De agris publicis imperatoriisque ab Augusti tempore usque ad finem imperii ...

11쪽

AB AUGUSTI TEMPORE

De agri publicis stacalibus rationisque privatae et patrimonii ab Augusti aetate usque ad Diocletianum.

DE AGRORUM PUBLICORUM DIVISIONE FACTA INTER AERARIUM POPULI ROMANI ET CAESARIS FISCUM.

Divisis inter Augustum senatumque provinciiS, agri publici reliquiae partim aerario populi Romani, partim Caesaris sco attributae sunt. In his enim regionibus, quas Augustus obtinuit sive potestate proconsulari, ut Britanniam aliasque eiusdem gene-

12쪽

ris provincias, sive privata, ut AEgyptum, eri non poterat quin praedia publica, aeque ac ceteri reditus,flsco attribuerentur. Italiae autem et senatoriae cuiusque provinciae sundos publicos aerario servatos esse putaverim uSque ad Traiani tempora, quatenu ex agrimenSorum auc

toritate suspicari licet, qui saepius de locis populi Romani agunt ij

Habemus igitur duo agrorum genera, publica etflscalia sed revera, ex initio iam principatus, imperatores locis populi Romani aeque acrascalibus praefuisse non dubium est, quibus nihil antiquius uitquam ut totius rei agrariae, assignationum coloniarumque sibi curam seponerent. Augustum enim recensui8se et a privatis recuperavisse quidquid esset populi Romani, non Romae tantum, sed et in orbe universo compertum habemus, ita ut ex hac ordinatione anni 7274. c. - 27 a. I. C, omnia privilegia, beneflcia, vectigalia, sormae denique omnes ad usum possessionemque Iundorum publicorum pertinentes,

etiam post Septimium Severum penderent 2ὶ.

l Gromatici ed. Lachmann). Hygin. p. 114, 16 a amis regione Reatina sunt loca p. R. Sicul. 137, 1, 4 a Sunt populi Romani quorum vectigal ad aerarium pertinetis mygin. 122 16 - Τacit. Ann. XIV, l8. 2 Hoc probavit Ommsenius, . . II, 2, 1, N . f. acit. Ann., III, 28. Dio Cass. LIII, 2. Sueton. Aug. 32 si Loca in Urbe publica iuris ambigui possessoribus adiudicavit, relli, 4031 C. I. .. X, 8038): Vespasiani rescriptum ad Vanacinos): ... beneficia tributa vobis ab divo Augusto post septimum consulatum, quae in tempore Galbae retinuistis confirmo. - relli, 31 18 Domitiani sentenua inter

13쪽

Eorum vero beneflciorum, quae a novo quoque principe, saltem usque ad Hadrianum, edicto conssrmantur ij, maximam partem ad fundos publicos pertinuisse certum est, sive de remissis vectigalibus et solariis, sive de concessis aut retracti subsi

civis aliisque terrae portionibus agitur '). Legimus Claudium iuri suo agros et saltus vindicavisse de

quorum possessione contenderent Comenses cum Be galeis et rem procuratoribus suis disceptandam commisisse δὶ ob eodem principe missum esse di8ceptatorem agrorum Cyrenensium comperimus qu08 populo Romano cum regno a rege Apione quondam relicto proximus quisque possessor invasisset ε). Vespasiano et Tito audimus agros Cyrenen8e iterum restituto esse et magnam sco pecuniam provenisse ex venditis totius Italiae subscicivis, sed 908SeSSorum clamoribus legationibusque ad id induc-

Falerienses o Firmanos : ... divi AuguSti erga quartano Suo principis opistula qua admonuit os ut omnia subsiciva sua colligorent et venderent. - relli, 460 C. . . II, 1423 VI, 266 inter annos 226 et 244): ex eo tompore quo Augustus rempublicam obtinere coepit, usque in hodiernum nunquam haec loca pensione pensi

l Sueton. Tib. 8 Dio Cass. LXVII. 2 Plin. ad raian. 58. Cf. omm. S. II, 2, 1070 1071. 2 Orsili, 31 18 C. I. L. VI, 266 ubi incertum est utrum de BC-tigali an solario agaturi. - Frontin. p. 54, 10 Aliqua subsiciva in Italia Titus recollegit 9 p. 4, 3 Pecuniam etiam quarundam coloniarum imp. Vespasianus exegit, quae non haberent subsiciva conceSsa s C. I. L. II, 1423 ubi de vectigalibus ad fundos publicos portinentibus fortasso formo est). 3 C. I. L. , V 5050.

14쪽

lum fuisse Domitianum, quibus reliqua omnia Subsiciva in perpetuum concederet l). Praedia igitur publica, quamvis eorum reditus in

aerarium adhuc ueret, non populi romani, non senatus, sed iam ab initi principatus, imperat0rum arbitrio administrata e8Se conStat. Imo, ex Hadriani tempore, ne locorum publicorum nomen quidem Supere8t Iundi omne unico nomine

appellantur, nempe loca soalia fundi scales 2ὶ, ita ut in iurisconsultorum libris, praesertim in litulo Digestorum de iure sci 5 utrumque genu praedio

rum publicorum scaliumque confundatur. Sed quam mulli suerint, in quibus provinciis, fere ignoramus. In Italia enim, post Domitianum nihil prope ex agri publici reliquiis nobis notum est nisi paScua quaedam et saltus praesertim in Piceno et in Sabinis 4). Populo romano, si non re, Saltem nomine, adhuc in tertio seculo attribuuntur incognita illa vectigalia populi Romani quae sunt citra Padum

1 Hygin. 122 20 In provincia Cyrenensium lapides inscripti nomino divi Vespasiani sub clausula tali occupati a privatis fines P. R. reStituit. Frontin. p. 54, 8-l2 si Sed postquam Vespasianus)

legationum miseration commotus St, quia quassabatur univerSus Italiae possessor intermiSit... praestantiSsimus postea Domitianus ad hoc beneficium procurrit et uno edicto totius Italiae metum liberavit B

4 Frontin. p. 2 Silvas quas ad populum romanum multis locis pertinoro I x votoribus instrumentis cognoscimuS, ut ex proximo in Sabinis. v Hygin. li4 6 QEt rcgion Reatina sunt loca p. R. 9 Sicul. 137, In Piceno et in regione Reatina in quibus rogionibus monte Romani appellantur u

15쪽

et vectigalia popetu Romani gallicana, ex titulis epigraphicis nota 1 . Apparet in multis tegulis lai mulacem praediis populi Romanis unde forsitan coniicere possis hos landos in Italia plures fuisse quam credi

In provinciis autem habemus agri publici reliquias in Hispania in Cyrenaica in Iudaea in Dalmatia 2 . Inter agros scales habemus Iundos quosdam in Sabinis ex titulo Saepinensi notos, ubi de gregibus fiscalibus agitur δ), et potissimum agrum Scalem AEgypti de quo infra tractabimus. Tam frequen8 Stpraediorumiscalium mentio in Digestis, tam multae de eorum administratione regulae ut Sco iam a tem haud exiguam soli provincialis cessisse facile coniiciaS. Plura enim incrementa fundis scalibus quam locis publicis suppetere facile constat. Videamu ex quibus sontibus utrique augeri Soleant. Bona vacantia et caduca quae nemo nescit in quantam molem, post lege Iuliam et Papiam oppaeam de caduci S accreverint rarius undis fiscalibus adiiciebantur, quippe quae vix adiudicatara 800, plerumque Venderentur et in pecuniam redigerentur 4ὶ

li cana). - Quae HirschSsoldiu cadem esse ac antiquum agrum Gallicum putat v

2 Plin. H. V. XII, 3, 123 XIX, 3, 39. 3 C. I. L. IX, 2438. 4 Hoc probatur in titulo e iure fisci. s. Tacit. Ann. VI, Q

16쪽

Fieri tamen potuit ut aliqua pars integro statu inter fundosiscales vel publicos collocaretur Scimu autem haec bona in Italia ad aerarium primum, deinde a Marci Aurelii tempore ad fiscum devoluta esse linper curam praesectorum aerarii, quibus ab Hadriano adiuncti sunt procuratores hereditatium 2ὶ Monstra

vit Hirchsse dius 3 quantam inde ab hoc tempore auctoritatem in Italia procuratores illi hereditatium consecuti essent et alibi demonstravi 4 quemad

modum ex dissscillimis istis bonorum caducorum Vacantiumque quaestionibus, quae nullam partem iuris non tangerent, natum esset si s sci, quantamque imperatores procuratoribus suis in decidendis litibus auctoritatem dedissent, magno cum detrimento ordinariorum praesidum, sed cum magna imperatoriae

potestatis utilitate. Hic tamen illius urisdictionis progressum iterum deScribere nobis non placet, quippe quibus praedia semel post decisas lites flsco

attributa, considerare prop0Situm Sit. In pr0vinciis autem senatoriis haec bona primuma ot damnatis bonisque eorum uiuenditis. m. I. L. X, 8038, ubi de bonis per fiscum venditis agitur. 1 Ad aerarium portinon usque ad Hadrianum in Dig. XLIX, 14, 154 3 et Senatus Hadriani temporibus censuit, quum quis se ad aerarium detulerit. . . u lin. Ep. II, 16 Plin. Paneg., c. 34, 36. - Ad

fiscum autem ab aetato arci Aurelii in Dig. XXVIII, 4, 3 XXXIV,

9, 164 2. 2 Dig. XLIX, 14, 32 II, 15, 84 19. - . Iust. VII, 54 l.

17쪽

- 13

ad aerarium, postea vero, a Marc0 Aurelio adiscum pertinere comperimus, administrante primum proconsule, deinde procurator0 hureditatium in provinciis imperatoriis, sco adiudicari, curante primum legato imperatoris, deinde simul procuratore provinciali et procuratore hereditatium l). II. Bona damnatorum, bona eorum qui sibi ob aliquod admissum flagitium mortem conscivissent 2), bona eorum qui, ex qualibet ratione, praesertim ex vectigalium locatione debitore lisci remanerent, deserta praedia ob cessationem collationum vel reliqua tributorum 5 distracta, omnia haec bona, quemadmodum inter aerarium Scumque vel etiam patrimonium principis, quod videbimus, dividerentur, parum conStat ea tamen plerumque sco attributa, sed divendita et in pecuniam redacta 4 arbitror. interdum etiam bona municipalia ab imperatoribus conliscala uni sic ea Taciti verba de Galba 5 ad praediorum quorumdam conliscationem pertinere putaverim Reditus Lugdunensium occasione irae inliscum verterat.

si Traian ad Plin. 84 icaonsibus qui intestatorum civium suorum concessam vindicationem bonorum a divo Augusto adfirmant, debebis vacare... adhibitis Virdio Gemellino et Epimacho, liberto meo, procuratoribuS. D

2 Ρaul. Sent. V, 12, 1. Dig. XLIX, 14 454 2. 3 Frao Vatic.,4 22 Si doserta praedia, O cessationem collationum vel reliqua tributorum ex permissu praesidis distracta. . . v Τextu ab Huschkio restituto utor.) 4 Paul. Serit. V, 12, 1. Gai. Inst. IV, 146. Fra9. Vatic. Il. C. Iust. X, 3 l. Dig. XXXIX, 4 94 8 XLIX, 14, 5 pr. 5 Tacit. Hi8t. I, 65.

18쪽

- 14

lII. Ex pecuniis publicis, quae provenirent ex reditibus provinciarum principis, ne otiosae iacerent, saepe comparata fuisse praedia legimus l). IV. In novi provinciis, ut Pannonia Dacia, traque Germania, quae praedia lisco Seposita sint, parum liquet Agri enim plerique sive provincialibus relicti Sunt, tributo obnoxii, sive as8ignati veteranis in coloniarum Iorma pa8cua tamen, ut olim in Italia, in provinciis quibusdam Sco reservata esse cum metallis et lapidicinis, nec non et subsiciva certum

t Plin. ad raian. 54 si Pecuniae publicae. . . exacta Sunt et exiguntur; quae vereor ne otiosa iaceant. am et praediorum comparandorum aut nulla aut rarisqima occasio est s 2 Habemus pascua in Dacia C. I. L. III, 363 si Conductor pascuio salinarUm. D

19쪽

CAPUT SECUNDUM.

DE NOVO PATRIMONIO. EIUSQUE FONTIBUS.

Nunc veniamus ad aliud praediorum genus, ad ea nempe quae ad patrimonium principis pertinent.

Necesse enim uerat iam ab initi principatus, ut a fisco pecuniae illae distinguerentur, quae principi, privato, ut ita dicam viro, ex privatis hereditatibus vel aliis rationibus provenirent. Iam ita actum esse imperante Augusto comperimus cuius propriae fortunae Saepius enumerantur. Quod enim ait apud Suetonium 1 ad heredes uo perventurum, Vere patrimonium erat, neque dubium est quin de hoc patrimonio monumentum Ancyranum loquatur his

1 Aug. 101 Excusata rei familiaris mediocritate nec plus perventurum ad heredes suos quam milies et quingentio professus, quamvis viginti proximis annis quater doctes milies ex testamentis amicorum percepisset, quod paene omne cum duobus paterni patrimoniis ceterisque horeditatibus in rempublicam absumisset.

20쪽

- 16

verbis 4 ex patrimonio meo, 3 et pecunia mea, γε friumento privatim coempto l) , quanquam ori potuit ut Augustu pecunias quae hinc erasco, illinc

e privato patrimonio fluerent, saepe confunderet. Post Augustum vero, oportuit ut sua quoque huic patrimonio in immensum crescenti, administratio constitueretur. Hos enim habemus quasi fontes patrimonii praecipuo :1' Proprias uniuscuiusque ad imperium pervenientis familiae ortunas, de quibus infra loque

2' Relictas principibus hereditates quibus nullum uberiorem reditum habuerunt Mos enim pessimus instituendi principis in testamento vel heredis vel legatarii, ab Augusto coeptu8, adeo postea invaluit ut morientibus quasi ossicium et necessitas fleret et principis cuiusque more ex hoc potissimum cognoscamus quales se in appetendis vel repudiandis hereditatibus gesserint. Per viginti annos Augustum quater decies milies ex testamentis amicorum percepisse, fortunasque privatorum a Caligula, Domitiano Commodo aliisque, nunc quia scripti, nunc quia non scripti essent, expilatas esse comperimus 'in . Praeterea autem principibus, utpote patroniS, partem pecuniarum, qua reliquissent eorum liberti, ex omnibus sere Romanis ditissimi, vel liberti fami-

2 Sust. Aug. 101. Plin. Panest. 43. Vita Commocli c. 19. CLDirkssi Scriptores Historiae uoustae 2383, qui locos ad rem pertinentes collegit.