Q. Horatius Flaccus, ex fide, atque auctoritate decem librorum manu scriptorum, opera Dionys. Lambini Monstroliensis emendatus ab eodemque commentarijs copiosissimis illustratus, nunc primùm in lucem editus 1

2쪽

fide, atque auctoritate decem librarum manu fript rum, opera Diodisiiambini Monstrahet emenda rus: as eodem commentals copiosis is illustratus,

nunc primum in lucem edisus. VENETOs Apud Georgium de Caballis. Μ D LXV.

4쪽

CAROLO NONO

GALLORUM REGI

I quis unquam puer excelso loco nariis, Carole Rex Christianissime, domesticis rerum sortiter,iuste, praeclareque gerendariim exemplis abundauit: eorum profecto tanta tibi copia suppetit, ut siue Franciscum r. auum tuum, siue Erricumr I. patrem spectes, fortissimos,potentissimosque Reges,ad quascunque illorum actiones prope diuinas, atque immortaleis mente,& cogitatione te conuerteris,maximi,latissimique laudis, fle gloriae campi sese tibi aperire, atque explicare videantur. Nam tot res,& tantas domi, risque gesserunt,tot populis iustum bellum intulerunt,tot supplicibus praesidio,salutique fuerunt, tot urbes expugnarunt, tam longe, lateque regni Gallici fineis protiiterunt leges tam utileis,tamque salutares sanxerunt, ut si lia,cum aetate proces eris,eorum vestigia persequi, aut etiam cum illis certare volueris,non sit metuendum,ne non, quanto illi superioribus Regibus praestiterunt, tanto tu illis antecellas. Atque artes quidem , ac virtutes eorum bellicas cuni aetas nostra, patrumque nostrorum admirata est,tum omnium gentium,posterorumque saeculorum litterae celebrabunt. neque vero de ciuilibus, aut urbanis,

5쪽

quarum hereditas,atque imitatio muε ad te pertinet,atque illa

riam,posteritas unquam conticescet. sunt enim magno, excet λιν

animo dignissimae: sunt grauitatis, sapientiae,pietatis, iustitiae, liberalitatis,amoris in Gallorum ciuitates plenissinas. sed,ut ex his, eas,quae ad iuris aequabili s descriptionem, quae ad iustitiam, quae

ad religiones,ac cerimonias pertinent,praetermittam,Vellem mihi tanta suppeteret orationis facultas,ut singularem Frnacisci autrui c cuius nomen vigebit memoria hominum sempiterna in viros eruditos beneuolentiam, ac liberalitatem meritis laudibus efferre possem. Quantis enim praemijs illos inuitauit quot,& quantis muneribus cumulavit λ Neque vero in Gallos tantum , hoc est in siros, ita animatus fuit, verum etiam exteros, atque adeo mutito impensius,omni beneficioriim genere auxit,atque ornauit. quo factum est, ut ex omnibus terrarum oris, ac pa rtibus viri H braicarum, Graecarum, Latinarum litterarum scientia clari, phialosophi, iurisconsulti, poetae,rhetores praemijs amplissimis excitatain Galliam conueni rent. Muta tum erant ab illis litteris, a liquida,& germana philosophia, a veterum, & probatorum auctorum vocibus,Lutetiae gymnasitavigebant in eis ineptae verborum captationes, & concertationes: inanes,' & spinosae quaestiunculae ponebantur: fallaces,& minutae conclusiunculae contorqueba tur : disputationibus anilibus,barbaris nominibus,ac vocibus,impolitissimorum librorum lectione omnium gymnasiorum pari tes personabant. merae nugae,merae ineptiae,mera barbaries doc batur. Ignoti erant Homerus, Pindarus,Aeschylus, phocles,Euripides: ignoti Plato, Xenophon,Aristoteles,Theophrastus, Pt tarchus: ignoti Herodotus, Thucydides, Polybius, Diodorus,ceteri Graeci scriptores omnes. linguae Latinae elegantiam naui ditiem, incorruptum Latini sermonis usum nemo nouerat, nemo docebat. Hebraicae, & Graecae linguae ne elementa quidem erant nota: omni elegantiore,& puriore doctrina, omnibus Gricolum,& Latinorum melioris notae scriptorum monimentis carebamus. Piget, pudeti me referre quanta tum omnium bonarum artium ignoratio Galliam tuam obsessam teneret: quantis tenebris populus tuus circumfusus,ac poetae dicam, sepultus esset. Exortus est Franciscus ille, amis tuus, humanarum litterarum, omniumq; ingenuarii martium, ac disciplinariam verissimo cognomento parens appellatus: qui rus merum, qui scedam barbariem, qui graue virus,qui crassas tenebras e scholis,ex urbibus,e tota Gallia suo

splendore depellererifugare dissiparet: sermonis Hebraici,Gra

6쪽

ci, Latini, omnium Metium librietatii , & reipub. utilium studia

in hominibus ingenio prestantibus commoueret,atque excitaret. Id autem hac ratione assecutus est. Lutetiae duodecim doctores partim Gallos in quibus erant illa Galliae tuae ornamenta,Fr. Valabius, P..Danesius, Iac. Tusanus,Dion. Coronaeus, Iac. Silui uti Orontius Finaeus) partim aduenas in quibus erant Bart. Latomus Germanus, Io. Poblatius Hispanus, Io.Stracelius Flander, Vidus Vidius Florentinus proposito, atque attributo eis honestissimo auctoramento instituit: quorum alij mathematicas artes,

alij Hebraicas litteras,alij Graecas, alij Latinas, alij philosephiam

ex ipsis sontibus haustam,alij medicinam publice docerent. Francisco successit Erricus dignissimus patre filius, pater tuus, rerum domi, risq; gestarum gloria clarissimus: qui patrem cum cet ris rebus omnibus poetae vestigijs ipsis persecutus est, tum eximio in litteratos, & eruditos homines amore, ac studio cum illo certauit: atque in eorum,qui vel excesserant e vita,vel alioqui sua sponte docendi munere defuncti fuerant,locum viros ingenio, doctrinaq: praestanteis substituit P. Gallandium,Adr. Turnebum,P. Ramum, Fri Vicomercatum, Io. Auratum, Pastasium Amesium, Lod. oerculum. Ita utroque regnante artes,litterae,virtutes omnes in Gallia floruerunt. Nam armorum quidem, reru mque bellicarum gloria iampridem ceteris nationibus aut pares, audetiam superiores eramus: litterarum autem, atque artium libero dignarum laudibus ante quam Franciscus avus tuus regnum obtineret,

certe vincebamur. At nunc ijdem Francisci aut tui, & Frrici patris beneficio ita litteras amplexi sumus, ut non modo iam cum Germania, quae discentium, atque cruditorum multitudine semper abundauit, neque minus unquam litterarum, quam arm

rum cupiditate, studioque flagrauit: veritin etiam cum Italia, quae cum viros acumine ingeniorum lacritaque iudicandi pra stanteis gignere existimatur, tum Latinarum quidem litterarum hereditatem quodam veluti gentilitatis iure stibi vendicauit:Graecarum autem possessionem quasi vacuam, & caducam euersa, ac deleta Graecia celeritcroccupauit, vltro pedem conserre, a que in certamen descendere audeamus. Hunc igitur ingeniorum cultum, hanc humanitatem,hanc optimarum artium celebritatem,quam ab auo,& patre tuo consecuti sumus, tuae personae de corum est.Carole: tuis maioribus dignum: et spei,quam de te habemus,consentaneum,te studiose tueri, diligenterque conserua-

ire. Non enim credibile est,te ita dicturum,satis cile, si artis mi- . litaris, '

7쪽

Eraris, & bellicae gloriam tibi ab illis relictam retineas t de urbs

tas, de ciuilibus artibus non esse tibi magnopere laborandu. Nam primum, quarum artium exercitatio tuis maioribus tantopere rit probata,eas te arteis improbare, amplitudinem, ac maiestatem tuam non decet: deinde ne te quidem praeterit, ut pote a praestiuitissimis doctoribus,ac magistris institutum,optimisq: pric piis imbutum,&,quod caput cit,naturae bonitate valente scientiam inscientia, sapientiamq; insipientia longe esse potiorem, ac praestabiliore: ncque esse consentaneu,cuius Regis populus aures habeat teretes,eriiditaso purgata ingeniumq; doctrina expolitum,eum Regem, litterarii, dcticientiae sinuitatem neque auribus

sentire vel inneq:crestatione comehendere, ac percipere curare.

Neque porro exiit imo. tibi id probatum ira, quod de Alexandro Magno Philippi Macedonum Regis filio scriptores locupletes memoris prodideriit,illum ita animo fuisse affectum,ut,quoties Philippus aut urbem aliquam nobilem cepisse, aut prilium secta dum fecisse aut victoria aliqua denique potitus esse nunciaretur, non admodum tale ferret,suisi aequalibus diceret, patrem nihil magni,praeclariq;,quod gereret, sibi relicturum existimans,quanto plures urbes Philippus expugnasset, quantoq; plures victorias peperillet, tanto se aut pauciores rerum a se gerendarum occasiones habitiirum, aut sibi pauciora,quae subigeret,ac donaret, reliqua sutura. Quanuis enim esset hoc insigne,& luculentum eius animi magnitudinis,& gloriae cupiditatis argumentum: sit sortia tudinem tamen non corporis viribus,sed animi robore metimur: de, si altitudinem animi non in fortunae temeritate, neque in militum lacertis,sed in animo inuicto positam esse arbitramur:&, si Alidam,veramq; gloriam non in expugnandis urbibus, neque in propagandis imperii finibus, sed in cohibendis,& comprimendis animi motibus, rebusque secundis moderate,sapienterque serendis locatam esse exillimamus: fuisset illud profecto multo certii magnae ad virtutem suturam indolis signum, primum secunda Philippi patris fortuna,victoriisque laetari: deinde rationem inire,quemadmodum tot ciuitates, tot populos, tantum regnum sapientur, iusteq; moderari posset quam in incerto belli euentu, spem gloriae suae collocare. Nam,cum duae sint artes potissinitim, in quarum studium reges incumbere, quas perdiscere , in quibus versari vel soleant, vel debeant,vna militaris,& bellica, per quam hostilis,& externa iniuria propulseturi altera ciuilis, S urbana, &quodami do togata,per quam ciuitates optimis legibus, instituti siu

8쪽

ersque temperatataeoncordh,oeso,opibiis,uirtute floreant: dubitari non debet, quin ea,per quam populis vita beata quaeritur, ius caiisa pcior illa est comparata,longe illi sit anteponenda. Bella enim noli nisi necessario suscipiuntur: neque quisquam est, nisi immani plane ingenio praediciis,qui no perdisceptationea'.

a rationem, quam per vim,&ferrum ius suum obtinere malit. Cum illud non licet,ad hoc decurritur, it iniuria ferro repulsa, re uoltro armis recuperato, victoria bello parta, ac io,paceque potianauri Quemadmodum autem nauis gubernator ad cursum Ccundum mi icus ad aegri salutcm suas omnes curas,& cogitati nes resere: sic bono principi, eorum,quibus praees vita beata propolita debet est e, ut illi sortians bonis sint locupletes,& copiosi: ubribus corporis valentes,ac robuiti: omnibus animi virtutibus iu- structi,atque ornati: gloria, famaq: praestantes, & clari. quae tunicenique cotingere solent,cum Reges sedulo dant operam, ut sint ipsi bellicosi simul,&fapientes: cumq; sapientiae, iustitiae, piet tis,aeque atque artium bellicarum cupiditate, studi te ducuntur. ataque antiquissimi illi poetae non aliam spinor ob causam

Palladeni armatam finxerunt, lum,ut significarent in Regibus. ω rerumpub moderatoribus bellicam virtutem ςum sapietia convinctam & copulatam esse oportere. Quam rationem secuti pria sci illi heroes 4n disciplinam hominum eruditorum, longoq; usia peritorum filios suos studiose tradebant: & Reges ipsi doctos viros,& sapicntes in comitatum,amicitiamq; suam cupidisiime recipra Blebant. Sic sortissimum illum Graecorum Achillem PG1ei Γheslatorum Regis filium a Chirone Centauro puerum eruditum esse litteris proditum est : & eidem iuueni ad Troiam profecto Pli ix't apud Homerum se comitem, & custodem iccirco

a patre esse datum, ut illum efficeret oratorem verborum, a ct renaq; rerum. Summus ille Atheniensium concionator Pericles.

qui annos quadraginta doctrina,consilio, eloquetia dicitur Atheni Traefuisse,priusquam ad rempublicam accederet,ab Anaxamra UaZomenio fuerat institutus. Timotheum Cononis praestat

tilsami imperatoris filium Iiscrates: Epaminondam Lysis P eth Creus,Λlexandrum maginim δε ristoteles erudierunt. Agesilaum Aenopnon: Philolaum Archytas Tarentinus: Dionem Plato Athemensis docuerunt. Sapientum aut consiletudinem,& amicitiam a Regibus esse appetitam,testimonio sunt Solon,& Anacharsis: duoriam alterius sermone,& congressu magnopere Croesus est dei diatur,atque adiutus: alterum cum litteris, & promissis Darius inui- rasset,

9쪽

nysio vixerunt: & Callisthenes, qui cum Alexandro: alij demque quam plurimi. Iam vero in ijs,qui sapientiae, doctrintq; laudibus

clarent, non postremum locum poetae videntur obtinere. si Verum quaerimus, vel ijdem suerunt olim poetae, & philosophi et quem in munerum referre licet Orpheum,Amphionem,Musium, Homerum, Hesiodum, Solonem, Phocylidem, Xenophanem, Pa menidem,Epimenidem,Empedoclem, Platonem: vel, si qui Philosephi i studio poetico suerunt remotiores, quales sunt posterio res,ij,nisi poetarum auctoritate,ac testimonio sua decreta consi marent,ac sulcirent,i periculo ruitas non procul abessent:ut omittam, quod plerique ex his ad vitam bene, & sapienter instituen dam non multum adiumenti videntur attulisse: At ex poetis eo excipio, qui nihil praeter voluptatem lectoris quaerunt vix ullum reperias, qui non aut a virio quidem, turpitudineq; animos auo

cet, ad virtutem autem, di honestatem excitet, atque acuat: aut mores corruptos emendet, & corrigat: aut res vel temperanter,

moderateq; factas, vel magnifice, fortitem; gestas immortalibus

laudibus esterat,atque ad sempiternam memoriam consecreto aut

illustria virtutu exempla ex omni antiquitate repetita huius rameis hominibus suppeditet: aut homines calamitosos, rugrauibus fortunae casibus afflictos soletur,atque extollat. Quis philosophus unquam vel distinctius, quid sit virtus, quid vitium: quid turpe, quid honestum disputauit: vel planius honesti pulchritudinem, Whonesti deformitatem: sapientiae vim,& utilitate nsipientiae imbecillitatem,atque incomoda disputando demonstrauit,qud

Homerus diuinis suis carminibus ante legentium oculos conitis tuit e quis hominum mores, & motus: quis animantium naturas equis sola terrarum: quis stus, & fluctus marinos: quis ventorum fatus: quis nauigandi pericula,tempestatesq; aduersas: quiS temporum varietates: quis praeliorum imaginem; quis urbium oppugnationes equis acies instructas: quis imperatorias virtutes equis rationem moderandorum animorum: quis formam benem glatum ciuitatum: quis denique omnium rerum,quae hac uniuersitate continentur, varietatem illustrius unquam Homero depinxit eQuid ceteros poetas, Epicos, Lirycos, Tragicos, Comicos peri quar: quorum vel nomina commemorare longum sit λ sed tamen quantum ex singulis generibus fructum, quantaq; cum voluptate coniunctum percipiunt, qui in talium scriptorum lectione versantur Z Quid, quod poets principibus, & regibus, atque adeo cust

10쪽

immortalibus eati su D dicuntur ut Castori, & politici simoni

des: Apollini Pindarus: Polycrati Samio Anacreon: Aschylus,&bimonides Hieroni: Dionysio Siculo Polyxenus: Euripides Archelao: Scipionibus, & Catoni maiori Ennius: Scipioni Africano minori ,& Laelio Sapienti Lucillius: Memmio Lucretius: C. Cilnio

M scenati, M. Vipsanio Agrippq,Cς fari Augusto Virgilius, Varius, hic,quem tibi nunc donamus, Qu. Horatius Flaccus. Pittacus. Alceo, a quo fuerat non solunt vestibus, & stilo violatus, verum etiam armis,& ferro appetitus, cum ille in potestatem suam venisset,iniuriam acceptam remisit, atque ignouit: C. Iulius Cisar e dem lenitate,&clementia usus C. Valerio Catullo , a quo fuerat Petulantissimis,& contumeliosissimis versibus laceratiis, cum redeundi ingratiam potestatem lacit. Eundem Catullum Manlius, Lucretium Menunius Tibullum Messalla, singulari beneuolentia complexi sinit. Sed quorsum tam multa de limeris,philosophis, ac

poetisῖ ut ostendam primum clarissimorum, & sapientissimorum principu,regumq;, atq; imperatorum factum.& institutum, Francisci I .aui tui, 2 Errici II. patris Regum maximorum iudicio ostecoprobatuni: deinde ut te sponte tua currentem ad parem in litteras, & litteratos uoluntatem, simileq; studium excitem: postremo ut, quem poetam C. Cilnius Maecenas eques I om. iit bilissimus, M. Vipi an ius Agrippa dux exercitus clamissimus, Caesar Augustus princeps fortunatissimias, plurimi fecerunt, uehementerq: dilexerant, citiusq; conli retudine, & ingenio, moribus plurimum delectati sunt, cludi lcripta multorum quidem seculoruna auctoritate comprobata, sed temporum litteris inimicorum culpa, ualde deprauata: quae nunc ad te defero quam plurimis locis non sine meo in igno labore, ac siidore propemodum suae natiliae integritati restiti ita, ac mendis tardissimis perpurgata, iustisq; commentarijs a me explieata, atque illustrata, eo uultu accipias, eoq; animo complectare, qtio uultu, & quo animo Franciscus avus tuus, quo Erri icus pater, sapientissimi Reges, genus hoc scriptorum accipere, atque amplexari solebant. Enimuero Carole non ego ad te poetam aliquem unum de multis assero; sed poetam omnibus suis nitia meris perfectum, atque adeo solum in tota lingua Latina Lyricum Satyrarum scriptorem praestitissimum, atque excellenti sit. mum: multiplici, & uaria rerum copia refertum: illustri uerborum splendore illuminatum e sententiarum pondere grauissimum: scribendi elegantia politissimum,ac puristinatim: orationis figuris ornatissimum: in cudendis nouis uocabulis sine inuidia fe