Ratio Instituti Clinici Romani a primo ejus exordio ad Kal. Septembris anni MDCCCXVI exposita

31쪽

non eXpertus suerit; mirumque videtur praedictos medicos Romanos, quibUS neqUe ingenium, neque eruditio deerat, ei obstitiSSe. Verum PraeoCCimpati aliqua opinione animi pro ea omnimode nituntur ; vim veritati adhibent , omniaque eo libentius invertere audent, quo magiS eruditione, a que ingenio PraeStant. Haec de ventis Romae flantibus satis: modo nonnulla indicemus oportet de aquiS , quae hic potantur. Eae CopioSissimae Sunt, aC univerSim SalubreS , quamviS non omneS eodem gradu , eademque Tatione . QVatlaor namque genera aquarum dulcium

in Ustho Roma distingui debent cum Lancisio 19 .

I Sponte nascentium : u Influentium per aquaeductus : S Fluvialium : 4 Pluvialium . Aquae sponte intra Urbem scaturientes iterum dividi possunt in

fontales, quae omnes limpidissimae Sunt, neC Umquam deficiunt, uti eae, quae dei Grillo, Sancti Felicis, Lancisiana, Innocentiana HSancti Damasi et . VOCantUr ; atque in Puteales , quae vel a Tyberinis lymphis terram permeantibus , vel a montibus tam

internis , quam externis Proficis UntUr , aut a Veteribus non minus, quam novis aquaeductibuS effluunt, et Pene omnes optimae sunt, nisi diuturna quiete CorrumpantUr , neque extranea Corpora in iis immittantur, neque putei, architectorum culpa, Prope latri-DAS , vel Cloa Cas eXCaventur. Α quae Vero pluviales, Seu CiSternarum, quamvis ab Hippocrate, et Vi- i Ibid.

32쪽

truvio maXime laudentur , attamen Romae , ViX, a Cne vix quidem adhibentur, Cum magna hic lectissimorum fontium , puteorumque Copia ubique redundet. Tyberis aqua, quam Crudiusculam Galenus putavit, veluti purissima a nonnullis existimatur , modo per SeX menSeS in Cisternis probe purgata fuerit. Eam namque innocue biberunt Romani antiquissimis temporibus, atque iterum post barbarorum irruptiones, Cladesque. Quare Alexander

Petronius scripsit I9 : Scire itaque licet aquas Om-Πes , quae in Urbe Roma ροtantur, Tuberinam

aquam, modo Probe sit e urgiata, idque Sex ante meHSes raro eoenit, longe admodum antecellere

Hinc Paulus III, qui admirando Circa curam Cor- Poris Studio tres , et octoginta ViXit annoS, TyberinaS Secum aquas , quacumque iret longissimo

etiam itinere adferri jubebat, quas biberet, idemque a Clemente VII, aliisque factum eSSe SCiIDUS . Sed omnibus suis impuritatibus defaecari prius debet; alias , ut unusquisque , modo eam inSpiciat, facile per se intelligit, nulli mode comparanda erit

cum illis , quae per canales Romam adVehUntUr. Hae namque maximo sumptu, atque induStria non minori a fontibus magis, vel minus ab urbe r motiS Petuntur, ac saluberrimae quidem Sunt, quamqUam Non omnes eodem gradu. Omnium opibina Salonia, vel Virgo dicta Censetur; Secundum locum tenet illa The marum, vel Felix a Sixti V

33쪽

nomine dicta : tertium Sabatina , Vel Paula a Parulo V , qui eam revocavit. Haec postrema aliarum minus salubris, quamVis levissima , eXistimatur a Lancisio ci9 ob admiXtum Sulphur, nuperrime a Michel ob nimis auctum aestiva tempestate ejuScalorem O . Omnes Vero , utut limpidae, ac levissimae , aliquam Semper Continent terreorum Salium quantitatem, ut evaporatione , ac ChimiCΟ-rum auxiliorum mixtione facile patet, nec non

lapideis incrustationibus, quas in propriis ductibus

gignunt, quaeque tantam insalubritatis suspicionem nonnullis ingerunt, Ut eas bibere reformident,

illisque fluvialibus, vel sponte nascentibus POSthabendas existiment. Quo ad Romanorum vero cibos attinet, et hi salubres universim sunt, Sive ex vegetabili, si VeeX animali regno sumantur - Immerito etenim Petronius Romanorum victum damnat ob parum ali- bilem ejus naturam, quam nimis aquOSam, inSi'pidamque Censet, unde Romanos Vora CioreS ESSE

Bit, magisque replendos . Hinc jure Lancisius m):

Mirari satis non Possum nonnullas nostra alimenta

hebetiora, Parumque nutrientia ccum lepiora , et concoctu faciliora dicenda sint θ Puta isse. Certis,

Simum namque est Romae Saluberrimum CujuSCUmque generis victum esse, idque non ob the-

34쪽

riacaIos herbas, quibus Romanus ager redundat, sed ob optimae naturae frugeS, DUCt in olera, ac pascua . Ideo Panis nuSquam melior carnes animalium optimae, praesertim lactentium Vitulorum , qui Vulgo mmane dicuntur; Carnes etiam generis gallinacei , ac volatilium laudatissimae sunt; lac , butirum , caseus , lacticiniaque omnia bona sunt. Ova ipsa, si recentia fuerint, atque in Urbe nata, tantum fere nutriunt, Lancisii judicio, quantum ponderant. Vina , Sive ex Romanis Vi- Dei S parentur, Sive ex collibus Albanis , Aricinis,

Tusculanis, salubria Sunt, ac postrema etiam ab antiquis scriptoribus Commendata . Utinam omneS,

qui Romae , atque in Romano agro degunt, tali Potu, ac Cibis vesci possenti Sed pauperes, iique fere omnes, qui ob labores, quibuS exercentur , meliori, fortiorique indigent victu, simplices herbas , legumina, suillas carnes fumo , aC Sale induratas edere Cogiantur, atque impuraS quandΟ-que aquas bibere, unde plures nascuntur infimae Romanae plebis morbi, quales in Nosoco iniis frequentissime conspiciuntUr. Vitae genus incolarum Urbis Romae Varium

ne esSario esse debet pro Varia eorum Conditione, ac fortuna : attamen deses, aC Sedentarium Univer-

Sim esse Solet. Non modo enim aulici, jurisconsulti, literati, Religionis ministri tam Saeculares, qu3m regulares , Sed famuli etiam , pluresque artis CeS ,

Vitam traducunt. Neque omnes rustici, qui PraecaeteriS exercitati, atque corporeis laboribus ad-

35쪽

s xxiii J

dicti videntur, tales reapSe Sunt, Cum Vinearum , agrorumque domini, vel ConduCtores, quamvis ruri degant, desidiosi ut plurimum Sint. Veri namque agricolae hic Romae advenae Pene OmneSSunt ex aliis Italiae, ae praesertim Ecclesiasticaeditionis locis. Paucissimi igitur ex RomaniS Sunt, quos durus exerceat labor, plurimi ignavia , azotio pene Contabescunt. Cujuscumque generiS agri-CUltura extraneis Committitur, qui turmatim Romanum Agrum apto tempore Petunt, ut in Sudore VultUS, a C morbis eXimala aeriS , VictuSque Conditione pendentibus expositi, panem sibi nancisci valeant. Pauci tamen ex Romanis incolis praepingues sunt, multi mediocris habitus, complures graciles. Plurimi vero animi curis non leviter assiciuntur , aut quia studiosi sunt literarum , honorum , lucrive, aut Religionis cultui addicti. ExhOC Vitae genere plures , gravesque iis impendent morbi: ignavia enim Corpus hebetat, labor firmat , ut Celsus inquit. At si corporis ignaviae eda-

CeS animi Cuaeae a Cedant, tun C majora etiam ma

la eXpectanda sunt. Quae omnia hie Romae eo magis Pertimescenda , quo Plures aliae praedispo

fluunt. Attamen non adeo rari Sunt Romae SeneS, ut opinantur nonnulli, nec luridus , ea ChecticuS-que dici potest, Praeter quam in rusticis , incolarum

In contrarias partes abeunt medicinae scri-Ptores de Romani aeris salubritate, vel insalubritate Pertractantes, nec solum quoad causas, sed etiam

36쪽

quoad rem ipsam, quam alii assirmant, refellunt alii. Ab his etenim saluberrimus eXistimatur, ab illis noxius, atque in Salubris. Petronius ci9, Donius cub,

damnant, ac humidum , CraSSumque Putant: Μar-

filius Cagnatus 59, ac Panarolus o69 eum laudant:

Lancisius nativas ejus qualitateS Commendat, adventitias vero vituperat os . omnibus tamen mente non praejudicata perpensis, facile intelligi

tur, Romae aerem neque in omni tempore, neque in omni loco eadem temperie donari; sed pro temporum , loCortamque Varietate modo Iaudabilem esse , modo damnabilem. Quod ad locos attinet, laudari solent a medicis sublimiores prae humilibus, et cavis. Sic Petronius monuit aerem Supernum in montibus, altisque aedibus inferno , qui convallibus inest, meliorem esse , licet alibi

i) De victu Romanorum Pag. IO. a) De restituenda salubritate aeris Romani pag. 8. 5j Μensa Romana , seu urbana victuS ratio Pag. 5. 4 Prax. med. lib. I. CR P. IS. , e IS. 5) De Romani aeris salubritate CommentariuS.

ptores de Romani caeli natura , et qualitate disserere ausi sunt; eorumque nonnulli poetico more , interque poetas , quamquam haud fuerint ipsi poetae. Hinc celebris Μathematicus Jacquier Romani aeris salubritatem inter Arcades defendit oratione Venetiis edita apud Simonem Oechi anno 1 85. Thomas Celoni Chirurgus Vaticani aeris salubritatem patrocinatus fuit oratione inter Arcades habita , et Romae edita apud Casa letti anno I78O. Numerosiores tamen Sunt, qui ab iis dissentiunt, eorumque sententiae variis editis opusculis leguntur .

37쪽

dixerit locos prope Capitolii radices, atque hinc,

et illinc paulo ulterius, quia aqUilonem Spe Ciant, Salubriores esse , unde ibi propriam sibi domum

extruxit. Donius saluberrimos putavit montes Capitolinum, Quirinalem, atque Exquilinum in parte, Collem Hortulorum, Ianiculi Summitatem et c. mediocriter salubres Campi Martii planitiem , Palatinum montem, Caelium, AVentinum , ac Vimi- DaliS partes orientales etc. insaluberrimos tandem locos imos veteris urbis , uti sunt regio Circi Ala-Ximi , omnisque ille campus , qui inter Aventinum, ac Tyberim , portamque Ostiensem jacet . Panarolus existimavit montes Caelium, EXquilinum, ac Quirinalem salubriores esse . Baglivius Cum Donio Sensit, ejus verba Dimis fideliter repetens. Lanci-Sius opinatus fuit nullum Romae Situm magis clementem , et Salubrem esse , quam qui Pincio , et Quirinali contintitur. Patet itaque brevibus admodum intervallis Urbis situs inter Se distare quoad Salubritatem ; paucorum namque passuum diStantia hic salubres, illic insalubres sunt, quod Non modo Donius novit, scribens 19 : Brepissimi inter

valli discrimine, quod mirum exteris seidetur, his salubris aer existimatur, illis contra noxius, GC

mniabilis, sed etiam Baglivius, qui eadem Donii verba repetit Verum Urbis locorum, qui insalubritate Cul

pantur non eadem eSt toto anno, atque omDi tem

38쪽

pore Conditio : aeStiVo namque , et autumnali tempore infameS sunt; Caeteris anni tempestatibus absque ulla insalubritatis suspicione incoluntur . Praeterea non eadem manet, Sed immutari solet temporis lapsu salubritas , vel insalubritas locorum Urbis : quae enim loca insalubria olim fuere , Salubria modo sunt, vel erunt in posterum, a C Vi CiS-Sim. Hortulorum vallis eX. gr. Petronii aetate in Salubris admodum erat, Lan isti vero aetate salubriSeva Serat, Ut ip Se teStatur. Quaedam in Tran Sty-berina Regione loca insalubria penitus erant Prima ejusdem Lancisii aetate , dein ob immutatum soli statum salubria ab ipso mei reputata fuere. Quaenam igitur hujus discriminis origo 8 Undenam localis haec , temporaria , aC Vaga Romani aeris insalubritas 3 Qualis effectus, ita certo et cauSa esse debet , mobilis nimirum, et fortuita,

quamvis Semper eadem

Licet enim plura sint, quae aerem depraVare valent id potissimum nobis inquirendum eSt, quod Romae magis proprium videtur , ejusque aeriSinsalubritatem constituit. Cum vero de hac re Vel maxime dissentiant Auctores, eorum Sententiae RCcedendum putamus, quae rationi non minus, quam eXPerientiae magis respondet. Ex aquis igitur , quibus Roma intus , et extra Scalet, hujusCeinsalubritatis causam repetere non dubitamus : haenamque Sponte, vel arte stagnantes, PaludeSque gignentes, Vel herbas , camposque irriganteS . Ca loriS acceSSu putrescunt, taliaque emittunt effluvia,

ut aerem inquinent, morbosque in dispositis prae

39쪽

sertim corporibus inducant. Hinc in desertis collibus , in imis , udisque vallibus , in vineis, atque hortis, ubi plantae copiosius, quam homineS Vivunt,

simo, et aqua nutritae, incaleSCente Coelo, Rer neCeS-

sario depravari debet, insalubris fieri, morbosque Sui generis procreare . Sublimes ideo loci, qui salubriores olim erant, insalubriores modo Sunt. Sed haec omnia melius elucescent, Si natUra morborum, qui frequentius Romae OCCurrunt, attente , diligenterque Consideretur . Quidquid enim Cagnatus, et Lancisius objiciant, neminem Romanae urbis incolarum latet , Varia morborum genera hic dominari , quod omnes Aledici sana mente praediti ultro fatentur. Ex hisce morbis alii novi, alii antiqui videntur ; quidam dato anni tem-POre , quidam assidue divexant; hi magis com-mUDeS Sunt, ii minus. Alexander Petronius cotria re Censet propria Romanorum incommoda , quae Non tam morbi , quam ad morbos dispositiones esse Videntur, CViselenium nempe, languor , at que e latio , seu Cacochilia ; e a que ab aere CraSSO, humido, aC tepido , a frequenti austrorum flatu, a C Pleniori victu, quo ob minus alibilem ejus

naturam utuntur incolae, oriri Putat. NOStra Vero aetate nervoSae affectioneS , vulgo lirature, Seu Convulsiones Communissimae sunt foeminis praesertim , es eminatisque viris , quorum Corpora a tam levibus Causis commoveri solent, ut odO

40쪽

s xxviii J

rum licet gratissimorum vis ea facile perturbet, ac male afficiat. Quod sane ignotum fuisse vi detur veteribus incolis, qui maXime, atque innocue odoratissimis substantiis utebantur. Sed neque Petronii aetate, neque ineunte Saeculo XVIII hujusmodi ab odoribus effectus pertimescebant Romani; cum nulla de iis apud scriptores fiat mentio , et Μedici ad cubiculorum aerem Corrigendum, florum, herbarum, reSinarumque odorct menta Utrique sexui pasSim, atque indiscriminatim Commendabant. Verum haec non ita intelligi d6bent, ut validi odores prorsus innocui semper, et ubique existimandi sint, praeter quam hodierno tempore, et Romae dumtaxat. Debilia enim corpora , quae ob nimiam Sen Sibilitatem leves etiam res irritare , ac Perturbare Valent, a validis odoribus male amici vetus est obServatio. Monuit namque Galenus io validos odores Cerebrum, HeTUOSque laedere . Boerha avius inquit ab odoribus i sum

ta cor oris firmitas unice dePendet. Rama ZZinus scribit Τ : Quanta sit odorum Wis, Satis HoruΠt mmlieres histericis Passionibus obnoxiae . Nihil proinde est, quod miremur, si aucta in dies a molli, inertique vita nervosi sistematis in Romanis incolis mobilitate, atque amplificata immaginationis

Vt, quae eo major eSSe Solet, quo minor nervo

i De instrum. Odor. CB P. V.

a) Praelec. Academ. Vol. III. de Olsae. 5 De inorb. artis. cap. 58., et alibi .