장음표시 사용
11쪽
parare edoctus, idem in aliis quamplurimis fieri per Iabores , docebitur φSed di omnino necessarium tamen habebitur in histe, ut Auditor1hiri exhibeatur praemonstratio coram uniuscujusque operationis, quae aliquid habet singularis in se, quod utile omnino ad institutum Artis, neque interim alibi evidenti Experimento ostendetur: oportet quippe, intelligat Chemiae Studiosus praecipua saltem artificia, quorum beneficio ea Θbtinentur, quae ex usu erunt. Peccatum foret in hae disciplina, ubi quis ignoraret modos agendi artifici utiles. Quid juvaret quaerentem Salium in Uegetantibus indolem vidisse methodum, qua de combustorum eineribus
eliciuntur, nisi di experimenta simul addidicit, quomodo &destillatio de quibusdam hoc exprimat, ct producat putre
Tertio cogitavi ordinem spectandum in his demonstrandis Mathematicorum; ut primo fiat loco id experimentum semper, quod requiritur cognitum, priusquam aliud sequuturum artificiose perfici queat, aut bene intelligi; quin etiam .a elatio fiat illorum inter se, quorum sequens ex antecedenti quam proxime, dc directim, proficiscitur: ita scilieet paveo tempore, labore parco, impensis minimis, addisci pot- erit fere praecipuus artis uiuuersae usus, qui inprimis habetur praeclarus, quo mens humana intelligere discat vires naturae, instrumentaque humanae san itatis. Denique in hisce concinnandis semper respicere ad Medicinam nolui, imo neque debui, unice ; licet caeterum aliis hanc artibus praeferam: fatalius aliud haud aeeidit vel Chemiae , vel Medicinae, quam stulta opinio, quasi euncta, quae Chemico nascuntur opere, semper idonea forent in Arte Me- diea instrumenta. Sed dc Universae Physicae, halidquaquam Medietnae soli, Chemiam famulari palam est. vid. pari. I. apag. 78 ad 8o. Pharmaceutice gaudeat Chemiae operibus, ncutiquam haneee sibi soli vindicet. Quum igitur operationes artis nostrae versentur circa Vegetantia, Animalia, ct Follitia, etiam illas distribuemus juxta haec tria rerum genera. De Vegetantibus quidem primo experiri eogimur: quia sponte adeo, ubique, praesto sunt; quoniam Animalium pleraque assii uitis in alimenta vegetantibus eonstant, iisque ibidem mutatis suum corpus. ' debent
12쪽
PRO LEGO MENA.tient totum ; si autem quaedam solis aliis animalibus tomes vitam sustinent, attamen tandem ad Uegetantium nutrienta, hasin animalium, perveniri solet, sed etiam facilius gelaritia, ob majorem partium simplicitatem, harum mis laboriosam separationem, resolvi Cheinice, hine adeo-e cognosci queunt; Fossilia quidem simpliciora, sed artes 'retiores, ct instrumenta longe magis arcana, tum opera ries minus obvias, requirunt, ut queant tractari. Ergoio disciplinae ordinis in histe initium a Vegetabiliumrtractatione praecipit. 2riam ut rite aggrediar, jam assumam pro notis illa omnia, et in parte prima, a pag 69. ad 63, jam pridie memoravi ri enim jam experimentis rerum confirmabuntur; quod stri instituti est. Appellatur Operatio Chemi ea mutatio eorporis, per ini merita artis, in finem lege hujus artis definitum. Opeio prima instituenda in demonstrationibus Chemicis reis irit quatitor hasce conditiones: primo scilicet debet haee illima esse; ut labores magnos Physicos, per quos ingens
corporea infertur rei mutandae, haud exigat. Secundo, et sinaplicissima haberi, quae non ex variis cone irrenti ; operationibus componatur, neque etiam plurimorum rumentorum varietate indigeat. Tertio inprimis mu-o per primam operationem inducta non debet nimium tare objecta sua in indolem valde alienam a prima sita na a. Quarto studendum, ut operationis hujus effetaisi sistat potius in separatione partium, quae tales praeexmant in corpore tractato, quales hac operatione educrantur composito, quam ut ipsae illae partes jam demum tales natae per hane operationem institutam: quum enim cor- 'a per artem nostram resol vantur vel in partes nativas in-yroductas, vel in partes ipsa operatione natas, liqui- est, in primo opere priores tantum educendas esse; quotes easdem iterum componendo certi simus, idem corpus tuo oriturum fore, quale jam prius exstiterat ante hane
i quatuor illae conditiones recte observatae fuerint in te prima operatione, tum & quadruplex quoque obti-,itur mimis exinde, qui magni momenti in hoc negotio. 'ino nimirum cognoscet artisex bona fide, ct certa evideri'
13쪽
PRO LEGOΜENA.tia, quales sint illae partes, quae in eorpore examinato praeis exstiterunt, ct jam separatae sunt, ut inde tuto queat judicare de natura compositi explorati, & de ingenio earum partium, quae eoncurrebant ad compositionem totius. Qua quidem in re alias peceatur quam maxime ; dum falso putatur, tales praeexstitisse in toto prius partes, quales post reso, i Iutionem productae apparent. Secundo rursum certus poterit esse artifex , quaenam sit natura illius residiit, quod in re pertractata supermanet, postquam hane primam opera tionem jam absolviana exercuit: si enim facili tantum nati. vorum separatione fuerit usus, jam quod superest, minime mutatiam restabit. Tertio etiam nascetur hine facultas, qua remanens illud nova iterum operatione Chemica examinari pulchre queat: ut ita sensim omni artificio Chemi eo recti ει- me Unum quodque corpus examinari possit. Dum aliter
operatio nova, in corpus Valide mutatum exercita, parum
veri adferat, seientiam magis perturbet, quam illustret. Quarto tandem hine habebitur cognitio aecurata & actionis . adhibitae in hoc experimento, ct instrumentorum quoque, quae exeitandae actioni illi adhibita fuerunt, sine ulla con . fusione. Quanti autem sit in Chemia haec obtinere, rea ipsa clamat. Utinain daretur mihi Autorem reperire, qui ordine hoe observato nata sua Experimenta curiositati meae
In ipso autem eorpore, quod primae huic operationi exponetur, iterum & suae requiruntur singulares conditionea ex lege Chemica. Quarum quidem prima, ut id, quod sevparabitur hae ratione, adeoque circa quod occupatur.haec
operatio ordine prior, sit simplicissimum, quod aliis opera' tionibus produci poterit. Ut Ita sit sibimet in omnibus fere fimile; qualis aqua haberi solet. Secunda, ut illud tale si tando reliqua fiunt; non ut ipsum adeo natum sit ex aliis. Tertia, ut sit illud facile satis separabile in illas partes, 'uas intendimus inde educere. Fieri enim aliter potest, ut sim plex, facileque tractabile, eorpus, dissicillimum tamen sit separatu in partes suas diversas, quibus consistit. Ut in au
ro, mercurio, argento, satis notum est. Utilitas autem harum conditionum in hoc eorpore primo producendo insprimis haec erit, quod ea lege observetur ordo naturalis itare producenda, ct smul corpus illud, unde iam prius illud
14쪽
ratum fuit, erit dein aptissimum, ut deineeps eaetera, te inde arte separari poterunt, distincta, sine confusioneorum, novas per Operationes educi queant. istrumentum iterum, quo ars utetur ad primam hane rationem ita instituendam, suas etiam agnoscit conditio, ut bene se habeat. Enimvero hoc ipsum quoque debet mo simplicissinuim: ut ita causa mutans ope hujus excitat facilis intellectu, & applicatu . Simulque ipsa ex simitate ricin multum inquinet rem mutandam immistustia- a partium, saepe differentium. Secundo oportet ut inistinenti hujus nune applicata actio etiam obtineat in relis deinde subsecuturis operationibus. Ut igitur, hoc rectu universale quodammodo appellari queat, utpote conis rens actione sua etiam eum omnibus aliis operationibus. tandem instrumenta alia dum agunt, etiam adjumento iis fruentur. Tertio requiritur, ut instrumentum hoc, im minime mutet ipsam molem mutandam: nisi quatenustum requiritur ad solam hanc primam operationem prae idam: neque rursus aliter di stincti quid essici poterit. arto tandem necesse est, ne vis instrumenti hujus multum tet inter se, neque perturbet, illas diversas sorte partes,
te in re, quae prae manibus est, constituenda concurrunt. lnim singulare harum multum commutarentur, aut Ona admodum commistione in aliam indolem concreta i1e
it, tunc obesset magis scientiae naturali, quam prodessetis operatio illius instrumenti. - Quando autem instrumentum , quatitor illis conditionis definitum, ad subjectum suum etiam prius jam determi- . tum, actionem suarn singularem applicat, tune artisexturate noscet, vim illius actionis primae; sciet pariter , id in operatione mox sequutura futurum sit, quatenus illa quoque actionis primae essicaeia aderit, erunt ergo
ectus illi omnes clari, distincti, primaeognoscendi, aliis ervistites. Inprimis quidem hine dignoscere dabituram evidentissime partes singulas, quae naturaliter concur bant ad constituendam naturam examinati corporis.
Ex quibus jam omnibus conficitur, quod ergo actio ignisii letis, qualis in universo semper sponte adest, applicata partes liquidas, mobilesque quam maxime, rei vegetabi- , mininaς mutans, leniter separans primam hanc operatio-
15쪽
Solidae Vegetantium partes sunt vel vasa, vel eonsistentes
partes crassiores, ex vasorum concretorum adunatione coar. Iescentes.
Vasa plantarum absorbentia, osculis apertis bibunt humo res liquidiores, applicatos. Ora haec in universa superficie totius plantae, Omniumque partium illius, ubique patula haerent. Maxime in radice terrae immissa. In aere humido, ct calido, inque terra irrigua ct tepente, dilatantur; in frigors ct siceitate, arctantur. Hinc re tecta intra terram largius hiant, quam in aere. Hinc vero S aestate plus, quam autumno ct hyeme, accipiunt. Atqui ct ipsum aerem hauriunt laryngis specie quaedam oscula, elimque intra penitiora fabricatae plantae deducunt, ut in caule florigero Taraxaei adeo liquido patet. Vasa in plantis alia sunt moventia; quae cava, humore eontinent oseulis absorbentibus haustos; atque etiam mo-Vent per omnes plantae partes, ab osculis extrema loca per corpus plantae. Propulsus ille quam maxime tribu endus videtur calori dilatanti, contrahenti frigori , adeoque semper vicissitudine assidua reciprocatis , vix unquam diu quiescentibu 1, hine elasticae vasorum fibrae ni , tuntur in vectionem perpetuam. An & valvulae hie y nondum constat sensibus. Sed inversum depactae stirpis felix
incrementum contrarium evincere Videtur: quum valvulae
impedivissent. Tertia in iisdem plantis Vasa deprehenduntur mutantia
geceptos humores in inire alienas species, no vasque formas,
quum in initio canalium accepti humores alii sint prorsus, quam iidem transvecti per plantarum vasa , sensimque eo magis singularem euicunque plantae naturam induunt, quo diutius plurium vasorum vires experti prius fuerunt; quod sterum omni experimentorum genere undique coris ari videmus. Videturque quaedam esse vasorum ex aliis, aliisque prognatorum series, in quibus alia perpetuo species humoris in qualibet planta perficitHr. Quarto rursum inter ilia Vasa quaedam deprehenduntur, quae a mutantibus illis majoribus lateraliter exorta, singularem inde succum recipiuot in se, huncque rursum occeptum
16쪽
PROLEG Ο ΜΕΝA. 'i . tutant in proprium ingenium magis, magisque, ut in aloeuctus singulares ahoetici reperiuntur, qui liquorem velint quam distinctissimum ab omni alio humore in aliis vasis Intento, genitoque, in eadem aloe . Talia prorsus singu-iria vascula in Chelidonio majore reperimus, in quibus tecum aureum fieri secernendo, ultraque mutando. de . onstrare oculis possum, ut in Tithymali canalibus peculia.
Quinto quoque liceat recensere in plantis receptacula sinisi laria, in quibus accipiuntur, diuque quiescunt, humoresi singulares secreti quarto vasorum genere. qui ct ipsi inlis ulterius perfici videntur, ct mutari. Ut sane pinguitii nem manifesto videmus intra ampullas quasdam aggretri, detineri, consummari, perque distin fias, ct multiplicesepe species transire. Quod in oleis nativis, balsamis, resis, tam liquido cernere est. Sexto tandem sunt etiam canales excernentes, qui hu-ores tenuiores extra fabricatum plantae corpus estim- int: aut ruptis per copiam distendentem vasis extrorsum
riittunt. Quis nescit, habitu invisibili diffundi humores plantist ean cellis effractis gummi, ct resinas, exire, quis Norat In unoquoque genere horum vasorum sua sunt peculiaria nitus liquida ; quae omni quidem dote prorsus se distin- sunt ab aliis omnibus; non modo tenuitate, spissitudine, pii ditate, tenacitate, acrimonia, blandlite, sedct colore, lore, sapore, viribus medicatis, nutrientibus, Venenatis. enique in variis quoque partibus plantarum similis diversi- 's obtinet, usque ad ultima. In cotylis petalorum floris loes mellitum invenio liquorem, dum amarescunt succi in iis partibus; in radice, flore, frumi, semine, foliis, cortice
Ino, aliud, aliudque invenitur humorum genus. Imo vero si hi plantarum humores natiui iterum componuntur ex versis prorsus generibus elementorum, quae definito con-rsu certarum partium, illos humores constituunt: unde &raria proportione, qua haec elementa constituendis his li-lidis occurrant, varii dentio illi apparent. Inde ergo aquo, spirituosa, salina, seponacea, gummosa, oleosa, balsamica, sinosa, gummi resinosa, lenique Iachrymae specie exsudana, aut ex inciso cortice, vulneratisve virgultis tenerioribus,
17쪽
is PRO LEGO AIENA. aquae limpidae aeidulae more destillantia. Ut Vitis, Betula, Iuglans, aliae plurimae arbores tam manifeste docent. Haec omnino monere debui, priusquam primum opus aggrediar; ut possitis capere, quid boni, quid digesti, quid distincti, ars Parve queat in hisce, utque simul sciatis, quantum confu- Bonis det minus recte ordinata operatio. Patiamini itaque dictantem ex jam recensitis Corollaria quaedam; quorum Primum esto, quod magna diversitas sit in his Reeis, ratione Chemiae ; dum in his quaedam partes adfiint facile mobiles, quae levi opera, Oepe sponte, a caeteris separari se, atque expediri patiuntur ita, ut molli igne incitatae, fere sincerae auferantur a reliquis, sicque puri quid exhibeant; dum interim aliae partes dissiculter a conereto eximi possint, majore igne indigeant, hincque magis eonfusae inter alias, Obtineantur. Quod recte considerasse plurimum juvabit. Alterum sit, quod, dum tam varii reperiuntur sucei in diversis ejusdem stirpis partibus, hinc itaque ingentem quoque fore differentiam in Operatione Chemica, secundum disse- Tentiam partis exploratae. Nonne extracta de fistulis Casesae pulpa, explorata Chemice, longe aliud quid dabit, quam ejusdem cortex. Arundinis Sacchariserae medulla mellitissimi quid , reliqua plantae pars acidula, praebet. Nequis igitur incondite feribat, se hoe, illudve, arte Chemica extricassede planta quadam , nisi ille prius caute monuerit , quamnam plantae partem opere exploraverit. Aliter frustra erit. Tertium iterum ponamus Corollariumst Dum in vegetantium plurimis, imo in distinctis horum partibus, calor adeo mire varius dominatur, ut in pomis, pyris, cerasis, fragis, moris, aliisque fructibus, tum in foliis, floribusque amoena varietate, observatur. Rursus in modo eliciendi alius ille, dum Esula puncta, vulneratumque PapaVer, eandidissimum Iae plorant, ubi contusis his una humor obtinetur e fusco viridis. Betae radix contra, si contunditur, ruberrimum, si vulneratur, leviter alium, colorem sui li-' quidi exhibet. Igitur haec etiam n .anda diversitas erit. Quartum doceat de odoribus inprimis ; heu quae differentiat in Iasinini partibus inodora omnia, solo in flore fragrantiae pretium: in Malo medico, pomi cortex, succus,
latium, sto , lisnuiu , singula aliud spirant. Videturquet
18쪽
set odor singularis in variis liquoribus ejusdem plantae,
out variis in loeis, vasisque, magis fuerit remotus a poris perseiei bibaculae. Idque tanto accuratius notandum erit, o odores plantarum has magis distinguunt inter se, atque imis maxime experimentis operationum Chemicarum se. sum parantur. Quintum sapores recenseat varios, qui inter varias planisi inveniuntur. Ubi tanta quidem dominatur differentia, in tot millenis plantis, sorma diversis, vix unquam duas veniamus, in quibus idem sapor obtinet. Contra vero gulis harum suus inest, propriusque, sapor. Neque,e modo ita fieri videmus in aliis plantis; sed in una eademi e prorsus, quoties in diversis illius partibus exploras, stan alium rursus deteges, aliumque. Idem de colore, odo, eodem sensu, verissimum est. Sextum igitur nos doceat, suceos plantae ejusdem, variompore, valde diversos haberi adeo, ut quidem vix iidem pareant, sive colorem lubet spectare, sive odorem, aut
porem ne vires recenseam singulares, quae etiam in erus. maturisque adeo differunt, ut nullo modo comparari Ieant. Cernamus enim veris initio, ct dein totius aestatis cursu, usque in serum autumnum, vegetabilia, nonneiolibet tempore omnia alia deprehenduntur 3 ut nequa- iam pro iisdem habere liceat. Certe vere , aestate , au-im , hyeme, diversa prorsus invenis. Florida tempestagnguidis alio tempore stirpibus fragrantissimos excitat odo rs. Eo etiam liceat referre varietatem, quae diversitaterrrae nutrietis aecidit. Ita nimirum montanis orta locis, aut
vido palustri solo prognata, miris modis differunt.
Septimum autem monebit, stirpes fere omnes, quo inpri' is tempore Vegent, vigent, crescunt, abundare succis
quosis, liquidis, salinis; tu uique plurimum salis habere in e. Contra Vero eaedem, postquam aestatis expertae sexores sunt, difflata aqua; spiritu, ct sale, pingui praeciis ue oleo scatent. Quare eadem operatio iisdem quoque de tantii, diveria prorsus, alii x tempestatibus elint. octavum tandem addamus, ct hic ultimum , quod igitud hemia,. etiam sollicitissima, vix Peat retinere dotes sim ilicium herbarum illibatas; semper quippe misceat prius seri
arata in Pliniis; semeςr a exista, levissime mutabili in 'dola
19쪽
PRO LEGOΜENA. 23 aerationem notastis, sicqtie iterum, inde intelligatis initionem Observabilem in hoc residuo. Quinto instrumen- conabor ad singula quaeque describere , quibus in una-aque operatione utimur. Sexto corollaria subnectamysica, quae ex praestita operatione sponte sequuntur. Semo tandem vires medicatas productorum superadditurus N. Eoque in negotio ita me gerere sedulo studebo, ut so- marrem, quae Experimentorum fide confirmari queunt, inendo nimiam circa haec jactantiam, neque adscribendo is, quam in ipsa re est. Inertiam plurimorum indicabo, ani de perniciosa indole eorum, quae falso saepe laudan-Qua una certe re prodero: quum S annosa rerum ob
vatio haud prorsus ineptum me fecerit, qui Chemi ea redi ea ultra tertiam seculi partem tractavi sedulo, neque fas habeo fallendi ullas. lneipiam a Vegetabili, recenti, nativo, nondum a pro a indole mutato ; inde educam primo illud, quod in calo aestivo, sponte, deplanta exhalaret, maxime volatile. plex satis. Experimenta autem Omnia, quae potero, tessive instituam super uno, eodemque Vegetabili: ut ita istamus accurate, quid operationes diversae, lege artis estae , sicque successive applicatae, emetant in illa ipsaba, in qua sic exercentur hae operationes. Postquam a prius demonstravero omnes modos Chemicos, quibus a fragrans elicitur ex Rosmarino recenti; deinde etiam adem herba sales, olea, occaetera, quomodo eliciantur,ine dicendum est, quousque id fieri ullo modo poterit ; nim habebitur accuratissimus intellectus actionum Chearum & distinctissimus. Ubi contra ex una herba aqua, itera sal, de tertia Oleum , ex quarta spiritus fermenis s , ex quinta sal volatilis putrefactione pro dumis, lora ctratur, tunc nec herbae analysis per operationes, ne operationum vera actio in herbam, rite intelligitus, sed ita inter se confusa percipiuntur. Laec omnino debui praefari, haec Vos perseete intelleis 1 oportuit prius, quam Operationes ipsas coram perageis. Id jam, faustis auspiciis, incipio
20쪽
In hoc liquore continetur I. liquor roris, qui constat suis propriis partibus vid. pari. I. pag. 396, 397. quae dissicul'
er a planta separari queunt, sed di in exsiccatione cohaerient. Tum etiam in hoe rore, qui extrinsecus se applicuit,ontinentur partes liquidae plantarum, quae praecedentis
iei ealore excoctae, noctu exhalantes, in hoc rore deteri- e, cum illo concrevere in unum extrinsecum liquidum , Iepe satis tenax. Cera, manna, mel, id inprimis doceant. 2. In hoc liquore continetur latex, exhalans ex vaseulis tantae examinatae. Qui iterum eonstat maximam partem
qua simplici: ut patet, quando diu stetit in vase aperto, ubidore, ct sapore, evanescentPiis, aquae inspida superest. .ltera p/rs hujus aqua est id subtilis, volatilis, corporei, uod odorem, ct saporem, singularem, plantae ipsi dabat: am id in hae aqua sensus deprehendunt; id in residua Rositarino, post hane operationem, maximam partem periit. In eodem videntur adesse semina, aut alia corpuscula,nde certo tempore nasci solet in hoc liquore species tenuis, ibalbicantis, in medio hujus laticis suspensae, quotidie inrescendo magis se extendentis, algae cujusdam, aut mucita inis, quae primo non apparebat. Aquas has, distinctis asis, immotas servavi beneque clausas; post annum enasceicipiens, dein quotannis augebatur semper magis, maginue, donec ultime tandem totus liquor, mucilagine hae len-:scens , turbaretur, opacareturque. Ergo in hac aquct Imprehenditur de planta quidem elementum aquae, ct Spi-itus Rector, mole exiguus, virtute dives, odorem plantae , t distinmim inde saporem, exhibens. Unde S aqua haeexhalans vehiculum est illius spiritus, qui singularem planie virtutem minimo corpore, eoque subtilissimo, ct maxi-ie volatili, hine facile separabili, tumque hoc respectu eL etam relinquente molem , exprimit. Hinc igitur virtusarum aquarum in Medicina est, quae pendet praecipue aboe Spiritu Rectore. Ille vero, aeri mobilitate vigens inlurimis, nervos afficit, spiritus excitat, inde inertiae ho-im succurrit. Inest tamen praeter hoc commune agendi
rincipium, aliud proprium , singulare, mire efficax. Idaracelsus suo usiotismo Ens appropriatuin appellabat. Ha'