장음표시 사용
491쪽
dum id quod ea usae nostrae prodest, se ad consuistanduin idouod obest. inhiae in circunstant sinueniri. Ergo in circustantijs causae latet actioeompe tens s tem contra actionem exceptio, contra exceptionem replicatiotitem artumenta .
sumationis se confutationis. in quibus ius e ausi consilit. Vt ergo ista omnia inueniri queant.necessarium est facti speciem ob oculos nabere postam, singulas causae circumstantias excutere Se perlustrare. Nee enim praedicta aliter inueniri posunt. nis causae circumstantiae pertuli rentur: nec perlustrare causae circumstantias alio spectare potest. quain ad praedicta inuenienda. A quibus aute iam dicta inquirenda sunt a quibus inuenienda ab aduocatis partiti, qui causas agendas ac defendendas. quo illa pertinet, susceperunti Nunquid etiam 1 iudicibus no.Qubdnam igitur Iudicum munus est de inuentis ab aduo cato se pro postis iudicare, unde illis quoq: nomen est. Aci uocatorum ergo proprium officium est facti speciem probe perlustrare, personas.res,
causarn, locum, tempus modu antecedetia item,
adiuncta 3e consequentia considerare,ut actione competentem edat: ut Exceptiones.replicationes. duplicationes ad causam de sendendam, ar- umenta 3e probationes ad statum confirmanaum inueniat Se se ius. quod in causa latet, eruant, in lucem proserat, proponantq. iudici. Pollhaee iudicis subsequitur olficiu in .suod cirea inouenta ab aduocatis & in medium adducta uersa tur, quo de inuentis se propostis iudex cognoscit,3e se eudum acta se probata iudicat . nec opusilli ad hoc est. ad causae circumstantias respicere: sed ad ea quae ex circumstantiis desumpta &in mediu adducta sunt: hoc est. ad exceptiones ,replicationes. statuum argumenta 3e probationes.
in ergo duplex si disserendi ratio. altera inueniendi. altera iudicandi: illa quidem aduocatis, hie uero iudicibus conuenit: illa enim circum stantias causarum ad inueniendas exceptiones& argumenta explorare: hae e exceptiones &
gumenta inuenta in argumentationu formas reis
digere, ae se de illis iudicare docet. Quam isti
tur uietosa ex tribus iudicandi rationibus se eunda. qua iudex suo os scio posthabito aduocatotu onera subit, se l. immiscet rei ad se non per tinenti, si existimanda ex iam dictis constat. Plan in causs extraordinari)s, quaru ius magis exuibitrio iudicis quam ex auctoritate lepis pendet, hae e iudicandi ratio locum habet, de quareitim dicetur.
De terris iudicari Aratione, o de Italu
V Enio tandem ad tertiam iudieandi rat; o
nem, quae no ut prima infinitas probatio. nes exigit. sed eius tantum in quo summaeontrouersae c o sistit, εe eorum quae ad hoc probandum adducta sunt quet item non ut secunda. ad circuinitantias causarii respicit sed ad ea quae eα circumstant ijs producta sunt. hoc est, ad exceptio nos de argumenta: quae deniq: non ut utra-qoc Pr cudens nunc huc nune illuc uagatur sed
in causae natum oculos figit. ad eum omnia aliad i rigit digerit acta. Proinde hae ratioe iudex,
antequam ad probationis examen aecedat titucaus c. hoc est,illud de quo controuertitur. 3c mgprobandum est, inquirit. Q aoniam cautore F
bio ) illud est quod de orator praeeipue sibi obtinendum, se iudex maximὸ specta dum intelligiti in eo enim causa consistet. Quid autem 5e quo-tuples status si, nec non quae si eius indagaridi ratio. alio loco exposui. Hac igitur postreitia iudieadi ratione Iudex primo loco animaduertit. tiam actionem intentaverit actor ubi non tame actionis nomine est solicitus quam de re quet petita est, de causa ex qua est petita. de iure dent ii quo est petita i quibus partibus omnis con stat actio. Tria ergo in omni actione primum inquiritici licet quid petitu sit ex qua causa, de quo
iure. Hae e ob certius iudicium,in formam syllogismi conijcit. Nam omnis causa ex qua uel agitur uel excipitur, etiamsi loneissima narratione
uel mille Sponatur positionibus, nihil aliud est
quam argumentum. quo uel actor sibi aliquid dari uel seri, uel reus se absolui debere. probare coNatur. De argumento autem certius iudicari ne .
quit . quam si in sorinam argumentationis, Syllogistri puta, uel Enthuem ematis suerit redactu Causa in istitur Oinnem sue actionis, sue Exceptionis. Due Replicationis, siue Duplicationis. iudex in s llogismum redigere 3c coarctare potest. San Es uel ius uel sactum, ex quo uel agi ..tur. uel exeipitur, notorium sit eo omisso. uniuersa uel actio uel exceptio. Enthymematis μαma comprehendi potest. Tribus ergo praedictis in actione notatis, ijsq. syllogistica forma comprehens s. proeedit iudex ad exceptione rei conuentii 3e utrum ad ea quae in Suel logismo actionis proposita sunt. responderit reus: an uero aliqua exceptione dilatoria sit usus attedit: quod si ad ea quae proposita sunt responsum uidet, trum negando an distinguedo responsum si obseruat. Quod si alterum eorum quae proposita sunt. negatum est, ibi Statum causae consilere intelligit: sse si quidem maior propositio negata sit. de iure: sin minor de sacto controuersam es se non ignorat. Nam ultra ista duo genera sta tuum . tertium genus nullum esse , alibi ollendi. Sin autem ea quae in Syllogismo proposita sunt ne ala non sunt. sed sub aliqua conditione eon cena. distineui hoc dicitur: quo casu status non nascitur. Transit igitur tunc iudex ad Replica tionem actoris . prius Exceptione smiliter iti Suello sini formam redacta de rursus,utrum ea quuin Syllogismo Exceptionis proposta sunt actor
replicando negauerit an dii cinxerit, attendit: Sesquidem altera pro postionum negata est. ibi statum causae notat sin autem rursus distinctum siti
ista distinctione smiliter Sγllogismo comprehensa. ulterius eo quo dixi modo a a duplicatio nem . a duplicatione ad triplicationem progreditur eousque, donee ad aliquid quod ab altero
litigatorum affirmatum aduersarius eius simpliciter negauerit perueniat. Nam ibi statum ea sae oriri. alio loco monstraui. Quae omnia, qua lia snt. exemplis ge clarabo. Causa in iudicium
talis deducta estiTitius Sempronio pridium Seianum uendidit pretio eentum florenoru: quod
Precium postea quidam amicus Tith a seinpr
492쪽
DA CAvs Is rnio. Titii nomine exegit i sempronius Diso creadens illi. ut exigeret mandatum a Titio esse cenatum florenos ei soluit. is cui pecunia soluta erat, eam dedit Seio ad Titium uenditorem perserendam. uerum cum Seius Titium ex causa legati incentum flore nos haberet obligatum, pecuniam compensationis iure retinuitis hilominus tame
Titius uenditi actione ad soluendum sibi preeiu tra sempronis experitur: diu multum ei disceptatur, aliae at ii aliae leges hine inde allegantur. Conclusa disputatione. superuenit Iud eae de caui, & dispu itione eo iturus : de ut statum coriis trouernae de quo in primis loquirere solet. intel. ligeret, notat primitin in actione eetitum peti flore nos, quaere, est ex eausa uenditionis. iure quo emptor venditori ad soluenduin precium tene tu de quo l. Iulianus. extiendit . F. ad actiori. empti Ee uenditi. Cum aute ius hoe notorium sat, nee possit ab aduersario negari. totam actionem enthymemate complectitur hoc modo Actor reo praediuin centum flarenis uendidit. Ergo, Itius centu florenos ex causa uenditionis sol
Iam quid ad haec excipiendo reus responderit. iudex animaduertit Animaduerin ergo reum . id quod enthymemate propositum est concedere. sub hae tamen conditione: Si non centum florent essent soluti. Retis igitur ex pie do distinguit, quam Exceptione iudex similiter enthymema. te complectitur hoc modo Reus centum store nos soluit. Ergo. Reus est liberatus: Se per consequens, absoluendus. Quid ad haec actor replicando respondeat, nune attendit. Sed de hoe enthymema eo-eedit sub hac con, litione Si sibi. non alij sne suo mandato eissent sol ut . Adhue nullum statum .nullam litem inter actorem si retim iudex intelligit. Syllogismo igitur & hane actoris Replicationem complectitur hoe modo: Si mae mandato creditoris alii soluitur, solutio
Sed reus sno mandatu creditoris alij soluit.
Ergo Sol titio ista re iam non liberat. Transit postlixe ad Displicationem rei conuenisti. qua nec maior, nec minor propositio negatura reo. Nam maior mam festissimi iuros esti mino. rein si negaret. contrarium teneretur probare:
uos no potest. Adbue ergo distinguit dupliean
o hoc modo: Nis pecunia alu loluta ad creditorem actoris peruenisset. Nee adhue status causae iudici apparet. cum nihil eoru quae hactenus ab utraque parte proposita sunt negatum sit. sed omnia sub eo ditione quada cone ita se distincta. Procedit is tur ad Triplicatione actoris, Dupli catione orius: in Syllo sinu redacta. hoc modo Quando pecunia ah sine creditoris mandatust luta. ad creditoris seu actoris creditorem petatienit debitor per solutionem istam liberatur. Sed hoc casu, pecunia alii soluta ad creditorem actoris seium peruenit. Ergo. Debitor Sempronius persolutionem. licet alijsnd mandatu actoris factain. est liberatus. Quid ad haee Triplicando actor respondeat, tu dex nune animaduertit: negat autem simplicitet
actor propostionem maiorem Sillogismi pre-o v v M s I n V s. ' Α
positi, affirmat eam reus: hic tande lis inter acto rem Ee reum oritur. hic latet anguis in herba. hiestatus causae apparet iste i nimirum. Viruin debi tor per solutionem asu sine inandatu ereditoris factam liberet sis pecunia soluta ad creditorem sui ereditoris peruenerit In hac quaestione tota causa consistit qua decisa. nulla lis, nulla controuersa superest. De examine probationum. cap. V.
IAm ergo statu causae inuento, iudex secundo
loco probationia examen luscipit. Se utru sta tus causae satis probatus si nee ne . perquirit 5e quae sint probationes se disputationes necessariae, quae non necessariae, exstatu causae metitur.
Proinde s quidem de iure cotrouersa existat, ut controuersia exempli loco proposita quibus te si bus 5e rationibus is cui probandi onus incoinbit. ad statum probandu si usus: sin autem de nacto diseeptatio sit, quot se qui b. probationibus, utrum instrumetis, an testibus an signis Ee coiecturis nitatur, obseruat. Hi ne quid ad ea contanda aduersarius proposueriti notat. Tande probationes se confutationes inuicem librat. 8e utrum hae an illae, ad faciendam iidem. se iudice in hane uel illa partem mouendum stat grauiores, ponderat . argumentis in argumentationum sorinas
redactis. , an hii quidem in iure cotrouersaeonias stat. leges, costitutiones Se consuetudinem loci sequitur in pronunciandor nec distinguit ubi nodiuidiguit lex, etiamsi forte sua ratio aliud ei se adeat erubescit sne lege loqui, nee prudentior le- .ge uult uideri exceptis ea viis extraordinariis. in
quibus lex nihil certi definit. sed ius iudicis arbi trio des niendum comittit, de quo die e tur iris a. Sed Se in ordinarijs eaus s. s quando euides poscit aequitas, certis q. constat argumentis. Se casa
aliquo simili metitem legis distinctioni proposi
tae tio restagari. 1 uerbis legis quo aequitati subueniat, recedere non abhoreta a Sin autem desa cto ambigitur . tum quod sibi credibilius uide, tur, sequitur, Se rect Ei chira facti quidem quaestio in arbitrio iudicantis sit. iuris aut autoritas nonst. l lus enim certum finit uim . esse Se potest se debet: facti autem interpretatio plerunt prudetissimos etiam fallit. e In iuris ergo quaestione illud obseruare debet iudex . ne aliter iudicet quam aut legibus aut costitutionibus aut mori bus proditum est. a In facti uero quaestione eo. firmabit motum animi sui ex argumentis se testimonijs, quae rei aptiora 3e uero proximiora compererit. e Nee enim quae argi menta ad quem modum cui ai rei probandae sui sciant. ullo certo
modo satis definiri potest. Non ergo ad una pro . bationis speciem. cognitionem statim alligare debet .sed ex sentetia animi sui existimabit quid aut credat aut parum probatu sibi opinetur. f Planὸ quod si oractu iudicis in eatiss dubiis re obscuris. de eo collegi aliquot iuris regulas, quas licet
uidere lib. r. Metho Gi, cap. as. Cinnes controuersias ad uniciosi genetis diim aenaturam restiendas. cap. vl.
Tota ergo postrema iudicandi ratio,in hisee
duo b. consistit: Primo in stam causae indagando a deinde, in examinandis 1 robationibus. Proba
493쪽
Probationum uero examen consistit in notan
dis primo probationibus, deinde consutationi
bus ad uerius eas adductis, postremo in utrisque inuice in librandis . status autem causarum Se aliae quaestiones, non in personis, nee in temporibus. sed generaliter extra causae circumstantias eons derandae sunt. Exempli gratia Titius Sem pronio aedes suas uendidit . uenditas emptori
tradidit: emptori postea de hs . precio nondum soluto. a tertio quodam dominii quaestio mo
uetur. Titius uenditor nihilominus uenditi a.
ctione in ad soluenduin sibi preeium intenditicis rens idoneam de euictione aediuin cautio diem. Causa actionis est uenditio, quam reus no
inliciatur, sed opponit. Controuersa, quae sibi
de aedibus a tertio mota est, pendente se ad pre. eium soluenduin non teneri. Actor replicat, Ni si idoneam cautionem de euictione praestanda ipse osterret. Reus contra dicit, ne hoc quidem casu se teneri: lis oritur non tam de praesenti causa. quam de genere uniuerso. Quanquam enim sta
tus seu quaestio fortas e sc formabituri Vtrum Se pronius. cui de emptis aed bus dominii quaestio in ovetur, Titio actori eo casu quo idoneam de euictione praestanda cautioncm offert, yre
cium de quo conuenit soluera teneaturi nec ne tamen nec Titii nec Sempronii. nec aedium uen
ditarum consideratio ad hane quellionem de ei. dendam quidquam ualet. sed uis totius quaestio. nis est in genere uniuerso: Virum sei licet em pior. cui de re empta domini3 quae ibo mouetur, uenditori. qui idoneam de euictione cautionem offert. uediti actione ad soluendum precium teneatur, nec nec Iudex ergo in decidendis huius modi quaestionibus no ad personas, nee ad tempora respiciet. sed ad genus uniuersu:n. Quae ne forte alicui uel nimium obscura, uel parum probabilia uideantur. hae de re locum ex lib. a. Cice. ronis de Oratore. subhciain. Ex isto enim loco iapostiema haec iudicandi ratio cons rinatur: se se
cunda,quae contrarium obseruat. refellitur.
verba Antonii apud ciceronem l ro a. de Ora
ATq; bie illud uidendum est inquit apud
Ciceronem Antonius in quo summus eli et ro pastorum magistro ruin, ad quos liberos nostros mittimus i non quod hoc quidem ad dicendum magnopere pertineat, sed tamen ut uideatis quam sit genus hoe eorum qui sibi eruditi uidentur. hebes atque impolitum. Con
stituunt enim in partiendis orationum modis duo genera causarum i unum appellant, in quo sine personis at q. temporibus de uniuerso gene re quetritur: alterum . quod personis certis Se temporibus desiniaturi ignari. omnes controuersias ad uniuersi generis urin se naturam referri. Nam
in ea ipsa causa, de qua ante dixi, nihil pertinet adoratoris locos Opim ij persona. nihil Dech. de ipso enim uniuerso genere infinita quaestio est: Num pinna uideatur esse asstiendus, qui cutiem aliquem ex senatusconsulto patriae conse
tiari dx causa intersee erit, com id perleges non lieoret. Nulla denique est eausa. in qua id quod infodicium uenit, reorum personis,ae non generum ipsorum uniuersa disputatione quaeraturi quin etiam in ijs ipsis,ubi de facto ambigitur, C
perit' ne contra leges pecunias P. Decius, argu menta Se criminum Se defensionis reuocentur portet ad genus Se ad natura uniuersam: quod sumptuosus. de luxuria quod alieni appetens.do auari ei a i quod seditiosus, de turbulentis 3e in iis e litibus quod a multis arguitur, de genere testium. contra: quae pro reo dicentur. Omnia nocellatio a tempore atque homine ad communes rerum 3e generum summas reuoluentur. Atque hae e forsitan homini non omnia quae sunt in na tura retum celeriter animo comprehedenti, perim ulla uideantur, quae ueniant in iudicium, tum cum de facto quaeratur: sed tamen eriminum est multitudo non defensonuiti aut locorum. ins nita. Quae uero cum de facto no ambigitur, qu runtur qualia sint ea si ex reis numeres. Se innu merabilia sunt. Fe obscurat si ex rebus , ualde Iemodica Ie illulina. Nam si Mancini causam in uiano Mancino ponamus, quotiescunq. is quein pater patratus dediderit, receptus non erit, toties causa noua nasceturristi illa controuersia causam
facit, Videatur ne ei quem pater patratus dederit. si is no si receptus postliminium esse nihil ad arte dicendi, nec ad argumenta defensionis Ma eini nomen pertinet. At si quid adfert praeterea
hominis aut dignitas, aut indignitas, extra quae 1lione est: Fe ea tamen ipsa oratio ad uniuersi M. neris disputationem referatur nece Te eli. Haec Ggo non eo eostio disputo, ut homines erudatos redarguam i quan quam reprehendendi sunt. iiii
in genere des niendo istas eausas describunt inperionis Se temporibus postas esse. Nam eis incurrunt tempora Se personae, tamen intelligendum eli non ex iis, sed ex uenere quaestionis pendere causas. Sed hoc nihil ad me. Illud ad me. ae
inulto etiam magis ad uos, Cotta nolier Se sui. pili: quomodo nunc se illorum artes habent. pertimescenda est multitudo causarum: et leni in infinita. Si in personis ponitu quot homines, tot causae: sin ad generum uniuersas quaestiones reseruntur, ita modicae 3e pauet sutit, ut omnes eas diligetes Id ine inores se sobrij oratores percursas animo se proph decantatas habere debeant. nisi sorte existunatis a MCurio causam didicisse.
L. Crasum .se ea re multum attulille, quamobreposthumo non nato. Curium tamen haeredem
Coponi j esse oporteret. Nihil ad copiam argumentorum, neque ad causae utin ac naturam nomen Coponij ae Curii pertinuiti in genere erat
uniuerso rei negocium, non in tempore ac nominibus omnis quaestio, cum ser plumitast: Si mihi filius gignitur, is l. prius moritur, Sec. tunc ut ille mihi si haeres: si natus si ius non si uidea. turne is qui filio mortuo institutus haeres sit hae res esse: perpetui iuris & uniuers generis quistio, no nominum nomina. rationem dicendi Se argumentorum sontes desiderat: in quo etia istinos iurisionsulti impediunt a discendo q: dete rei. Video enim in Catonis Se Bruti libris nominatim se id referri. quid alicui de iure uiro aut mulieri responderint. Credo ut putaremus in hominibus. no in re.cosultationis aut dubitationis causam aliquam sui me, ut quod homines essent innumerabiles. debilitati a iure cognoscedo uoluntatem
494쪽
Effectus tertiae postremae iudicaradi
luntatem distendi. simul eu spe perdistendi abh. authoritate pendet, secunda iudicandi ratio in Leeremus, dec. re paulo post: Huius quidem loci. ximὸ conuenit. Nam quamuis iudex regulariterque modo sum exorsus, hie est finis inquit An. non aliter iudicare debeat quam iugibus pro di. tonius ) quoniam intelligitur. non in hominum tum est. . nec iuris autoritas in eius sit potesta innumerabilib. personis. net in infinita tempo- te: . tamen non raro lex suam autoritatem iudi . rum uarietate.sed in generum causs atqi naturis ci cocedit: ut in extraordinarsis criminibus. Nam omnia sita esse. quae in dubium voearentur: stea ei qui extraordinarie de crimine cognoscit ait nera autem esse desinita non solum numero, sed Vlpiarius ) quam uult sententiam serre licet, uel etiam paucitate.&e. Hactenus uerba Antonij a. grauiorem uel leuiore in, &e. e In hisce ergo tu.
- des debet considerare causam iacti personam,locum, tempus, qualitatem, quantitatem se eueniatum. 4 Idem obseruandum iudici in mercedibus&salarijs costituendis de quibus ei suo arbitrio Porro ex ijs quae hactenus dicta sunt. appa- ius dicere permissum est: de qua retractatur in ii. ret. Iudicem, qui tertiam in iudicando ratio- tulo de extraordin cognit in honorari)s aduocas nem sequitur. non prolixas nee artificiosas torum inquit eo loci Vlpianus ) ita uersari de- orationes .nee item articulatos libellos, 3e ad sin. bet iudex, ut pro inodo litis, proq. aduocati sagulos arti eulos resposones des derare: nec Rhe- cundia. 3e fori consuetudine. re iudicij in quo e- torum artibus, quibus ad assectus hominum ino rat acturus. aestimationem adhibeat. . Similitertiendos uti solet, commoueri. Nam recto iudicio respondit Scaevola: Ex personis causis q.. eum cuhic Iudex cognoscit, non ex vano quodam animi ius notio sit aestimaturum, an actio danda fit 3e samotu. Actionem tribus quod aiunt) uerbis eo larium debeatur. f Ad arbitrium quoque iudi . plectitur. quid petitu sit ex qua causa,& quo iure eis pertinet, quoties lex quid non simpliciter, sed notat Syj logi imum uel Enthymema ex hisce eo- causa cognita statuit, iuuet, uetat uel permittit scit omnia alia in libello actionis proposita, quae fieri. Ut cum impuberi cui controuersa fit an in . Syllogismus uel Enthymema illud non eapit. iu- ter liberos st. iubet causa eognita bonorum pocdex non aliter curat, quam ad exponendum tan- sessionem dari. 3e iudiciu in in tempus puberta tum ξe declarandum, non ad argumentandum, tis differri. t Hoc autem praetori diligentissim ἡnee ad fidem saetendam pertinentia. Eandem in examinandum est inquit Vlpianus) an expedi. exceptione re Plicatione. duplicatione dijudican at pupillo repraesentari cognitionem, an potius da ratione obseruat: ad illuci unum, in quo sum. in tempus pubertatis differri: & maximἡ hoc in ina eontrouersa consistit, properat: iuxta illud quirere a cognatis, in atre. tutoribusqi pupilli dereliqua omnia dirigit ae disponiti ex illo. quae uel bet finge esse testes quosdam, qui dilata contro- ad causam pertinetia uel impertinentia snt, me . uersa aut mutabunt costium. aut decedent, Se citi tum quae ad illud non tendunt, tanquam supera I Eadem ratio est in omnibus causs quae ex OLflua 3e impertinentia respuit. Des derat ergo hie scio iudieis dependent. Se in quibus iudex nihil Iudex, ut actor causam ex qua agit, narratione nisi causa cognita decernere potest: ut sunt eau- breui, probabili Se perspicua exponat: hinc quid sae in integrum restitutionis minorum. quae non ex ea uelit, inserat: interdum etiam ut ius quo nisi eausa eognita indulgenda est. Se osse io iudi ., git, si id obseurius si, libello inserat. Posthaec. eis expeditur. i sed & omnes in integrum resti. ut reus similiter suam proponat exceptionem, tutiones. non nis eausa cognita permittuntur. actor rursus suam replicationem, &c. apparen- Ε Dilationes quoque amplius quam semel dari te tandem statu desiderat, ut is cui eius pro- lex uetat, causa tamen cognita. I De dolo quo-bandi onus incumbit. suas leges, suas probatio- que actionem non alias se daturum PCetor pol. nes, instrumenta, testes, secis ne uerbosa com- lieetur. nisi causa cognita: Si iusta eausa esse ui mendatione producat ut exaduerso aduersarius debitur. inquit. m Interdum etiam non pas- rationes. suas, s quas ad consutandas probatio. sin sed cum causae cognitione uenter in posses. nes habet, breuiter proponat. In exanimandis sonem mitti debet. is In hisce ergo atque s- quoque testibus non exigit plures articulos pro a milibus, osseium atqi arbitrium iudicis regnat,batorios. nec interrogatorios generales uel spe- respiciendumq: est iudici ad circumstantias ne-
ei ales sibi praeseribi. Vnum illum articulum. qui poesi: 3e ita quod ei iustum aequum qi uidetur, controuersiae caput est probandum: 3e si quae λ ab eo deeernendum. Planὸ quoties in lege non pna ad illum probandum allegata probatione in. est adiectum Causa cognita, sine causae cognitio. igenti testibus proponit, de hs testes ipse interia ne causa determinanda est hoc est, non ex arbiis rogat i scit pro sua prudentia, etiam non admo. trio iudieis.sed ex dispostione legis. o Ad hae enente aduersario.de omnigenis facti circumstan eum lex in sua dispositione tempus dicit,nec ad iiis testes interrogare, ut utrum uerum an salsum licit diem. sne dubio inquit Vlpianus ) osten. deponanti consiciat. Hanc iudicandi rationem, dit esse in ius dicentis potestate, quem diem pret. mnium uerissimam puto. stituat. p In transactionibus quoqi alimentorum De Utaractraordurariis. of icis iu- iu ςi rbitrium uos itur: q. item in alienatio
a' o nibus rerum minorum. ν 3e decurionum Ee invicta. Op ita. summi. in omnibus causis atqi negoch s. in qui Ad dicta quidem tertia iudica di ratio in eis. bus decreti interpositio est necessaria . Nam ins s atm iudici s ordinarijs maximε loeum ha hisce omnibus. circumstantiae diligenter a iudi-bet: in causis autem extraordinaris, se sua. ce perpendendae sunt. 3e ita quod ei bonum i xuin ius magis ex arbitrio iudicis, qua in ex legu stum da esse uidetur, decerne dum: ut in trafactio-R ne ali
495쪽
ne alimentorum. In prim Is quaeri debet de causa imperij sunt quim iurisdictionis i ideo ili magῖ- trafactionis: ut puta, quia fortὸ alibi domicilium stratibus municipalibus non permittuntur. lied lhabet heres. alibi alimentarius aut si causa aliqua diraetori. uel praesidi. Vnde Paulus Iuriscon .dicit: praesentis pecuniae urgeat, Sec. deinde quaerendu Ubicunqi causae eognitio est. ibi Praetor deside de modo pecuniae. quae in transactionem uenit. ratur. m Et Vipianus diciti. Si fori duretur non plub ςsi: tit quantitas transactionis aestimanda. Sec. tertio caueri. ut possidere liceat. quod causa comita se
r r D. - ton duuin uiros. sed praetores uel praesi. de personis transigentium, ut euius uitae sint, hi ri solet. non des permissuros. n Haec de causis extraordina- is h. sis ν
De iis quae ipso iure nata puni. - -
cap. quibus alimenta relicta stitit. See.in quibus etiam facultatibus si is quo relieia sunt. cuius propo-a s. t unli sti . cuius rapinionis. Se c. a Pertinent etiam nuc g ut Eii quael lol: es. quoniam 3e ipsae in iudicantis
'', ,hi, tb trio postae sunt. ι Proinde inquit Callistra. b i. t. 6 i F. tus: Tellius des diligent et examinadae ibideo φλυ us . in persona eorum exploranda erunt in primi t eonditio cuius i. utrum decurio an plebeius sit, ipsus e ausae circumstantias re qualitatein Nipu& an hones x & in culpatae Ditae. an uero notatus ta.s actio intentata uel exceptio opposita ipso iu -- Ee reprehens bilis. an locuples uel egens sit.ut lu- re non ualet. Nam tune etiams eius adueriarius cri causa quid ne ilἡ admittati uel an ei inimicus exeipiendo non fecerit mentione mi iudex tamest ad uerius quem testimonium fert. uel amicus istiusmodi actionem re exceptionem ex onicioi l. . in rit . ei pro quotest nonium dat. Sec. e in hiue ergo potest te icere. 3e se praeter acta ae probata pro-e tu, Huiusmodial j, eatis, Se quastionibus quae to nune lare. Ipso iure autem non ualet actio, quan
l'Lan E in ordinari)s quoqi causs licet quan
doq. iudici non disputationes aduocator v. nee statum eausae in iudicando spectare. sed tae ex arbitrio & osscio iudieis dependent, locu per se sine actionis uel e esceptionis adminiculo aridi ratio. Porro nulla est. Idem, de exceptione quae ipso iure nohabet supra dicta secunda iudican - 1 quoniam in huius in odi causis de omnigenis cim ualet. est dicendum. Nam ea quae inter homines cum stantiis Sc negocis qualitate. ut ex supra alle tinios . 5e eontra iuris formam. sue in iudicijs. satis locis patet. inquirendum est: per libellum. sue extra gerontur, aut per se nulla sunt. 3e ipsoniae est perscripta eae expediri nequeunt. Nain iure non ualere dicuntur : aut sunt annullanda, nece ire est. ut iudex ipse praesens praesentem au- uel per modum actionis, uel exceptionis ope. diat. Se pro sua prudentia ea quae inqui reda sunt. Per modulii quidem actionis en nullanda sunt inquirat. Unde D. Hadrianus Iunio Rusno pro ea. quae a minore uiginti quinque annis sunt ge- consuli Maeedoniae rescripsi. testibus se.non te- sta. Nis enim in iis minor in integrum restitutiost monijs erediturum, hi e uerbis: Quod crimi- nem petierit, ualet quod actum est. Nam s perna obiecerit apud me Alexander Apro. ξe quia se sine restitutionis auxilio nulla essent. Praetor non probabat. nee testes producebat, sed testi- minori auxilium illud non dedisset. . similiteri non ijs uti uolebat, quibus apud ine locus non eum iudex quid quas factum. quod Actum non est nam ipsos interrogare soleo)ipsum remisi ad est. pronunciauit.sententia ipso iure ualet pestq; . iProuinciae praesidem. ut is de fide testiuin quaere annullanda per appellationem qui ii fuerit omis sutu: .. 'in a. ret. d Quae non soluin in iacti quaestione locum sassententia in rem transtiudieatam ac pro ueri- ζ . C., ''' b. s. habent. sed Se quotiescunqi decreti interposito tale aecipitur. Planὰ quoties contra leges se i id. a es necessaria est. 3e causae coinitio des deratur,ob- eonstitutiones pro nune latum est. sententia ipso' 'tinenti HineVlpianus ait: Ubi decretum necessa- iure sine appellationis auxilio nulla est: ν cuius- rita, . rium est. per libellum id Proconsul expedire non modi sententiae plures enumer tur frit. quae seri . F. 4ere m- potet . Omnia enim quaecunq; cauta cognitio- ten .sne appet restin .se C. quando prouoc.no est app u-
' nem desiderant, per libellum expediri non poc neces Exe .ptionis autem ope annullanda sunt: ' sunt. . Insuper cuin ius causae iudicis arbitrio ut si quis metu coactus. aut dolo induetias, aut x l. in inho decernendum a lege eommittitur. credendum errore lapses stipulanti promist. quod promiti L illi.hoe non simpliciter sed cum quodam tem tere non debuerat: nam palam est. ipso iure hune peramento commissum esse. Nam licet ei qui ex . obligatum esse. elim actio qua intenditur illum
h i. a. d. i. traordinari ἡ de crimine cognoscit inquit Vlpia dare oportere efficax. Ideoq: ad annullanda eam re 4ςitu n ous 3 quam uult sententiam serre uel grauiorem i
actionem exceptio Quod metus causa. aut Doli mali. aut In factum est necessaria. It ε.s debitor ι , - - uel leuiorem ita tamen, ut in utroq; modo ratio h. ν uxin ne . nem non ex e edat. f Idem Uinianus alibi dicit: hami 4 si cum ereditore. ne a se pecunia petere-Dςio, i- si h quantitas non e trediatur. t Item eum praetor ctus ne peteret.postea conuenit ut peteret Exce tradebaon.: i. s. c tempus daturum pollicetur, nec adiecit diem: ptio prioris pacti per pactum posterius elidetur. . . i. iiii est quidem in ius die entis potestate ouem diem non quidem ipso iure. ted replicationet, M'I utri 3- ε, di praestituat.pauciores tamen eentum dierum in- s debitor ereditore deferente iurauerit, nihil se luit no sunt dandi. b Quoties igitur lex dare oportere. adhue obligatus manet, sed per ' ios causae iudieis arbitrio definiendum mandat, eue eptionem iuris urandi defenditur. x san E . i. xa
ymn. is loca, de boni uiri arbitrio intelligendum est. i In sum. si pti, illu, sine tutoris autoritate ius uranduin i. inia. iudex qui huiusmodi eausis arbitrariis addi- detulerit e keeptio quidem obstabit. sed replica r. d. eo qu i est, AEquitatem ante oeulos habere debet. κ tione an nullabitur. 3 In hisceata smilibusquη ,-
huiusmodi causarum eo itiones magis quidem non per se nulla sunt. sed uel per actione ditis sua a
496쪽
suum nili imploratum interponere nequit : nec sunt. st in re quom petita, Se in iudiciu in dedu- . in 1 fi id quod defuit a duo eatis partium. potest supple. Et a. iudex osscium suum, etiam non petitum ali. C. de νει v. te, ut ex locis prae alligatis coitat. Quoties autem quando unpertit: ut licet uidere l. fin. ff. de petit. qui per se sine a tione uel exceptione nullum est, haered. ubi Scaevola respondit: Et si non excipe iudex id etiamsi de nullitate eius aduersimus no retur, satis per officium iudicis consuli. Proculus exceperit, ex officio poteli rebcere. Vt si ius ex quoq. ait: Si tibi decem dedero. sic ut nouem de . uouet agitur.uel excipitur, nullu est: puta, Vin- beas, non amplius te ipso iure debere quam no i eat quis rem aliquam ex hac causa, quod solen ue m. b Propter tempus quoq; actio de appella. hnibus pensionibus rei pro alio satisfecerit. nain tio aliquando ipso iure nulla est, se ossicio iudicis ex hae eausa dominia rei nullo iure nobis acqui- rehcienda: ut si appellans per negligentiam intraritur. a Sic ipso iure non ualet exceptio. Si quis legitimum tempus non appellauerit. uel aposto- contra ui bonorum raptorum actionem oppo- los non petierit. appellatio deserta est, & ipso iu-nat: Unam tantum rem, eam l. minima te rapuic re nulla, ut etiam desertionis exceptione o inissa. se. Nam b ista ex e eptio a iure reprobata est. Item iudex eam admittere non debeat . i quo iure i φηs quis contra fratrem haereditatem patris ab intestato petentem excipiat. eum in potestate mori
utuntur in iudicio Camerae. Propter has itaq. 3e
e Iast. de haered. quae ab intectat. l. e. timcipata
entis patri non suisse. Nam licet hae e exceptio iure ciuili olim introducta fuerit, iure tamen praetorio postmodum est sublata. e Adhaee non ra ro genus causae, ex quo uel agitur, uel excipitur. ipso quidem iure subsistere uidetur. sed reuera propter aliquam Deli circumllantiam causa ipso alias similes causas. actio ipso iure nulla dicitur. Fellatiori potest q. iudex contra eam etiam Exceptione noopposita ex officio pronuciare: & se quod deest aduocatis partium, supplere ex l. r. C. ut quae deis surri aduoca pari. iud sup . Quod similiter de Ex.ceptione. replicatione, duplicatione.&e. ipso tu re nulla. intelligendum est. Plan/ s actio uel ex
iure nulla est. puta, pupillus cum aliquo sne tuto ceptio ipso quidem iure consistit. de tacto autem ris autoritate contraxit, ex quo contractu si con- probata non sit, non potest iudex in hoe quod ueniatur: dieendum est, actionem ipso iure non deest lupplere. etiamsi ei aliter qui in probatum ualere: quia pupillus sine tutoris autoritate non est constet. Nam non debet secundum id quod ei obligatur. d Similiter si mulier pro alio publico eonstat. sed secundum id quod probatum uel noinstrumento a tribus testibus subscripto non in . probatum est. pronunciare: uel si conscientiam terueniente intercesserit: etiam Exceptione se- sitam grauare nolit. in totum ab ista eausa abstinatusconsulti Velleiani non opposta, actionem nere : quae est communior Doctorum opinio. contra eam iudex denetabit. e Interdum etiam Quando autem iudex non petente aduersario eius persona qui in iudicio postulat. talis est, ut officium suum impertire potest, non semper ad uel rei nisi aduersus eius personam exceptione, id impertiendum tenetur. Nam non quidquid iuu vidi eb limine is sit repelledus. Nam quos prae- dicis potestati permittitur inquit Papinia-
tor apud se postulare prohibet inquit Caius omnimodo prohibet,etiams aduersarius eos pristulare patiatur. f Vnde Vlpianus iMilites nee si dicis potestati permittitur inquit Papinianus ) id sub heitur iuris necessitati. li
497쪽
uel agitur uel excipitur,m tria uerba contrahi cet potest er dibet in tu
Atiis appellatio in Iure duo sinia, O sedit pri ino casum ex quo ρcaesio, eranem suam sumit actor. re reus sui
sumit exceptionem: utputa.Testamentum contra regulas iuris seeit
Sejus miles Titio haerede instituto testator post biennium quam dimissus erat, decedit, non inuislato testamento. Quaeritur, an scripto haeredi ex eo testamento competat haereditas Hie casus priore sgnificatione, ea usae appellatione conti metur ex qua Titius agit, reus excipit. actor rurisus replisat, Se duplicat rursus reus. Nam Titius agit ex testamento. quod in eo haeres scriptus st: exeipit reus ex modo quo iactu in est testainenatum, scilicet, Quia cotra regulas iuris factum est. actori ex eo actionem dandam non esse. Replicat Elor: Si non esset testamentum militare. Dupliacamus: Si intra annuin post missionem ὀee eLssset testator miles. Hae rationes singulae ex quihus agitur, excipitur, replicatur, duplicatur, posteriore s snificatione eausae appellatione continentur. seq. ad casum habent, quemadmodum se partes ad totuin: quoniam ex ipso casu sumuturi casusqὲ ex illis constat. Causa ergo posteriore si
gnificatione sumpta tribus quod aiunt) uerbis eonstat. hoe est ut Dialectici dicunt subiecto.
praedicato. 3e Vt in superiori. hus exemplis Actionis causa eo stat hisce uerbis. Titius testamento haeres scriptus est. Causa Ex meptionis hisce: Testainentum contra regulas iuris est simam. Causa Replicationis hisee: Testa mentum est militare. Duplicationis causa hisce:
Sed testator post missionem. intra annum non decessit. Nam extra controuersam est, quod omnis eausa ex qua uel agitur, uel excipitur, nihil aliud sit quam argumentum, quo uel actor sibi alia quid dari uel fieri. uel reus se absolui debere eo
naturprobare. Omne autem argumentum nu
da constat pro postione. nee refert quod eo piosius exponi & amplificari possit: quod uti praesertim in eauss forensibus. faciendum est. Nam debent ij qui rem aliquam disputandam se dii dicandam proponuti in principio rem ipsam de finire Se declarare.ut sciatur quvi qualisl res disputanda sit. Nain qui hane thesin Droponit disputandam. Per acceptilationem tolli obligatio. mami eert 3 priusquam ad disputationem perueniatur. debet definire quid si accepti latio , 3e quomodo fiat, ad exemplum Inst. qui b. mo. tol. oblig. . item per accepti l. Item qui proponit hiethes n. Capitis di in inutione ius adunationis perimi: ei necesse est capitis diminutionem describere. ut sciatur quid ea sit, ad exemplum Inst. deleg adgna tui. . sin cum tit. seq. Cuiusmodi definitiones ac descriptiones. thesin 3e argumentum propos tum non eonfirmanti sed declarant
saltem. Omnis enim quae a ratione suscipitur GELII. aliqua re institutio Ckero inquit deb/t a d Elinitione proseisei. ut intellitatur quid si id daruo disputetur. Eadem autem in causs quae inlesbus disputandis ratio est. Nam qui aliquam causam in iudicio proponit. de si tribus ut dixi
uerbis, quemadmodum aliud quodvis argumentum, provoni possit: tamen copiosus ea expinenda es nee soldmquid famam sit, sed 3c quis
secerit. cui, eum quo, per quem, ex qua causa, inquare, quo loco, quo tempore. 3e quomodo sa- Etiam si, de e. est indicandum. resq: quae petitur . designanda: non quidem quod uel sngula snguis lariter disputanda sint, uel iudici ad singulas hv iusmodi circumstantias in iudicando respiciendum nam eam iudicandi rationem extraordi nariis tantum ea uss, non etiam ordinarijs competere. alio loco dixi sed ut eausa Se aduersario& iudiei sat nota: illi quidem, ut ad quam eau sim sibi respondendum sit huie uero ut de . Laapria. qua eausa libi si iudieandum sciat. Nam hJeest 'Aς 4 a. proprius narrationis finis. in causs praesertim ordinariis, ut scilicet causa nota atque perspicua sati quanquam licet etiam narrado, eausam probabilem sacere atqi amplificare, ea etiam quae admouendum iudicem spectant adhibere: praeseratim apud iudicem indoetium, qui magis incerto quodam animi motu ad pronunciandum rapi.tur. quam ducitur ratione. Nam docti 8e sapie tes, huiusmodi uerborum ampullas re lenocinia non curant,nec iis flectuntur.eis enim eloquet tia res est praeclarissima, quae animos hominum,
u4 uelit.rapere possitire stultis quiduis persuaere ea tamen uiri sapientes non mouentur. Hi enim res, non uerba curanti nec vano animi m
tu. sed ratione ducuntur. Exemplum eius nobis ἐκ hibet Hannibal ille Carthaginensis, uir in re militari sapientissimus: apud quem cum quidam orator senexae facundus de rebus belli eis satis
ornatὸ perorare Ladeo ut eaeteri qui aderant ad mirarentur omnes: Hannibal dixit. Se multos
quidem senes uidisse delitates. sed qui magis de liraret illo. se uidisse neminem: quod plurib. ueri his apud se diceret de rebus, quarum longo usi factus esset peritissimus. Ita frustra uerboru a pullis reiuris allegationibus quamlibet infinitis. quis eonatur in errorem rapere iudie em, iuria de iudieandi rationis non impetitum. ii. De actione er exceptione rectilia iudiciri ne
quis, uim si ea informam ditari mi ues
D Vplice differendi ratione Dialectiei prae
seribunt: altera inueniendi. altera iudicatidi .prior, uiam ad inuenienda argumenta monstrat: posterior, de argumentis inuentis docet iudicare.per modu se ilicet arsumentationis. syllogismi puta. uel enthymematis. Omnis autε causa. ex qua uel agitur uel excipitur. argumentia
est. Se ae babile inuentum ad sacienda fidem.Nam qui asendo rem altitia sbi deberi dicit probat id huiuunodi argumento: quia mutuo dederit. uel
detposia erit,uel emerit, ce. Ite, qui excipiendo dicit Is
498쪽
pa RADOXA. lit se ibsoluendu probat id hoe argumento: quia di ratione potior haberi debet, quemadmodum
soluerit uel res sine suo facto perierit,&e. Iudex Iurisconsultorum authoritas in iure: quoniam igitur qui de huiusmodi causis actionum 3e ex- cuiq: in sua arte est eredendum. Quam ridueuliaeeptionum rectὸ iudieare uolet, debet eas in syl- ergo sit. pluribus articulis pro postis, singulari logitati uel enthymema saltem redigere 13e tu e ter sntuli, ut hodie in iudieijs fieri solet)ra sngulas propositiones cotemplari: ae s quidem spondere, alijs aestimandum nune relinquo. maiorem propositionem nullo iure subsistere im iiii.tellexerit. poterit istam aetionem uel exceptionem, etiam antequam aduersarius ad eam respon Iaire nisi statum controuersis in iudieanderitiex officio repellere: ut supra de Ratione iu- do ob eruauerit,cerib pronundi eandi. eapite ultimo. ostendi. Quod si alteram clare non potess. propositionem ab aduersario negatam uidet. ibi I ergo praedires modis in disputanda eaus quaestionem oriri.& controuersia in existere no- procedatur, peruenitur ladein ad aliquid intabiti Sin autem nihil eorum quae proposita sunt quo partes inter se eonssistunt: quando se ilia ab aduersario sit negatum. sed omnia sub eon ditione quadam eoncessa atque distincta: distin .ctionem istam similiter in artumentationis formam rediget: det ea, eo de quo iam dixi modo,
iudicabit. ii LAd omnem actionem Crexceptionem propositam apertim A aduerserio re ponderi neouinquam aut negando uel factum .elius proposita Aut di-
sa ex qua uel agitur uel exeipitur. nihil Mliud est quam argumentum.& in syllogicmi uel enthymematis formam redigenda: rectius re apertius ab aduersario ad eam responderi non potest, qu ins ea in hilotismi sormam redacta negetur, uel maior propolitio quae ius actionis Ee exceptionis continet, uel minor quae saetum continet, aut distinguatur si quidem ut uulgaris Dialecticorum regula est) omnis alumentatio soluitur aut negado eo quod pro potitum et , aut distinguendo. Exempli gratia: Agit S Eius ad recuperandum seuduin antiquum. a patre suo alie . natum. Huius actionis forma talis est Quando pater seuduin antiquum alienat,stio id reuocare iure nudati est permissum. Sed Titius pater actoris seu tu antiquum alie
Actori filio id a reo reuocare est permissum. Et per eonsequens, reus ad id restituendum te
Ad hane actionem reus respondens,aut nega
bit uel maiorem pro postione syllogismi propo. sti. uel minorem: aut distinguet. Distinguet foris 48 sie: Nis filius tempore alienationis nondu fuerit natus. qui distinctio sint liter in hilotismi sorquo partes inter te confligunt: quando selli. e et aduersarius ad id quod propositu inest. non distintuendo. sed simpliciter negando responis
det, aftarmat q. alter. Nam tunc confligunt partea
inter sese r ex qua conflictione oritur quaestio. quem statum uocant, in quo tota eons micon trouersatquem nis in iudieando iudex obserua uerit, nihil certo nec constanter de iure causae potest pro nuciare: quemad inodum nee aduocato rum disputationes certae esse possunt, nisi statu
isto ad quem dirigantur, proposito. Quod eni in meta currentibus est, δέ se opus iaculatoribus: id aduocatis in disputando, se iudicibus in iudiearido,est status causae. Quemadmodum igitur illi a
nulla meta nec scopo proposito. currere & lacu lari stultum est: ita etiam nee aduocati de eausa disputare,nec iudiees iudicare. tiis statu proposito sine summa stulticia) queunt, eos j in uarios
c.ivi non in per senis,nec temporibus,sed in
genere uniuerse a iudicibu/consideranda est.
Hoc paradoxon satis declarat atque constinat apud Ciceronem Antonius, cuius uetba supra de Ratione iudicandi libello imseruit: quo Lectorem breuitatis causa remitto. vl.
MErito hoe inter Paradoxa nunc numeritatur quoniam ut nune se status iudieio si nostroru habet,incredibile uidetur,actoarem articulatu suum libellum. reum contra suaui exceptionem & articulos desens onales, actorε rursus sua in replicationem.reum duplicationem sne singulari duorum uel trium mensum dila tione eonficere posse: ut interim taceam de pro . iam redigenda est,hoe modo: bationibus ti consutationibus. Quid, quod eon Quando nudo antiquo alienato filius tempo elusa disputatione. iudex etia trium uel quatuor re alienationis nondum suit natus, nudi repeti- - annorum dilationem sbi sumit ad pronuncianationem non habet. dum At legibus cautum est. amplius quam se-bed aetor filius tempore alienationis no dum .inet dilationem dandam non esse. aut ad sum-λit natus: Ergo: mum bis. idq; ex magna causa. a nec nisi proba Actor lauda repetitionem non habet. tionu eausa: ut puta, si instrumeta ex aliqua pro-Ad hane exe eptionem actor repli eando simili. uincia sunt adferenda, uel testes pro dueendi. Iter rectius 3e apertius respondere nequit, quam Nune in singulis causis plus quam vieinti dis a. aut negando maiorem uel minorem syllogismi tiones dari solent eae q. ex eausis pleranni leuic propostione. aut rursus distinguendo. Quae o m. nia eum praecedentibus Dialecticoru constat auctoritate: quae quidem in disputandi de iudiean.
sinis ob hoe solum,quod iudex iussi. eandi artis sit ignarus.
499쪽
I ANNII OPOR INI. ET HAEREDvM IOANNisHeruasia, Anno Salutis humanae M. D. LXV.