Praecepta medico-practica in usum chirurgorum castrensium & ruralium ditionum Austriacarum

31쪽

gemus tristes, dum minus circumspecte Coerimeteria, fodinae, cellaria, fontes, cisternae Sc. aperiuntur; pari ratione nocent eXhala..tiones subitae cellariorum, in quibus magna musti fermentantis quantitas inclusa est, ita& fumus sulphuris & locorum subterraneo rum halitus. Sanitas cibo & potu diu carere non potest, his enim cuncta, quae per non interruptas corporis actiones & excretiones deperduntur , in corpore nostro restitui de-

bent.

Requiritur ergo, ut quotidie ob nutritionis necessitatem sussicienti copia cibus potusque ingeratur. Utprimum vero ventriculus cibis etsi sanitati convenientissimis, facillimaeque digestionis nimium impletur, digestio horum vitiatur , variique eXinde nascuntur morbi, uti nausea, VomituS, anXietas, Cephalalgia, vertigo &c. Cibi dissicilioris digestionis bene conveniunt robustis aut Validis corporis exercitiis duroque labori afueris: nocent autem illis, qui debilioris sunt machinae, Parumque CorvPUS

32쪽

pus movent, sed vitam mavime sedentariam agunt.

In ciborum igitur tam quantitate tam qualitate ratio habenda & corporis virium, exercitii & temperamenti. Temperamentum frigidum, aquosum, mucosum, cibos stimulantes, aromaticos sibi eruposcit, qui cibi interim nocerent temperamento calido, plethorico. Verum tamen ratione quantitatis &qualitatis ciborum non nihil consuetudini in corporibus sanis indulgendum est, tunc enim

Omnia bene conducunt, quae eX longa coΠ- suetudine aut cum temperantia assumuntur , sine noXa feruntur valideve appetuntur. Aqua frigida , pura, cursu eXer Citata communem maXimeque salubrem praebet Potum, quae tamen si nimium frigeat aut aestuante corpore ingurgitetur avidiuS, tΟ-ties peripneumoniam, gastritidem vel hydropem pectoris aut abdominis inducit. Aqua stagnans , paludosa, putrida pes sinas intermittentes , putridasque eYcitat se bres, si itaque urgente necessitate impura talis in potum cederet, antequam in usum adhiberetur, decoqui debet, cui ma na

cti m

33쪽

29 cum utilitate sub decoctione calamus aro imaticus aut baccae juniperi committuntur, vel decoctae jam aquae tantillum aceti adfundere conVenit.

Aqua cum duodecima sui parte spiritus

vini permixta multum conducit post valida& diuturna corporis eXercitia, vasis nimium laxatis, Viribusque per copiosos sudores deperditis , hac mediante laxis partibus suave robur conciliatur, neque tam facile iterum de corpore Per urinam & sudorem difflatur. Spirituosa liquida mucosis, phlegmaticis auive adsueris & bene ferentibus favent,

quamprimum autem immoderate ingeruntur, debilitatur corpus, tremoresque & indurationes non raro irresolubiles & h3dropes oriuntur lethales. Quies nimia aut Otium semper nocet, assumptorum enim digestionem, humorum circulationem, miXtionem requisitam, Praeparationem , secretionem impedit: partes 1olidas reddit debiles & laXat, unde rumores varii, torpor, capitis hebetudo & som

nolentia ortum ducunt.

Igitur ProportionatuS Viribus corporis motus cuilibet esst instituendus, qui tamen

34쪽

3onec diu nimis durare, nec corpus debilitare minus adhuc copiosos aut defatigantes su dores elicere debet. Valida & diuturna corporis exercitia juvenibus pluS nocent, quam adultis, maxime, si hi validis sensiim adsueverunt labo

Moderata nec in nimis longum protracta sepiusque Variata tam corporis quam animi exercitia hujus seque ac illius augent vires, immoderata Vero utrique contimio debilitatem inducunt, etenim omne nimium nocet, & diu durare nequit. Corpora debilia, minus sana aut male conformata frequentius faciliuSque aegrotant sanis & bene formatis; saepenumero enim causa levissima magnas in corpore debilieXcitat turbas, qua corpus sanum & robustum nequidquam assicitur. Μala partis cujusdam conformatio, cujus fabrica naturalis ad sanitatem illibatam requiritur, per se jam morbus est, scepeque insanabilem & continuam mortis causam Attamen & ii, qui debiles, valetudinarii maleque conformati sunt, ad provectam

praebet

35쪽

senectutem p6ssunt perducere vitam, si sua

tam animi quam corporiS CXercitia, totum

que vitae regimen ita dirigant, ut & viribus suis, suoque corpori proportionata sint,

cuncta vitent, unde detrimentum Paterentur , quae Vero in bonum cedunt, stricte ob

servent.

Praeterea experientia docet ab epidemiis morbisque mali moris debiles & vale tudinarios plerumque rariuS quam sanos, robustos praecipueque Plethoricos assici. Pluribus natura viis instruXit corpus, per quas sese ab humoribus stiperfluis, inviatilique aut nociva materie liberet. Per urinam scilicet, per alvum & perspirationem, adde in plethoricis per haemorrhagiam narium aut haemorrhoides vel menstrua in sexu sequiori. . Si excretiones hae naturales & consul-rae in corpore retinentur, aut vicissim eκ- cessive promoVentur, varii etiam & saepenumero periculosissimi Oriuntur morbi. Adultiores sanitate gaudentes commu' niter semel nychthemeri spatio alvum deponunt, sunt ramen non Pauci, qui optima

36쪽

32 cum sanitate omni alterno aut prorsus tertio die eam exonerant.

Urinae quantitaS, quam in sanitate excernimus , fere quantitati assumptorum potulentorum Pro Portionata est. Citrini aut straminei coloris urina Pro naturali habetur, nihilominus diversitas ciborum , Potuum,

assumptorum medicamentorum, avni temporis, eXercitiorumque animi & corporis facit Persaepe, ut urina hominis sanissimi quoad quantitatem, colorem & odorem

multum Permutetur. Totum corpus quamdiu sanum est, continuo insensibiliter perspirare debet, 1ed &isthaec insensibilis perspirario pro anni temporis tempestatisque diversitate variat pro varia in diversis hominibus idiosynerasia, variat pro diverso Vitae regimine. Sani plerumque sex vel septem horis placide dormiunt, qui dum evigilant, refocillatos se, alacres & ad sua officia praestanda aptos sentiunt, nimius autem somnus seque nocet ac vigiliae protractae. In omni aegro bene explorandus est corporis habitus, eXplorandae sunt Vires,

oculi, lingua, respiratio & pulsus, tandem

37쪽

Perscrutandum venit, quae funestio in Corpore vitiata vel laesa sit, & qua de causa I denique videre est, utrum omneS CX cretio nevrite per 'gantur, an a statu naturali multum abludant, nec ne Si mox initio facies multum collapsa& mutata sit, multumque debilis sit aeger, malum est. Si vero viribus gaudeat, mente constet, aequabiliter, facile, plenoque respiret thorace, magna spes affulget. Ast aeger periclitatur, si continuo deliret, multum inquietus sit, sese in lecto frequenter jactitet, genua sursum trahat, ii petuose lecto exsilire desideret, manibus Continuo in aere circumvagetur & floccos carpat; aut si de testu continuo & ardor a conqueratur , si lingua arida , fusca, nigra , si respiratio cita, inaequalis & laboriola sit, si urina pauca, multum rubra aut mere aquosa mingatur, denique si aeger inscius sese suis conspurcet eXcrementiS. In sanis & adultis corporibus numeramus intra unius minuti spatium pulsus communiter sexaginta ad septuaginta usque:

Tonia L

38쪽

post pastum & ad vesperas fere semper alp

quomodo celeritas increscit, in infantibus semper celerior quam in adultis deprehen ditur. Quo magis ergo pulsus a sua debita ce Ieritate & aequalitate recesserit, eo minus naturalior, eo pejor erit prognosis. Nihilominus plures invenire est, qui optima cum sanitate pulsum naturali celeriorem, inaequalem, imo intermittentem ha- bent, hinc ut primum in hisce pulsus aequalis similisque naturali deprehenditur, mor bus praedici poterit, Varii pulsus a statu suo naturali recessus, Utrum celerior, fortior, debilior, magis eleVatus, Plenus , tensus , suppressus, tardus, inaequalis, intermittens sit per experientiam facilius quam descriptionem cognoscitur.

Quam plurimi morbi aut febrem domi, rem habent, aut ipsi febriles sunt. Si pulsus conspicuo aliquo tempore ceterior ut, quam in statu naturali esse solet

39쪽

Ec simul aliquae in corpore mutationeS, molestiae aut alia non naturalia observentur symptomata, hic status FEBRIs appellatur. Sunt febres aut potius febriles sanguinis effervescentiae, quae leves admodum causas agnoscunt, nec ullum involvunt periculum, vixque unum alterumve diem occurrunt, υnde febres unius diei EPHEΜER E) nominantur, quia brevi cessant, nec amplius redeunt.

In corporibus debilibus & infantibus

has Ephemeras saepius videre est, Plerumque leni eoque levante sudore aut urina rur-hida & crassa rerminantur. Nonnunquam ramen in fine harum febrium urina naturali simillima excernitur, & nonnisi ad fundum vitri multum copiosum rubrum sabulum deprehenditur. Non raro rates febres eXcitantur a leviori refrigeratione aut aestuatione corporis, a ventriculi oppletione aut animi affectu vehementiori &c. Sunt Sc adulti Sc seniculi, qui omni ve-

re & autumno per unum alterumve diem delassationes & quAsi artuum dedolationes conqueruntur, sitiunt, appetitu carent, mi C et nuS

40쪽

nus placide dormiunt, frequentes horrore.& se invicem excipientes calores experiun tur, ut primum vero sudor copiosi is succedat, melius se habent, multamque turbidam Sc crassam plerumque ad finem mingunt urinam , postea redeunt vires & fanitas illib ta restituitur. Tales homines his esservescent is febrilibus adeo adsueti sunt, ut nisi hae statuto

tempore revertantur , continuo male se habeant. Nec immerito sibi enim persuasum habent hisce corpus purgari, novasque ad injurias hyemis aestatisque facilius perferan

das renasci vires. Leves hae febricular ut plurimum utiles dc salutares sunt, praesertim, si a nulla causa externa trahant Originem, simulque mitibus concomitentur symptomatibus; hinc etiam raro remediiS opus est, sed totum n gotium naturae relinquitur; requiritur se. lummodo, ut aeger immoderato Sc aequali calore permaneat quietus, simulque viteteibos multum nutrientes, potusque stimulantes, Interim tenui carnium jure dc potu attenuante sub N. I. Utatur.

Quod