Történelmi tár

411쪽

Copia literarum a palatino Transylvaniae ad num Stanis laum Zollite vinum cancellarium regni oloniae. Illud me amice nobis obserat dissime. Saluis Ut servitiorum nostrorum addictissima commendatione praemissa. De iraesenti rerum nostrarum statu ulterius aliquid inen duli tui explicare, aut actionum historias texere vel ideo nece sariun esse non putamus, quod apud eandem longe arctioribus

necessiti id in is vinculis, quam ut vanorum rumoriam ineptiis convolutur ii Ostr: iri 'init: hi nil esso amicitiam non ambigimus, prae rei quod C: iusti motu III et intentiones eorumque terminos sineser et candide in literis iublico a ni statibus exaratis sat Super declaraVimus sane cum nos non parvo labore nec parvi SDiuilia πιν Corale

412쪽

ER LYis A ii Haliscastos uinovo. 407 sumptibus antea benevolentia ui inclyti se ζni oloniae nobis obnoxiam secimus omnem potius gratituditiei nedum voluntates infestas ex partibus illis nobis pollicemiir intorea ut in tali hiis convenit casibus, fines IIungariae ne nuchitos armis, nec ineiuStis excubii experiantur, ut si quis noxiores causa ejicere ex

maioribus voluerit nostris istis comitibus, vicini etiam potentiores ita invigilent, ut nostram pro suis propriis offensionem reputare

nihil dubitent Qua in re, qualiter quieti publica et pariae im

paei Vra ilimamnatio pro sua prudentia et authoritate consulat, nostrum non est ostendere rem pluribus non urgemus, ne vel sincero in vos ad publicam quietem aimori vel exactissime in rebus arduis rae Iim seminis prudentias dissidere videamur. His ram

MagyarorsZsi Ullel , ne tari una gemmitsit, mertili a segi rigyet sipen lann ahat si tartani. Multae apud nos non tantum Sufiliiciones, sed conjucturae etiam sunt, a partibus vestris regnum

Polaniae periclitari posse, porro n0n sesum Constantinopoli cunctis nunciis adfertur imperat em Turini uni assidue a quindam vestrorum acerrimo contra nos excitari, facilitatem rei uobiscum perficiendae callidis istibus demonstrari, operamque suam promitti, a pari regnifungariae uos oriendi modo vires suas Turca et Tartarus addat, sed etiam litteris ad Galam rei talorum scriptis, iisdemque interceptis, cum ignominiosa montio

gentis nostrae, tum etiam invocatio virium Turci carum Tartaricarumque facile. probatur. IIuiid sacile tandem persuadori nobis POSsiit, consensu Ordinii iii incliti regni unguriae eo tentari. sequor ulli prudentia line nobis promittimus, ut nec se ipsos ulti in Odiscrimini hoc acto tradero velint, nec de christianitate impio unimo male mereri, potius propter communem causam et uotis sivia inter nos vincula quidquid hostilitatis ab armis Turcieis, cum quibus nobis bellum jam in manu est, a partibus regni Hungariae ingruat, nunciari speramus, quod et amice postuli nius Cetera gnus Dominus Stesanus Us responsa, quae ad legi

413쪽

sis a porta k62t fgives en etsi mogdiij u. Utrum lue pro die a sublimitate animi videtur, dignum qii laude, et offendi indigna nominis sui ama, et rom christianitatis, cujus partem S. quoque rarepraeSentat, Pro OSS Velle juvare. Mei muneri luit ea munemihi allata sunt . bini domino meo referre, quod jam jam facio Serenitati rae quantum tu me est grates remm quod tam propensa sit in bonum christianitatis voluntate, cujus mininodum ut Srti rae quoque com in est, sic quo sera entiori efficati lique studi illud per itur, eo tacilius calumnias et fictiones quas eo cognomento appellat)elii et totique orbi hin ius et veri

principis intemerata fides innotescet, quippe rumores celeritate veritas tempore vales it theta qu non dicta eam declararit. Exercitus iam, is et Tartarii cos ad regnum hoc accedere notum eSt; tabellarius etiam et litterae Turcarum de pace ad supremunt exercituum S. R. M. regni praesectum missi, pax, si non sul, lolo animo desiderabitur, non aspernabitur. Sin innatis arti trus hostis aget, arma in manu sunt, perfidiae pro viribus responsura. Deus

omnipotens pro suo arbitratu decernat et res nostra cujusvis christiani principis in rem communem studium decliu atura est. cujus eventu prospera et adversa totius christianitatis pendent α

Quippe non solum dolendum, sed summopere ingemiscendum offensas inter christianos principes armis Turcarum Tarutrorumque vocatis dirita iisdemque sanguinem christianorum non sine summo barbarorum risu et solatio ad nauseam sundi. Rem vix aliquando auditam per se hominabilem et nescio, quo ingenio

orbi christiano excusandam ad quum tanta sunguinis christiani profusio, tantas ejusdem nominis nostrorum hominum ab auxiliaribus copiis S Vrne in servitutem conjectus desertur. Subent S. V. exemplum quo principatus Transsylvaniae in potestatem Turcarum devenit, regnique ungariae vix non extremus jam casus unde principia linbuerit, facile hic socius potentior, ad cujus

rein juvandam flectit, omnia utriusque partis fractis viribus evusurus Versetur ob oculos exti emi illius diei horror, quo omnes etiam ii, qui quodam modo invicti sibi videntur fortunaeque

414쪽

ERDM M A MARMimastum ui Re . 409 lubricum fidem sequuntur coram supremo moniarchre, apud quena cunctia mortalium ludi lario sunt titione formidabit in sit si lilit ira set qui hirq urigum sentis Offusti ochri Riitinus Santriticii tri in rorulli gladio totque liomin uni in cutena conjectorum lamn: toruli illi eculervs expis bitur. Ceterum quod nil pacem tranquillitatem lite iegni pilitiumque ungui in cum regno Olonine nititiet eticujusque servatur servabiturque nullaque urina contra laedus

rentiquum insensa hinc imminere scio, m0do S. V. eandem ubomnibus partibus praesture velit, eaque eo animo a nobis occipitit, quo studium rei christianae, cui etiam vitari debemus seri- here, non jussit.

Vaniae de excercitu in tractu Sceptis te usi collocato. Illine Princeps, umice et vicine noster chari'Sime Delatu uios his disibus si nos ni in ram exerestum suum in confinii, i signi nostri, in territorio videlicet Scepusiensi collocasse statiunque illi militi nouit, et inusitata antehac ratione assignasse. Quae res cum et sinistine suspicionis scrupulum animis hominum injiciat, et verendum sit, ne quod usu venire solet, miles in huc vicinia subditos nostros damnis et injuriis afficiat, odiorumquennsam praebetit, reserendum de ea ad litem rum duximusnmice requirentes ut exercitum inde deducut et tili trunsfertit, neque ea nouitute, ut traducti Oliis Cp i Ri inem nut in edendae vicinitatis ansam discordiaeque ibmite in ii incentivum oriri patiatur. Quod Ilitem Iam pro sua prudentia. Onneque vicinitatis atque amistitiae studio acturam conlidimus. Cui optimum valetudinem precamur, studiumque ac benevolentiam nostrum

c ii e Pr a m s id vim L e. Serenis si in Rex. Elalisis hisc disibus in puries ueri Romani imperii con- SCrabeudortllu Iuli tui glutin quosdam ex bellicis ollicialibus

nostris ablegaueramus, qui prouinciae sibi commisso respondere

415쪽

Salugentes, iter per regnum Oloniae SuScepere, Gurnolim miruncupatam appulissent, alter Orvia capita neu Ronion in

nrestum raptus, et in vincula coniectiis per capitaneum Miner, iussumtis rae perhibetur. Et quoniam is non in ditiones tis

Vrae missus, nulliusque criminis reus dignoscatur miramur hanc nobis inserri iniuriam, cum semper illibatae vicinitatis iura luisse, in inmodii inclytae Ol0norum reipublicae promouisse, nihil unquam hostilitatis intulisse recordemur, iam ut ingenus fateamur haud inutilia quondaminii rae servitia praestitisse

aio meminimiis. uti propter tem rum rogatam ollamus, ut praelibutum : ipit: itieulii Oiii OIit uim mittere, ablata idem restititer 3 ii ii igite demandet, inuite id agere cogetur, quo aestimesio OStrii tuentur. Cui diuturnam vitam et perpetuam solicitutem precamur, nc ut praesentim exhibitorem uulne nostrae

saluiliarem resolutione optata remittat petimus. Datum in libera civitates sua amoriensi die a 4. Miri a. 1624. Responsum a S. R., te idem. Sigismundus etc. Illine Princeps amice noster charissime. Et si minime di biimus ulterioram pro eo ac nobis perscribit nonnullos exoificialibus suis bollicis Eo cum muridulo ablegasse, ut in partibus sacri Romani imporii iiiilitem scriberent, tamen illi muneris sibi: bilio Vra denuitulati struis tri in Agressi in ditionibus nostris nillit ses nobis insciis et inconsultis colligero nitenti mini. Quin eoatui: i 'i: a atque temeritatis progressi sunt, non niOd in regno et praeSertim Seduni et in aliis prouinciis, ciuitatibus militi conducendo operam non obscura darent, verum etiam ex nula nostra

praesidiurios milites ad stipendia nitis rue evocarent. Itaque miruti vehementer sumus qui id absque litoris ab Dite in ad nos datis, nobisquo prissus ignaris attentarint, cum militem in alieno regno scribere citrii legitimi principis scitum et volunt

tem nemini lasciusque sit. Hinc postqviii a praesectis ustis Vrae in compluribus locis regni nostri milit se scribi cognouisus, pr hiberi id fui dona illis, si qui in temeritate persisterunt eo stresto

subjici per uniusers:iles literas nostius mandauimus, quod Vero tui Suunm Ortali C:llitus et in vincula coniectus, nihil ea deis omnino eXplorii tu in h. sh pinus. Num tuod Ilitas Vr cupitaneum Ro3rum Uur nolini a cupitarie a nostr ii, thler in vincula coniectum se rebus innibus Spoliatum esse erilait, nilnquam tactum SSe,

permissa diligenti indagatione intelleximus Daremus vero id cum postulationi Ilitis rari tum bona vicinitatis atque amicitiae, cum regno su ineudae studio ut si vel istes mont, vel alter quispiam iniexceptus a capitanes vel magistratibus nostris suisset, eum saluum et liberum dimitti manduremus. Itaque optimum

416쪽

ERUM M A HARMaricamns,i-M. 4llnostrum erga ia studium Ilitus Vri se in parte pi ii stiliit, sicut que nullam quereniti de nobis occasionem in I:ieSetitia ita Vrar sinistro nil illani delata habuit ita ut ii posteraim propen Ν: uni voluntatem nostratu experiatur, ubi uobis mutuis studiis ac olficiis ipsa quoque respondeiit, operam dabimus. Qu0d reliquum eSt, Ditem xii in optime valere cupimus inque studium atque benevolentiam nostram regiam propense deserimus. Datum Varsame die . mensis Junii anno d. 624. Vuris, Ius supt. 7. urso hi Sumuel leuiqyM D es ut 94su

Gabrielem Bethlem nuticio data ars aviae die 17. Septembri 1624.

Secretarius et nuIicius ac reg. tis nidlibi immorundo

recta ibi ad ilirem principem in Utigarium aut Transiluaniam, aut ubi eum tum morari cognouerit. Ad quem ubi peruenerit ut admissus suerit, conuenienti amica salutationis atque comprecationis officio suam illi lamine fac renitis salutabit reddibiisquo fidei litoris, in hunc vel similam moduli ad eum orabit: Ea est .ili is princeps praesentis saeculi infelicitas, ea inceditum, temporum-ne, an horninum iniquitas, ut non minus occultis suspicionibus atque simultatibus quum aperti odiis armis ita se inter riticipes certetur. Et sane difficile Si iudi Cur , ut siti res maioreIn peStem, ac perniciem in rempublicam ChriStiarinni indu eat, illa perpetuum malevolentiae omitem in animis mortali limalit, saepeque dum Suspicio premitur contra innoxios et inscios

et morbo laboratur, haec aperte agit, tandemque in felici pacis portu, ac iucundo caritatis atque amicitius sinu conquiescit. Porro ad eo longo lateque haec suspicionum pestis grassari iam euepit, Ra in nubi regum gentique ungaricae cum inclyi regno, uationeque polanica coniunctis, amor, societas, foedus, amicitia

in saecularum decursu inueterata, vicinitatis commerci0rum paci umque iuribus firmata, regum Sanguine, Sceptrorum consociatione, armoria auraiahitusque similitudine stabilita intercedunt

en iniungisse suaque contagionestemerasse videntur. Nec Sac reg. mi diu, D O ilommoditique rae pepercit. Hi Orun qu RIIqualini ille Septina uni iam supra trigesimum annui seliciter regnansiluam Constanter vicinitati iura colat qua ii clare, quam aperte

se candide in rogiis actionibus suis procedat, orbi ita declarauit uniuerso, ut nulla sinistrae suspicionis, aut traductionis nota

indicta, saetas illius regias cadere unquam potuerit, alio amicum se semper illustribus argumentis ac Mnesis fac reg. miti si meo

417쪽

cam studio dimoueret. Quod si id effecit, satali temporium illiqui tuti imputandum est, sin minus constantiae, integritati, prudentiaentis ras tribuondum Sed enim quod dudum sermonibus hominum, quod suo renistas partim ob usitatam rumorum leuitatem contemnebat, partim ob dudum conceptao do propensa Illis vineiu tuendis amicitiae, atque vicinitatis iuribus voluntate, atque studio opinionem respuebat, vulgabretur Item nempe Vram alieno

erga ac reg. mtem dirum meum clemum incertum inii de catissa animo esse, id casus, quo legati, aut homines Ilii Vmo in milites Sac reg. Inti praesidiarios inciderunt, nut conlitanauit et pate- secit, aut ni aiorem Eius rei suspicionem. atque scrupulum non tam Sac reg. Intitan Daeo lenio qui nihil sibi a constantia prudentiaque Illis rae alienum persuaderi patitur, quam aliis iniecit. Accidit enim non ita pridem, ut legati Diis Vrae ad Gustavum ducem Sudermania sae reg. rutis des mei erum hosteri iter per regnum fac. m. intis in ficto mercatoruin habitu capesset 'tes, Gabini inexcubias pestis arcendae causa a praesidio fac reg. miis germanico isthic collocato institutas inciderent, diumque furtim praeter oppidum transire vellent, iudicio a pagau quodam, quo duco portas Oppidi vitare clipiebant, ad portarum primuin

vigiles, deindo ad praesidii praesectum delato, examinari caepti, et literas passus ob pestilentiae nietum in compluribus locis per Tegnum grassantis tonstrare iussi. Cumque nullas litora lir ferrent, nullasque merces, quibus negotiatoriam professionem adstruerent, in curribus haberent, non obscurae crepidationis indicio sese prodidenunt, occasionemque iisden iiii litibus res suas

excutiendi, diligentiusque omnia inuestigandi dederunt, ac tandem literas uti Vrae, ae postmodum instructu legationis uni eorum ad Sudermaniae principem ab te in demandatae apud eos

inuenta. Re ad sac. rhyistem diium meum demum delata, literi que missis, non potuit fac reg. rutas nisi vehementer mirari, qui Ilias ra animum inducere potuisset, ut cum haereditario sac. reg. miis dni mei clemi atque reipublicae hoste, infausto paternae perfidiae pullo de ineunda non a 1 tinitate modo sed etiam quadam,

uti ex instructione apparet belli societate, per legatos elani missos tractare voluerit. Cuius rei argumento est haec, quam in Dianu teneo instructio, in qua odium Illis rae erga regem Poloniae, illiusque vicissim erga mustavum et domum Brandeburgicam.

quorum alteIum liuidem iustissimum est alter u In nec SSe, nec

fuisse unquam vel ipsa domus Brandeburgica singulari a regia nite affecta beneficio lateatur necesse est, praecipuam suseb piendae huius legationis praetendae ius in coniugium sororis

418쪽

uxoris urit a vici Titionetii, atque reSl e etiam Illi riti fuisse praescribitur Salie cum ea, quae praeter opinionem accidunt, maiorem admirationem in animis hominum excitare soleant, excitatiit et in

animosae res nitis dni mei clami et maiorem, quod et constauterant ea rumores de Ilius Vrae minus aequo erga ipsius antem arsimo, Sparsos respueret, et suae erga Diem ram regiae voluiitatis timeonscius esset, nullam eius odii causam, ob quam titas in cum

hoste sua natis colla pirare, et a quo nuptias cum Sorore uxoris. illius auspicari debeat a se fluxisse agnoscat. Nam si s te quis ex superi mim annorum bellis ab Ille ra contra sermum Ronia-nomia illiti eruto Iem Ognatum et assiliem ac reg. tutis illi mei clem gestis occRSiolieni illius odii apud Ilioni Vram ilistus milconciliandi aucupari licetitiosaque ac tumultuaria militis Poloni agmina, quae ingscus olim comes de Homolui et comes ab Althain Stipendiis caeSareis in regno suli miis collegerat et in ligariam duxerat, aut quae contra seuera sac. m. nitis utque reipublicae

mandata ad merenda fac caes mitis stipendia liquoties excurii erant, ad odium et inuidiam ac reg. iis apud Illam Vram trahere voluit, is non aequus sui eamini rerum censor, quae a culpa sae reg. nitis dies mei clam procul abfueruiit. Nam et collectio militis in regno sermo imperatori ex formula paci0rum. negari non potuit, et ii qui tumultuarie e regno procurrentes anilitiae caesareae nomina dederauit, capitis, atque proscriptionis

poena ac reg. natas eum ordiniim regni condoluit a iiii i)uin si . Utas vestra seriem anteactorum teinpOIuni in anim uni Pu Oenuerit suum, haud quirituum inficiari poterit ac re E. Iuta illiu i Deus clomus ita illii, turbulentibus tonapi irilius Erun IOInnia laena ClariStianitatis pacem atque tranquillitatem nidinat uni fuisse, ut misso

tam ad servium Rom. imperatorem, quam ad litem Vrani oratore suo ambas partes ad concordiam, pacem, amicitiam reuocare niteretur. Itaque et si tam praeter opinionem fac renitis dilinae clemi, quam praeter meritum acciderii, ut l0gatio ha0c Illis Vrae ab odi potissimum erga ipsius intem Oncepta, uti quidem

verba instructi0nis Unant, proscisceretur, cuius iec ac reg. in tacdnus meus clemii causam necratas ra ullum antea indicium dedit tamen ut illa Vra ait selligat ac r g. Intem num meu in ictimina pro u i intra Et itincti Catulor Silo regi dare, et. alii isti dium it Ura Iger rei reiidum ea de re statim por me humilli tuum ululitii in filium ad item ram ceris,uit, o si i ldissimulasset, parunt ilignitati suae regiae consulere, Si flensii

animo tulisset, voluntatem vicini et amici principis praecipiti credulitate, qua nihil inter principes perniciosius, in dubium reuocare videretur Inprimis legati s Illis Vrae in regno suae iis esse, lat0s nemo iuste queri poterit, nam illi non legat una, sed mercalarum n0mina et habituni praeserebant, verum ubi regiae

419쪽

assecti sivit, Sed in tionesta aliquantum custodia detenti ac paulo post libere abire ad Iltein iam permissi. Deinde litera Illis

Vrae acceptae quidem per milites eosdem a legatis sunt, verum nec reperiae, nec lactae, easque illaesas et sigilla Iliis ra obsi- mutus Ilii rae una cum instructi0ne reddo. Habetitas ra

seriem et rationem saeti, ex qua sincera voluntas clara et iniuiniet ucat sac. reynitis dati mei clam ruens Ilii Vi ne constare potest. Reliquum est, ut fac quoque reg. nati dii meo clem constare possit, quo animo Illa Vra halic legationem ita hostem fac. m. uitis utque reipublicae et iiii lirum regni suae si raptorem

institu serit, iam odii in instructione coimmemorati nusu qui Societatii, utque ulli nitntis Cuni eodena sac reg. Ditis hoste ineundae reSpectus, quae ii statorii in furtiui itineriS, ementit habitus ins liis trepidationis ratione . t une ubi Lin Vrn P sn . eg. tutas diius meus clemus sperat, ac desidetat amice et candide per

me suae niti aperuerit et purgauerit, ac deinceps nihil in actiones suus, dictuque et scripta tropere t ei miserit, ii id sinistrae opinionis rensam parere, dimitatem fac. m. nitis dii mei elemi atque reipublicae securitatemque laedore hostibus earum cousilio, auore, auxilio velificari possit, experietur vicissim utus Vraeonstantem suae nitis volunt retem, stabilemque universae reipublicae amicitiam, quae Sicut incertum ut ea magis ex parte Suspicionunt tulis impeti et oppugnari nepit, it ubi do optimo

Illis Vrno animo, tuendusque honne vicinitatis Studiosa voluntate S. r. m. n Die Clem conStiterit tu utriusque nrtis a cenu.ntque i ii quillitatem, et ea. quae ex illis emorescere solent commoda, et Ornn menta Perennabit.

Instructio ei dein secreta.

Secretarius et nuncius sac. m. intis eundo ad principem Transylvaniae, iter quam diligentissime maturabit, peramque dabit, ut legatos Gabini interceptos ad principem Transiluaniae famamque ad eo ipsam praeveniat, quo illi legatio haec inopinato accidat, ac ob id spatium recestigendi sese, tergiversandi, excusationes captandi, legationemque facio eg. vitis eludendi inlisintehabent. Ain nudi ntiam principis nemini aduentus sui rationem legationisque CCuit ei ita pandet, maioreque illi poterit diligentia adnitetur, ne causa aduentus ipsius legationisque secreta evulgetur. ResponSum ut Sibi absque longa procrastinatione in scriptis

a principe detur urgebit; sin illud in scriptis obtinere non potuerit. responsum oretenus datum diligenter notabit, et ne memoria Ox- cidat, in codicill0s reseret

420쪽

moliatur, quo apud illuin loco Si Farensbaclitus quan cautiSSitne et sagacissime investigabit, persentiet, adorabito'.

Si princeps vel aliquis ex ipsius consiliariis criminari et queri voluerit legatos contra pacta detentos esse contumeliaque et ignominia affectos, et paucis ante annis exercitum in Ungariam hostiliter immissum, et saepius semio Romanorum imperatori auxiliares cupias e regno missas, it id diluet, ii non legatos, sed

mercatores detentos suisse, eosdem tamen nulli ignominis, nutcontumelia associos doctiat, d0inde immissunt suisse r0gio alit publi δε notu in aliquem in Ungarinui exercitum D e:ihil sed nimiruini, liri R di miim nitri 1 Stipendiis caesareis Scripti ian in Pigno militoni si dii X Eliit, ius,il illio X actorum iraesi rilista et lori uula negari noli potuit. Des auxilitariis copiis idem reSpolidebit, is iue tantii iunbest ut Sermo impetritori a fac reg. ut et Ordillimis regni

fuerint decretu et missu0, ut potius comitiali auctoritate OP-

sarea militia turmatim et sub signis ea in petentibus fuerit sub grauissimis poenis interdicta, et ii, qui secus nitenturunt, c: ipitiso proscriptionis p0ena mulctati. Demum dignitatis fac reg. nitis utque reipublicae eam ducet rationem, ut nec ipse luic tu uni contra eam committat, nec euinquoquam dicto i actoue laedi ac imminui, quantum in ips exit

patiatur. In ueteris Ox esipiet consiliunt, ni multis SuS, tenapii Si Die silerit nctione sua inoderabitur, ii unu S ille a ne regit Ilites illi deiuniidatum lextero grauiter, prudenter, Iute Xei Pletur.

et ubi redierit sortem legationis gestae ne reg. Dati X potiet, ne eandem in scripti, ad cancellariam regni maiorum porriget.

Literae fidei idem. utris Princeps Proficiscitur iussu nostro ad Ilim rumpen. Namueletamowski secreturius et nuncius noster, cui in maii latis dedimus, ut praemisso 30n0volo salutationis meis, ea Illi

Vrae ex praescripto instructionis nostrae exponat, quite ad miseReruanda atque stabilienda bona vicinitatis, atque amicitineiura, sincerumque volunt uti nostrae regine affectum ara, utque luculenta testificatione seclaranduin perti not. Cui ncilla Vra pro lsitata sua humanitate si uti nuncio nosti OS COIuplecti Olet, Plotyi ossici boni, nc benevoli vicini, qualem se semperitus Vra per literas, nuncios tuo suos nobis regnoque nostro Sten

debat, ita accipiet, ut et iidem ei in iis, quae nostro nomine apud Iltem ram orabit, habeat et in iisdem optimum n trum, sinceroque elare et candide cum Ilie in agentem animum penset,