hanc adversariorum dubitationem
primum ex ipsius, deinde ex ipsorum positione impugnat 1114b1-3 1114b3-153. Primum enim iis opponit, phantasiam
illam in nostra esse potestate, pendere enim ex habitu, habitus autem nos ipsos esse auctores. Deinde autem ostendit, si adversarii contendant, phantasiam et finem, quem illa proponat, non pendere ex habitu sponte aequisito, sed ex naturae indole ita ut quisque quasi interiorem visum a natura accipiat, sicut exteriorem visum, et si inde concludant, vitia non esse Voluntaria scis. 1114b4J, tum eos parum sibi con8tare, quoniam secundum hanc ratiocinationem virtus non magis sit voluntaria quam vitium quod ipsi concedere nolebant.ij Tum autem Aristoteles hanc dissensionem de phantasiae et finis origine omnino relinquit et ostendit, undecunque finis ille
pendeat, sive ex habitu sive ex naturae indole, Virtutem utique esse Voluntariam, nec minus vitium, dummodo is, qui agat, ταλοιπα κουσίως faciat 1114b183, id est, si externa vi non
cogatur vel impediatur et si non ignoret singulas conditiones, in quibus actio versetur. Deinde similem in modum demon- Strat, vitium non minus esse voluntarium quam virtutem 1114 b
Ρostremo denuo commemorat, habitus aliter voluntarios Vocandos e83 atque singulas actiones, cum apud habitus initium tantum in nostra sit potestate, qua de re supra uberius disputaVimus. Longe aliter hanc extremam cap. 7 partem Hildebrandius interpretatur in dissertatione sua. Is enim censet, Ari8totelem, Vix conatum, adVersariis aliam doctrinam de phantasiae et finis
Neque enim nobis negligendum est siquidem recte comprehendere volumus totam hanc periodum Aristotelem tales adversarios hoc loco impugnare, qui cum honestas actiones voluntarias essconcedant, turpium tantum actionum voluntariam megent naturam. CL ea, quae pag. 26 annot 2 diximus.