장음표시 사용
461쪽
r APPENDI BIBLAVATI C. terrarum orbe propagandam : quantum enim ia tura passa sit uniuersa Theologorum , catholicorum q. Schola, quantove discrimini exposita sit,optime ipse nouit. Hinc nobilissima Typographiam rem quidem Pontifice, qui se ipso dignam ii Vaticano instituit, Dominicolas Veneto, Typographo, limmine quidem natio&industrio ac sagaci ad Typographiari erigendam atque regendam electo , qui pro huiusmodi re prae
standa circiterquadraginta aureoru millia insumpsit nulli parcens incommodo, nulli q. impensae. Haec praeterea Typographia Apostolica Vaticana elegantia, ac varietate, ingentiq.characterum copia, Latinis scilicet litteris, Graecis, Hebraicis. Arabicis, Servianis, nec non chartaru pulchritudine ac bonitate,alijsq. rebus imprimendi arti necessarijs, ceteras pogr
phia longe antecellit, viris eruditissimis ad exemplaria quod caput est recognoscendari illustranda seleetis. Id quod Typographiam ipsam reddit nobiliorem , in qua Scripturae sacrae,
Concilia , Sanctorum Patrum scripta, aliorumq. Doctorur libri tum scholastici, tum scripturales , omnesq. denique codices ad Theologiam , catholicam q. disciplinam, historiasq. Ecclesiasticas pertinentes accurate in dies imprimuntur. Haec sunt arma , quae contra aduersariorum machinas veritati tantopere oppugnatae opem serunt haec denique sunt arma illa , ad quae Ephesis cohortatur nos Beatus Paulus dicensis Induite vos armaturam Dei, ut possitis stare aduersus insidias diaboli . Et infra in omnibus sumentes scutum fidei, in quo possitis omnia tela nequissimi ignea extingueres: galeam salutis assumite, glagium Spiritus, quod est verbum Dei . Haec profecto arma a Francisto Lamata Doctore Theologo,ex Prouincia Aragoniae, viro quidem erudito tua in Epistola ad Sixtum V. Luis belle explicantur . Quare ego, cum haec mecum considero , in hanc deuenio sententiam , nihil Typographiae Vaticanae ere. Dione praeclarius opportunius ad catholicam fidem defendendam excogitari potiuste . Faxit autem Deus, qui bonum incipit opus .perficit , ut diuina haec erectio illud habeat iincrementum, quod a bonis speratur ac desideratu . Haec
462쪽
QVoniam in Bibliotheca Vaticana ad pictoris arbitrium
repraesentatur reru gestarum Sixti V. Theatrum nobilisi simum, a ratione alienum fore non puto, si in eiusdem Bibli thecae Appendice, omnia Aedificiorum genera a Sixto V. magnificentissime ad hanc usque diem perpetrata hoc loco summatim apponantur, quamuis de nonnullis sermonem iam habuerim , ut suis in locis videre est. Anteaquam Sixtus V omni immortalitate dignissimus ad Pontificatum fuisset assumptus, Cardinalitia tamen dignitate decoratus, Palatium struxit suo in horto, vel Viridario ampli Lsimo picturis undequaque ornatum, ubi nunc aestiuo tempor frequenter habitare solet. Cum primum summus Pontifex diuina prouidentia creatus fuit,statim Sacellum, in Aedibus sanctae Mariae maioris ad Praesepe, quod nunc Sixtianum dicitur. aggressius est, atque Sacellum vetustissimum , quod Praesep
nuncupatur eo integrum transferendum curauit. Hisce in
Aedibus cernuntur Statuae Pij Sixtis egregiae, necnon eorumdem sepulchra magnificentissime ab eodem Sixto comstructa . Miram huius Sacelli structuram supra videre est. Sca 3.. Iam sanctam in splendidiorem locum transtulit, eam q. necnon
Sancta Sanctorum mirifice exornauit ambulacrum, siue por pag. ιν.eaticum superiorem, inferiorem Ecclesiae sancti Ioannis in La terano, ubi silmmus Pontifex benedictionem in die sancto Pa μι Laiari schatis elargiri solet, a fundamentis instaurauit, Millustriorem D sata reddidit atque inibi Palatium Pontificium a fundamentis re V. stituit, amplissimum reddidit, admirabili structura exornauit,
Pontificia dignitate dignum, in quo publica etiam Conusto Pag.a4.etria celebrantur . Ecclesiam sancti Hieronymi, Illyricorum ' 'Nationi Hospitium a fundamentis suisq. impensis cor struendum mandauit, ut fusius suo iam loco dictum est , calanu Irar armitem longissimamin amplissimam, pulcherrimis picturis O natam Pontificum commoditati in Vaticano aperuit, qua ire
possunt a Palatio Potificio ad sanctum ritrum absque eo quod
463쪽
in publicum exeant Ecclesiam sanctis Sabinae, ubi appel-Par. .i la Pontificia in die Cinerum celebratur, instaurauit Obeli- scos quattuor maximis quidem impensis transserendos, eri
ἔ gendos curauit, ut suis iam locis fusissime dictum est . Hospi
tium , vel cnodochium, siue Piochodochium , itochotrinris inium ut supra videre est, quam domum mendicantium mcant, ad Pontem Sixtum extruxit Statuam sancti Petri aenea, , oin inauratam supra Columnam Traianam Statuam san- sti pili Pauli ex aere dc auratam supra Columnam Antonianar V erexit,quam etiam multis in locis instaurauit. Lavacrum ulterum pauperum commoditati, docum publicum Sericae arti commodum ad Thermas, Lanae autem ad viam Felicem ad
Amphitheatrum,uet,ut dicunt,Coliseum usque instituit. A qua Felicem per longos quaeductus e Agro Praenestino ad XX t. γ. duo mille pass. Romam usque ad Quirinalem mirificis impen-as ao sis adduxit, eaq. Romam undique irrigandam concessit. Mirificam Fontis in Quirinali structuram,' alia scitu digna suo loco videre est. Amplissimum Pontificum commoditati Palatium in Quirinali struit, exornat. Hoc in monte Phidiae, Praxitelis equos aurigas instaurauit, necnon in splendidi rem transtulit locumin viam , quae ab equis ad Portam Piam
ducit, ex cauauit,complanavit,&commodiorem reddidit, ut coras as . piosius alibi dictum est, ubi multa de equis,digna quidem scitu,
o videre est. Fontes publicos Romae multos struxit Plateas complanavit, multasq. Vias strauit, quarum nam Fclicem vocant ad quingentos, ac duo mille passus longam . Duas item longas, latasq. ad populi commoditatem, ac deuotionem strauita vias,quarum una a Porta sancti Laurenti extra muros ducit ad Aedes sancti Mariae maioris ad Praesepe altera vero ex eodem Pu ν loco ad Thermas, sicut uberius alibi narratum fuit. Nouam
item strauit viam ab Aedibus sanctae Mariae ad Praesepe ad sanctum Marcum, alteram ab Aedibus lanci Ioannis in Latera. no ad Amphitheatrum, aliam a Porta Salaria ad viam Piam Montem sanctae Mariae Maioris,in Plateam sancti Ioannis in Laterano complanavit m viam, quae ducit ad Ecclesian: isancta Mariae ad Praesepe , repleuit, altiorem , commodioremq. reddidi . . Plateam sanctae Mariae Angelorum exornat, ruderibus, parietumq ruinis, aut veterum Aedificiorum
464쪽
DE si x TI AEDIIICIIs i excidiis undique amotis Turrim Nicolai Papae in editissimo Imco sitam ad nemus, vulgo Beluedere dictum , siue Pulchrur viridarium prope Vaticanum Palatium, maiorem , siue alti rem reddidit, aliqua ex parte restaurauit Aedes in Palatio Vaticano, loco aperto, ac salubri, gratoq. Vrbis aspectu insignes Pontificum commoditati facit, ut trucriptio ipsa docet.
THOLvs Ecclesiae sancti Petri sphaericus est , sicut infra videre licet, opus sane adeo admirandum ut in toto terrarum orbe nihil ex antiquis aut nouis aedificijs cum eo conferri queata . Quamuis autem de ips satius sit silere, ut
ille dixit de Carthagines, quam pauca diceres, nonnulla ta-:'μ' me tenui saltem penicillo describenda esse censeo , ut qui sMN. Romae non adsunt , aliquam notitiam habeant . Huius ge neris opus tam immensum, tantaq. admiratione dignum , Bramante Architecto efregio, ut alibi dictum est, Iulio I L iubente v. coeptum fuit deinde ad alijs Pontificibus interniis sum,sed Pam 'in' Io III. mandante, a Michaele Angelo Bonarota Architecto, Pictore eximio, mum quam satis laudato,re rmatum est, auctum . Sacra haec sanit Petri Aedes, immensa ciuidem & admirationis plena a ceteris deinde Pontificibus fuit continuata Sacello Gregoriano, Iacobi a Porta Opere,in aliquot testudinibus auctari holus vero , quem Cupulam vocanta, tamquam moles operosior , immo operosissima ceterarum totius machinae parti utra, tum ob impensas sane ingentes, summosq. labores , tum obtemporis diuturnitatem ab alijs Pontificibus desperatus, iubente Sixto V. ad res sane arduas ad Sixti U. praeclaras producenda natori duorum ac viginti mentan atio centum millibus aureorum singulo quoque anno con Impensa
Rimptis per operarios homines ad Octingentos perficitur , I , . et summa industria FabiiBlondi Patriarchae Hierosoly mitani. V. . opera ac labore incredibili Iacobi a Porta Architecti egregij, hq P εtota Vrbe exultante in admiranti . Nam etsi ceteri summi Pontifices huius generis opus tam pium, tamq arduum Gg maiorem
465쪽
4IS APPENDIX BIBL. ATI C. maiorem in modum assectarunt, quod tamen vehementer cupiebant, executi non sunt eos enim impensae magnitudo deterruit, ac temporis longinquitas ab opere faciundo reuocauit Architecti namque non niti quinque decies centenis nummum' aureorum millibus, decemq. annorum spatio mirifi .cam in operosistimam illam molem erigi posse omnino a stirmabant . Sixto autem V illud idem assequi cupiente, aliquot magnae existimationis Architectos accersivit sedi manifestam operis difficultatem, &breue temporis interuallum in-- tuiti durissimam renuerunt prouinciam , quam Iacobus a Por-M ta ingeni excellentia praeditus, egregie cordatus homo,
Architectusq. nobilissimus, omnium admiratione suscepit remq. ipsam ijsdem impensis eodemq. temporis spatio supra enarratis uniuersae Vrbis, orbis exultatione abibluit moles enim ipsa operosissima extrui coepit anno salutis nostrae M. D. L XXX VIII., Mense Iulio ineuntes, anno vero M. D. C. die I . Maij suam recepit perfectionem , X-ceptis laminis plumbeis, quibus Tholus contegitur, 'racteis aureis, quibus costae mirifice ornantum necnon Laternata
columnis extructa, pilai Cruce inauratis super holiari collocatis: quae omnia septem deinde mensibus consecta sunt: Mentibus autem undetriginta, cuncta suis omnibus numeris
Vt autem aliquid de Tholo intimius a nobis describatur, eius
altitudinem, uatitudinem, necnon alia ad tantam molemia construendam,& ad Tholi ornatum pertinentia explicabimus.
Tholus ipse, sphaericae figurae moles, a suo ipsius pauimento ad fastigium usque , hoc est ad initiu usque machinae, quam
vulgo Laternam vocant, quingentis palmis Romanis constat, latitudine vero diametrali , ducentis sustentatur auter huiusmodi moles quattuor parastatis , siue , antis immensis marmoru varietate incrustadis,quae columnae quadrae, siue pilastri a nostris vocitatur singula aute quaeque parastata est latitudinis octuaginta palmorti ex qualibet parte aut facie.Super parastatis fornices quattuor ingetes ducti sunt,quoru quilibet centum inanitatis,aut vacuitatis palmos habet. Supra Tholi fastigium,quod oculus dicitur,duae ac triginta columnae Tiburtinae
luper baius sphaerice locatae sunt, quarum unaquaeque palmis viginti
466쪽
DE 4 IxΥL. V. AEDIFICII S. I9 viginti constat , . Haec res insignem refert ornatum ad alterius Tholi, iue templi sphaerici formam constructa, quari vulgo Laternam vocantes hac, puto, ratione hunc Tholi Or tauris natum Laternam dictam , eo quod laternam quandam reprae sentet, quae in Turribus,& in alijs id genus locis editissimis prope mare apponi solet, ut nauigantibuSiter tutius praebeatur, quo cautius ad portum peruenire queant. Id quod etiam intriremibus praecipuorum virorum fieri solet, quarum puppis laterna inaurata ornatur, qua nonnulli Italiae populi anale voci. tare solent,alij autem, Lantem , Veneti vero, Phano Vocant, voce mutuati a Graecis, a quibus dicitur Phanos, φανος, Latine autem Hai m. laterna. Supra Tholi laternam locatur pila aenea inaurata , ita au-
quae ex diametro est latitudinis duodecim palmorum . A paui mento autem Laternae ad cacumeniique pilae est altitudo palmorum centum . Supra pilam cernitur Crucitem aenea et saurata, altitudinis palmorum quinque ac viginti. Quae quidem omnia, haud facile dici potest, quantumi pii Tholo splendoris asterant, & ornamenti. Haec de Tholi altitudine, dc latitudine. Reliquum est, ut exteriorem eiusdem molis ornatum
aliqua ex parte X plicemuS A quattuor fenestraru ordinibus, S a culmine ipso aperto ad latitudine palmorum 2oo ex diametro, Tholus excipit lumen, quarum quisque sexdecim fenestris constans lucem item non solum amplis praebet ambulacris, quae totum holum intrata duos, profundo quidem fornice circumeunt, sed concauitatibus, convexionibus undequaque lumen subministrant:
undequaque enim a pauimento ad tactigium usque Tholi per
Scalas brnicatas parietem intersecantes, partim planas par, tim vero gradibus constructas commode iri potest mira est enim parietum crassitudo, atque ita vixit credi queat sexdecim autem sunt scalae inter unam atque altera Tholicostam ductae, quibus ad Tholi culmen ascenditur. Quae protecto res est adeo narratu dissicilis,ut non niti ab ijs, qui eas viderunt, re cie intelligi possit. Primus autem fenestrarum ordo machinae fornicatae, Tholo subiacensi ut eo, unde digresti sumus, reue tamur hi apidibus Tiburtinis concinnatis sculptis necnon duabus ac triginta columnis ornatus a basibus ad epistylia siue capitula e It altitudinis palmorum viginti.
467쪽
Supra hunc primum fenestrarum columnarum ordinem opus egregium desadmirandum Sixto V. sedente ac iubente feri coepit, absolutu fuit, saxis Tiburtinis constructum ad altitudinem palmorum acio latitudinem vero ex diametro totidem palmorum. Huic ordini succedit moles illa arcuata aut fornicata , in qua tota versatur dissicultas, mirum q. Omnium aedit, clorum artificium . Huius generis machina ac structurae perfectio quamuis omnium peritorum iudicio septem ad minimum annorum spatium postulasset, maxima tamen pecunia- P g. r. rum&operarum copia, ut supra diximus, industria item e rum,quibus haec cura commilla fuit, suis omnibus numeris dictoq. temporis spatio ad fine deducta est: nam non solum moles
arcuata aut fornicata laminis plumbeis undequaque contegitur siue incrustatur, sed costar item sexdecim ab imoad summu subducta vitro tessellato, ac bracteis inaurato incrustatae ceris nuntur: quarum splendor tantus est , ut oculos intuentium
i./ .- De JS, quae ad tantam molem erigendam fuerunt necessiaria, ad rh. subiicendum censeo, quia longum esset ea recensere . Dicam: ... tamen e rudentibus quingenta librarum millia fuisse consum-aia bilis Ita innumeroSq. funes ad lapides Tiburtinos, columnas,late.
res, caementa , aquam, ligna, serrum, Malia id genus permulta ab Ecclesiae pauimento sursum trahenda cui sane rei, di noctuq incumbebatur iam quotidie pro duobus Tholi fornicibus connectendis, ingenti Tholi oculo in eius summitate r licto, quo lumen excipitur,e ferramentis triginta librarur millia sursum extracta sunt, tribus officinis Ferrarijs adhibitis. Armaturae, ut aiunt, forinsecae, siue fercula, super quibus operae suam exercebant operam, fuerunt innumera sed interior fuit tantum una, quae in ultima ex tribus Tholi partibus fuit adhibita: Haec erat lignorum connexio praeter ceteras trabes minores circiter mille, centum & amplius trabibus constans, quarum multae erant ad longitudinem palmorum centum, atque ita crata ut duo homines amplecti eas non possent compactio vero lignorum omnis stuporis plenari erat enim ita ingeniose facta, ut super se fundata, nullo prorsus adminicillo ad. C; εν. d. iuuante, in aere pendens videretur,iuxta Ciceronis dictum de νη , νε terra, quam undique in sese nutibus suis conglobatam alta: atque
468쪽
DE 4 IxTI V. AEDIU CI . VI atque iuxta Psalmographi sententiam dicentis, terram firma Ps libytam esse super stabilitatem suam, idest super mundi centrurria: ad quod terrae partes ita undequaque ex sui tendunt natura, ut ab ipso centro declinare nullo penitus modo queant. Et Iob: Iobari Appendit terra super nihilum, nullum scilicet infra se habetem elementu, super quo fulciatur, hoc est suis libratam ponderibus, Ouidio teste. Huius generis videbatur connexio lignorum illa. Otiid. ι
Quoniam vero nobilisssimum beati Petri Templum abi insus Tholi magnitudine , excellentia haudquaquam di ''stre pat, immo ei, ut Anastasius Germonius in suo de Sacrorum Lib. s. e. r. Immunitatibus libro erudite docet,omnino respondet omnem
habens Symmetriam, hinc nonnulla de augustissimo Templo explicanda censeo . Templum igitur ordine Corinthio iram mi tus .foris extructium lapidibusq. Tiburtinis diligentissime - 'concinnatis, miroq. ordine dispositis undequaque incrustatum, atque item hemicyclic, balaustijs acroterijs, semicor'llis α1'oribus, frondibus, atque fructibus contextis,Ecclesiae sanctae D. hi, insignibus,epistylijs triglyphis, acanthis,&id genus alijs rebus i distinctum. Quae omnia tantam aflierunt elegantiam, tantam q. ι,r
artis praestantiam, quanta vix unquam verbis exprimi polletii. Ad Templum autem perplurimos asceditur gradus, ad quo mi. rum ascensum sese primum offerunt sacrae beatorum Apostolo gratui. rum Petri lauti Statuae in edito loco sitae. Post graduu asce sum sequitur Porticus perpulchris sustentata columnis, deinde
Templi frontem excelsam in ob marmorum varietater , multos hemicyclos, multasq. fenestras, nec non ob alia ornamenta nobilissimum. Per quinque autem Ianua , qua rur
primaria nobilissima est, aditus patet ad Templum, instaria Crucis formatum, Sacellis quattuor, Altaribus hemicyclis, in quibus Statuae collocandae sunt, columnis, picturis, atque alijs insignitum rebus, quibus hodie abundare cernitur Grego Gregoria in rianum Sacellum, in quo non deest marmorum varietas ac no ibilitas, nec item discolores deliderantur columnae, non musiui, vermiculati ac tessellati operis praestantia, non pictura ab excellenti effictae artitice, nec denique auri copia. Hisce omnibus de rebus copiosissime,acubctim me quidem scripsit,praesertim vero in nominibus rerum explicandis, Ascanius Valetinus Ronianus Cardinalis Novocomensis a secretis, qui eruditum
469쪽
S. Gregori edidit libellum de Gregoriano Sacello, in quo sancti Gregorij HI , Nazian Zeni corpus, nobilissima Madmiranda, sed sacra qui- dem pompa I 8o die undecima Iunij, festo die sancti Barnabar ab Ecclesia sanctae Maria de Campo Martio Romae a Monialibus ordinis sancti Benedicti religiose exculta iussit Gregorij XIlI transsatum requiescit , brachio tamen eiusdem Sancti dicta in Ecclesia relicto De hac Translatione, Italica lingua nonnulli scripserunt,
praesertim Fortunius Laelius Cornetanus QIo. Bernardinus Rastellus Per ulinus De Sacello Gregoriano scripsit item Laurentius Fri lius Poeta clarissimus in Lili Gregori Gyraldi
Ferrariensis celeberrimi viri alumnus Ad Gregoriani Sacelli formam tria erunt altera , atque hunc fere in modum Altaria quae permulta sunt, ornabuntur, Pra R iiq- sertim Altare illud celeberrimum sancti Petri , in quo Sanctosa .' s. rum Apostolorum Petriin Pauli ossa maximo asseruantur lim P tri se nore ac pietate iam inde a Siluestro Papa, qui eorumdem Apoes stolorum corpora diuitit, medietatemq. hoc in Templo, alic ram vero in Basilica sancti Paulici sed capita eorumdem Ap stolorum maxima custodiuntur veneratione in Basilica sancti Ioannis Lateranensis . Asseruatur denique hac in Basilica sancti Petri caput sancti Andreae, Sudarium sanctae Veronicae, Saluatoris nostri estigiem habens expressam 'apis satis grandis, in quo multi Christi fideles martyri j coronam cruerunt : Lapis item porphyreticus, super quem sanctorum Apostolorun corpora a Siluestro diuisa sunt, Sedes sancti Petri ex Antimchia transsata . Extat etiam inibi columna perbelle insculpta ex Hierusalem aduecta, cui Saluator noster, dum praedica iinnixus fuit eaq. maligni spiritus humana corpora veΣantes abiguntur . Eodem in Templo sanctorum Pontificum, alimrumq. Martyrum corpora requiescunt, reliquiae vcro, quae inibi
magnae custodiuntur veneratione, innumerae fcre sunt, pretione quidem, quas longum esset recensere Hari de univcrsa , atque immensa Templi machina , intoq. fere terrarum orbe celeberrima breuiter dicenda vis sunt tacetera enim,quae a me explicari non potuerunt, silen- Ti, Disi tio inuolui , Timantem imit .itu qui quae pingere non a
lebat,uelamine picto tegebat . Ut autem de hoc augustissimo
470쪽
D 4rxTI AEDIpICII S. 423 acceleberrimo Templo aliquam notitiam visu perceptibilenti ijs, qui ab Urbe absunt, praebeam, eius Ichnographiam iuxta Bramantis delineationem a Michael Angelo Bonarota refb matam hoc loco apponere libuit, ut infra videre licetis.
larium erexit,& redditibus opulentis dotauit. Ciuitatem ad Aedes Lauretanas instituit, magnisq. impesis construenda curat in honorem Dei para Virginis. Montalium item patriam suam Civitatis iure donauit, multisq. aedificij auget,in exornat,Vbi mons complanatur, atque omcina Monetaria instituta est . Ad Centum cellas aquarum potabilium penuria laborantes Aquaeductus construendos curauit m ciuitatem salubribus aquis ditauit. Pontem inter Burghettum ocriculum suprata Tibrim omnium commoditati struendum curat quae res tanti
momenti est, ut haud facile dici possita
ERrare possum, corrigi volo homo enim sum d humani pis, fua me nihil alienum puto. Siquid igitur hisce in meis com . mentarijs obtemporis angustiam mihi a grauioribus negoti js concessam minus recte dixerim, aut explicarim , iiiij praesese tim,quae ad Fidei doctrinam pertinent, . R. . censura me subiectumis emendationi paratissimum esse declaro immo pro fide catholica meum protundere anguinem,&libentissime quidem quinii mihi id eueniret, summae felicitati ascriberem. Quod autem ad impressione libri attinet, scio nonnulla irre errariapsisse mendaci sed mirandum non est, cum Seri haudquaquam r
possit, ut liber ullus absque ijs in lucem prodeat,sicut experien μου. tia docet: verbis enim vix umquam exprimi posset, quanta in mendis admittendis, omni etiam diligentia adhibita sit fac, litas. Qui autem artem Typographicam norit, hac in re fidus mihi poterit esse testis nemo enim est tam Lynceus,qui nusquacespitet,