De aëris morbis causarumque localium in hos efficacia : dissertatio inauguralis medica ...

11쪽

que combustio corporum sustineatur; ablato enim acre, Protinus restinguitur.namma. Hocco Phaenomenon animum nostrum advertit ad necessiiudinem, quae aerem inieret corpora viva, sive organica, interce- dii, siquidem vita metaphorico comparari soleat cum flamma, pabulum, quo sustentatur, partim ex ipso corΡOro, Partim ab externis rebus desumente. Aerem electricitato esse imbutum, neminem nOStrum fugiis comperium quoque habemus, utramque Di etricitatem ei inesse, iam Positivam, quam negativam, quid vero Sit, quod utriusque electricitatis rationen adeo mutet, . ut nunc Plurimum, nunc minimuin electrici aer habeat, aevi futuri est, evidentius

explanare. Hoc cerio certius constat, rationes aeris electricas iam ad firmandam ei conservandam quam labefaciandam corporum animalium valetudinem et Planiarum vegetationem maximi esse momenti.

g. 4.

Licet recentiores in exploranda physica Aemucaque aeris indolo plurimum Pro cerint, multa ia-men Phaenomena omnem respuunt interpretationem,l nisi praeter viam physico-cbemicam eXistere putest aliam, eamque magis frugiferam, ad amplificandat Scrutinia nostra, eventum quo laetiorem obtinendum. Analogiam innuo cum Iegibus, quas Organica Cor-Ρora Sequuntur, et quibus eorum existentia, indo-Ies peculiaris, mutationes periodicae, deniquo mors,

12쪽

non Plano quidem, sed magna ex parto illustrantur.

tuis onim paruum consiliuentium veriri rationem Seinper nequabilem, quis nubium Velitorumquo originem, periodicas barometri mutationeS, aquao cialiorum liuinorum evaporationem sub exigua temperie, quis demum multa alia, quae omiliam, legibus mere chemicis aut Physicis explicari posse, arbitretur Non possumus ergo, quin adstipulemur Reilio, qui vitam propriam aeri tribuendam censet, Si

sequentia meditamur: a) facultate gaudet aer, materias in Ae susceptas assimilandi, sive ita mutandi. ut suis ipsius partibus consiliuentibus fiant, homogenae; by mutuam cum omnibus eorporibus organicis necessitudinem alii atque reactionem; c) quamquam Per se vivis corporibus salutaris sit

ac necessarius, Saepe tamen Perniciosos in ea exserti essecius; d) Oscillationes osseri regulares, quarum typum nec Plir Sicae, nec chemicae conditiones explicant; e) corpora evolvit beterogena, ut nebulas, pluvias eic.; s ) mortem subire videtur paritalom, a chemicis ProceSSibus pendentem, quorum im-Perio oor submittitur. g. 5. auibus omnibus, propriam acris vitam innuentibus, alia viri ungi posse opinor, quae Senientiani illam reddant verosimiliorem. Mutuam consideranios Decessitudinem, quae nitimalibus corporibus cum

13쪽

otnios plia era iniercedit. singulare observamus Phaenomenon, quod cum Syan Palbia aut consensu Partium organismi inter se non inepte possit comparari. Multa animalia instantes tempestatis nauiali ο-DOS Praesentire, variisque signis indicare scimus;

quod si sit, et ipsa tempestatis mutatio nondum Io- cum bubei, suspicari haud dubie oportet, aeris indolem jam a norma esse alienatam, et iniquo in-llu Xu Perversam systematis nervorum temperiem induxisse, quae essiciai, ut a solito sese gerendi more discedant animalia.

Simile quid in hominibus animadvertitur: etenim

si actura cujusdam ossis, aut luxatio ante longius tempus exstitit, membrum Lanatum plerumque sa-culiale imbuitur, suturas tempestatis mutationes Seni liendi ei praesagiendi; eandem sacultatem parieSi oblinent gelu assectae, imprimis perniones. Mirit sica porro inter tempestatis aerisque conditionem

l et hominum hypochondricorum valetudinem assis nitas Io cum habet: coelum enim Serenum ad euphos viam et hilaritalem, pluviosum et nebulosum ad dys-l Phoriam, iristitiam, imo ad desperationem, hypo- chondriacos adigere solet, quibus inierdum oventi, ut de manu sibi inserenda meditentur. g. 6. Certus ille modus, quo aer in corpus animiale, praecipue in humanum, tigii, ejusque valetudinum

14쪽

vol adjuvat et firmat, vel dIminuit et corrumpit,

aeris constitutio audit, quae si 'ialis est, ut multi homines vim inimicam experiantur, consit tutio epido mica nuncupatur. E superioribus nimirum ratiocinari licet, aerem Perinde ac alia cor-Pora, vitam Propriam habenita, Posse aegrotaro cum vitae notio vix es no vix quidem fingi queat siue lacultate, morbos subeundi. Morbosa vero aeris consiliuito duplici modo seso promit: vel morbis quibuScunque, alia causa exoriis, eundem imperiit Characterem, V. c. gastricum, Puiridum, biliosum,

x vel ipsa novos excitat morbos, ceriam sormam indolemque reserentes, quos si Per solum aerem dis-sunduntur, mi asmaticos, sin ab homine ad hominem transseruntur, contagiosos appellamuS. Nescio quidem, tin recte dicant, nec ne, qui morbos nilasmaticos, humanum corpus ingresSOS, maieriam morbisicam in eo evolvere posse contendunt,

quae ab aliis suscepta hominibus, ejusdem sormae et indolis morbum gignat, nempe contagium. Equidem ingenuo saleor, contagium genuinum quodvis neque per adrem disseminari, quod multi putant, neque causis mi asinalicis videri evolvi, sed veneni ad instar peculiari organisationis vitio parari et quasi Secerni, corpori que inhaerere, donec vitium illud auxilianio natura corrigatur, ergo Veneni Pa.

ratio desinat, riusque reliquiae aut per corporis colatoria expellantur, aut neutralisatioue deleantur.

15쪽

Hoc saltem dubitatulum non est, multis in casibus, quibus lionio per alterum insectiles esse videtur con- iactu, magis culpandam esse insalubrem atinosyliae rae enicaciam, in aegrotantium domiciliis polentiorem, quam alibi, id quod infra latius explanare conabor.

g. Major probabilitatis gradus nostrao sententiae do aeris aegrotatione conciliatur, Si morbos respieimus stationarios, i. e. epidemias, Per Iongiora aut breviora intervalla aliquam ierrae plagam insesian-iP, cujus rei exempla iam vetustiori quam recens itori aevo multa observata sunt. Analogia hoc int casu certus comprobationis fons eSse videturi quem-l admodum enim organismus animalis, singulatim hul manus, Saepe dispositionc morbosa habituali laborat, quae ossicit, ut nunc valetudo adsit relativa, nunc morbus aperius, ita habitualis aegrotandi opportunitas aeri potest adscribi, quae, oblatis causis occasionalibus, in morbum crumpit manifestum, illis autem deficientibus, ad pristinum gradum nimium opportunitatis) restringitur. Tempestas mi nimo cerius constitutionis acris index est, elenim quacunque tempestate, imo laetissima, quae nobis videtur, epidentiao malignae Possunt grassari. g. 8. Quodsi lacultatem aeri tribuimus, morbOS PDeuliares subeundi, qui per inimicam in omnia or-

16쪽

gariaca efficaciam cerias aegri iuditiis formas generiliainiano inferre valeant, vix ei derogabimus nisumat tuo vini, morbos illos debellandi et suam ipsius integritatem rostituendi, aequiparandam sere virtuti Organismorum animalium medicatrici, quam vocamus. Non desiderantur argumenia, quae fidem saeiant huic opinioni: per eXperientiam enim constat,aim Osphaeram, Si per longum tempus aegrotaverat, morbosque epidemicos perii uacissimos inter homines eXcitaverat, Summam interdum salubritatem oblinere, qua tollantur epidemiae multosque per annos procul arceantur, cui Phaenomen O analogum quoddam in organismo humano occurrit, siquidem multi homines, superatis morbis gravioribus, si mi orem atque confiianitorem corporis valetudinem recuperant, id quod litosor singulatim do morbis evolutionis, ut variolis, scarlatina, typho et c. judicat. Atmosphaerae conanima, Integritatem suam instaurandi, ut plurimum tempestatis mutationibus manis fiantur, nam epidemiarum intensitatem atque ex-ie11sitatem minime restringi, quamdiu tempestas sit

constans, etiamsi laetissimam habeat speciem, Omnibus notum est et persuasum. Mutationes igitur tempestatis, ut venit, procellae, imbres, comParaudae sunt criticis perturbationibus; adaucium aeris nisum, vitae normam restituendi, indicantibus.

g. 9.

Ni in causas, aeris aegrotationem efficientes, in-

17쪽

quirimus, Pariter ac aliis in casib iis iniernas et externas distinguere possumus, quarum illae in ipsa aim Osphaera, orgo in cosmiciri ProcesΝibus, hac vero in rebus extraneis, nerem ingredientibuN, collocandae Sunt. Quum enim propriam vitam acri largiu-mur, nullam dubitalionem recipere Piliamus, non tantum morborum seminia dispositionem) ei inesse, verum etiam sine causa occasionali tulerna morbos aperios Posse exoriri, Sicut in aliis vivis corporibus dispositio nonnunquam ianium iassequitur gradum, ut in causam mutetur occasionalem; vel sicut evolutionis periodi Seminia morborum, corpori instia, in norem, i. e. , in manifestam aeuritudinem, veriunt. Proinde hujus rei explicationem parum dissicultatis habere videmus, si aerem leges organicas sequi judicamus. Causis externis Occasionibus, quibus aeris morbi gignuntur, Omnia adnumerandat sunt, quae materias cum almosphaera communicant alienas; i. o. vel nihil vel parum assimilabiles, mechanicam magis aggregationem), quam chemicam rationem connubium) cum aere alentes; cujus generis sunt evaporationes ierrae, aquarum, Paludum,l hominum atque animalium aer animalisaius), multat alia, quae aeris corruptelam Sic dictam, sive inquii nationem, Proserunt.

Morbi nimosphaerae, excita iis inier homines opii demiis, raro arctioribus circumscribuntur limitibus;

18쪽

plorumque Ialius diffunduntur, donec vel exhauriantur itineris longitudino ac diuturnitato, vel impedimenio arceantur naturali, v. c. Oceano. Quamquain

directio, quam Sequuntur, nonnunquam mutetur, volinterstitiis quibusdam cXcipiatur, observationes tamen repelliae probarunt, illud generatim iis commune osse, ut ab oriente versus occidentem serantur. Si quid conjectaro licet, symbolicam iniercedere rationem putaverim inier terrae plagas et dici

tempora: matutinum enim tempus aegrotis amicum, BSSe Scimus, remissionibus, Vel intermissionibus con Spicuum, vespertinum vero inimicum, exacerbationibus savens; sic auris morbi nisu quodam nativo, quem Paene instinctum appellare possis, non orientem

Petuni, Sed occidentem, quippe qui novum Seli Pervigorem iis suppeditet. g. II.

Sunt, qui contendant, eos lautum morbos miasmaticos posse haberi, i. e. ex ac re Pendere et Pereum disseminari, qui veniorum sequatitur directiones. Iloc argumento scilicet multi recolitioruin usi Sunt, ad resulandam cholerae naturam Iniasmaticani, quum Observationes meteorologicae docuerint, chο- Ioram Saepe ventis Obviam ivisse. Haec argumentandi ratio minimo nobis arridebit, si ad ea reSPiciamus, quas Supra obiter jam memoravimus. I enti im licet conamen auris indicare videantur, suam

ipsius conditionem mutandi mutatio tamen saluta-

19쪽

ris Semper obtineatur, necesse non est; Ricut enim' multae corporis aegrotaniis perturbationes, quas criticas existimamus, statum valetudinarium in Peius veriunt, ita venit, ex alia regione Spirantes, ibidem adris conditionem eo modo Possunt mutare, ut morbum, e contraria proficiscentem plaga, lanio avidius recipiat, quanto major aegrotandi fuerit opportunitas.

Mira soriasse videbitur varia celeritas, qua morbi mi asmatici propagantur; modo enim maxima, quin adeo incredibilis, modo Perexigua Observatur. Λceidii interdum, ui tales morbi, v. c. insalubri paludum evaporatione exorti, sinibus certis, iisque angustioribus, limitentur, quibus endemicorum nomen solet assignari. Persuasum autem habeo, morbos eudemicos, nihil aliud esse, nisi opi domicos , qui Propter bonam aim Osphaerae consiliuiationem omnis quo dispositionis morbosae desectum, non latius expandantur, sed iis immorentur locis, quae causas occaΝionales gravissimas ei in expugnabiles perpetuo inserani auri. Nonne suspicandum est, eandem ossicere causam, ut epidem in ruinpropagatio nunc celerior sit, nunc lardior tuicunque organismus morbosa laborai dispositione singulari, cujus radices per iniernam aluntur OocOno-

miam, non modo sacilius recipit momenta causalia, i sorte oblata, verum etiam morbo incipienti iam iurga suppeditat pabula, ut celerrime per Omnia systemata

20쪽

serpat, brevique . temporis Spalio acmaeam consequa-iur. E contrario sanum corpus, illius dispositionis expers, sortiter reluctatur injuriis et, si eas arcere aut Superare nequii, Pedetentim tantummodo bosii irruenti cedit.

Ne quo minus epideIniarum character, Sive genius, quem dicunt, variare consuevit; aliae enim epidemiae a primis inde exordiis usque ad sui omianiam promunt malignitatem, ut major aegrotauitum Pars occumbat, Omniaque artis praesidia iu- cassum adhibeantur; aliae vero ejusdem generis iam Ioves atque benignae decurrunt, ut paucissimi opprimantur homines et vix artis auxilia requirantur, quum Sola natura sibi Succurrere, integritatemque restituere valeat. Eiiamsi concedamus, individuorum aegrotantium indolem quam Plurimuin conserre, ad gubernandum morborum opidemicorum decursum ai-que exitum, hac tamen causa explicari tantum ΡΟ- ierit, cur singulares homines gravius afficiantur reliquis, minime vero, cur organismi diversae aetatis, constitutionis, varium vitae genus ageni PS, eic. eodem periclitentur modo. Necesse igitur cSi, causam

quandam Communem agnoscamus, quae adiissime collocatur in auro, omnes ac singuIOS nunc gravius nunc

levius assciente. Per experientiam quoque constat, epi- doinias eodem tempore in variis regionibus grassanies, nonnunquam in aliis majorem, in aliis minorem osten-