De vinculo quo moralis cum physica nectitur educatio dissertatio inauguralis quam ad medicinae lauream assequendam publice proponit Victorius Bioni Dalmata sibenicensis

11쪽

ip i infirmam, a brevi tempore defuturam osse

pati vitam, vel ut intellectualium, si adoleverint, facultatum manifestationes minime eum spe prae- concepta conveniant. Non immerito ex eo videtur celeberrimum I. I. Rousseau adfirmare potuisse, quod doctus homo, qua insternum ens sit

iudieandus, quodque nimia intellectus cultura qua si a naturae legibus aberratio habenda sit. Minime tamen ex eo eum philosopho ipso inserendum est, quod hominis natui alis status, sit status harbariei, quodque sanitatis noxius omnino evadat qui vis mentis ae animi ultus. Quin imo nos e contra adfirmabimus ac strenue defendemus, quod ad perfectam Physici evolutionem ae conservationem eonveniens intellectualium atque moralium facultatum cultura necesse sit, arct illo, de quo superius sermonem habuimus, commeret quod inter . itam animalem interest, a vegetativam. Et re quidem vera quibusnam ignota momenta illa sunt quorum ope humanum genus proprio ingenio tutiorem eontra aetionem sexcen tarum externarum nocentium potentiarum vitam

reddidit quibusnam emolumenta quae in adversitatthos plurimis tam prope vitam minitantibus, sapienti praesto sunt, ad suam quousque fieri Potest, conditionem minus insensam reddendam λAst quid plura eum iam de hoe omnes plane

Conveniant.

Nec aliunde eredatur, utpote passim dictitant, quod veterum populorum omne studium in id impensum fuisset, ut educationem physicam an tum promoverent, posthabita institutione morali.

12쪽

Verum quidem id est si de maxime barbaris gentibus antiquioribus sermo sit, verumque pariter, utpote illustris quidam Hygienis animadvertit scribptor i , quod physicae evolutionis cultus apud

veteres homines magis ac nostris diebus fuerit promotus ast quis unquam inlicias ibit, quod pulcherrimis Persarum, Graecorum et Romanorum momentis eodem tempore quo somaticae pers ctioni summopere consulebatur, et Persectioni intelle e tuali maxima haberetur ratio λ Praeclarissima id testantur, pervetusta monumenta quae

quoad philosophiam, historiam, poesim bonasque artes ab ipsis immortalia prolata suere, tum cum latissime per orbem dominationis sities diffuderant,

quae et apud recentioris aevi getaus qua miracula humani ingenii undique ele hilaritar. IIabita itaque moralis institutionis necessitate nunc operae retiam erit arguitient illa singillatim perpendere quae ad ipsius reseruntur penum, eorumdemque animadversio aem instituere relato ad illum, quem cum physica educatione ne xum servare debent. Superias retulimus, quod in oratis educationis sit recte exercitium externo rum sensuum dirigere. Quantus in vitam intellectualem influxus ipsorum sit, omnibus notum est

qui eum veteri a , philosopho consideraverint, quod Nil est in intelleetu quod prius non fuerit in Sensus itaque cujusvis ex te ni exercitationem ita

a Aristoteles

13쪽

II moderari oportet', ut ne exuberans sit, nec deliciens, nec a norma quavis abludens ratione. Id quidem obtinetur, si debite cuncta in exercitium Ponatatur, ita tamen ut unius unctio prae alterius unetione haud praevaleat, nam tunc ieret ut id quod unum acutiet aequireret, aliud necessario amittere deberet. Convenienti vero tali sensuum exercitatione haud tantum consequitur ut i siologie in statu eorumdem conservetur iunctio, verum etiam ut ipsorum promoveatur nutritio nam notum jam in medicina est quod cum organo aliquod per temporis quoddam spatium in quiete detineatur, id

perturbatam non tantum Osserat unctionem cui devolutum est, sed e norma pariter abludentem

osserat vegetationem l . Ast moralis maxime ori educaticinis illud inter externa sensoria prae primis colere, quod vel ex generatione, vel ex eventu ali quadam, insantia perdurante Oborta circumstantia infirmum ac

debile vaserit. Haud enim inrequenter curis per diuturnum tempus adhibitis fit ut et id persectionem illam acquirer valeat, qua antea carebat, utpote in myopia, ac presbyopia laborantibus cica- Iis accidere cernimus, quando semet sedulo in observatione magis convenientium objectorum exem

. I oeulis praeprimis id auimadvertitur, quorum nus minime in exercitio debito detineatur, ipse processu temporis vel mediorum quibus onstituitur offert opaeia a tem, e xaltem valle imminutum volumen praesentat.

a Praeceptum quoi myopes observationi obieetorum

14쪽

Sed intelle et ualium facultatum exere itatio ab ilialis qui in moralem insantium ae adole se nitum educationem incumbunt, Praeprimis animadὐerti de hei, ita ut ipsa convenienter directa periectionem illam adipiseatitur intellectuales ipsorum vires, quacu paces sunt. Convenienter itaque intellectus sa eultates coluntur si semper educatori defixum liae

reat menti principium id quod sua in Hygien re et observat Rostata i), uod scilicet ipsae relativam expostulent culturam, non tantum quoad

aetatem atque sexum, verum et quoad tempe iamentum, et quoad corporis habitum, et quoad Propensionem quam insantes omnes pro uno vel alio intelle e tu alium ceu pationum genere a teneris declarant annis.

Qui hu statutis basibus haud nobis di melle erit

pereipere quod nulla generalis regula institui potest relate ad temporis quantitatem, qua perdurante, infantes ac adolescentes studio, quieti, ludo ac somno se dare debent. Regula enim illa quae puero temperamento sanguineo donato, hahitis coriaporis robusto praedito conveniret, haud idonea ire puella trae ili delieatula nervosi temperamenti E periretur, nec ipsa certe, nisi vitae universali dis-

longi quo sitorum utpote in venatione fit, ae presbyopes hie torum parvorum maxime eulis appropinquando eum re se dent, ut vision corrigant imperseetionem, ab omni ho ophth Imalogiae seriptorihus traditur. Vide Lamranee, Beer, Fabini em h Seientiarum medie rem Dietionaria uti se e

15쪽

erimine, illos mentis Iahores suscipere posset, quos impune primus toleraret. Ac pariter erit observandunt quod juxta studiorum diversorum discrepantia in per longius vel brevius tempus, absque ulla sanitatis noxa insantes ipsis operam dare valent, dum quaeda in adsunt quae ocius vires satigant quain lia, et vice vel Sa. In genere tamen dici jure metito potest quod in te intelle-Ctuales occupationes quae maxime en cephali ac exinde corporis universi energiam labefactant, illae sunt quae invito, vel aegie ab infantibus stis cipiuntur ac perseruntur, utpote evenit pax sim observamus de infimis linguarum rudimentis quae primis vitae temporibus traduntur tanto cum puerorum fastidio, tantoque saepe cum universalis eorumdem sanitatis detrimento Ad bona educationis scopum obtinendum necesse esset Sem per ut quidam illustris animadvertit medietis i , ut libente, insantes ad intellectus exercitium ac cederent, occupationum allici amoenitate, vel rerum utilium illa diseendarum curiositate, qua ad nova inquirenda tenerae ipsorum mentes continuo iiij pelluntur. Cum autem in insantibus a primis vitae momentis propensio peculiaris, dummodo attente

persc utentur, ad unum alterumve studiorum ge-i Ius animadvertatur quod quidem ex primitiva cerebri evolutione, post Gali physiologi repetulit i Ffi edundεν, De 'edueatio physique dera Homnie.

16쪽

16 plures, quodque hereditari a parentibus ad natos transmitti non immerito suspicantur , omni sedulitate genus id inquirendum erit, nam plerum

que eum illae cerebrales bene colantur lacultates, qua majorem ad culturam proserunt susceptibilitatem, optimos Progressu temporis offerunt si uetus, quos sibi relictae imperfectos saltem ei

nullos edidissent. Non omnia possumus omnes, e-terum sui se Leutia, exirid quo argute protulit Biehat, quod ars semet quadam in seicntiarum provincia celebriorem reddendi in eo consistit, ut

ceterae Posthabeantur.

Quod tamen ab institutoribus in morali homi

ni educatione summopero Curandum occurrit, in recto consistit Orilino, quo singulae intellectuales iacultates, prout semet gradatim evolvunt, colendae sunt. Cum enim in primis vitae momentis percipiendorum externorum agentium saeuitas intellectualis vitae munera omnia in insantulo quodammodo absorbeat, in eo omni studio ac opere erit nitendum, ut rerum externarum impressiones procedentes ex istis, ac sensationes persectae vaciant, eodem tempore quo impressionum impetus caute moderandus erit, ne volnimiu sensoria irritet externa ac en ephali excr- citium perturbet, vel minimus nullam exerat nec in sensoriis, nec ita crebro mutationem, ita ut

ab infantulo ipso impressiones caedem 1inime persentiantur. Quo quidem in negotio haud intellectuali ipsius vitae, ast et omaticae consulemus, nam pari passa cum encephali incolumitate et univcrsi eorPoris incedit sanitus, nec illo per-

17쪽

Tres vero superiores atellectuales facultates, ita plerumque in insantibus ac pueris evolvi solent, ut memoria appareat jam ex vitae prine ipsis, hanc exinde sequatur ac comitetur imaginandi facultas, ac postremo judicium manifestetur, atque magi nationis limites coerceat, ipsi Plerumque abstrahendi suseeptibilitatem, syntheseos ac analyseos saeuitatem substituens. Huic vero suce essionis ordini in saeuitatum imtellectualium manifestatione attente studeant institutores necesse est, ut illas insantibus proponant occupationes, quae cum ipsorum ence phalicis conveniunt lacultatibus, quaeque diverse alium de cvadcie debent, prout una vel altera ex saeuiutatibus ipsis manifestatur, evolvitur, ac ad maximum sastigium extollitur. Exinde fiet, ut primitus ad memoriam colendam eisdem osse pro debeant magnam existuntium positivorum objectorum me Sem, illorum plerumque, quae eum insantili vita maximam osserunt relathonem, quaeque in posterum ipsis aliquod asserru valebunt emolumentum. ΙIaud equidem ignoro quod haec proferens a vorsari plurimorum videar sententiae, meae tamen succurrat opinioni illustris euiusdam me diei auctoritas i , qui haec adsiemabat Sierem ognicosa deo tendere in ultima analis a pro me ilis ginnamento, e si eome natur ahbisogna Periiungere i ras,tan, talionario ei s si eo di me die in intern ed

18쪽

diocre . . .

Imaginati postea quae pubertate adveniente excitatur, ita erit dirigenda, ut minime ipsi imperium omne prae aliis intollectus saeuitatibus concedatur, ast ut et evollitionem iudicalidi concedat saeuitati, nam aliunde ad vana phantasma ta ac ad monstruosa figmenta enormanda tantum deserreretur. Quin imo cum primuin hominis munus in eo consistat, ut ad utilitatem societatis ingenium convertat suum, exsurgentis imaginationis impetus plerumque compescendus evaditi nisi pulcriora suturorum fractuum germina Diarat.

Iudieandi tandem ipsa saeuitas ad eum semper deducatur linem, ut ad maximam extollatu perisectionem, cum ipsa homines vitae urricuIo e durante quavis in conditione summopere indigeant

Quando huieeo intellectualis evolutionis ordini educatio moralis attente consulat, dummodo quantitas studiorum iuxta pi sieam diversam individualitatem pensitetur, plerumque illum quem sibi

19쪽

proponet scopum attingere valebit, ei sectionem se ilicet mirum iri modum encephalicarum promovebit functionum, eodem tempore quo et organicarum actionum liberius concedetur exorcitium.

Ast si insantilem rite dirigere mentem summo peio interest, ut moralis institutio aequo passu cum organica procedat evolutione, non minus moderationi animi tenera aetate facile recto tramite abludentis danda opera est, nam in or ganicam vitam animi pathematum ac cupidinum imperium maximi iaciendam evadit. Animi vero motus omnes, qui juxta Philosophos tandem ad amorem atque odium quasi ad duos primarios sontes 1 reducuntur, ita multiplices sunt atque tam varias subire possunt modificationes juxta in Dicam potissimum individuorum constitutionem, ut de singulis agere tentantes haud exiguum opus elucubrare deberemus. Priusquam tamen de eo rum dem moderamine aliquid dicamus animadve tere haud supervacaneum acimus, si od cupidities ast animi motus in insantibus ac pueris pro maxima parte leves tantum Ponant impressiones, laeti negotio delendas nisi iterum iterumque vehementius Excitentur, atque excitata nulla rationc compescantur. Cum vero, utpote P siologi Iuculenter demonstrare conati sunt a), Eae animi adsectiones ex organica pendeant structura, atque cum ipsa omnitio cohaereant, haud difficile

nobis erit intelligere, quod plures ex ipsis haud

in insantibus existere poterunt, quia nondum N i Conditiae. G Darritu.

20쪽

gana illa evolutionem adepta suerint, quorum ii

fluxu oriuntur atque sustinentur.

Caute itaque in animi motuum atque patia ematum moderamine ab educatoribus erit inceden dum ne scopo adversantes id ita insantibus exeitent, quod totis viribus vitare deberent. Cujus quidem rei ut passim sub oculis Occurrens asseramus exemplum quot sunt qui ad depellendum ex pueris timorem adeo irrationaliter agunt, ut illum haud prius existentem potius excitare valeant, aliquo pacto homini in ommodum comparent, per omnem vitam haud raro duraturum etsi ingenio summopere perspicaci donato, utpote

de ipso Lokio evenisse egimus, qui quamquam qua Philosophiae porteritum salutetur, jam homo in obscuritate umbras ac spectra timebati In genet adfirmari potest quod ad sanitatem

conservandam animi motus potius quam concitandi, compescendi sint, cum pacatos ac mites

homines facilias physiologico in statu vitam ducere videamus, quam ii qui continuis vexantibus curis, atque inordinatis cupidinibus exagitantur. Lex tamen haec, quam generalem ponimus haud paucis subjacet exceptionibus tum relate ad animi motionum diversitatem, tum maxime relate ad diversam in insaniit a puerili aetate animadve tendam physicam constitutionem, ita ut contraria omnino ratione sit agendum in insante maximo vitae robore, temperamento sanguineo mira irritabilitate praedito, ac torpida in puella, lymphatico temperamento, ac laxo corporis habitu donata. Pro vero pathematum diversitate euinam