Sententia vota, et motiua processus appellationis don Martini de Bardaxi]

1쪽

dominum Baroniae de Antillon, domnam Beatricem' de Pinos elus uxorem,&Ioannem de Bardaxi filium dictorum coniugum , cx Vna parte, & Ioannena de Moncayo Regentem ossicium generalis gubernationis praesentis Regni, & domnam Serenam sacosta eliis uxorem,& Serenam de Moncay o filiam dictorum coniugu ex alia parte, circa matrimonium quod fuit contractum iliter dictos loannem dc Bardaxi,& Serenam de Moncayo, illaq, fuisse testificata per Dominicum Infant notarium prassentis ciuitatis Caesaraugustae, SArnaldum Carui notarium in villa de Fraga degentem, S commorantem, in quibus pacti s nuptialibus inten plura vincuti & graua mina in illis apposita, haec quaeiequntur ntinentur.

que otros sidos dei dito mossen Luan de Pardali no= de dura, os in deaura, coniecera Asditos si os , elos descendientes delfo moris, en mavera que no ' de se defendientis desos Histrotros dos dei dito mo sen Dan, en et dito γso, sis ditos casti are stan , quen, o tomen a los si s masiclos legiti mses, de legitimo matrimo--las plus dA dtio Dan de inardaxi,s alos descendienreddet os de ma en m nor, os en ta manera, oeso a , ου con las calidades, modi caciones, s retenciones de sulo ditas, re que de laparte des qes ordenati en et dito Luan de Tardaxi, re descendientes de Cou tat empero manera, a con icion , que et ditos D de la dis Isia dei diso Dan de Sardari, quesuccede: en los duos lines; Leue tis ammai drinas 4e Bumdari a Bombrarserie semin re de Sardaxis mixtura alguna , is sobriatio noscissique venga en ei egundos Eo ma siclo de laritas Ea dei dito sua de Bardaxi, con la dita condicion, e carga, , ainsuccessis mente en los Otros dos de las filias dei dito Luan de Bardais υνο enotro seruando orden d egenituro Heren pero, Hlos filios masiclos de laprimeras Un de aura, stan primeros Gel grado dela succession de los Ios de la figunda, aquei me simoseserue en los fidos de las Otras, sinde auran , seruan q/δέ formas,e calidades de susto pusasse ordenaris. Et en et co

2쪽

daxi, que en eι dito caso, los ditos cassit illos patet,iomen, es quen,

H, a los filios molos de las silas dei dito Pedro de Pardaxi,

hes a los descendientes dedospor recta linea, masculos,legitimos, de legitimo matrimonio procreados, es Haber , de ma or en mavor, seruando entre ellos orden de geΠitura, s euela Manera,

des forma, , con las cali)ades, modificationes metenciones de si o ditas , s que de υparte de susio es ordenado eneldito Dan de Bardari, b descendientes dei, s conda mane-ra,condirion, α carga de auer de lisuar las armas, es sobreno rede dardaxi de seu se ditas, mixtura alguna,segon desus largamente es recisado. Ex cuius clausulae tenore, & contextura apertissime colligitur, in defectum descendentium masculo tum Ioannis de Bardaxi,& Petit de Bardaxi,vocuos fuisse omnes descendentes masculos ex filiabus dicti Ioannis de Bardaxi, de uno in altu, seruato ordine primo gelut urae. Illisque praeceptum appositu futile deserendi nomen, & arma de Bard xi, absque mixtura aliqua, & in casu contrauentionis in non deferendo dictum nomen, & arma sine mixtura, vocatum esse sequentem in gradu, proximiorem: Quae conditio, siue modus cum semper in huiusmodi fideicommissis,& maio- ratibus apponat ut causa conseruationis familiae, & ut illa armis, de

cognomine fundatoris maioratus illustretur,non odiosa, nec onus cotinentia a Doctoribus consideratur, sed fauorabilia, & publice interessentia, ti summa cum reuerentia, & vigilantia adimplenda, & Obtemperanda: Solent enim ex cognomine,& armis, seu insignis fami liarum antiquarum vestigia conteruari: aboleri enim familias,& eoarum in signia,lugubre est, S id ς Q pio expedito omnes Doctoi es profitentur tale pactum in c00 tractibus, aut ultimis voluntatibus adiectum, ad unguem seruandum sere . Quare rem esse clatam aciesia mur contrauenientes dicto praecepto deferendi nomen,& ima, etiasine mixtura esse excludendo. a successione, in qua tale praeceptum repentur. Quibus su p pq su i .ςx meritis praesentis processus rei ultat don Ioannem de Tot rellas & Bardaxi partem adued uti cise V iti mum successorem bonorum apprehens driim, cuna obligaribile ta iugdeserendi nomen, & aIta a de B4rdari, 4bs Rς Mia Lura ali itia, eun

dein que

3쪽

demque esse successorem aliorum bonorum , & sic altei ius maiora ius telicti a Gabriele Sanchea Thesaulatio serenisti mi Regis nostri

Fesdinandi, cum gravamine etiam deferendi nomen,& arma de los SancheZ, ct in casu contio uentionis vocatur tam ex dictis pactis d0ralibus, quam ex dispositione in hoc processu exhibita testamentaria dicit Gabrielis Sanche 1,S Ludovici eius iiiij,sequens in gradu pro Aimior. Constat etiam ex probatis in piaesenti processu don Martinum de Bardaxi appellantem, esse legitimum descendentem praedictorum Ioannis de Bardaxi,& Gabii elis Sanchez, & immediate vocatum ad successionem piae dictorum maioratuum post mortem donio annis de Torrellas sine descendentibus, vel facta per illum contra uentione per inobedientiam, non deferendo nomen, & arma supra dicta. Cum igitur don Ioannes de Torrellas extraiudicialiter logitime monitus, & certior factus non obtemperauerit dicto praeceqpto, liec obtemperare potuerit. Cum dicti duo maioratus sint inco patibiles, ex eo quod alter eorum requirit nomen,& arma illius absqque mixtura , ct alter etiam grauat successorem cum dicta obliga tione, licet non sine mixtura, casum vocationis don Martini de Bar

daxi in vim praedictorum vinculorum venisse profitemur, ipsumqος in hoc articulo litis pedentiae debere obtinere iuxta forum A veaei sub titulo de apprehensionbus, absque eo quod praecesserit ad mornitio aliqua iudicialis, vel iudicis declaratio, cum etiam haec in ter minis iuris non requiratur, ubi ultra expressam dispositionem disp'nentis, ulterius processit testator, vel donans priuando successorem ob contra uentionem, tunc enim regulariter nulla requisitio est ne

celsa ita, & sic est in his Supremis Tribunalibus huius Regni iudica 'tum in huiusmodi processibus apprehensionum, & in articulis liti=pendentiae. Iuxta cuius fori dispositionem,licet verba illius insinues esse obtinendum in hoc articulo in vim tituli, quando agitur de bo nis alicuius defuncti, cum tamen forus non loquatur de defunciqimmediato,etiam intelligitur de mediato,& sic est intellecta,& ps cticata in hoc Regno dicta foti dispositio. Alias enim nunquam o Vcontra uentionem successoris posset vocatus ad successionem obii nere in hoc articulo, nisi contra ueniens intra annum contra uentiu nis moreretur, contra omnimodam rationem, & communem inici

gentiam dicti soli, di mentem legislatorum, qui dictum forum edi

derunta

4쪽

diderunt, volentes vinculis,&fideicommissis fauere, unde in hoc casti in vim dicti fori obtinere debet dictus don Martinus ob contrauentionem dicti don Ioannis in non deferendo nomen, & arma dicti don Ioannis de Bardaxi donatoris.Nec in dubium verti potest, quod dispositio dicti fori procedat in contrauentione alienationis bonorum, & non in hac de qua agimus, cum haec distinctio, nec ex dispositionibus foralibus, nec iuris communis deducatur, imo ur gentius animum impellunt plures rationes, ut credamus potius militare dispositionem dicti fori in contIa uentione Dominis, & armorum, cum sit conditio, vel modus potestativus, & facilis, & similiter praeceptum testatoris, vel donatoris inlusio e parvipendatur. Nec dicto don Martino de Bardaxi obstare videtur annalis praescriptio, & possessio ex dispositione dicti fori A veres. resultans, quia praetensa annali praescriptione D.Ioanes non se potest defendere ex qua plurimis urgentissimis rationibus: Quaru praecipua eli, quia ex processu non resultat ante interpellationem in processu exhibitam, dictum don Ioannem scientiam, & notitiam habuisse praedictorum gravaminum, sine qua scientia cessat dicti praecepti iniuriosus con

temptus, & per consequens priuatio bonorum in non deferendo dictum nomen,&arma sine mixtura, & postquam fuit interpellatus adon Martino de Bardaxi cum ostensione instrumentorum originalium pactorum nuptialium dictorum Ioannis de Bardaxi, & Serena, de Moncayo, & testamentorum Gabrielis,& Ludovici Sancher, ut scientiam praedictorum haberet, & obseruaret in illis contenta, de disposita, a qua requisitione si in terminis huius contrauentionis quae habet tractum successivum aliqua poterat currere pra scriptio aduersus ultimam contrauentionem, quod summe dubitandum

est) illa lucepit currere post factatu contra uentionem a dicto don Ioanne de Torrellas,sed non a die, dc rem re dictae interpellationis. Imo vero arbitrio Iudicis aliquod tempus dicto don to anni tri buendum erat congruum ad deliberandum , quem ex duobus pra dicti; in compatibilibus in i ratibus eligeret, quo dempto tempore deliberandi congruo, CV m a die dictae requisitionis, usque ad oblationem appellitus apprehensionis non effluxerint, nisi quindecim menses,& octo die , Don potest dari vera , de iniuriosa contrauentio per totum hoc tempus, nec don Martinus agere potuit pendente dicto tempore dclibera di .Quamobrem post dictam vera con

5쪽

trauentionena dictum don Ioannem minime annalem horum bonorum posse illarem fuisse, merito censemus, ct arbitramur. Quod suadetur, nam in huitis modi causa non versamur in simplici maioratu, cum dicta obligatione deserendi nomen , & arma, sed in concursu duorum maioratuum incompatibilium respectu unius possessoris, in quo casu electio secundum iuris dispositionem, S communem Dociorum intelligentiam competit primo ad successionena vocato, qua electione facta, secundus successor incipit habere ius S causam, te spectu alterius maioratus. Ex quo don Martinus de Bardaxi agnoscendo hanc iuris dispositionem, S aequitatem postquam requiliuit don Ioannem de Tortellas S Bardaxi cum ostensione dictorum pactorum nuptialium, & teli amentorum, ut seruaret in illis disposita eundem admonuit, quod eligeret quem dictorum maiora tuum vellet, S hoc intra triduum, seu intra illud tempus, intra quod de foro, & tune eligere deberet, aliasque ipse eligeret unum ex diciis maio- ratibus, offetens se prς ii O,6 paratum ad i mplere omnia pacta, conditiones, & modos in drspositione dici i maioratus contenta. Quo facto, don Martinus eligere no poterat nisi in contumaciam don to annis de Torrellas in no ni cligendo, & sic don Martino non obstabat

prς scriptio anni dicti fori, nili a die electionis per ipsum, vel perdon loannem factς, vel a die in qua erat in contumacia,& mora eligendi. Et si dicatur, quod dictus don Martinus potuit eligere tran- factis tribus diebus in admonitione mentionatis , & quod ex tunc coepit aduersus illum currere prς scripti b, cum non elegerit.Respo- detur, quod dictus don Martinus in dicta interpellatione in proces su exhibita non restrinxit, nec coarctauit tempus electionis ad dictos tres dies, sed ad illos, vel ad templis quod de foro, & iure pro 'cederet, S cum nec de foro, nec de ratione scriptam in hoc grauamine deferendi nomer arma sine mixtura certum tempus ad prς dictam electionem statutum minime reperiamus, idcirco plusquam quatuor menses ad minus arbitramur esse necessarios,cum in re tam

graui in qua prςcedere debebat Iurisperitorum consultatio, & cal culatis valoribus dictorum maioratuum, qualitatibus illorum consio ratis,non in modico temporis spatio fieri poterat, & sic facto com puto, a die requisitionis, & tempore per nos arbitrato ad eligenduν quod de iure competit, nullo modo praescriptio anni obliat dORM rtino, cum requisitio, & admonitio facta suerit die decimo octὸ

6쪽

uo Octobris, anni millesimi sexcentesint, via dccimi, S esectio prae

sentis maioratus a don Martino ob renitentiam don libannis die decima quarta lanii axij, anni ruit est mi, se Icentcsim decimi te iiij, & o blatio appi litus praesentis apprehcnsioni, die decimo nono eiusdementis,ta anni, S sic demptis dictis quatuor me nubus datis don Ioanni ad eligendum, don Martinus Venie intra annum, cum dicta electione,& obtinere debet iuxta dispotitionem dicti fori A veges, cum antea agere commode non pores t. Sed quia pro parte don Ioanni de Torrellas & Bardaxi contenditur probari, illum non fore grauatum, nec illi nocere praeceptum nominis, ta armorum de los Dardaxis, ex eo quod dicta conditio, siue modus appositus fuit hiij; masculis primi gradus ex filiabus dicti loannis de Bardaxi, & nullo modo descendentibus ex illis , & quod ex hac causa cum huiusmodi praeceptum contineat onus, & gravamen, nullo modo ad nepotes,&.caeteros descendentes filiorum fliarum Ioannis de Bardaxi ampliandum esse, cum in hoc casu filiorum appellatione , nullo modo nepotes, & caeteri descendentes comprehendantur,& cum don Ioanes de Torrellas iit ex descendentibus filiae Ioannis de Bardaxi, nullo modo eum dicta nominis, S armorum dispositio comprehedi. Quae

Omnia corruunt si attente legatur clausula,& tota contextura dicto rum pactorum nuptialium, ex illis namque non ambigitur fuisse oris

dinatum,& dispositum perpetuum maioratum inter filios,& descendentes loannis & Petri de Bardaxi, in quo casu filiorum appellatione nepotes esse comprehensos,omnes Doctores fatentur,& idem in Aragonia cum hoc non sit extendere literam, sed eam intelligere ex vi comprehcniiua,& lata significatione filiorum, quorum appellatione nepotes, S descendentes veniunt concurrentibus, quae in hac disis positione maioratus manifestissime patent. Nam cum natura institutationis maioratus sit, ut bona in familia institutorum perpetuo conisse ruentur,& memoria funda xQV m Oblivioni non tradatur,& per delationem dicti nominis S Jrmotum fundatoris, obliuioni eius fami

liae occurratur, merito ea i0xςypselatio secundum naturam rei defutamitur, ut appellatione fili Oxum in hanc armorum & nominis delatione,nepotes,& alij descςΠdς0xς VOcati comprehendantur. Quod clarius demonstratur ex Verbi finalibus clausulta desuper insertar, ibi,

Ei en ta manerat forma, , con las calidades,modi cariones,

is relenciones desioso ui δέ, que de par de pusio es ordona

7쪽

en et dito Lan de Tardaxi descendientes dei, ου contima nera,condicion, D ca vide auer de Peuar las armas s sobr=

breno re de Bardaxi de s o ditas sis misi ura aluna, eguit de

s o largament es rectrado. En igitur, ubi ex verbis expressis, &ptae suppotatiuis dictorum disponentium colligitur dictum graua medelationi S armorum, non solum iniunctum fuisse filijs primi gradus filiarum Ioannis de Bardaxi,sed eorum descendentibus filiorum filiarum Petri de Bardaxi, alias enim esset corrumpere literam, S notoriam mentem donatoris,& subuertere verum, expressum, & specificum sensum verborum, maxime cum Ut supra dictum est, pr sceptu Dominis,& armorum, non sit onus dissicile,sed circunflantia quidam nccessaria ad conseruandam memoriam maioratus, ct constituentiuillum. Nec ex eo quod haec dispositio circa nepotes,& alios descedentes dubia videatur,excusandus est don Ioanes de Torrellas, quia nos non dubiam dispositionem,sed claram S manifes ani ex mente, ta verbis donatoris iudicamus. Nec dicio don Ioani prodesse debet prςtensa ignorantia, ut non incurrat in amjssione maioratus,&bonorii apprehensorum ob dictam c6trauentionem, quia re vera est aflcctata cum potuerit facta requisitione bene inspicere mentem , & literam, S quamplurimos Iureconsultos consulere de hac re, & non constat ex processu aliquam circa hoc fecisse diligentiam, nec consultationem. Minus etiam obstant allegata in replica don Ioannis de Torrellas & Bardaxi, circa solemnitates instrumenti pactorum dotalium, quorum virtute inititur do Maltinus de Bardaxi ad successionem bonorum apprehensorum, ex eo quod dicta pacta dotalia fuerunt testificata a duobus notarijs Dominico scilicet, infant notario publico ciuitatis Cς saraugulis, S Arnaldo Carui notario villς de Fraga,& quod instrumentum prς sentatum dicto don Ioanni, Sin cuius vim fuit prςsens appellitus apprehensionis prouisus ivit extra'ctum S signatum tantum ab Antonio Carui commissario notularum Arnaldi Carui,& non a Dominico Infant, nec ab eius commissaris,& quod aliud instrumentum dictorum pactorum nuptialium ex hi bitum in propositione dictorum rogatorum, & ab eisdem signa' tum nullam etiam facit fidem, quia constat de nota originali Dom 'nici Infant,& ex inspectione illius patet, quod tale instrumentum nofuit testificatuin, cum nec sub die vicesimo tertio Februarij, sub qu/diς fuit testificatum,reperiatur aliquod instrumentum,nec locus Vbi

8쪽

potuerit in grossari cum post diem decimam octaua D Februarij anni millesimi, quatuorcentestini, quadragesii ni sexti, in quo anno fuit dictum instrumentum testificatum, secundum assertionem commis sariorum, qui illud eὁtraxerunt , statim reperiantur continuata alia

instrumenta sub die vicesimo quinto dicti mensis , & anni absque aliqua mentione dictorum pactorum , nec aliquo spatio ubi pollet tale instrumentum continuari, quo supposito lineae prioris appostar instrumento extracto per dictos commissarios cum sint appositae propria manu Martini Vicent commissarij notularum Dominici Infant, & non constet de tali instrumento in diciis notis , non sunt appositae propria manu notarii extraentis instrumentum iuxta forti Prouidendo.de fide instrumentorum. &sic dictum instrumentum esse nullum,cum dictas lineas non apposuerit Antonius Carui commissarius notularum Arnaldi Carui, de cuius nota constat per copiam originalem processus manifestationis Ioannis Mir in praesenti processu exhibiti. Sed haec omnia obstare non videntur, ut detrahamus fidem dictis instrumetis pactorum nuptialium, illorum enim

extractio cuilibet ex notarijs rogatis competebat, cum non fuerint rogati, ut simul communicantes,& testificantes dictum instrumeneum testifisarentur, ubi enim hoc requisitum non reperitur testificatio facta a duobus notariis, nihil aliud est in dubio quam quaedasuperabundans cautela, quae si non adimpleatur, non solet nocere, superflua enim non nocent, sed solum necessaria praetermissa mi nuunt contractus, & non superabundans cautela. Nec credendum

est quispiam genus disponendi dissicile elegisse ad sua iudicia impugnanda,& subuertenda, unde si pro abundanti cautela contrahentes duos adhibuerunt notarios non dicendo simul communicantes & testificantes, quorum unus haberi non potest, vel non apparet, tale instrumentum non propter hoc corruit secundum magis veram Doctorum opinionem , nec illa bona & superabundans cautela nocet,& licet sint aliqui Doctores, S Senatuum deci inescontrarium sentientes,tamen ijdem fatentur quod unius ex notariisees tractio sussiciat si concurrir antiquitas temporis quae in hoc casu patet cum excedat plusquam centum & quinquaginta annos, quae iteporis antiquitas non solu hunc enectum operatur,sed etiam quod i instrumentum extractum per comissarium successorem, probet pro ut etiam si nota originalis non appareat concurrentibus aliquibus

coniecturis veritatis, eae qua causa cum dicto instrumento per Mac C litium

9쪽

tinum Viceat extracto fuit praesens appellitus apprehensionis pro uisus, & in hac Regia Audientia in appellatione confirmatus, licet se verum quod tunc pro parte don Ioannis de Torrellas nulla poterat exceptio allegari, & ideo ad corroborandum fidem dicti in frumeti in prouisione dicti appellitus apprehensionis exhibiti, fuit pro parte don Martini de Bardaxi in sua propositione exhibitum dictum aliud instrumetum extractum per dictos Antonium Vicent, ct Arrialdum Carui commissarios& successores in prothocolis diciorum Dominici Infant, & Arnaldi Carui , cui plenam fidem ad hibendam esse dudicamus, etiam si non constet de originali nota dicti Dominici infant, attenta antiquitate temporis, & quod notarqsuccelsores attei antur, quod dicta instrumenta extraxerant a suis notis originalibus praecedentibus comissionibus earum perRegen tem ossiciu generalis Gubernationis, S Locutenetis Iustitiae Arago Du,&compullis a Locu tenentibus IustitiaeAragonu,praecipientibus dictis notariis successoribus, ut dicta instrumenta extraherent, in quibus omnibus ob temporis antiquitatem ius praesumit interuenisse omnes solemnitares,& requisita necessaria. Et omnia supradi cta coad tubantur ex copia processus manifestationis Ioannis Mir,

ex qua colligitur ex preile tam in ipsis pactis nuptialibus, quam ex regestro illorum fuisse testificatum hoc pactorum dotalium instrumentum per dictos Arnaldu Carui, & Dominicum infant,cum per dictum processum constet de nota dicti Arnaldi Carui, quod suffcere asserimus non solum ad corroborandum instrumentum respectu extractionis Antonij Carui, ut successoris Arnaldi Carui, sed ad retiali dandam extractioncm Martini Vicent, S appositionem linearum per eundem in dicto instrumento,ut commissar ij Dominici Infant, quia quando Vnus ex notarijs signare non potest, vel non apparet de eius nota, credendum est alteri notario, seu eius collationario, in cuius regetiris, seu prothocolis nota dicti instrumenti reperitur registrata, praesertim in antiquis. Et licet nota dicti Dominici infant circa dicta pacta dotalia non appareat, cum possit dicti instrumenti testificatio esse in folio volanti extra protho colum, ut fuit repertum in posse commissa rij notularum Arnaldi Carui, qui respondendo manifestationi dedit instrumentum, & protho colum, & dixit quod dictum instrumentum,& rege strum habebat inter scripturas Arnaldi Carui extra protho colum , di ita inter scripturas Dominici

10쪽

minici Infant poterat iacere dictum instrum e tum extra prothocolum, Antomus ivlirauete successor notularum Dominici Infant, satisfaciendo compulis in pi senti processu factae duxit ad Curiam Iustitiae Aragonum dictum protho colum , sed tamen respoodendo

dictae compulis dixit, Vue autetque auia i ydo dicho prothocolodet ano mil quatrocientos qua Ula e C, pero que no aDia aca-

do de mira reconocer As papetes det dicho ano, por sarquellos must rebuestos deshechos I des sidos,I de manera que esmenester astun es acto de tiempo para miror os , I traer lo quemas altare de dicho ano para satis arier a la dicha compulpa,

Ex qua responsione colligitur manifetie, quod sunt aliae scripturae illius anni inter scripturas Dominici Infant, inter quas instrumentum fortassis inuenietur, sed tamen etiam si non inueniatur ubi omnia supra dicta concurrunt, scilicet tanta antiquitas temporis, tot praecepta, & prouisiones Iudicum, ut extrahantur in particulari, &legalitas, & bona fides dictorum Martini Vicent, & Dominici Infant,aduersus quam nihil est probatum in processu,& duo commissar ij integrae fidei ex notis originalibus dictorum Dominici Infant,& Arnaldi Carui praedicta pacta dotalia desumpsisse asserant, his concurrentibus plenam fidem adhibere decrevimus dicto instrumento. Nec in contrariam sententiam omnia supradicta nostrum animum mouere potuerunt cum iam haec Regia Audientia in alijs causis plenam fidem adhibuerit sumptis per successsores notularum extractis,non apparente nota, concurrenti us ijs, vel similibus cau

sis, ex quibus cum in hac causa etiam concurrat nota ex uno notariorum rogatorum,sic pionuntiandum consemus.

V otum, innotivum v nius ex Domin is, qui pro don Ioanne vovit.

ALTER ex didii P0Misis de Regio Consilio fuit voti &

opinionis, quod atten conten. &c. tenetur & debet pro

nuntiare &declarare per Iudicem a quo bene fuisse, Sesse pronuntiatum, & pro parIst dou Martini de Bardaxi principali, Dominici Adrian, α Hie On mi Garcia proc. male ad hanc Au