Quaestiones criticae ad Ciceronis Aratea [microform]

11쪽

ejus, qui sunt de natura deorum et de legibus, singula etiam apud riseianum grammatim Lactantium, Victorem Pisanum Aldum inveniuntur. Quae agmenta omnia Gratius ex Arato supplere conatus carmen perpetuum effecit, quod a Ciceronis verbis longissime fortasse Med quum sere nihil sit nisi Arati interpretatio, cui ramenta inserta sunti Incipit autem Aratus carmen, quo de sideribus agitur, dignissime verbis: Ita Λι--πω- μεσω. Jovis enim erga homines praedicat benevolentiam et benignitatem, cujus rei testimonia

dicit esse in mundo, quae oculis emantur omnia quamobrem nece88 esse ejus semper grato animo recordemur; quod eo facilius nobis esse, quoniam artissime cum summo de conjuncti simus, quum origo nostra ab eo repetenda sit V. 5. τον me και ἔ- ἐσμέν' A quo poematis

initio dissentit Cieero de leg V, 33 Ab Iove Musarum primordia - sicut in Arati carmine

orsi sumus). Discrepat autem Aratus a plurimorum poetarum consuetudine eo, quod in istius hujus carminis capite ovem et terrae et coeli dominum ac gubematorem appellat eumque summis laudibus prosecutus v. 1 - 14 demum ipsum et Musas invocat rogatque eas, ut ibi

ad laudes coeli recte atque ordine celebrandas auxilium praebeanLv. 15 19, Ἀαιρε πατερ, μέγα ' ανιμα, μεν' ἀνθρωποισιν νειαρ, αυτος καὶ προτέρη γενεή Aaιροιτε δε Μουσαι, μειλιχιαι χάλα πῆσαι ' ἐμω γε μεν στερα ειπεῖν θέμις ευχομέν p, τε ιέχατε πῆσαν ἀοιδην.

Non igitur initio Jovem Musarum patrem Aratus appellat, ne deorum quidem patrem eum esse dicit, ut saepe poetae laciunt. Qua de causa quaestio est, quomodo factum sit, ut Cicero ordiretur verbis: A Jove Musarum primordia. An dignius sibi prooemium inveniendum Sse cenSebat, quam quod ratus carmini praefixisset Quo tamen initio haud scio an nihil dignius aut aptius excogitari possit, quum poemate sequenti de majestate coeli tota narratio sutura sit Nihil antiquius igitur Cicero habere debuit, quam ut accuratissime vestigia Arati sequeretur. Hugo Grotius quidem adeo non se expedire ex ea difficultate potuisse videtur,

καὶ λιμένες.

Ab Jove Musarum primordia semper in ore Plurimus iste hominum est; qui compita numine a RConcilium virum complet pelagusque prolandum

quo audacius verti non potest, quum prima verba non idem valeant apud Aratum, et intersit aliquid, utrum Conjunctivo ἐά0μεν admoneamur, ut ovis semper grato animo meminerimus, an hoe ita sese habere res tamquam explorata Indicativo pronuntietur. Nos praeterea etiam vitiose dictum esse censemus initio Musas a Iove creatas esse nuntiare, paullo post vero De deo celebrato uua ipsum et illas invocare.

12쪽

Sicius fasque sinunt, longum deducite carmen. Magis igitur nobis probatur prooemium, quo Germanicus usus est, qui a Iove oriatur et iisdem sere, quibus Aratus, laudibus illum praedicet et tum etiam ab ipso solo petat, ut sibi in carmine persciendo opituletur. v. 1 et 2 es ab Iove principium magno deduxit ratus

Carminis v. 1 et 16: Haec ego dum Latiis conor praedicere Musis, Pax tua tuque adsis uto, numenque Secundes

Improbamus tamen Musas pro earintne vel lingua dicta esse, qua notione, etiamsi saepissime apud p0eta ita invenitur, tamen h0c 0co 0 8ati eleganter ac parum distincte poetam usum esse censeam, quod in iisdem versilius, quibus Iuppiter invocatur, verbum Musae ad poemata transferri vix posse videtur nutem Germaniciis cumen ingenii consectatus consulto ita verba conjunxit, tantum abest, ut acumen cognoscanaus, ut quaesitame88 putemus hanc dictionem et ex qua iis uetita argenteae aetatis doctrina perspiciatur. Neque tamen initio Musas a Iove creatas appellat a suo si ortae sunt, iis non eadem potenti atque auctoritas tribui potest. Non recte igitur simul uppiter et Musae invocantur, si ille pater earum paullo ante nominatur. Si vero Aratus a poetnmura Diore dissentiens a Jove Musisque simul auxilium petit, tolerari id quodamm0do poterit, quum nihil anten de propinquitate horum numinum memoraverit. Nolimus autem id spinosius disputatum videri sed quum in elegantiae legibus tota haec ratio versetur, suo quisque judicio utatur. Ne noliis paullo accuratius Arati prooemitam intuentibus v. 16 oro καὶ inorsori γενεή, en ultima vertia primo Spectu obscura videntur. Quid enim signiscari voluit poeta Verbi segrinorερη γενεή 8 Id non satis apparere et occasionem dari in diversas paries conjiciendiciani ex eo perspici potest, quod et veteres et recentiore interpretes de sensu veri)0riim illorum parum inter se consentiunt. Jam scholiastae autem quattuor protulerunt rati0nes, quibus ea explicari poSSe censuerint. Ac primum quidem ita Titane a poeta significori, quos prius Iove natos esse Hesiodus tradiderit tum ita sortasse appellari posse ratres Iovis tertium astrologos, qui ante se suerint, ratum sorsitan intelligi Voluisse maxime denique veteres interpretes probaverunt hoc loco intiquos heroes invocatos esse, ex quibus, velut ex Orione et Perseo, idera quaedam nomina duxissent. Jam vero si consideraverimus, ad quam ex iis quattuor interpretationibus Ciceronis verba a Jove Musarum primordia μ reser possint, cum nulla ex his omnibus conspirare ea inveniemus. Nam quis

dixerit: u Iuppiter Titanes, qui ante Jovem suistis vosque Musne, praesto mihi sitis et faciatis, ut digne coeli laudes celebrare possim Quidnam in h0 contextu Titanes sibi volunt, qui a Iove sint in Orcum dejecti, quum coelum expugnare conarentur illumque regno expellere 2 Vide quam hoc sit absonum Sed multo etiam minus ea interpretatio probari potest, si Ciceronis Verba re8picimus. Primum enim Jovem Musarum patrem appellare, tum ejus magnitudinem laudibus esserre, ipsum denique et Titane summis poenis propter summa scelera contra JoVem commissa

13쪽

taetos et tertium ejus ipsius dei filias invocare, nonne ea poetam prodimi, m omni elegantiae sensu omnino careat Etiam altera interpretatio haud eis an nemini satisfaciat. Etsi enim Neptumum et Platonem fratres ove majores fuisse veteres narraverunt, intelligi vix potest, quin modo poeta ea de causa illos προτερο γενεῆ appellare potuerit. - Quis porro interpretabitur: Tu Iuppiter, vos astrologi, qui ante me eidem huic studio operam dedistis, vosque usae

salvete cet. Necesse tum erat Vocarentur Manes astrologorum, qui essent mortui. Sed no- modo eos poeta ita alloqui potuit, ut inter Iovem et Musas medii interponerentur Praeterea quodnam ab iis expectabat auxilium Quam denique inauditum est deos una cum bisnum mortuorum animis invocaret ariter vero improbamus interpretationem eraeum, Orionem aliosque veteres heroes, qui in sideram numerum tollerentur, poetam intelligi volitisse. Tum προτέρη γενεή non esset genus ante JOVeni ortum, sed quod ante Aratum fuit. Quae tamen itidem eo rejicienda videntur, quod heroes medium inter ovem Musasque locum tenent et a

poetarum more abhorret deo eum heroibus ita conjungere. Nonnulli autem, quo in numero etiam rotius est, quum verba 0rψη γενεῆ in Jovem ipsum censerent reserenda esse, Venerunt: Qui et ipse e et prima propago. Mir0 vero id placere potuisse rotio. Sed

quum dictum illud aulas habeat interpretandi difficultates, corruptum esse locum utilius et emendationem quaerendam existimabat ita, ut criberet αυτοῖ καὶ προαρο γενεν et υτοῖς referri vellet ad νθ ρ ωποισιν in versu antecedenti: Aαιρε πύωρ, μόγα θαυμα, μόγ' ἀνδροψοισιν νειαρ, aDTOῖ καὶ προτόρ γενεν --SQVe pater, magna admiratio, magna hominibus utilitas, qui sunt et qui ante suerunti Quod etsi paullo probabilius esse videtur, tamen cau8am non 8Se puto, cur ita textu immutetur, quum Verba inde orta non ejuSmodi Sint, quae omnino nobis satisfaciant. Neque enim satis distinete eos qui nunc sim homine poeta iis, qui antea fuerunt, eo modo opponere potuit. quident autem censeo eum id genu deorum significari voluisse, quod et ante Iovem Saturno regnante mundi imperium obtineret et postquam ille regno potitus esset ab hominibus coleretur. Sed utut re se habet, Cicerouis verbis Ab J0ve Musarum primordia interpretandi difficultas maxime augetur. Nam si Aratus initi de ove solo locutus est, postea ejus et majorum et filiarum mentionen facere potest; in Cicero statim primis verbis Musas Jovis significavit filias, postea vetustissimos illo deos inter oves Musasque medios inserere

Sed redeamus ad ea, unde egressi eramus, et quaeramus, quid Spectans Cicero prima carminis verba ita immutaverit. Si quis autem putaverit verba de lem. ΙΙ, ): sicut in Mati

carmine orsi sumus, ita intelligenda esse, ut non necessario prima Sint haec interpretatio nimis callida sit et plane perversu, quum etiam postea non inveniuntur; qua de nuSa pus est ea ad verbum intelligi Magis etiam ejiciendum est hoc loco Musas pro carminibus sumere, ita ut ab Iove Musarum primordia μ idem it, quod ἐκ Λιος ρχω1εεGa, modo Conjunctivo capiamus vel sumamus suppleto. Quae interpretatio Arati Verbis licet sit consentanea, tamen si locum accuratius contemplarum , plane improbsiti a Videtur esse Sententiarum enim contextu, in quo hoc stamentum a Cicerone mem0ratur. in Vertere Vetamur:

14쪽

is Q. Ordire igitur, nam hune tibi totum dicamus diem. - 1 Ab Iove Musarum primordia sicut in Arati carmine orsi sumus . - Q. Quorsum istud - . Quia uno itidem

ab eodem et a ceteris diis immortalibus sunt nobis agendi capienda primordia. Ri.' Fieri censeo non posse, ut Musarum idem valeat quod carminum, et impedimur u minus verbo illi aliam notionem subjiciamus. Nam etiamsi tota sententia haec est: Ut in Mato vertendo secundum illum poetain carmen a Iove orsus sum, nunc de legum origine disputaturus item a Jove ceterisque diis immortalibus ordiarμ, tamen confiis es8et et perturbata oratio, si in conjunctione verborum ab eodem Jove ceterisque diis immortalibus verbum Musarumμ non de diis intelligeremus. Disseruimus de re sere eadem jam paulo antea et ostendimus, quam non eleganter Germanicus in simili sententiarum contextu verbo illo ita uteretur. Sed concedamus isti scriptori eo modo verba inter se conjungenti quis tamen putabit Ciceronem quo neminem elegantius scripsisse inter onmes constat, tale quid dicere potuisse

Nos autem censemus Ciceionis locum corruptum esse. Satis enim ostendisse videmur verbum Musarum esse ineptum, quod ordo sententiarum pertubetur. Praeterea etiam augetur

loci difficultas eo, quod Aratus modo Conjunctivo αρχωμεσdrae utitur ἐκ Λιος ἀρχωμεσθου Conjunctivus vero aptus, qui Ciceronis verbis addi possit, haud inveniatur. Quid enim stultius esse

potest, quam opinari scripsisse eum: Ab Iove Musarum primordia capiamus. Quovis Conjunctivo autet suppleto alius sensus vix reperiatur. Iudicativum autem si quis a Cicerone scriptum esse putaverit, equidem non perspicio, quomodo ei sint consentanea quae sequantur verba

quae mihi ejusmodi esse videntur, ut ἐωμ, εν Conjunctivum adhortativum esse oporteat. Neque igitur satis accurate vertit Grotius: A Jove Musarum primordia semper in ore Plurimus ille hominum est. recte antem Buhlius: Iove principium, quem ipsi nunquam mittamus Insatum νnam adhortari homines volebat poeta, ne unquam Jovis Obliviscerentur. Si autem locum ipsum, quo ea verba apud Ciceronem inveniuntur, attente consideraverim viderimusque, quid spectans ille hujus versus mentionem secerit, ne ita quidem sub ea, qua tradita sunt forma, nobis probari posse intelligemus ac multo meliorem sensum rati ipsius nunciato exhiberi. Post illa ipsa enim verba declaratur de lem. II, 4 et 5 leges non hominum ingeniis esse excogitatas, sed aetemam atque insitam animi eorum legem esse, quae, quamvis nunquam scripta sit, vim tamen habeat nos ad recte acta vocandi et a peccatis avocandi, et cujus origo ab ipso Jove sit repetenda. Contextus ergo sententiarum esset Ab Iove Musae ortae Sunt, Juppiter etiam legum auctor est. Sed quomodo Musae cum legibus ita inter se comparari possunt Illarum enim pater habebatur eae vero a summo deo modo hominum animis insitae sunt Quum igitur pari modo et Musarum et legum Iuppiter origo appellari non possit, Iub-

15쪽

tilitas desideratur Magis autem probabilem totam hanc comparationem ess putamus, si Arati verba respiciuntur is Iove in eoen descriptione ordiamur, quod siderum ordo inde originem duxit item a Jove incipiamus, quum legum rationem quaeramus, quarum auctor atque inventor Iuppiter existimandus est Quid plura Mihi verbum Musarum delendum esse videtur et scribendum Sumamus. Nam ἐκ Λιῖς χωμεσει accuratissime verti potest verbis Ab ovo sumamus primordia. Facile autem iterarum similitudine ex verbo Musarum exsistere potuit sumamus. Qua mutatione facta omnis dissicultas sublata videtur. Nolimu autem quemquam hanc conjecturam dicere eo, quod dicat Cicero sibi itidem ab eodem Jove et a ceteris diis immortalibus agendi capienda primordia esse. Nam

dii immortales hoc loco Musae esse non possunt, quum initi carminis, quo de coelo sideribusque agitur, certe non a Jove et a Musis ordiretur neque verba ipsa: Ab Iove Musarum primordia μconcedant, ut eo modo locum interpretemur. Itaque justa causa non est, cur in conjectura nostra non perseveremus ac scribi nolimus: A Jove sumamus primordia. Scripta exemplaria autem Ciceronis librorum, qui sunt de legibus, omnia vitiis gravissimis referta sunt quumque etiam Madvigii sententia ex uno codice sumpta sint, mirari non possumus ea in hoc mendo omnia

inter se conspirare.

Sed ad alterum Ciceronis fragmentum transeamus, quod in nullo quidem ejus libro invenitur, Sed Servatum nobis est a Prisciano grammatido, apud quem Scriptum est lib. X, pag. 38 ed. Basil. 1568:

Quem neque tempestas perimet, neque longa Vetusta8 Interimet, tinguens praeclara insignia coeli. Aratus vero dicit v. 10 et 11:

Antea autem J0vis erga homines benevolentiam poeta praedicat, qui agriculturae regulas eos docuerit atque bonitatem agrorum, et ad quosnam fructus serendos ager quisque aptus Sit et quo anni tempore singula opera suscitaienda, ut uberrimi possint fructus exsistere. Quae alias igitur veteres de Cerere leunt ea hoc Ioe Jovi tribuuntur. Interest tamen aliquid neque enim dicit poeta deum ipsum in terram descendisse, ut quae ad agros colendos pertinerent, ea homines doceret, sed illum hoc secisse eo, quod solem lunam ceteroque sidera in coelo collocaret quorum ortum et Occasum et varios cursus h0mines quum necurate consideravissent, acile optimam quamque agri colendi oeessionem captore poterant. Qua de esus et Iuppiter et Ceres docuisse homines agriculturam diei possinit. Vide Sehol. Theon. Verba autem, quae se ipsisse Ciceronem Priscianus tradidit: Stinguens praeclara insignia coeli etiam apud Aratum inveniuntur, neque tamen ea, quae antecedunt: Quem neque tempestas, interime Inusitata praeterea videtur notio Verbi stinguendi, quod idem valere debet ac μηρίζειν, Statuere vel sulcire. μVerbum simplex stinguere poetarum modo est Lueret. 4, 1090 et 1, 666 neque in soluta oratione

16쪽

tellus autem atque etiam versu consentaneum nobis videatur participium figens. Qua ex diffinitate acillime ortasserare nos expedimus, ut Ciceronem ipsum id sibi verbum finxisse putemus, quum in exercitationibus, quibus optimam orationis Ormam ibi comparare Studeret, nova interdum se verba secisse ipse confiteatur. de Orat. lib. I, 34 g. 54 et 15b: In quotidianis autem commentationibus equidem mihi adolescentulus proponere solebam illam exercitationem maxime, qua

C. Carbonem, nostrum illum inimicum, solitiun esse uti sciebam, ut aut Versibus propositis quam maxime gravibus, aut oratione aliqua lecta ad eum finem, quem memoria possem comprehendere, eam rem ipsam, quam legi8sem, verbis alii quam maxime lectis, pronuntiarem. Sed post animadverti hoc esse in hoc vitii, quod ea Verba, quae maxime cujusque rei propria, quaeque essent ornatissima atque opuma, occupas8et aut Ennius, Si ad Hu Versus me exercerem, aut Gracchus, si ejus orationem mihi sorte proposuissem ita, i iisdem Verbis uterer, nihil prodesse, si aliis, etiam besse, quum minus idoneis uti consuescerem. Postea mihi placuit, eoque sum usus adolescens, ut Summorum Oratorum graeca orationes explicarem. Quibus lectis hoc assequebar, ut, quum ea, quae legeram graece, latine redderem, non Solum optimis Verbi uterer, et tamen usitatis, sed etiam X primerem quaedam verba imitando, quae nova no Stri8 essent, dummodo essent idonea . Quae etsi de orationibus modo dicere videtur, tamen eum multo Saepius in vertendis poetis Graecis censebimus coactum quasi suisse nova verba inVenire, quum in eo non modo Singularum 1aotionum, verum etiam Versuum ratio habenda esset. Eloquentiae enim studio jam per tempus aliquod Romani peram dederant, ita ut magis excultam atque politam putemus jam tum fuisse Oratorum dictionem, etsi nondum ad eam persectionem elegantiae adducta erat, qua postea Cicero ipse omnibus palmam eripuit Τ). Minore igitur opera Graecorum oratione quam poetas eum latine reddere potuisse censeo, neque Video, cur in carminibus interpretandis no saepius quam in orationibus, quum latinum verbum graeco consentaneum reperire non poSset, fingeret sibi novum qu0ddam, quod aptius videretur. Sed si paullo accuratius duos versus a riseiano traditos contemplati erimus, cum iisque, qui apud Aratum antecedunt, comparaverimus, omnino inter se discrepare intelligemus, quae uterque dicat.

Arati enim verba sunt V. 8 10: λέγει in ore δεξιαὶ ραι pura vρωσαι, καὶ σπωμara πάνω βαλέσθαι.

Avm Id τάδε σηματ εν ουρανο ἐσrήριξενθ. Sed quomodo ea consentiunt cum Cicerone Locus ejusmodi est, qui libere in quamvis partem conjiciendi occasi0nem praebeat, ad quaenam verba prior ille Ciceronis versus reserriqueat. Jovem autem subjectum verbi interimet esse non posse ex contextu verborum ausa

P Cic. Tusc. Dispp. I, 3. t oratorem celeriter complexi sumus, nec eum primum eruditum, ptum tamen ad dicendum post autem eruditum. Nam Galbam Africanum, Laelium doctum fuisse traditum est studiosum utem eum, qui iis aetato anteibat, Catonem post ver Lepidum Carbonem, Gracchos inde ita magnos Ostram ad aetatem, ut non multum aut nihil omnino Graecis cederetur.

17쪽

mantistum est alteram igitiae substanstrum masculini generis supplendm eri Verba autem

isQuem neque - interim et Mortasse ex verbo polus uendere possunt, quo a poetis saepe totum metum signiscatur; neque tamen eo omnis difficultas tollitur, quod non ad polum, sed ad Iovem ipsum participium stinguens necesse erit reseramus. Praeterea etiam poeta coeli antea mentionem non fecit, sed in decim versu demum dicit Jovem sideribus coelo affixis ostendisse, quo quidque tempore in agri optime perficeretur. Neque autem Germanici ex interpretatione,

quum is alterum composuerit carminis prooemium, ullam utilitatem ad hunc locum explanandum capere possumus; neque Avieni copiosa declaratione primo quidem aspectu satis nos adjuvari fortasse quispiam opinetur. Grotius vero et Verba quem neque interimet scin sententiarum Onjunctionem adeo non inserere poterat, ut ea plane omitteret, et alteram ramenti partem Stinguens praeclara insignia coeli immutandam sibi esse censeret, ita ut artius Arati verba sequeretur. V. 7 12: quando it terra ligoni Aptior aut bubus monet, et quo tempore par Sit Aut serere aut saepta lymphis adspergere plantas. Ipse etiam in magno defixit sidera mundo Ordine quaeque suo atque in totum providus annum Astra dedit. Sed si utilius censet Ciceronem, quum non semper ad verbum Aratum transferret, priorem illum Versum, ut multos alios addidisse, equidem non intelligo, quid eo prosciamus, quum verba quem neque, interim et non ejusmodi mihi esse videantur, quae ex uno Versu, quem Cicero adjecit, Sed ex pluribus atque majore sententiarum ordine, pendeant. Quin modo autem id seri potest, quum non plures quam novem versus apud ratum antecesserint 2 Quamvis enim it generalior, ut ita dicam, ea interpretatio, tamen statim initio carminis tantopere Ciceronem ab rato discessisse vix putaverim, si omnino vertere prooemium sibi prop08ω88et. Quae quum ita sint, Viri quidam docti, quo in numero, ut m0do vidimus, etiam rotius est, dubitaverunt, num Prisciano fides habenda sit; quae dubitatio, haud scio an confirmata sit eo, quod etiam in multis aliis rebus grammaticum illum salsa tradidisse satis constat. Qua de causa nimiam auctoritatem, qua saepius ille utebatur, minuendam es8 jam pridem viri docti censuerunt. --lius autem et rellius causam non esse arbitrantur, cur hoc loco Prisciano diffidamus quibus propterea assentior, quod ille non de re aliqua, in grammaticae regulis posita, quae erat dubia, proprium ac suum judicium pronuntiavit, in quo eum interdum sesellisse arbitror, sed quod credere vix possumus eum dicturum fuisse illud Ciceronis fragmentum esse ex Arateis sumptuin, nisi res ita sese haberet. Hoc Oe non Videtur alienum quaerere, num Arati ipsius prooemium ab eo poeta iisdem verbis, quae nobis tradita sunt, scriptum esse censendum sit. Quae quidem quaestionemini inutilis videbitur, si audiverit etarii exstare librum anno millesimo seXcentesimo trice8imo criptum, cui nomen Uranologiae Sit, ex quo cognoscatur, jam tum, quum nondum tam diligenter, utrum veterum scriptorum libri genuini essent, necne, disputaretur, quosdam fisisse, qui dubitandum esse censerent, num ratus prooemium illud composcisset. xstiterunt vero, qui contra dicerent a veteribus ipsis saepius versus hujus prooemii memorari, quae tamen testimonia

18쪽

onmia, quod equidem sciam, Ciceronis aetatem non superant. Vixit autem Aratus fero ducentis annis ante illum ). Sed si quae scripsit Germanicus intueor, dubitatio quaedam mihi nascitur, num ille exceptis verbis ἐκ Λιος ξρχωμεσθα orati prooemium, quod quidem nos legimus, vertere sibi proposuerit. Ab Iove principium magno deduxit ratus

Carminis; at nobis genitor Tu maximus auctor; Te veneror, ibi sacra sero, doctique laboris Primitias Probat ipse Deum rectorque Satorque. Quantum etenim OSSent anni certissima Signa, Quae Sol ardentem Cancrum rapidissimus ambit, Diversasque secat metas gelidi Capricorni;

Quaeve Aries et Libra aequant divortia ludis; si non parta quieΝ, e prae8ide, puppibu aequ0r, Cultorique daret terras Procul arva silerenι

Nunc vacat, audaces in coelum tollere vultuS, Sideraque et vario coeli cognoscere motus;

i avita quid caveat quid scitus vitet arator; Quando ratem Ventis, aut credat semina terris. Haec ego dum Latiis e0nor praedicere muSis, Pax Tua Tuque adsis nato, numenque Secunde8. Sed utut res se habet, interpretationem rati ea verba esse dixerit certe nemo Nonnulla etiam iis continentur, quae ille nondum in prooemio ipso, sed demum postea expi navit. Avienus vero, qui item a Jove oriatur:

Carminis inceptor mihi Iuppiter, ex duodeviginti apud Aratum Versibus sex et septuaginta perfecit, ex quibus perpauci ejusmodi sunt, ut similitudinem cum e intercedere appareat velut . 1 et 2. istoriaeceptore solum gravidi versamus aratris.

Etiam collocatio sententiarum plane alia est. Ut unum exemplum afferamns dictum illud notis istam . 5 του ra καὶ γενος ἐσμέν, de quo tanta doctrina Avienus disputavit, ut philosophus potiusquam poeta nobis 8Se rideatur, demum ex versu 46 declaratur occurrunt vero nobis quattuor versus, qui ad nostrum locum explicandum fortasse alicui nobis emolumento esse possinti

Arati aetato optimo nuper disputavit Mopho de arati Solensis astato Quaestionum chronolo earum speeimen primum Gubo Progr. 1867.

19쪽

v. 21-24. me Chaos altum Lumine perrumpit tenebrarum hic vincula primus Solvit et ipse parens rerum fluitantia fixit. Hic dispersa locis statuit primordia justis. Verbum fluitare proprie idem est, quod in aqua natare, vel Cic. pro Sestio 20 46:

navem fluitantem in alto tempestatibus. Tum significat vacillare vel sine ordine ferri pr0pria ac translata notione. Dicit igitur Avienus mesa initio perturbata et incondita atque tenebri circumnis per mundi spatium lata fuisse tum venisse Jovem, et Solem ceteraque Sidera in coelo collocavisse et Omnibus rebus certum locum c0nstituisse, quo nunc fixae et immotae per8eVerarent. Cui haec legenti n0 in mentem veniunt ea, quae de mundi origine disputavit Anaxagoras Vide autem, quam accurate cum illis verbis riseiani fragmentum conserri 08Sit, si antea Suppleverimus polum statuit vel ordinem statuit Stinguendi verbum autem quum inusitatum sit neque intelligatur, qua de causa Cicero non scripserit figens, amplius progredi mur in e0njiciendo et seripsisse illum paulo antea censemus polum fixit, atque tum orationis Variandae au8 alterum verbum qu idem significaretur, quaesivisse quum vero n0 reperis' set, qu0 verSui in8eri40sset, eum n0vum illud sibi exc0gitavisse. Quae Si recte disputata sunt, necesse est sit alterum de duobuA, ut aut Avienus in declarando prooemio Ciceroni libro usus sit, aut uterque ex eodem fonte hauserit et prooemium 8it interpretatus, quod n0 omnin cum Arato consentiat. Verta autem, quibus poeta ille t0tum carmen incepit, quum tam pulchra sint tantaque in iis sententiarum gravita cernatur, multo ea explicare conat08 8se existimo, ita ut alia quaedam hujus unius poematis prooemia e iSterent. Itaque laetum esse censeo, ui et Germanicus ab Arato dissentiat, et Arienus in explanandis Phaenomeni aliud quoddam prooemium c0piosius declaravisse videatur. Hoc idem nobis de Cicerone quoque judicandum erit, si quidem risciani testimoni confisi eum duos versus illos scripsisse putamu8. Quae quum ita sint, mirari desinamus suisse quosdam, qui dubitarent, num Aratus ipse e0mp0Πeret pr0oemium, quod ejus carmini praefixum est. Nobis autem et illud et riseianistamentum genuina esse persuasum est. Nihilo tamen minus in conjectura nostra scripsisse Ciceronem initio Ab J0ve sumamus prim0rdia perseveramus, quum dubitari vix possit, quinstiturum sit, ut postea ille Musas inv0caverit. Id tamen ineptum esse, si eae antea Jovis filiae

nominatae essent, satis nos antea demonstravisse arbitramur. Prima tamen totius carminis verba ista ino aρχωμεσθα tanta gravitate dicta Sunt, ut ea mutavisse cenSeam eminem.

Sed ad tertium fragmentum transeamus non ad conjecturam quandam proserendam, Sed ut et quomodo converterit latine Cicero graecum poetam ostendamus, et ut accuratius declarare experiamur locum carminis difficiliorem, qui memoratur a Cicerone ipso in libr0, qui est de

natura deorum II., cap. 41: Cetera labuntur celeri coelestia motu, Cum coelo simulque noctes diesque seruntur.

Qua ex interpretatione perspici potest, quanta ille diligentia graeci poetae sensum latino

20쪽

Addidimus autem tres versus, quum iis omissis locus non satis intelligi possit. Sed videamus singula. Fuerunt, qui pro participio ἐμεες seribendum esse censerent ovi ες, quae res non prius dijudicari poterit, quam, qui sensus sit verborum οἱ ι ετ, perspexerimus Censent enim alii poetam modo stellas, quae inerrantes Τ voeantur, intelligi voluisse; alii eum de omnibus sideribus hoc loco locutum esse. Coelo autem globi sormam esse veteres opinabantur, qui circum terram certa lege VolVeretur neque unquam e cursu laberetur cujus globi immotum axem esse, quum alio modo fieri non posset, ut idem semper eursus coelo teneretur. Rus axis autem duc Sfines esse oportet, qui poli oppellantur. Schol. πόλι δε εἴρηνται tu τὰ περι αντον ον ονρανον στρε νεσθαι. Circum coeli axem autem omnes stellae volvuntur. X quibus inerrantes, etsi coelo affixae videntur, tamen diversis locis conspiciuntur atque interdum mnino X Onspectu receSSerunt; nam quod eum coelo quasi cohaerent, etiam simul eum e moventur 'τρατο ἔλκονται . Gr0tius Vero quum verba seo si εν non διακριHκως, Sed δεικτικως Ρ0Sitae88 existimet, quia ad substantivum antecedens V. 17 μερας reserenda sint, non inter Se contrari eSSe οι sit et avrae γε Dδ' λιγον si ενανισσε ra censere videtur quam intereret tionem Vanam esse arbitramur. Quis enim negare poterit eas sententias inter se e0ntrarias

esse, quum jam forma enuntiat iso si εν et avruo γε id ita se habere ostendatur Concedimus nimirum o stεν ad σrερας referenda esse, neque tamen auSam perSpicimu8, cur non Simul διακριrικως ad avrὰρ γε posita sint. Nullam igitur utilitatem ex ea distincti0ne in tot loco explicando capere possumus. Videramus autem antea et omra legi et ἰόντες, qu0d alteriim Verbum veteres grammatici scholiastarum testimoni nixi melius esse arbitrabantur. Ii jam interpretetes, qui tellas inerrantes poetam significavisse censeant, in quibus etiam rotius est, scribi Volunt ἐόντες, quoniam illae loco se n0n moveant. Nonne vero fieri potest, ut de iis quoque participium ἰόντες usurpetur, quia simul cum coelo perpetuo se moventes quaSi currere videantur Pariter enim etiamnunc nos solem et oriri et occidere dicimus, etiamsi eum e0dem Semper loco immotum stare non ignoramus. Vis autem sensuum h0minumque eonSuetudo in ea re tanta est, ut irrideantur ii, qui ex meliore scientia hunc dicendi morem mutandum Sse censuerint. Quare utrum Ara an ἰόντες scribamus nihil interesse videtur, quum quaerimus, quodnam stellarum genus poeta intelligi voluerit. Vide Schol ad vers. 19. εγει τι οἱ πλα

Cic. de nat deor, II. 2. 22.