Duo Gallicarum rerum scriptores nobilissimi, Frossardus In breuem historiarum memorabilium epitomen contractus Philippus Cominaeus De reb. gestis a Ludouico 11., & Carolo 8., Francorum regibus. Ambo à Ioan. Sleidano è Gallico in Latinum sermonem conu

331쪽

. . . . .

tu erutante a plurimis annis omnium gen- .

tium fominatissimi nunc ita sunt afflicti,ut aerumnosiorem hodie populum no norim,

& est eredibile, iam ipsos dare poenas e rum, quae rebus prosperis elati admiserunt. Nam & cultu corporis & vestitu , & quotidiano victu, & balneis, & epulis, & omnino rebus omnibus modum excedebant, obliti pudoris & honestatis. Instructo exercitu

progreditur Carolus: erant autem equites omnes,praeter eos, qui deducendis tormentis , quorum maximam vim habebat, aliisque operibus destinati erant. Profectus igitur Noviodunum , eastellum Nelam iis in locis obsidet, ae licet militum praesidiis firmatum esset, paucis tamen diebus deditione capit. Obequitabat non procul a Carolo Ioachimus Galliae Mareschallus, a Perona digressus, verum quod exiguas habebat cohortes,non poterat impedire illum quo mi- nus ad Lutetiam propius accederet, 'uam tamen ipse prior ingressus est. Toto itinere qua transibat Carolus, iubet a vi & maleficio ab ineri , neque passus est ullum detrimentum alicui inferri. Ciuitates etiam illa quae sunt ad Somiam flumen, & aliae quaecunque, modicis cohortibus nos recipie-

bant, & accepta pecunia suppeditabant quae siti

332쪽

C o MMEN . LIB. I. 3 3 usui esse poterant, α videbantur belli euentum expectare. Ventum est tandem Sancto-

dionysium, quod oppidam duobus millia- ribus abest a Lutetia, quo & reliqui Galliae

principes confoederati, sese venturos esse promi erant. Pro Dirce Iazitanniae aderat Procancellarius, qui chartas aliquot habebat puras, i di Principis sig llo consignatas, cuiusmodi solent aliquando dat i duce dentibus legatis in iisque pro ratione temporis& negotiorum, subinde siclibebat quicquavisum esset. Valebat qu dem ingenio : sed

certe propter excitatam non semel aduersus eum indigrationem di fremitum in castris, opus etiam ipsi erat in agna dexteritate Scindustria. Ca olus Lutetiam usque progressus,leuioribus pr.eliis lacessebat oppidanos, qui praeterloachimum, &eas, quibus ille praeerat. cohortes, nullum habebant prae sidium. Itaq; tanta fuit ibi consternatio multitudinis, ut subinde clamarent, hostem iam superasse moenia- Haubordinus , eo quoahabitasset aliquando, & ingenium loci non ignoraret, suadebat oppugnandam esse, α quanquam equitatus idem sentiebat, ut qui

contemnerent hostem, excursionibus saetis in ipsas usque portas : Carolus tamen San ctodioortium reuersus, rostridie conao

333쪽

to concilio, deliberat, an esset obuiam iturus Biturigum Duci, fratri r 's, & Britan-Mo, quos Procancellarius in propinquo esse dicebat cum exercitu , conatus fidem eius

rei facere, demonstratis literis, quas ipso mei finxerat in iis, quas diximus i chartis, quum nihil tamen haberet certi. A multa deliberatione placuit , traiiciendum esse flumen Sequanam,tametsi complures dicerent, quoniam socii & confoederati ad diem non venissent, posse Carolum honeste redire domum , qui traiecto Somia & Matrona fluuiis, ossicio satis se rit, nec opus

habeat longius progredi. Quod ipsum eo

. vehementius aliqui contendebant , quo

maius videbant esse periculum, ideo quod

a tergo nulla haberent loco munita, m qua tempori bu s coacti, sese reciperent. Et quan quam magnus erat fremitus omnium aduersus Comitem Sanctopauli & Britanniae Procancellarium , qui progressionem suadebant:Carolus tamen transmisso flumine. castra ponit ad pontem Sanctosaudianunt. qui uicus insta Lutetiam est ad duo miliaria. Postridie quam eo venit, certior sit literis foeminae cuiusdam nobilis , regem ex Borbonia magnis itineribus ipsum petere Quum enim excitatos in se rex videret Gab

334쪽

lia principes. gitabat huic rei praereriere, de prior ipsos adoriri, sediti primis Bolbonium, quod & hunc sibi crederet iii festio-

.etem,& ditionem eius putaret magis opportunam esse iniuriis. Impetu igitur riae 'incto , multa iam ademerat, orcupaturus etiam reliqua, ni si vicini Burgundiones, atque etiam Aquitani aliquot Proceres subsi- dio venissent. Quum igitur ibi non posset, quod cupiebat perficere, tempore exclusus, quod Carolus immini re. Lutetiae , dc- veritus ne reciperetur,praesertim aduentante fratre cum Britanno, maxi me vero, quod

ptie se serrent, bellum esse necessario pro Repub. susceptum: & quia in Lutetiam illis receptis, videbat reliquas vibes. facili mo-imento, ut idem facerent, posse impelli: his, de causis magna oeleritate eo proficisci con-dlituit, ac prohibere, ne duo illi exercitus

coniungerentur: ribit autem ni nus decre- uerat, quam prato cocertare, sicut ip e mihi no lemel tetulit, dolapsus iii mentione eius belli. Carolus igitur cognito regis adue- tu, statuit osui in ei properare, oc tunc demum recitatis literis. quas acceperata taciton cuni ne authom drmo strat se veli tentare fortunam , de ad virturem cohoitatus miliaem, quum aliquantulum esset progregias,

335쪽

castra posuit ad Longuineum, qui vicus Q est a Lutetia, quatucr milliaribus, via Aureliana. I rimum agmen ducebat Sancto pauli Comes, qui prope Monthericum duobus indillaribus longius a Carolo consedit inultis huc ill reemiisis exploratoribus. qui de rege aliquid cognoscerent, & quam viamessct ingressus, nunciarent. Quum deinde praelio deleel us esset idoneus locus apud

Longum cum ita conuenit, ut si rex eo acce-dcret, Sancto pauli Comes, reductis copiis, cum Carolo sc se coniungeret. Cenoman rum aut in Comes, cuna octingentis cataphractis ibat inexercitum Britannicum a uenta tam , liu quo multi erant egregii Ahonem viti , quos Ludovicus, tamdiu b nam operam naualleum ipsius parenti, simul atque principatum obtinuir, dimiserat. Cenc nouus autem viribus inferior non ausus ad hostem propius accedere, scd interuallo at q: o praecedens rege petebat: Britannus vero & Biturix cupiebant sese coniungere Cavo'o: qui quum esset Longi mei. cognouit ex captiuo. risim adiuncto sibi Cenomano & collectis und i que ex piis babere ad duo nullia cataphiaelo um Re deliberata cum Cenomano&Normanniae praesecto MAmuallio, rex omuino constituit, euitato

praedi

336쪽

co MME NT. LIB. I.

praelio, L Vtiam sese conferre, tametsi diuersum es qui suaserent. QAia sulpectum habebat Nornaanniae praefectum Arniliarirer eum rogat, num fidem Principibus dedisse ' Ad quod . bi ille iocose respondit, ac facete suo more placatus rex primam aciem ei attribuit, viae duces adiungit, eo quod ab hoste vellet desectere. Tum praefectus ille, ut erat liberali insenio cuidam e suis familiaribus , Hodie, inquit. ita prope sitiam

utrumque exercuum &arcle. ut eum, qui

velit dirimere praelium oporteat insigniter esse rei militaris peritum, atque hunc eius sermonem rex aliquando mihi recitauit. progressus igitur ille eum suis copiis, venit Monibericum. Eam rem Sanctopauli C mes. qui ibi consedit . ut supra dimus, Carol o celeriter renunciat, orans, ut quandoquidem sibi non sit integrum retrocedere, I 1ubi o mittat au 1ilia ne ii discedat. fugientis videatur praebete speciem, quod toti e erei tui futurum sit valde periculosum. Carolus igitur mittit a ias cohortes eisque Antonium, E familia Burgund ca nothu, praeficit : quumque secum aliquandiu deliberasset, progreditur & iose, ac in castra venit. Iam aliquot hostium is gna venerant, positio castris Iecundum fossam quandam si alio

337쪽

iam, quae inter utrosque erat media . pro- cancellarius autem Britanniae, vi alius cum eo vir nobilis, metu periculi, eo quod Primcipes, de quorum aduentu maximam spem antecerant, non adessent, profugiunt, de ad ea loca, ubi credebant se posse reperire Briaitannos, contendunt. Habita vero deliberatione, placuit Carolo , ut pedites pugnarenti silio , cata

omnes: commutato deinde consphracti omnes conscendunt equos, Verumtamen ex nobilitate complures , eius ma

dato , relictis equis. coniungunt e sagittariis peditibus. quod & honorificum erat, α reliquis addebat animum, eumque morem occeperant Burgundiones ab Anglis. quando foedere ipsis coniuncti, bellum gesserunt in Galliis, per totos tris inta duos annos,

nullis interpositis induciis Trincipio, quum se nobis. ostendetret hostis E vicina jlua.

erant circiter quadringenti cataphracti. Quod si tum fuissemus eos adorti ., muli rum iudicio facile petofligassemus. Nam qui subsequebantur, non poterant, nisi cum modicis cohortibus progredi, tametsi paulatim augescebant. ibi tum Contaeus ad Carolum : Si velis, inquit, victoria potiri, us est ut acceleres: quod si maturius feeis es, iam videres debellatu hosteaa. quicquid

as anter .

338쪽

Intercedit temporis , hoc omne victoriam moratur. Fuerunt initio pauci, quum nobis primum apparerent, & ne nunc quidem s. tis multi sunt, viresistant, Sc vides ut augeantur. Hic coeptum est agi tumultuonus, nullo seruato ordine, & perturbatis consiliis, dum suam quisq; sententiam dicit,iamque ad exitum Montherici committebatur utrinq; leuius praesium a sagittariis,& quanquam nos sine ordine pugnabamus, multi tudine ranae eramus & numero seperiores. In concilio decretum fuit . quoniam longius erat interuallum, ut non continua prigressione, sed dato ad respirandum spatio, pcdetentim iremus in hostem: excitato autem clamore, &conculsione illa secta, ut dirimus, Carolus immemor eius quod antea consti tui get, subito celeriterq; progreditur. Hostes erant ad castellum Montne rici, a fronte muniti ampla quadam fossa, de sepe sylvestrii totus aget consitus erat frugibus & sabis, aliisque leguminibus. Caro-ium antecedebant sagittacii, absq; ordine fere. Meo quidem iudicio, quum est dimicandum, nullum genus in ilitum praestat sagittariis, verum ita, si sint aliquot millia simul,& vel equos habeant tales, quorum iactura leuiter ferant, vel prorsus no habeant.

339쪽

316 PHIL. COMINAEI Ex ipsis autem ii, qui praeliis nunquam

terfuerunt, potiores sunt exercitatis: M ita Moque sentiuot Angli, ui in eo genere quo suis antecellunt. Constitutum suerat, vici xi,dum iretur in hostem, bis quiescendum esse, quo pedites ad pusnam essent recentiores, eo quod praeter viae spatium, segetes etiam impedirent iter: sed Carolus contineter accelerabat. Horis obiectam sepem, duobus diuersis locis qua poterant, transi eunt. Quumque tam estent vicini facti, ut hastas aptarent ad concursum: noster equitatus perruptis & disiectis sagittariis nostris, provolat, sic ut spatium illis non darent telum ullum eiiciendi, quum tamen in iis omne robur & spes tota consisteret.Nam ex mille ducentis equitibus , vix quadrin- senti erant, sic ut oportet . armati, & ex his ipsis arbitror non fuisse qui nquaginta, tractandis hastis idoneos: e semulis autem , Ob

diutinum otium, nemo quisquam armatus erat. Duces enim Burgundia ne multitudini grauiora onera iniungerent, nullos alebant equites extra belli tempus. Ad hune modum, florem ipsum exercitus, &spem maximam, siagittarios perturbant & disiiciunt ipsi. Et quanquam in eo summum erat periculum, Caaolus tamen, qui ad dcxtram: erat .

340쪽

COMMENT. LIB. I. 3IT erat prope castellum , nemine iis locis

gnopere resisten te. vincit. Eram tunc una decum eo, quod periculi magnitudinem per

aetatem non intelligebam, animo fui maxime securo dc otiolo. Ad sinistrum latus rant,Rauestenus &lacobus Sanctopauli comitis frater, & alii complures. qui quum es sent numero inferiores , in fugam coiiciuntur, & ex ipsis plerique omnes in propinquam siluam excurrunt: alii qui ad impedimenta x carros in fuga subst i terant, sese recolligunt. sanetopauli quoque eomes in sylvam sese recepit. Carolus ex diuersa parte , cum paruo comitatu insequitur fugientem hostem, ultra Monther cum,& quum nemo quisquam esisteret, sitam esse putat victoriam. abi nobilis quidam vir Luetem

burgicus,aetate gravis,Antonius Br tannus, equo celeriter aduectus, nunciat ei hostes

denuo collectos redintegrare pugnam : si Iongius progrediatur insequendo, periculum ipsi imminere.Nihil aucem commotus eo sermone, pergit: mox idem nunciatur a Contaeo, Sc ita quidem aci iter, ut tandem ab

incepto desisteret. Quod si paulo suisset

prouectus longius,incidissec in eoru manus, ut quidam alii . qui proxime ipsum antece debam. Reversus itaque per Mootheticum,