Ethruscarum antiquitatum fragmenta : quibus vrbis Romae, aliarumque gentium primordia, mores, & res gestae indicantur

141쪽

Liber Secundus.

THusci victis Gallis sub duce Messio Licinio Arretino Lucumone ob

partam Victoriam pace gaudebant; quando inopinata desectio Thuscinati Vulterranos turbauit. Causi fuit rebellionis Lucius Quintius Senator Vulterranensis, illius Ciuitatis praefectus, nam, ut quidam dicebant, quod Quintius iactabatur se prognatum esse ex Familia ci intia Romana per lineam Cesonis Qtiiniij ; ideo egisse cum Senatu Romano de tradendo exercitui, & militibus Romanis Thuscinato, atque etiam Civitate Uulterrana.Tandem Thuscinates a Vulierra defecerunt ; inamb usque ad Castrum Salinarum

hostiliter exchirsionem fecerunt. Ast Lartes Aruncus Vulterranensis Lucumon cum magna militum manu eoSinsecutris, terga vertere cogit s N in oppido obsessos custodit: ipsi nunc tiam Vulterranensibus dedere voluerunt confisi in

142쪽

Ethrusc. Antiq. Fragm.

iii in virtute Lucij, quam pugnando didicerunt ; nam Lucius Quintius cecidit inhoneste. Pugnatum es : oppidum desolatum. multi cecidere Thuscinatium s Vulterranensium pauci. Lucius saxo percusius occubuit: concidere anumis Thuscinates reliqui: se Larti dedere. ignotum est: Familia Quintia omnibus honoribus priuata est ad anno S LXXX. Post Lartem frater eius Alcus subrogatus est in eius locum. Thuscorum Concilium Perusij habitum: actum est de imperio augendo; nam milites belo assueti otio torpebant: & uniuersas Urbes ciuiles discordiae vexabant. Sutri nis bellum indicendum declaratum est; ut postea Romanis. Arretini soli re itere. Perusinus Lucumon declaratus est uniuersi belli dux. Pro Vulterranensibus eligitur dux Ancus Volumnius, quem cum Emilius Consul RomanuSinterfecisset, Thusci inferiores suere. Mentitis Pomarius in Anci locum successit;& Sutrinos inuasit; quibus pene superatis venit Quintus FabiuS b alter Consul Romanus in auxilium socio1 una. Hic Thuscos fugauit: transiuit perfluam Ciminam: magna ex parte Thusciam de uastauit Thuscorum castra oc-cti pauit: cecidit Perusinus Lucumon, & Mentitis Pomarius. Obsidione Pe- usum cepisset, nisi Cortonenses, Festilani, Arretini, & Umbri praestb suis sent. Perusini , Cortonenses, Arretini, & alij populi Legatos Romam miserunt postulatum inducias. Vtilterranenses,&Fesulani, id sibi dedecori putanteS , assensum non praestiterunt. Dormiens a proprijs seruis Alcus Occiditur. Pro eo Senatus elegit Turrenum Cecinnam, Audacem multum. IS Thuscorum animos in Romanos incendit, exosus victoria S, quas superiori anno Romani obtintuerant.COnuocato itaq; Vtilterrae Concilio generali, ipse dux primus constitutitur, magnoque exercitu comparato in fines Romanorum contendit : sed tum in conspectuna Romani exercitus, quem Lucius Papirius ducebat, suit ab unitierso exercitu acclamatuS, & coronatus Thuscortina Rex, licet inuitis Lucumonibus: ipse ita Romanos ad Lacum Vandimonis assiixit, ut facile victorem se speraret f turum : & nisi superuenisset notius miles vicissent Thusci, qui tandem victi fuere. Tum Lucius Papirius victor Romam redijt. Et hic Luctimoniam finis. Vicerunt Romani Thuscos. Sed Vulterrani, & Fesulani noluerunt Romanis seruires sed inita societate cum Vmbris, portas clauserunt ipsi Decio

Consulis atque eum sub ducatu Elbi j Cecinnae filij I tirreniusque Perusium. sunt persequuti: sed ab Vmbris destituti se Romianis dedere . Tunc Vulterne imperium populare caepit; nam plebeS surgenS contra nobiles , qui pauci propter bella erant relicti, quod se deceptam diceret, patritios omnibus honoribus prillauit; nouum Senatum ex plebeis creauit; Tribunos duodecim fecit , qui singuli singulis mensibus imperij gubernacula sustinerent: tunc bellum citiite: Senatores xxx. & plures occisi. Arretini,& ipsi eadem

143쪽

Liber SecundUS.

dem causa easdem seditione S patiebantui,quare nobilium plurimi se Romam recepertuit. Ob hanc igitur causam Thusci Romanis bell una iterum intulerunt,&quia absque consilio pugnauerunt, Victi fuere, &remiserunt Romani nobiles Vulterranenses, & Arretinos in Principatum ; plebis primores damnati unt, indictae per biennium induciae;sed perseuerantibus in dissensionibus Vul- terr aniS,Menippus Cecinna Princeps eo mense in Senatu duas Legiones Galorum vocavit,quae plebem terrerent: sed quidam dixerunt, eum per Gallos

Regnum Ethruriae attentasse, quamobrem Senatus illum morte damnauit: magna munera Gallis data, ne depraedarentur, & ut secum in Romanos decertarent: & conuenientes cum plebe eam in partem ossiciorum, & honorum vocavere,praeter quam ad ossicium Pr aesidentis Senatus, quod nobilibus seruatum. Duces in Romanos constituuntur ex nobilibus Occus Moriconiu s, &ex plebe Altius Cencius: & maximum exercitum cogunt, ad quem conuenit totius Ethruriae delecta iuuentUS,atque etiam Umbriae,quod, ut cognouit Romanus Senatus,misit Lucium Cornelium Scipionem cum exercitu contra ulterranenses. Scipio autem erat alter Consulum: post multos labores, & damna ,quae perpessus ei superueniente sibi Cn. Fuluio altero Consule, occupauit Pomarancium Castrum olim a Marancio Pomario edificatum;a quo denominatur : hic Vulterranensis erat ; & Castrum hoc aedificauit. Occupauit etiam Castrum Salinarum, & Tuscinatum: tum distributa militibus praeda castra posuit ad radicem montis prope Thuscum exercitum. Sequenti die pugnatum est in eo loco,qui ob magnam cladem Romanorum caeptus est vocari Campus Romanus: durauit pugna usque ad occasum: ceciderunt multi ex utraque par

te ; sed plures ex RomaniS. Tunc si Vulterranenses duces non discordassent inter se dubio omni procul victores suissent; sed ea nocte in Urbem se recipientes sponte hostibus victoriam concessere. Heu nimium liberales Vulterranenses. Primo mane videntes Consules relicta castra ea occupauerunt, & inexpugnabilem putantes Ciuitatem Vultraium obsederunt,quod post xv. diem occupauerunt; non autem

arcem: praeda distributa, incensis Pomarancio, & Thuscinato discesserunt Ego Lucius Volumnius Vulterranensis Ciuis, & ex Ciuitate Ethruria, qu. ea Vulterranis aedificata est ad Fanum Voltumnae,& ex propriae Ciuitatis nomine, quod charissima esset, Ethruriam dixerunt.

Victis

144쪽

Ethnisse. Antiq. Fragm.

t secessere

VI Cr is tandem Vulterranis a populo Romano. Vulterra municipium factum. Vulterrani inter ciues Romanos adscripti suere: attamen proprijs legibus utebantur, & a semetipsis Ciuitas, & populi subiecti regebantur: optimates, & plebei pariter Magistratus administrabant, sed cum magna nobilium indignatione, sicut non post multos annos apparuit e nam AuluS Maurus , oc Lucius Flaccus cum magna caterua adolescentium,intranteS curiam , plebeios omnes eiecerunt, & Magistratus omneS nobilibus fuere restituti. verum

145쪽

Liber SecundUS.

rum plebs indignata arma sumpsit; cum nobilibus decertailit, qui Utiliraij, Castri Salinarum, &Cocciani colonum ope victores fuerunt: verum plebei ad Templum Iani secessere, ibique Concilia habebant: inferiorem partem Vrbis plebes occupauit, nobiles autem superiorem. Plebei igitur Pallum Nigrum , & Titum: Alerium Legatos ad Romanos mittunt,eorum auxilium implorantes , quibus perbenigne receptis, Aulo Cornelio Praetori negocium demandatur; qui cum Vulterram peteret ,eqtio deiectus interijt; in cuius locum Cn. Fabius successit; hic ab Aulo Mauro, alijsque nobilibus iuuenibus contra plebem coniuratis fuit occisus: quapropter iterum cum plebe dimicatum est plebes vero superior fuit ob multitudinem ; eique tandem optimateS concessiere ut quinque Tribuni ex plebe crearentur, qui Senatus Vulterranensis Praesidem confirmarent.

Interim Caius Fabritius Consul cum exercitu Vulterram aduentabat ad ulciscendam Cnei Fabij mortem squamobrem patres Vulterrani deterriti Legatos ad Fesulanos, Arretinos, PopulonienseS miserunt auxilium petentes ;Vulturrenum Cecinnam Titi Praesidentis filii ducem secerunt;qui magnis pollicitationibus plebem mitigauit: denique cum Romanis dimicauit prope Cecinam flumen, & superatus suit exercitusque fugatus: ipse autem vulneratus in

manus hostium deuenit. Romani victores Castrum Salinarum occupant; deinde Vulterram versus progredientibus ciues Legatos veniam postulantes obuiam mittunt: sed Con- tul ad Senatum reiecit interim militibus Ciuitatem depraedandam concessit& Aulo Mauro, & Lucio Flacco cum crv3. ex primoribuS OccisiS, magno pr. χ-sidio relicto, Romam victor reuertitur. Quinque annis transactis iterum Vulterra seditionibus repleta est nam cum Ethrusci Lucanos denub vicissent, contentio orta est inter Alcum Atriarium,&Nuccium Volumnium Vulterranen S duces,quiS eorum praecederet, quare ad pugnam venerunt ciuium alij Alco, alij Nuccio fauebant . tres supra septuaginta Vulterranorum ceciderunt: utriusque domus, ut Castra custodiebatur: huc, 9 illlic amici, propinqui, clientes conueniebant; unusquisque sua concilia habebat: tandem Nuccius eiectus suit; qui ad Castrum Cellulam cum suis se recepit, & postea solus ad Lucanos confugit: sed non post multos dies Romam petijt; atque Senatum Romanum pro se, suisque rogauit. A Senatu Vulterram ad Praesidentem litterae missae fuere reuocari Nucciuna, suo';

praecipienteS. Vulterranenses patres Romanis obtemperauerunt: Nuccius cum clienti

bus reuocatus est simnab in sequenti anno a Senatu in Praesidentem eli tur, Atriario indignante , qui operam dedit, ne a Tribunis plebis confirmare

tur a

146쪽

is r Ethrus C. Antiq. Fragm.

Nuccisis igitur sine plebis consensit Rempubicam adminstrabat ; quare Alci ira magis creuit: tandem cum videret inter PatreS nihil proficere, a patribus,& Optimatibus ad plebem defecit ; &, ex patritio popularis factus, sua conlilia cum plebe communicare carpit: tempus denique aduenit iam diu ab Alco expectatum ; & cum Patres in tiaeatro ludos, Reginae Iunoni fieri consuetos, spectarent, tumultum excitauit, & multa in Patres Vociferatu S plateam occupauit. Pata es rumore excitati ludos dimiserunt. Praesidens Nuccius Lictoritabus stipatus in Plateam venit, plebemque interrogauit, quid noui es et Θ quid peterent Θ quid vellent Θ Sed tacentibus omnibus, LictoribuS mandat, Vt 1n vincula duceretur Alcus Eo coniecto in carcerem plebes tacita arma dimisit. Verum sequenti anno Artante Flacco Persio Prossidente ex Senatus consulto Alcus e carcere fuit liberatus: qui Nuccium ad singulare certamen vocavit,in

quo uterque desecerunt ό & sic seditio finitur. Amuccius Volusius Vulterranensis scriba scripsit. MAGI ST ER meus Estrin Uulterranensit AG urmn Collegio Praefectis,cum

eum maximnbseruarem, plura mecum de Vulterrae Primor jo , Pt ex anti quorum monumentis acceperat , disserens, ut vidit me antiquitatum Hudiosi simum quae supra in principio huius libelli Ethruscis chara L ribus sunt scripta , libens mihi dedit cum hac conditione , ut ea nunquam titinitate donarem: quod ipse a M a Tiro suo acceperat eadem conditione: nam stipse a Nevio Magia sero accepit iampridem eodem modo: hoc ita voluit, quia iis Latinorum hinis es t ,, quia ea praeciosi ima , q uae scribuntur. Nam a primi undamentis Vulterre, quae commvus Nocabulo dicitur Ethruriab Ugue adeiectum Mezentia

um Regem omnia conti it , qua acciderunt.

Hunc ego librumsemper penes me habui charissimum s se qiua desperata itutem

video, Noluntaria morte a patres meos aditurus vam melius est manus sibi consciscere, quam in manus hos7ium crudelium deuenire , preciosi firmam libertatem perdereo obsignatum tibi seruandum duxi: quare terrae antequamsatisper fungar , commendandumputaui donec dies Nentat. Si aliquando venerit, hunc tibi tanquam testamento relim , commendatum accipe , sis caute custodi. Atque iacmoralia praecepta a iam iam morituro tibi asse Iupaterno relicZaprae oculi emper habeas, multum tibi profutura.

Deos tuos time.

Diuo licet ante afuerint mortales, venerari non tepigeat. Sacra custodi. Deorum cultui dicata tibi ne arroges. Santa l

147쪽

Liber SecundUS.

5 an Iis Legibiis ne detrahas.

Principes , Magistratus , Ni Dis os bonora: sacri enim sunt. In Magistratu grauis , in discendo humilis , In disceudo benignus , In conuersationesis iocosus. Patriam non ingratam obserua , cus di , defende. Ingratam fige potius , quam ossendas.

Parentibus ne desis: hoc his naturae ea . Amicus amicis. Unum coles delem, qui tecum etiam cordis secreta communicabita cus Nerus auropreciosior. Amicum pecunia ne compares s nam pecunia aliquando deficiente amicus deficiet. In bene de te meritos ne sis ingratus s. Nitium esset execrabile. Si MagisTrum habes , Ni patrem ama , cole, obserua. Maioribus audi. Minores nesperne. Delinquentibus ignosce.

L rrantes humanIter corrasse .

Miseris ilio misericors. Ama par eo Virgo irginem ducas uxorem, se bone Iam s anpulcra sit, nihil refert s cito enim senescet spulcritudo transibit , honestas manebit..Si viduam amas s adde diuitias a alioquin ne ducas. animalpessimum est feminata si Maxime , dua.

Virgo 'ulcra ,si diues bonesta fuerit, sed superba b Heὰ fuge, fuge,nec ei propi

ques s infelix iueres , si hanc duceres. virgo vagans raro probatur: Nimis loqua epe mala. Matersipolinsilios LoZelysin autem nutricem bonam eligat s honessam praesertim maxime Geminamsit lactatura b hoc maximi refert bibunt cum lacte infantes

mores nutricis bonos, aut malos.

Nimis loquentibus nihil credas. Noctu ne vageris 3 quia ferarum nox. Gloriam , honorem , Nel imperium ne exoptes,sed cura, ut illissis dignus . Mane cum e domo egrederis,quid Miurassis , cogita. Adhibe Hateram locuturus. He seruabis , te ipsumseruatis. tecum coram loqui possem,praeceptoris locum subirem. Multa praeclara Ethruscorum facinora te docerem; nam te antra antiquitatum , praesertim Ethruria 'H9

148쪽

Agnoscas licet in ipsi cripturis quas

sicribentis

dextera o

di ipsos

res Nacilia lantes .

VII.

studiosi imum demonstrant. Romanorum nisus Nanos efficerem. Ipsi enim muta libi impares aemulatores Libruscamgloriam Scriptorum copia , vel inuba de primere conati idcurarunt scilicet , si curant, Ni decrescente Ethrusca Roma na cri at, magis splendeat. Sed heu crudelia etiam fata ob fiant. Plurimascriberem quibus clario oret Ethrutaria. Angustiae Ῥndique. Manus, quae ad mortem properat ,ferrum pro calamo commutatura , deficit. Sed tamen quod ὰ cursus derum cognoui , licet nonsirmis characiteribus accipe Naticinium si tanquam preciosissimum , certismmum tibiserua. Tacitus considerabis S sic fiet , Ni triduo , aut quatriduo intelligas. Anno a Magno Ege DCCCC LX. uelcirca, ide Z uno baut altero. P eregrina Aquila Uulterram. Post annos vicinus Leo deuorabit. P astor aliquando de manu bestiae liberabit. C atulo custodiendam tradet. Fiet canis , qui a Thuscis Lupos, Vulpes, Scorpiones arcebit. Donec ex Uulterra imperium . Ego Pr erus Fesulanus in Vult erranensi Collegio Augurum ocius , sifila dimcis Scornelii cussos , in eadem arce obsessus a Romanas,preciosa omnia uno, a ter eruo comitatus reposeui. At servoru m malitiam Neritus , qui aurum forsitan post mortem meam , aut ipsi diripient , quo potius Nellem,aut Romanis tradent, ιιodiniquissimum, immane crilegium: licet; acramentopromiserint, tamen seruis non credo. . uare hunc librum, multopraeciosiorem auro quod tibi necessarium astrapromittant,solus in viscera terrae bene obsignatum con clam Tu inuentum custodi , vale. Romanis interitus. Ethruscis Gloria. Haec cornua aurea , quapro Neris a Mutis Mauro substituta fuerunt in ara Dianae ad Occidentem , relictis veris sub ara , quod tempus Nigeret ,ssaluaputarentur , in arcem hanc sent asportata s atque cum dissacra omnia ,s Templi vel lectilia praeciosa, Nasa aurea, ct argentea , quibus diues multu- s ne honies Sy la magis i , ea urarentur icuti manibussacrilegi acra suratisunt in Templo Vestae, quod eni in cantro, quod dicitur Farneta. Sylla enim Templum hoc , dum C a Lirum occupasset, sist multa damna crudelis intuli sit , non e H ausus vio

lare.

Demum desperat alute hic ea reposui , di ea omni mu que ad Dianam pertianent , ne eis Romani potirentur. Pro perus custos Arcis. Arre-

150쪽

sis Ethriisse. Antiq. Fragm.

' RRETINI SenatoreS ob incommoda belli Punici magna onera ab Romanis imposita ab Romano imperio deficere cogitarunt;quare litateras ad omnes Thuscos miserunt, eorum animos sollicitantes: sed ad Uul- terranos Aulum Licinium, & Clementem Alnotium legatos ; quibus Curiam ingressis auxilium contra Romanos promissilin. At Vulturrenus CeCinna, unus ex Senatoribus, Caij Calphurnij familiaris, ei rem omnem patefecit. Is omnia Romanis. Tunc ex Senatus consulto Marcus Marcellus Consul designatus ex Apulia in Ethruriam exercitum; in Arretinos, & Vulterranos legio. nes distribuit, ut Ethrusci a desectione deterrerentur: sed contra accidit. Arretini in dies magis ad tumultum, & defectionem sollicitabantur. Vulterrani

contra Cecinnam fremebant. COS. cum exercitu aduentantem, & Propraetorem Calphurnium timebant: plebes cum PatribuS conueniebat. Calphumnio Caius Hostilius Tibulus successit. Vulterrani noua Concilia. Cecinna se Romam. Aulo Flacco Castri Salinarum Pnefecto negocium datum, ut clam milites conscriberet. Illlic Legati Arretinortlms Perusinorum, Lunensium,Populoniensium,& Vulterrani conueniebant: illsic defectionis Concilia

habebantur: tandem defecerunt. Arretium centuriones cum militibus miss1. Id a Cecinnis nunciatum Romanis: itaq; Hostilio mandatum est, ut Vulterris praesidio relicto, Arretium cum Legionibus properaret. Hostilio Caius Terentius Varro adiunctus. Horum opera Arretini obsides dedere. Terentius Hostilio demandauit,ut Prouinciam omnem cuma CXercitu peragraret, ne noua Concilia defectionis orirentur . Perus1ni, Populonienses sponte ad Romanos . Vulterrani biduo restiterunt inter se dissentientes. plebes inconstans Romanis militibus adhaesit; portas Hostilio aperuit .SenatoreSVellent, nollent, Romanum exercitum in Vrbem tunc receperunt: obsides xc. dedesunt. Castri Salinarum coloni Romano victori restiterunt. Septem principes defectionis, Senatores Arretinos apud se retinuere. Fb multi Vulterranorum confugerunt . Hostilius contra colonos exercitum. Post tres dies Aulus Flaccus, Tu renus Maurus, Lucius VoltisiuS , AncuS Moriconius, Accius, & Ennius Arunci Vulterrani patriiij, & amplius cccc xxx. milites desiderati sutie. Primores Arretini ad Lunenses. Quare Coloni Castri Salinarum Hostilio deditionis legatos miserunt. venia iniquis conditionibus data,c.obsides dati. Tum ab ipso

Hostilio mere hostis erat )substantijs spolliati,a militibus depopulati,Vulte

ranensium patritiorum bona publicata.

Verum paucis post annis Vulterrani ad Magonem , qui tunc in Liguribus

morabatur. Lucius Moriconius, Caius Atriarius ad Magonem legati honorifice cum nonnullis militibus remiss1 sunt. Plebes a patribus distentiebat ; ne nomina darentur obstabat. Milites Punici, ne magis tumultus excitaretur, ad Castrum Salinarum missi. Vibius Flaccus dux desanarius ad AEdem Martis