Historia Hungarorum ecclesiastica, inde ab exordio Novi Testamenti ad nostra usque tempora ex monumentis partim editis, partim vero ineditis, fide dignis, collecta

11쪽

L. S.

Accipis, benevolo Lector, hunc omum tertium, qui peris totius librum quartum continet, ante secundum. Cur illum ante hunc oderet Clar RAUWΕΝΗOFF, ratio ei erat satis justa, quam hic exponere nil aui not. Nec tamen ipsi Divinitus concessum fuit, hanc laboris partem rite absolvero et in lucem emittere. Nuperrimo heu gravi morbo correptus decessit, magnum omnibus bonis sui desiderium relinquens Lugemus collegam nobi conjunctissimum, virum amabilem, pietate et sanctitate insignem, eruditione elogantiaque juxta laudabilem, qui permultos annos de Universitato n0stra et de ecclesia Christiana, cui ex animo addictus erat, optimo meruit. Hujus vero loci non est, eximias Viri optimi laudes longa ratione persequi in). Id unum testor, eum usque ad extremum vitae tempus, ut aliis studiis tam philosophicis quam historicis, ita huic editioni bene curanda sedulo navasse operam, in qua praeter Virum pl. Venerandum . . DAMST aliosque quos in Praefatione laudavit, auxilio sui juvenis ornatissimus C. H. ER, iit Class. candidatus. Hic igitur, aegrotante ac dein mortuo Praesido in corrigendis et emittendis hujus Tomi plagulis ejus partes strenue implevit. Iam ero a me petierunt honestissimi oditores, ut Tomi II edendi curam susciperem. Cui petitioni cum pro oti0, quo septuagenarius e lege fruor, obtemperare decreverim, sub meis auspiciis omus ille typis mandabiturisadem ratione Servata, quam in edendo Tomo ' quo libri duo pri0re continentur Secutus est RAUWΕΝHos F, iisdemque, quibus ille usus est, subsidiis adhibitis. In votis est . . intra unius anni spatium librum tertium, qui nunc aegre deSideratur, parare, addito operi absoluto Indice locuplete, quem cum annotationibus nonnullis ad historiam pertinentibus nobis pollicitus est praestantissimus Z L4Y. Sperare lico fore ut is fidem illam Suo tempore solvat. Ego autem id agam, ut huic labori non prorSu impar reperiar. Tu Lector amice hisce nostris conatibus aveae Vale.

Scribebam L. B. . . PRINS. m. Mai 1889.

in Cf. quae Clar UENEN In memoriam seripsit in aheol. I ijdschrist 4889, p. 237-248.

13쪽

CONSPECTUS.

Caput I. De statu celesiarum iniungaria sub initia Regiminis Caroli Sexti Imperatoris et Hungariae Regis II. le Actisinsiligiosae Commissionis estiensis III. Se Resolutionibus Regiis post Repraesentationem Commissionis Pestiensis et variabili Protestantium statu IV. te statu eligionis in ransylvania sub Carolo VI .... 212, De statu eligionis in ungaria regnante Maria heresia ungarorum Regina 228VI. le statu seligionis in ransylvania regnante Maria heresia 302VII. Ses Illustri ac Supremo Resormatorum Politico-Ecclesiastico in ran- sylvania Consistorio 354VΙΙΙ De Synodis Dioecesanis et Provincialibus 358ΙX. me controversiis in Ecclesia Reformata ac Lutheran agitatis 359X. De Illustribus Magnatum noransylvania Familiis Resormatae Religioni addictis 371XΙ. De Basileensimungaricorum Bibliorum ditione 377XII. De lustris Collegii . Enyedensis ab anno DCCXI, a Compositione scilicetragathmariensi, ad tempus praesens fatis 387XΙΙΙ. De Illustri Schola S. Patakina variisque eius satis 399XIV. ρ lustri Schola Debrecinensi 413 XV De Illustri Claudiopolitanorum Gymnasio 41 TXVI. De Collegio Maro Vasarhelyensi 424

15쪽

LI PER QUART IS.

COMPLECTITUR RES CCLEsIA IN HUNGARI ET RANSYLVANIA COMPOSITIONE ZATHMARIENSI AD PRAESENS

USQUE TEMPUS.

CAPUT PRIMUM.

DE STATU ECCLESIARUM IN HUNGARI SUB INITIA REGIMINIS CAROLIS EXTI IMPERATOR1S ET HUNGARIA REGIS. I. se deconnium fere circumferontibus arma ungaris adversus Domum ustriacam i, praetensam oliticae et Ecclesiastica libortatis laeSionem, Regnum misere ad secerunt. Fessi tandem utrinque armis Pacem S athmarini jam diu merito desideratam concluserunt anno DCCXI die XXIX prilis, cum jam XVII ejusdom Mensis Josephus Imperator

et Rex ex hac vita mortali ad superos evocatus erat. Interea donec a rotia Sextus Regimen auspicarptur, Gubernationem suscepit leOnora Magdalena herosia I 00p0ldi mp. vidua, quae ita de Religione adSecuravit: In Religionis negotio recepta Regni Constitutiones manu tenebimus, nec non exercitium ejUS dem Secundum easdem Leges et Constitutiones a corticulos Regni tam in ungaria quam in Tran Sylvania, Um Beneficiis orsum de jure poetantibus, clementer conect dimit S. Nemini praeclusa via apud nos et Regiam Maje Statem, vel coram Diaeta ratione Gravaminum sese insinuandi V. Quae adsecuratio facta die XXV Maj an. 1711 jam ante inserta erat etiam Punctis compositionis gathmarienSiS.

III. 1

16쪽

II. Confirmatas fuisse omnes Politicas et celsesiasticas lib0rtat sesapparo quoque ex Formula Iuramenti CompoSitionis gathmariensis, qu0dita sonat

Ego . . uro per Deum Vivum omnipotentem Coeli Terraeque Creatorem postquam . CaeSare Regiaque Majestas ex superabundanti clementia amnestialem Vitae et Bonorum Gratiam vi leni potentiae Illustrissimo ac Excellentissimo Domino Joanni Palli Comiti ab Erdod sejusdom Generali Campi-Mareschalio per Regnum ungariae supremo Armorum Praesecto Croatiae ano Catafractorum Tribuno, concessae per jam dudum emanatas et publicata declarationes, propter hosce praeteritos motu elargita ac impertita Sit nec non Regni Hungariae ac ran Sylvaniae, Iura Leges et Libertatestam in Politicis et Pro vincialibus quam et Ecclesiast eis Receptarum Religionum egotiis per se. Suosque Succe S

Sores Sancte con Servanda promi Serit imo Suam confirmationalem quoque Ratificationem obtulerit me proinde in posterum, et semper Sque ad ultimum vitae spiritum, eidem Sacrae Caesareae Regiaeque Majestati ejusdemque in Regno Legitimo Successori, fidum ac fidelem futurum ore nec quicquam contina debitum lim talis vinculi obligainen directe vel indirecte, alieno vel proprio motu et

conatu in contrarium commissurum, Sed ea omnia rite ac probe acturum

et praeniturum re et opere quae omagiali devotioni. bedientiae et servitio agenda et praestanda incumbunt et incumbent. Ita uro Spondeo, set me sancte ei inviolabili de obligo per sacrosancta Evangelia, uim Deus Trinus et Unus quoque adjuvet. III. Carolus Sextus cum Regi inen susciperet, omnia Iura et Libertates se si maturum promisit quod sacro Diplomate di l Majianno 1 12 confirmavit, uramentoque Articulis Dia talibus anni Tl Ainserto sanxit Juramentum quoniam coliti ne primam quoque Dipi

malis conditionem de Regni larum Libertatibus e re est ut hic compastini lia illud est Nos Carolus Sextus Dei Gratia lectus Romanorum Imperator semper AuguStus, a Germaniae, nispaniarum, Hung. ohem. Dalm Croatiae, clavoniae etc. Rex Archidia Austriae, qua praelibati Regni ungariae et aliorum Regnorum ac Partium eidem annexarum Re X. Iuramus per Deum vivii in per ejus Sanctissimam sentirie

Virginem Mariam ac uinos Sancises, Quod V , Ecclesia Dei, si minos. Praelatos, Barones, X0biles, civitates Libet omnes Regni colas ii suis inmunitatibus, ei Liberialibus, Juribus. Privilegiis, ac in antiquis B0nis ei approbatis

consuetudinibus prout super eoru in intollectu et usu

Regio ac communi Statuum consensu diaetaliter conveniri ui fuerit, conservabimus, omnibusque Iustitiam facie -

17쪽

in iis Serenissimi condam Andreae Regis ocreis exclusa tamen ot

vero OS Usque ad verba in perpetuum facultatem observabitnus, Fines Regni ostri uungariae, et quae ad illud quocunque jure aut titulo pertinent n0n abalienabimus, nec minuemus, omniaque illa faciemus quaecunque pro bono publico, honore et incremento Duilia in statuum ac totius Regni nostri ungariae justo sacere poterimus. Sic Nos Deus adjuvo et omnes Sancti. γ IV. Publica Roguicolarum Comitia celebrata sunt Posonii anno 1715, ubi variae de Religione disceptati es fuere. Tandem conditur Articulus ibido morigesimus, cui si Clerus R0mania ath0licus se consor masset, non paucae evitari potuissent molestiae denominati sunt Commissarii ad examinanda querulantium Gravamina, Ut rectius cytisque ad aures summi Imperantis delata, ac recti silcata debitae executi0ni demandari possent. Articulus ille rigesimus ita est: ἡ In negotio Religionis renovantur Articuli XXV sit XXVI 4681 se non XXI 68 annorum. Post multifarias de negotio Religionis, ultro citroque agitatas disceptationes et sub ipsa Iloque jam concinnatorum articulorum communicationse, humili mos ad Regiam Me Statem saet0 ab utrinque recursus, tando in alte fata sua Maj0Sta Caesareo-Regia, ex gratia et clementia sua praseditatos 168 se 168 annorum Articulos, in genuino Suo sensu hactenus declarato, adhuc cenSuit conservandos adeoque pro renovatis et confirmatis habendos. Ac si et in quantum medio tempore inesseetuati vel per abusus et contraventione ab utrinque vi0lati fuissent, talia per Rogios se Regni Commissario articulariter ordinatos examinanda, praevia qu ad mam Majostatem Sacrati SSimam eorundem relatione ex benigna ejusdem Ratificatione complananda et xecutioni debita domandanda

omniaque ad articularem tutum et genuinum eorundem SenSum Secundum

Explanationes Regias reponenda et manutenenda non attenta quorumvis contradictione benignissime resolvit Contra ejusmodi determinationem, si quis Privatorum ex Augustana vel Helvetica Confessione in Porsona vel Causa Religioni se gravatum existimaverit, occasione talis GraVamini S, Suo privato et On communi nomine pro remedio ad Regiam untaxat Majestatem recurrere noverit. Quem in sinem altesata sua Majestas Sacratissima ex parte sua den0minat Commissarios Illustrissimos

Dominos Comites Stophanum Ohar Iudicem Curiae Regiae, Sigismundum CSakyoaveriniorum Regalium Magistrum Alexandrum i dod Regiae Suae Camerae ungaria Praefectum intimos Consiliarios suos et Magni

18쪽

seum Baronom l. Joannom Morvat Simonchit Personalis Praesentiae Bootae in Iudiciis Locumtenentem et Consiliarium suum. Ex parte vero Statuum deputantur, D. Barones Georgius Berenise Tabula Regia Iudiciariae Baro, et Casparius Sandor sua Majestatis Regiae Consiliarius nec non Michael Revat, et Joannes Godefridus Hellenpach. Item egregii Andreas unyad .... tinus. Stephanus Barl0k. Vice-Iudex Curiae Regia . alter Stephanus agy rotonotarius Palatinalis et Rogiae Majestatis paritor Consiliarii nec noti Joannes genti vati Iudicis CuriaqRegiae et Franciscus gluti a Personalis Praesentiae Regiae in Iudiciis Locumtonsentes et Consiliarii Protonotarii Praeterea Iosephus Sigray, Gabrio Me ery et Martinus assovicii Tabulae Regiae Assessores, nec non egregii Paulus Oholit sani Nicolaus Zirma et Stephanus Oor item Paulus orday. ad ista iis Vay. Stephanus enessey. Georgius Micha Z et Stephanus antor, salvo Articulo 23 an. 168 respectu Regnorum Dalmatiae Croatia et clavoniae permanente non secus Privilegiis etiam per nonnullas Civitates et oppida, nec non communitates in ungaria quoque eatenus impetratis. Interdictum est hoc Articulo ne quisquam publico nomine in causis Ecclesiasticis supplicare attentet in Articulo vero sequenti, ne Synodi celebrarentur, ubi causae tractabantur Ecclesiasticae per verbi divini Ministros, ut quas singuli dirigere non alerent, universi componerent. Praetextus sui ne semina rebollionis spargorentur revera ut Religio Evangelica imminueretur, cum rebellio non a miseris in plebe ministris, sed a Magnatum consiliis ortum ducere Oleat.

V. Sanctissime ex pius prudensque pro norma Commissionis Substraverat itieulos XXV et XXV Sopronienses, quibus si satisfactum fuisset omnis Protestantibus querulandi occasio fuisset abscissa. At vero soli cito ab illis Religiosam Commissionem abducere conatus est en clerus, proque norma subSternere praetensam anni 160 Res0lutionem Regiam; quae tamen es Leopol di imperatoris n0n est sed eopoliti olonit sit. prout inserius inviciis pluribus argumentis demonstratur, nec unquam

a res ianitibus pro Regia agnita.

lli solutio haec inter Commissarios articulariter denominatos ampla sui disceptationis materia saepiusque infra in et is Commissionis es-thiensis Religiosae recurrit ejus mentio igitur huc bona cuin Lectoris

venia transferenda:

ratissimae Caesa uri latis Domini, Divi Nostri ci mentissimi nomine Augustanae uel vesicae Confossi0nis ad Augusti rimam Aulam cum c uvaminibus pro mi undem complanati Hoblegatis, Plenipotentiariis i i gentibus hisce significandum. Mi mem alam Suam rutissimam si uvamina haereditarii sui ne imungariae Augustanae et Helveticae consessisui addidiorum, idelium subdit um

19쪽

Suorum, circa turbationes, alia Sque molestias, ipsis in Ruligionis exercitio contra Articulorum laetatium tum Soproni sensium do anno Domini 168ltum P0s0niensium de anno 168 crobrius instanterquo delatas, prouti

alia etiam, quae ad Religionem spectare videbantur uncta, eorumque circumStantiaS, rite matureque sensitasse considerasse ac benigne itare Solvisse, nimirum: Si quidem universi praefata Augustanae et Helveticae Confessioni addicti quo rutantes, praecitatis Articulis inhaerentes, eorundem essectuationem, una cum Catholicis articulari Commissione mediante genuino praetactorum Articulorum sensu siendam ad ursissent; ejusmodi autem Commissi actu etiam jam peracta SSet eidemque praesertim in eis Danubianis ac Trans Danubianis etiam partibus districtibus, utraque par acquieviSSet, nihilominus aliqua contra Sen Sum pSoruin Articulorum per dictos Commissarios facta, aliqua nondum essectunta, alia denique ex post, per abusum quorumvi ab utraque parte, propria authoritate introducta suisse exponeretur. Ideo de praesenti etiam eadem

sua Caesarea se Regia Majestas eorundem Articulorum benigna reflexione habita, propter b0num Pacis internamque Regni Tranquillitatem, in eo, ubi publico exercitio se prorsus destitutos id om querulantes lamentarentur, ibi sua Sacratissima Majestas ulterius Articulari do terminationi ita standum esse en Suit, ut idolico in locis articulariter pro libero publico ex ei citio expresse denominatis liberum ejusmodi publicum Religionis exorcitium iis dein querulantibus admittatur, ita tamen, ne debitos limites excedere, et ad loca articulariter mi S Sa excurrere praesumant, Secure tamen plebStalium locorum empla in jusmodi articularibus locis adsignata frequentare, Ministros suos accedere publiceque exerciti suo ibidem uti possit ac valeat. In quibus locis voluti articulariter pro sexercitio eorundem expressis Parochi Catholicorum ex aerario communi, nil quod ipSi querulantes contribuunt, non intui teneantur. Imo ibidem enodochiis, opulturi S Campanis, pro communi usu destinatis, cum praescitu Parochi et Aeditui, uti fruique permittantur nequo ad amploctendam idem Catholicam ubicunque per totum Regnum cogantur, attamen Feria et festivitates Catholicorum, quoad publicum et for Um X-ternum Observare senseantur, et id tanto magi opifices, seu

Mechanici, in quorum Privilegiis id ipsum per expressum inferri adsolet ideoque si lac set in reliquo gaudere jus in odi Privilegiis, praescriptae quoque conditi0nis onus Subire tanto minus displicere debet. se reliquo Ministri Augustanae et Helveticae Conssessioni addicti, ab omnibus actibus Parochialibus uti est Baptigare, Copulare, Sepellire, et Similibus tanquam ad sexercitium sublicum spectantibus, in

20쪽

locis ubi articulariter iisdem concessum non est, Omnino SU per Sedeunt, neque eo X currant, equidem Plebi in ejusmodi locis degenti liberum osso eosdem Ministros et Templa in locis articularibus habita accedere, Se Seque ibidem baptigari, copulari sepelliri curare, et alias devotiones facere, prov0ntibus tamen stolaribus Parocho loci Catholico praeviedepositis. Quibus Decimas etiam in toto Regno ungaria a sanctissimis Rogibus Deo set Ecclesia Catholicae Ministris duntaxat ordinatas praestare sunt obligati Praeter Decimas, si qua 1 0rsitan ipsi aut sua Religionis praedeceSSores a terris et vineis suis propriis nobilitaribus, et Decimis Regalibus minus antea subjectis, sponte et libera voluntate, pro interventione suorum olim Ministrorum sepulassent. Quod vero ad Generalia puncta quae Universi Augustanae et Helveticae Confessionis sequaces diversimode interpretari videntur, et cum facultate in rcibus Castsellis Curiisque Nobilitaribus capellas et oratoria erigendi, in quovis tali loco Praedicantes intortenendi authoritatem se habere. Praeterea vigore articularis clausulae salvo jure o in inorum terrestrium de subjectione solummodo obagyionali juroque Servitutis corporalis intelligi non vero ad conscisentias trahi debere, putarent. Eata litor iniselligenda esse, altosata sua Majustas Sacratissima declaravit et quidem, quoad primuin facultatem erigendi capella et Oratoria, pro privatis duntaxat inibi habendis precibus et sepulturis concessam et in illis cum familia sua prout et in locis articulariter omissis, cuivis iri domo

sua orare, Postillas legere nullatenus tamen vicinos, vel proprios subditos tanto minus Praedicantes eo tanqm a mad privatum untaxat suae Domus, aut Residentia orationis locum admittere integrum osse aut licere. Non secus, quoad secundum et quidem praedictae clausulae salvo jure omnnorum torrestrium n0n obstante praemissa ipsorum querulantium ratione, veluti in atticuli expreSSao omnino tandum esse, et consequenter ipsos querulantos eidem se submittere debere, si quidem omnis clausula Regulis in eo umorida censeretur sensu, quo debitum suum miri quiret essectum, in sensu autem eorunderi querulantium essectu prors is

tostituoretur. Nam us ini ferrestris in subdi10 quc ad servitutem corporalem aliaque quaecunque temp0ranea, qualitercunque mutaraneligionis si alii, absque hoc salvum ei immutabile semper manet, pra seriim cum hoc ipso clausulae ipsius sensu ilis quoque Augustanae ei Helvotica consessionis sequaces olim pluralitate ei potentia I min0rum

que qui semel iisdem laeuii, id modo displidere aua uis ilicis iniquum

reputari minime posset. ibi qu0rum nimirum debito uti,do istudum executionem, rectiscati ,-