Annales Academici

71쪽

vel debilitata per breve temporis spatium, malint plerumque ad crassiorem redire superstitionem vel hierarchiam populi, quam illam abrogare aut vi vel usu destituere. rosecto carere illa haud amplius possunt, nisi ad barbariem sint recessuri. Hanc quidem Religionem, uti antea, ita jam denuo antiquatam dixerunt nonnulli, suique ingenii dicam an phantasiae p)figmenta oraculis divinis substituere temerarie et violenter conati sunt. Abrogata publice ut Franco allis visum erat), Religione Christiana sub finem saeculi superioris, heophilanthropismus Atheismum et aterialismum

fugare et Deismum nova quadam sorma restituere conabatur. Verum enimvero jam ineunte hoc saeculo restituendae et Chr. studium exarsit, quandoquidem sine Religionis Christianae professione vivere diu nequeunt gentes hominesve Quid nonne eadem phaenomena, mutata forma, hac ipsa aetate advertuntur Civitatem, humanis undamentis nixam, Religione carere posse, quin indole asteisticam esse debere, multi sibi persuadent. Quoad possunt e gentium legibus Christiana tollere elementa student, inscii hustra aliquamdiu e legibus tolli, quod ipsi hominum animo altissime inhaereat, ut vix aut ne vix quidem evelli possit. Quid mirum adeo si gentes, quae Dei loco ingenii humani cultum venerari inceperunt, hac nostra aetate refugium quaerant in superstitionis sacrariis, et facili transitu ab ἀπιςια ad superstitionem ducantur Maximam sane in mediis hisce rerum conversionibus disciplinae theologicae, una cum Religione turbatae, commutationem subierunt per saeculum undevicesimum. Quidquid enim sit rerum politicarum atque civilium, hoc sane constare nobis Videtur, Moleriae historiam novam sibi aperuisse periodum, quam ob ingentem illam commutationem, hoc aevo excitatam, jam ante aliquot annos praesagire licuit. Quid mirum, . . hodiemam atriae conditionem ob oculos mihi Versari, exeunte sere priori hujus saeculi parte 3 eque tamen metuatis velim, inane mihi esse propositum e hodiem tempore futura praesagiendi. Historica enim studia in deliciis habere soleo: istoria autem praeterita curat et hodiema, non adeo futura longeque a vate et propheta distat historicus oculos propterea conjeci, istoria duce, in illam, quae jam et in est hujus saeculi partem non adeo, ut ego, Theologus qualiscunque de rebus civilibus aut politicis dicerem quam quidem provinciam aliis facile cedo; neque etiam, ut hoc loco de rebus ecclesiasticis verba Dj0jtigod by

72쪽

sacerem, de quibus multa sane monenda orent hac nostra aetate. Verum solam disciplinae theologicae historiam hac hora animadvertendam esse duxi. Dicam igitur de commutationio, quam tibiis aeculo hoc undevicesimo leologia in ederlandia, via a ratione. Habetis, Α ΗΗ. argim1entum sane uberrimum, de quo tamen pauca dicere jubet hujus diei locique opportunitas, adeo ut nonnulla tantum, eaque praecipua, ex eo eliciamus. Ne auram in heologiae penetralia ἀψα loci auditores abducerem, non quidem de ipsa Theologiae commutatione, verum potius de commutationis illius via ac ratione dicendi regulam mihi scripsi, ita tamen ut superstitum Theologorum nomina excitemus nulla, ne cui injuria fiat. -- Quae quidem singula indicanti magis, quam exponenti, vos faciles, uti soletis, praebeatis aures, rogo.

Triciplinam dico theologicam non adeo ut Theologiam arctioribus circumscribam limitibus, ut antea solebat, sed ut Encyclopaediam theologicam significarem. Recentiori enim tempore communi Theolosiae nomine diversae comprehenduntur disciplinae theologicae. Dicunt adeo de Theologia exegetica, historica dogmatica, philosopha, practica, communi vincula encyclopaedico conjunctis, quarum nulla alterius ope indigere potest. Quas quidem singulas persequi prohibet hujus diei solemnitas. Praecipua igitur seligamus, ita tamen ut prius nonnulla moneamus de ensis murae in Geolod Tleologisindole , quae ad rite intelligendam heologiae hoc nostro

aevo commutationem alere poterunt.

Peculiarem suam indolem in disciplinis excolendis explicare solent gentes Quam si negligamus injuste plerumque de iis judicium interponimus.

Quae sane studiorum et indolis varietas ad disciplinarum ambitum uberi excolendum earumque ructus amplificandos, magnopere valuit. Hinc eae plicandum, quod qui agiarum gentium rationem maxime imilari student, vix laboris inter indigenas fructus erant contra, qui illarum Semplum et progre8Sus suos in usus convertentes suae ipsius gentis principia ulterius excolunt, prosperos plerumque habuerint successus. Ut enim in rerum natura e seminibus sui generis plantae evolvuntur, ita apud quamquo geo'Dj0jtigod by

73쪽

tem e hesterno die explicatur hodiernus et suturas. - Attendant illud nostri aevi homines, qui rumpendum esse hodie vinculum cum histori amrmant

Spem fallet eventus Quod quidem imprimis in eos dictum sit, qui quam

primum attenderint progressus peculiares, quos secerunt in hac illave gente disciplinae, statim quaerant utrum eosdem illos sua in gente animadvertant pSin secus, nullius praetii esse hanc suae genti disciplinam, clamitant. Verum enimvero per varia admodum vias excoli solent inter diversas gentes disciplinae, ipsa adeo Theologia quae conjunctae magis ducere solent ad disciplinarum maturitatem promovendam, quam si unius gentis disciplina

supremam exerceat auctoritatem. Quod sane attendamus potissimum, ut respondeamus ad quaestionem: num ederiandia eadem illa via, qua ceterae gentes, maxime eutones,

ad illam pervenerit Theologiae commutationem, quam hodie observam pQuod ut rite fiat, sunt peculiaria gentis nostrae studia in excolenda Theologia attendenda.

Ut in ceteris disciplinis, ita potissimum in sanctiori Τheologiae disciplina

suam semper explicuit indolem gens nostra, qua distinguebatur admodum a ceteris gentibus. Nec mirum Valet enim magnopere Religio, - et quidni eo valeret Theologia - ad explicandas sublimiores ingenii saevitates animique sensa valet illa ad omnem explicandum Vminem. Hinc uniuscujusque gentis heologia ipsius. fere characterismum referre solet. Quae ederiandis ab antiquo inde tempore propria fuit privaque eum animi in Deum pietas, ab aliarum gentium πιςία aliena, tum summa Codicis . veneratio, hanc expressit, licet diversis admodum formis, heologia ederiandica. Quippe bina potissimum studia in nostratibus viguerunt, evangelica dico et practica, quae quod attendere neglexerunt nonnulli ab aliis conjuncta, a plurimis vero sua singula, peculiariter fuerunt exculta. Neque tamen in hisce substiterunt. Accessit enim philosophandi et rati cinandi subtilitas, cum duobus hisce principiis arcte conjuncta, numquam vero ab iis divulsa. In hisce quidem nostrae heologiae peculiaris emitur indoles. - varia autem ratione, qua tria haec principia vel conjunxerunt, vel separarunt, diversae sunt explicandae Theologiae, quae exstiterunt inter nostrates, sormae. Ita rea elisae i. e. positivae fidei tenaces, in illa Dj0jtigod by

74쪽

64 I. ROTA ARBS exponenda et commendanda, summo animi ardore versati suere heologi primarii, stupenda admodum doctrina clari, negativa plerumque fastidientes. Facile ita ea philosophorum placita susceperunt, quae oritivam firmarent doctrinam. Illud vero semper ob oculos habuerunt, ut in rebus exegeticis atque dogmaticis, practicam suam ipsi explicarent indolem. - Hinc etiam, Theologiam apud nos arctius plerumque, quam apud exteros, conjunctam fuisse cum Ecclesiae commodis, scite animadverterunt extranei heologi, qui de nostris agerent rebus. Hinc liberaliores adeo heologi nostri intuenda doctrina positiva suerunt occupatissimi, ne iis exceptis, qui deformis dogmaticis haud raro ipsi minus erant solliciti. Hinc explicandum, utramque illam meologiae sormam, quae Ecclesiam nostram diu agitavit, etianismum dico et Coccrianismum, dispari nonnumquam ratione,Dogmatismum coluisse arisDωlicum oetiani de praxi, picum Cocceiani de interpretando Cod. s. meritissimi quin et practici Cocceiani, qui utrorumque principia miscuerunt, Lampii, viri pietate conspicui, vestigia prementes, in heologiam typicam plane abierunt. Quid nonne in praestantissimis doctrina et liberalitate Theologis, Venem a Vitringa, Witsio ut ceteros taceam positiva aeque ac dogmatica ratio plane habitare videtur nne singula haec veluti elementa Theologiae ederiandicae, opposita saepe, satis patuerunt in antiquorum eleio-baptistarum et Remonstrantium familiis, dum contra Lutheranorum plurimi, inter eutones plerique instituti, horum rationem retulerunt pΜultiplex ita fuit Theologiae ratio, quae a tribus hisce principiis, exegeticis, practicis, dogmaticis, magis minusve vel conjunctis vel disjunctis, pependit. - Ιn ipsa Ecclesia Resormata superiori saeculo triplex sere regnavit

Theologia, V tiana, Coccejana et mixta, quam Lampianam minus recte dixerunt. Hoc unum tamen habuerunt variae hae sormae commune, quod Dosmattea Reginae instar, ceteras saepissime secum duceret disciplinas theologicas, veluti pedissequas, dum in alia ruerunt ceterae familiae, quae singulae haeciliave explicuerunt elementa gentis ederiandicae s biblica, s ascetim s. d-matica severiora. Me quibus quidem singulis sustus dicere, hic certe non ducet. Jam Vero, Αud. commutatio, quam hoc nostro saeculo orientem Vidimus in rebus theologicis hisce, nisi egregie fallor, comitur notis characteristicis. Disitigod by

75쪽

Primum quidem, quod commutata fuerit mutua inter se disciplinarum theologicarum ratio, earumque encyclopaedia justius veriusque constituta. Commutatio illa non unam tantum alteramve spectavit disciplinam, sed vero omnes omnino disciplinas theologicas, adeo quidem ut singulae illae sensim progrediendo hujus commutationis suerint participes. ova ita plane exstitit Theologia, ineunte dimidiato hoc saeculo undevicesimo, incognita exeunte saeculo superiori. Spectavit illa cum ambitum disciplinae theologicae, ejusque Encyclopaediam, tum ejus fundamentum tandem principia, e quibus processit. Theologia enim, suae, qua Versabatur, conditionis pertaesa, alia petiit et summo in ea ardore serebatur. Dogmaticae partes quidem primarias, neque tamen supremas illas, tribuere perrexerunt heologi. Hinc factum est deincepa, ut illam justo superstruerent fundamento, Cod. s. interpretationi, quae sane liberaliorem tulit Theologiam, a vi hujus illiusve systematis dogmatici liberiorem. - Accessit tandem, quod variarum familiarum inter rotestantes heologi antea a se invicem separati jam iisdem principiis ducti, communi ardore excoluerint Theologiam. -- Quas quidem si animadverterimus indolis Theologiae recentioris notas, liberaliorem sensim exstitisse eam, nemo facile mirabitur. Hisce praemonitis, qua quidem via et qua ratione illam subierit heologia commutationem, agedum, paullo accuratius inquiramus lAetatem hanc nostram ingredientibus luce clarius nobis patebit, varias disciplinas theologicas suas easque peculiares Vixisse aetates, quibus ima post alteram praesertim heologorum occupavit studia atque labores unamque post alteram in dies majori ardore fuisse excultam et nova prorsus facie prodiisse. - Quod quidem, ne de singulis dicamus, temporis augustia coacti, in studiis exegeticis, historicis, dogmaticis persequamur, temporum ρις-- ratione habita. Theologiae recentissima aetate commutatio incepit sere ab exegetica disciplina, quam landamentum iterum posuerunt omnis omnino Theologiae. Praesparatam dicimus illam rerum commutationem a quarta sere inde parte posterior saeculi duodevicesimi ad ma turiorem autem processit rationem hoc nostro tempore.

76쪽

66 I. ROTA ARBS Quae enim tentaverant, post unius rotii, quem sua non intellexit aetas, labores, primum C criani, ipsi mox in errores abducti typologicos, itemque Remonstrantes, rotii vestigiis insistentes, magis tamen tempore Episcopi et et stenti, quam quidem postea, haec in ipsa Ecclesia Resormata resuscitarunt hilologi Studia enim philologica, quae triumviri in patria nostra philosophica via excitaverant, en alius, em ster-husius et ib. Schullensius, haec schola Schullensiana, Henrici Alberti Schultensii vestigia secuta, ad saniorem interpretationem M. Foederis applicare coepit, idque magno cum applausu ructuque, ita ut una cum grammatica interpretatione aestheticam simul adverteret librorum V. F. dignitatem, utque ex ipsa Res mata Ecclesia nova ita lux oriretur libris poeticis et propheticis. - Sic via parata, qua mox incesserunt in grammatica . Foederis interpretatione Teutonia vim habere beneficam incepit in ederlandia. Ipse Semlerus multorum aperuit oculos, licet a temerariis ipsius hypothesibus abstinuerit sere plerumque prudentius nostratium ingenium, qui Ernesti maxime et Michaelis vestigia prementes, disciplinae jura vindicarunt Exegesi et Hermeneuticae s. mon amplius Exegesis solum paucos si excipias a Dogmaticis et Homitetis exculta, ut inde systema theologicum construerent; sed grammatio et critice moedentes, fundamentum, quo niteretur universa Domatica illam posuerunt plurimi. - estes nobis in Universitates ederiandicae Nullae plerumque illic haberi antea solebant 'heologis scholae exegeticae, pro tenui admodum parte a rosessoribus Linguae Graecae haberi solitae. Jam vero post annum demum octogesimum saeculi superioris, heologi , uti in Loidens Academia, Broesius, e aterus et maxime o oratius, in Groningana breschius atque uni ing huis, ita in hac nostra Pater, mihi carissimus, primas suo marte instituerunt scholas exegeticas de V et . . , antea nullibi obvias, a quo inde tempore suam sibi cathedram vindicarunt, in hac nostra schola ab Heringa egregie occupatam.

Fuit sateor, haec ineunte hoc saeculo disciplinae nostrae conditio, ut antiquae rationis vestigia superessent plurima nova vero simul studia excitata prodierunt et promota in dies. Quod quidem item patuit in Exegesi sacra. Eam omni sua vi restituerunt, antesignanos secuti huius aevi Dj0jtigod by

77쪽

Theologi , in eo maxime occupati, ne analogia fidei celeri ticae amplius moderatrix haberetur interpretandi Codicis sacri. Ab initio inde hujus ommutationis duplex fui usus Exegeseos, tam

ut ipsi libri s. explicarentur, secundum regulas grammaticas, criticas, hermeneuticas, tum ut emendaretur Dogmatica, quae saniore niteretur

exegesi, non amplius spinis scholasticis vel sormulis typicis et allegoricis reserta. Quod quidem postremum imprimis a nostratibus heologis negligi vix potuit, qui peculiari sua indole ducti doctrinaeque Religionis Christianae positivae tenaces, in Dogmatica excolenda praecipuas semper egerant partes. Jam vero Grotii et Ernestii, a Segario et o oratio laudatorum, vestigiis institerunt in exegeticis in dogmaticis haud raro Doeder-le inii, ori et scholae ubingensis antiquiorem dico, torrianam illam, quae exegetico-dogmatica audit Exestato vero in Universitatibus potissimum hoc studio, ecce ita Exegesis occupatos tenuit omnes sereTheologos, ut maximam sane partem scripta heologorum nostratium id temporis ammenti fuerint vel exegetici, vel exegetico-dogmatici. - estor

nomina orgeri, Brin hii, Claris sit, eringae, uni in ghii, Palmii, areavit, erpono herii, Reddingit, lotenti Voorstii, ut alio taceam complures Testor Dissertationes et Specimina, quae in Academiis nostris prodierunt tribus prioribus hujus saeculi lustris distor scripta ipsa dogmatica, quae in operibus Societatis Haganae prodierunt,

ad unum sere cuncta dogmaticam exegeticam spectantia. Sed quid plura In medio hoc Exegeseos excolendae ardore abesse Vix potuit, quin riuia, quae antea Erasmum, rotium, et stentum, aliusque complures tulerat, arctissime cum ea conjungeret Cristo studium, in Claris sit, Heringae,munt in ghii, Voorsti scholis excitatum denuo. ano Critici adhibuerunt, non adeo, ut alibi jam id temporis 8olebat, ut Critices, . . conjecturalis ope ad sui ingenii placita libros

dicis . emendarent; verum potius ut Codicum Versionumque auctoritate Codicis s. textum rite constituerent. - eo vero minus, Selleri Ernest iique vestigia secuti, Hermeneulicam peculiariter explicuerunt et constituerunt, quo firmiori undamento niteretur interpretatio Cod. s.

Neque tamen negligendum, utrasque hasce disciplinas imprimis in Academiis

78쪽

68 . I. ROYA ARBA fuisse excultas, illosque heologos, qui ultra Academiarum cancellos inte pretes prodierunt, magis in pure exegeticis scriptis, quam quidem in

Criticis et hermeneuticis fuisse Versatos. Quod sane commutationis, de qua agimus, fundamentum magnopere non

valere non potuit ad excolendam heologiam liberaliorem. edia processerunt illi inter alaeologos et Neologos via, odiosa plerumque iis, qui in

extrema ruere gestiunt. agno profecto ardore Dogmaticam colere perrexerunt nostrates; verum eam non amplius apud plurimos pendentem plane asystematibus et placitis, s dogmaticis, a philosophis, contra vero ab una auctoritate divina, quam pie venerabantur nostrates. - Huic autem fundamento exegetico institerim per hoc, quo vivimus, saeculum. Quodsi cui mirum videatur, excitato heologiae exegeticae studio non citius progressus secisse heologium, attendat quaeso temporum illorum περιςασεις. - On tantum vim habere insignem perrexit constituta ab

Ecclesia doctrina orthodoxa verum et negativa illa heologia, quae alibi in mediis eologorum et Rationalistarum cum alaeologis et Supranaturalistis viguit dissidiis, plurimos deterruit ederiandos prudentiores. Imprimis autem cogitate temporum injuriam, quam ineunte hoc saeculo passi sumus. Vix cathedra theologicas iterum publice occupaverant heologi nonnulli perθonati, . . , quos hic illic heologoruni nomine in Academiis haud tulerant recentioris libertatis patroni serventiores, jactantes illi, Professores Theologiae libertatis et aequalitatis votis obesse. Vel si tamen hi latentes sub aliis professoriae dignitatis titulis, heologiam docere perrexerant,

donec ineunte hoc saeculo, Facultatibus theologicis debitus iterum concederetur in niversitatibus locus, quas cunctas repraesentarent disciplinas. Ab insana illa rabie mox recesserunt nostrates, quibus alte inhaeret sensus religionis, isque Christianus; neque tamen simul remota erant obstacula disciplinarum satis eliciter excolendarum. Scilicet, alia potissimum innuo. Ea sui prioribus hujus saeculi lustris incerta amictaque atriae conditio, ut in ipsis sere musaeis scholisque laterent plerumque heologi suam sedulo excolentes disciplinam, neque tamen in publicum editis scriptis prodeuntes. Ecclesiae, quae apud nos arctiori, quam quidem in eutonia, vinculo heologiae erat socia, incerta Dj0jtigod by

79쪽

qua sibi invicem successerunt leges fundamentales, atque ex immutata semel iterumque atriae sorma et regiminis ratione. Evanuerat non tantum jam antea Belgi laederat Respublica, inter gentes clarissima sed vero evanuit item mox Batava illa, quae antiquo satis nomine dicebatur a viris, nova quaeque sectantibus. Iam gens apoleontica ederlandiam regebat, animosque ita depressos tenuit, ut sub ipso Ludovico Rege, multis nominibus erga nostrates laudando, minus alacri animo versari viderentur,

uti alii, ita ipsi etiam heologi bene multi in his, quod mirandum, potissimum juniores illi. Quod quidem obstaculum augebatur in dies,

quo tempore atria, atrocissimo apoleontis jugo submissa, Francogallici Imperii vastissimi alluvies diceretur. - uominus Ver extrinsecus somno oppressa videretur heologia, caverunt Societates theologicae, eyleriana Hagana Stolpiana, itemque privatus rosessorum in musaeis et scholis indefessus labor, qui eos, velut in horrea, condideriin thesauros, quos, paucis admodum exceptis Theologis, Censurae apoleonticae submittere recusarunt plerique.

Nova vero lux affulsit tandem heologiae Quippe litterae et disciplinae, a tyrannide alienae, flagranti ducuntur libertatis arbore. Vix igitur dirissimo excusso jugo et restituta libertate in regno ederiandico, quid mirum praeparatam jam in media illa temporum injuria liberalioris heologiae

commutationem, e musaeis privatisque scholis in publicum processisse Ecce novo vigore prodeunt disciplinae theologicae in a temeridibu theologicis, id temporis classicis, latiorem sibi aperiuntes exspatiandi campum. Exarserunt in dies una cum libertatis ardore, qui gentem nostram occupavit, liberalioris heologiae studiae, publice celebrata e Leidensi cathedra a Clarissio, justisque suis terminis prudenter comprehensa. Huc autem profecto haud parum valuit sublatum schisma, quod antea disciplinarum theologicarum in diversis rotestantium familiis cultores separatos tenuerat. Hi enim in media sententiarum diversitate, heologiam communis esse juris advertentes, pari ardore in eam incubuerunt, singulisque sentiendi libertatem de rebus dogmaticis lubenter concedentes, fratera disciplinae vinculo conjungebantur Quos secerant in Teutonia hae disciplinae pro-Dj0jtigod by

80쪽

gressus, avide in suos usus converterunt Res mali, Remonstrantes, Lucterani, eleiobaptistae, ita tamen ut a servo imitatorum pecore abhorrentes, suam eamque Nederiandicam rationem et indolem in hisce explicare

perrexerint.

Quae quidem quo magis promoverentur, accessit satis eliciter Univerritatum ederiandisarum intiaura sis anno hujus saeculi quinto decimo, quam sane disciplinis theologicis vehementer profuisse publice assimare haud

Μoris est, . . , apud multos hodie, ut illam vehementer vituperent legem eademicam, quam impense laudarunt illius temporis homines, docti aeque ac liberales vereor autem, ut hisce instituendis querelis animi non tantum grati, sed etiam veri studiosi, testimonium edant. Non is ego sum, qui vitia, legi illi inhaerentia, maxime hoc nostro tempore, abnegarim; neque tamen aliquem eorum, qui mecum illa tempora in Academiis vixerunt, acile negaturum crediderim, legem illam academicam disciplinis

vehementer prosuisse. In memoriam praeterea revocemus, quantopere viri,

vere liberales, dico inter plurimos em perum, Heringam, un-ting hium laudare solerent legis liberalitatem eo, quo Vivebamus, tempore. Facile quidem concesserim legi illi inesse, quae cum nostris temporibus minus congruant verum enimvero sunt singula instituta non adeo e posteriorum temporum conmodis et desiderii dijudicanda, sed potius ex illorum, quibus exstiterunt, temporum conditione, comparata cum superiori, non adeo cum posteriori aetate. Quin et nemini me opponam affirmanti, multa, quae ex illa lege exorta hodie seruntur incommoda, originem magnam partem cepisse ex iis, quibus legem illam deinceps dilacerarunt, decretis regiis, tum et maxime e perversa studiorum ratione, legi vim inferente, quam haud raro secuti sunt disciplinarum studiosi; quibus sane medela paranda videtur Sed quidquid est, hoc mihi haud dubie constare videtur, legem illam academicam disciplinae theologicae campum amplificasse, eamque ad maturitatem perduxisse nova illa studia, quae praeparaverant Theologi. rosecto novo ardore, saltem per priora

lustra imbuit lex illa Mologia studiosos. Neque aliter fieri potuit, quin