Casparis Contareni patricii Veneti, De magistratibus, & repub. Venetorum libri quinque

21쪽

as DE VENETORUM herrimi illustris imit principis monit. mentum pleriq3 omnes ignorent. certissimum hoc reor ego argumentum esse, non ambitionis uentostem famae maio/xes nostros studiosos fuisL, sed patriae tantum bono, communicp utilitaticon suluisse. hac ergo incredibili uirtute antimi , maiores nostri hanc rempublicam instituere, qualem post hominum me moriam nullam extitisse, si quis hanc nonram cum celeberrimis antiquorum cos erat, meridiana luce clarius intueor et quum adserere ausim, neque monumentis insignium philosophorum, qui pro

animi uoto formas reipublicae estinx re, tam recte formatam atque essielam ullam contineri. Quamobrem putaui ego exteris hominibus rem minime in gratam me facturum, si tam praeclars reipublicae institutionem litetis manda se rem, quum praesertim nullum ijsce tenvporibus uideam, ex quamplurimis do/ctissimis uiris, qui multum ualent inge nio, eruditione rerum omnium, ac elo : quentia , hanc rem literis illustrauisse.

Cui licet nihil luminis ex oratione no

22쪽

RE PVB. L I M 1 ire stra afferri posse certo sciam, per se tamen est adeo illustris,ut n5 tantum si-hi,uerumetiam orationi alioquin te

riui multum spledoris & dignitatis stallatura. amobrem cum de hac no stra republica scribere instituerim, ut quilibet facile dignoscere queat, rectarne an perpera sic habeat,hinc mihi potissimum exordiu sumedum reor.HO mine scilicet a natura ciuile animal es iactu esse, tum uero ne dum reccte uiauere,sed nec uiucrepostacid quod quotidiana necessitas ac uidius uestitus, ratio plane ostedinac ob eam causam, re a principio homines conuenisse in

hanc ciuilem societate, ac deinde pe Leueralse,ut bene beatet uiueret, hoc est,ut mutuo adiumento ac opera summum hominis bonum assequerentur.

quoad fieri potest,donec mortale hac

vitam degimus. Quamobrem etia uniuersa ratio ciuilis institutionis eo per

tinet,ut qua iaciliori viaid fieri queat. ciues faciat selicis uitae copotes. At febrata' uita usia virtutis praecipue

eontineri iustuminis philosophis pertis, Detur

23쪽

is DE 'VENETORVtibetur,quod etiam probant certissimis rationibus,& argumentis euidentissimis. Uerum usus uirtutis oc in munerihus bellicis elucet, & in functionibus Pacis.Atqui quamuis laus bellica, to tach militaris ratio tum necessaria sit ciuitatibus pro coseruanda libertate, ac finibus tuendis,tumelia dignitatis ocsplendoris plurima habeat, nihilomi nus respuit communis hominu sensus, ossicia bellica,quibus caedes ac morta lium detrimenta imprimis procura tur, esse per se expetenda,atcp ad ea cae tera omnia ciuilia munera esse referenda. ac quide crudelis ingenii, quin potius ab humanitate abhorrentis hominis esset, optare praelia,caedes, incedia, hac duntaxat de causa, ut in re militari clarus sit, adde etia si libeat, ut summi imperatoris laudem cosequarinta a re omnes philosophi insignioris notae in hanc sententiam cosensere, bellum Propter pacem expetendum esse,om nemi functione uirtutis militaris at uniuersam laude bellicam ad pacis of

sicia esseresciendam Quamobre is res publicae

24쪽

publics institutor,qui laude dignus haheri;&ut dici solet, omne punctu tu Iisse uideri uult, eam moderatione ad hibeat, ac eum ordinem tueatur, ut ad uirtutem accomodata tota reipublicae

institutio uideatur:adidi, ut ad pacis functiones magis qj ad bellica munia spectare existimetur, bellicis interim re militaribus no neglectis. Nam ple runo & finibus tuendis ec propagan dis 'ummodo id sine iniuria fiat) ne cessaria est militaris uirtus. Caeterii ijs, 'uae diximus, cons itutis, illud statim

in cotrouersiam reuocari solet, gubem natioi ciuitatis unus rectuisne, an patici praesideant, an potius uniuersia multitudo:qualem plerio estingui statum

allius, quae proprie respublica uocari debeat. At quide egregie statutus, sepi enter ρ dictum mihi uideri solet, hominum gubernationem perperam homini cuipiam demadari, sed diuinius ali quid esse oportere, cui officium istud incubat:quod cognosci facile potest expleri si generibus animantiin gregem enim Ouiu Ouis no regit,nec equorum

25쪽

Σo DE VENETORUM aut bonum armetum bos equusue ali quis moderatur,sed animal longe eximium tuetur,ac regit brutas anima

tes:homo inquam,qui quatum brutis antecellat, est omnibus compertissi mum Itaq; non diuersa ratione hominem moderari ac regere debet quippiaam homine praestantius re diuinius, si ex animi sentetia res successura sit. Sed, cum in mudanis rebus,quae sensu per cipiuntur,inueniri minime possit me lius ac praestatius homine,ac homo uarium quoddam sit animal,&longe di uersis partibus c5steninferiorib quippe animi uiribus cum helluis communione habet, at supremis quodammodo deos immortales attingit: id recte: inter homines gubernatoris atin m deratoris locum tenere debet,quod est in homine diuinum. id uero omnium consensu est mens,diuini tanqua splodoris radius quida a natura insitus hominum animis.No ergo fatis reipublicae consultum erit,si gubernatio homini committatur,quem brutae illae uires saepe perturbant, am a recta semita re

26쪽

uocantrationis,sed menti purae ac motionum animi immuni,id munus conferendum est Quamobre diuino quo dam consilio cum alia ratione id fierino posset,inuetis legibu hoc assequutum humanum genus uidetur, ut menti tantum ac rationi nullis perturbatio , nibus obnoxiae hoc regedi hominum coetus officium demadatum sit. Quo csane deorum munus, nescio an ullo ire

ferius existimari debeat, si quis accur te secum putet legum comoda. Primo nanet in sanciendis, plurimi sapientes

uiri conueniunt,qui multarum rerum

experientia docti inuetis aliorum, e Pliscp ueterum collatis, tandem post diuturnam consultationem decernutid quod optimum uissim fuericnech odio tu aut amicitia, aliaue animi per

turbatione a uirtute deduci possunt, quum nullius priuati causa agat in legibus constituendis,quemadmodu inseresibus iudicijs semper accidit. Post uero leges sancitas, si quis contra eas fecisse deprehendat, isq; poenas dedorit,quas leges iusserint,iure nullum ha

27쪽

22 DE VENETORVM here odio poterit. Proindeq; metuen dum non erit,ne qua seditio aut simultas inter diues contrahatur,maxima &periculosissima rerum publicarum I hes.Contra plerunt in iudicijs hominum,ni ui legum quispiam plectitur, discordiae inimicitiael graues proueniunt. Nam est prope impossibile quin male affecti in eum simus, qui nobis

detrimentum attulerit, quo ni ut nesciam an a natura omnium parente hominum generi maius quippia concessum fuerit hac legum inuetione,quae etiam iure diis immortalibus fuit ab antiquitate consecrata. quin quod magis mi rum uideatur, Aristoteles philosophorum facile princeps in eo libello, que De mundo ad Alexandrii Macedona regem scripsit,nil aliud reperit, cui si milem do optimu faceret,praeter antiquam legem in ciuitate recte instituta: ut id propemodum tam magni philo sophi sentetia sit,deus in hac rerum uniuersitate, quod antiqua lex in ciuili societate.Ac in libris in quibus de re

publica tractat,lege inquit ςssemerem i

28쪽

sine appetitu:ac si diceret mentem p xam,lucidam,nullisasse Hrum morbis infecta ex quibus essici illud,quod

perius diximus maxime opportunumato optimum esse, quilibet perspiciat homo etiam tardioris ingenii, ut scili cet diuiniusquippia homine coetus hominu moderet ac regat. Quod si huic gubernationis muneri praeficiatur homo,quu rari admodum sint& prudenti a& probitate prediti,hM3 plerunque ob asseetitu animi uim cum in iudicando errent, tum maxime a recta animi sententia dimoueantur,no sine turbR-tione magna,ingetit periculo res processura sitiquod etiam si fieri posset, ut hominem inueniremus, adeo sapientem at 3 probum, atq; adeo propositi, tenacem, ut nulla animi perturbatio ne ab officio reuocaret:utiq; hac conditione minime optandus esset pro legaprincipatu hominis dominatus , qui mortali fragiliq3 natura praeditus, dim . tius eo munere fungi nequiret, quum leges aeternitatem ut ita dixerim aequare possint. Ex his iam persuasum

29쪽

DE VENETORUM esse reor,summam imper i comendan 'dam esse legibus non homini: Φ pa

cissima uero,quando legibus comprehendi non possunt, hominis arbitrio permittenda. Verum necesse est, ut custos quispia ac ueluti uicarius 8c mini ster legibus constituatur,qui pro legis imperio rempublica regat :& quonianel legibus comprehendi quaecunq3 possunt, quae in iudicium uentuli tum quae cosultanda sunt, arbiter sit huius modi omnium.Ruxisq; eadem cotrouersia redit,quae ex legu sanctione se Iuta esse alicui uideri potuissenan scili det unus melius, an pauci, an potius

multitudo tuendis legibus, &his diiudicandis ad quς satis esse leges no pos

sunt,praeserenda sit. At quamuis mulatorum sententia regius dominatus a iijs habeatur praestantior, crediderim amen ego,tametsi unius principatus, qui uere regiam dignitate ac iure me rito uendicaret sibi, si res per se consideretur,optimus omnium est: nihilo minus propter saepius in deteriore partem labile ingenium hominis pc uitae

30쪽

REPVB. L I B. I a Fibreuitatem optimu omnium statumiminime esse sub regio principatu, sed multitudinis gubernationem ciuili secietati magis conuenire:quod experia entiarerum omniu magistra luculen ter docet.Nam nullum regium princia Patum apud ueteres extitisse unquam legimus, net nostra tempestate comspeximus,qui no breui in tyrannidem lapsus siti Coua plurimas respublicas multis seculis perdurasse ac pace et bello floruisse. At quidem multitudo omnis gubernationi per se inepta est, nisi

in unu quodam modo coalescanqualm doquide ne multitudo ulla esse que at, nisi unitate aliqua cotineatur. Quadere ciuilis quoq; societas dissipabit, quae unitate quadam constat, nisi qua piam ratione multitudo unum essicia

turiQuo sit ut praeclari philosophi,quidereipublicae institutione praeclare ac, curateέ scri pserunt,temperadam rempublicam censeant ex optimatium &populari statu, eo adhibito tempera

mento,ut incommoda utriusq gube nationis uitentur,comoda uero com